Giáo án Ngữ văn 12 tuần 23 bài: Những đứa con trong gia đình Nguyễn Thi

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12
Những đứa con trong gia đình
…….Nguyễn Thi……
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
- Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người dân Nam Bộ : lòng yêu
nước, căm thù giặc, tình cảm gia đình là sức mạnh tinh thần to lớn trong
cuộc chống Mĩ cứu nước.
- Phân tích được những đặc sắc trong nghệ thuật trần thuật được biệt là
cách diễn tả tâm lý, những nét đặc sắc về nghệ thuật : Nghệ thuật trần thuật
đặc sắc; khắc hoạ tính cách và miêu tả tâm lí sắc sảo; ngôn ngữ phong phú,
góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ.
B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN
SGK, Sách giáo viên, tài liệu tham khảo và thiết kế bài dạy
C. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH
Giáo viên gợi ý, nêu câu hỏi, hướng dẫn học sinh thảo luận và trả lời.
D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
2. Bài mới

Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: Tổ chức tìm
hiểu chung

Nội dung cần đạt
I. Tìm hiểu chung


1. HS đọc phần Tiểu dẫn, kết

1. Tác giả

hợp với những hiểu biết của

+ Nguyễn Thi (1928- 1968) tên khai sinh là

bản thân, giới thiệu những nét Nguyễn Hoàng Ca, quê ở Hải Hậu- Nam Định.
chính về cuộc đời Nguyễn
+ Nguyễn Thi sinh ra trong một gia đinh
Thi, những sáng tác, đặc điểm
nghèo, mồ côi cha từ năm 10 tuổi, mẹ đi bước
phong cách, đặc biệt là thế
nữa nên vất vả, tủi cực từ nhỏ. Năm 1943,
giới nhân vật của nhà văn.
Nguyễn Thi theo người anh vào Sài Gòn, năm
1945, tham gia cách mạng, năm 1954, tập kết ra
GV nhận xét, bổ sung và khắc Bắc, năm 1962, trở lại chiến trường miền Nam.
sâu một số ý cơ bản.

Nuyễn Thi hi sinh ở mặt trận Sài Gòn trong cuộc
tổng tiến công và nổi dậy Mậu thân 1968.
+ Nguyễn Thi còn có bút danh khác là Nguyễn
Ngọc Tấn. Sáng tác của Nguyễn Thi gồm nhiều
thể loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết. Ông
được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học
nghệ thuật năm 2000.
+ Đặc điểm sáng tác: Nguyễn Thi gắn bó với
nhân dân miền Nam và thực sự xứng đáng với
danh hiệu: Nhà văn của người dân Nam Bộ.
Nhân vật của Nguyễn Thi có cá tính riêng
nhưng tất cả đều có những đặc điểm chung "rất
Nguyễn Thi". Đó là:

- Yêu nước mãnh liệt, thủy chung đến cùng với
Tổ quốc, căm thù ngùn ngụt bọn xâm lược và tay
sai của chúng, vô cùng gan góc và tinh thần


chiến đấu rất cao- những con người dường như
sinh ra để đánh giặc.
- Tính chất Nam bộ: thẳng thắn, bộc trực, lạc
quan, yêu đời, giàu tình nghĩa.
Các nhân vật trong Những đứa con trong gia
đình từ ba má Việt, chú Năm đến chị em Việt đều
tiêu biểu cho những đặc điểm trên.
2. HS giới thiệu khái quát về

2. Tác phẩm Những đứa con trong gia đình:

Những đứa con trong gia

+ Xuất xứ: tác phẩm được viết ngay trong

đình của Nguyễn Thi.

những ngày chiến đấu ác liệt khi ông công tác
với tư cách là một nhà văn- chiến sĩ ở Tạp chí
Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 năm 1966).
Sau được in trong Truyện và kí, NXB Văn học
Giải phóng, 1978.
+ Tóm tắt tác phẩm theo nhân vật chính và cốt
truyện.

Hoạt động 2: Tổ chức đọc-

II. Đọc- hiểu

hiểu văn bản
1. GV nêu vấn đề: Tình

1. Tình huống truyện.

huống truyện có ý nghĩa như

Đây là câu chuyện của gia đình anh giải phóng

thế nào?

quân tên Việt. Nhân vật này rơi vào một tình

HS thảo luận và phân tích. huống đặc biệt: trong một trận đánh, bị thương
GV theo dõi, nhận xét góp ý.

nặng phải nằm lại giữa chiến trường. Anh nhiều
lần ngất đi tỉnh lại, tỉnh rồi lại ngất. Truyện được
kể theo dòng nội tâm của nhân vật khi đứt (ngất


đi) khi nối (tỉnh lại). Tóm lại, tình huống truyện
dẫn đến một cách trần thuật riêng của thiên
truyện theo dòng ý thức của nhân vật.
2. GV tổ chức cho HS tìm

2. Phương thức trần thuật của tác phẩm.

hiểu về phương thức trần

+ Căn cứ vào ngôn ngữ của nhân vật trong

thuật của tác phẩm bằng cách truyện:
nêu một số câu hỏi:
- Phương thức thứ nhất: Nhân vật truyện là đối
- Truyện được trần thuật chủ tượng thuật, kể nên thuộc ngôi thứ ba.
yếu từ điểm nhìn của nhân
vật nào? Theo phương thức
nào?
- Cách trần thuật này có tác
dụng như thế nào đối với kết
cấu truyện và việc khắc họa
tính cách nhân vật?
Gợi ý:

- Phương thức thứ hai: Nhân vật tự kể chuyện
mình nên thuộc ngôi thứ nhất.
- Phương thức thứ ba: Người trần thuật thuộc
ngôi thứ ba nhưng lời kể lại phỏng theo quan
điểm, ngôn ngữ, giọng điệu của nhân vật.
+ Truyện Những đứa con trong gia đình được
trần thuật theo phương thức thứ 3. Nghĩa là của
người trần thuật tự giấu mình nhưng cách nhìn

- Có mấy phương thức trần và lời kể lại theo giọng điệu của nhân vật.
thuật trong nghệ thuật viết

+ Lối trần thuật này có hai tác dụng về mặt
truyện? Căn cứ vào đâu để
nghệ thuật:
nhận biết.
- Câu chuyện vừa được thuật, kể cùng một lúc
- Truyện được trần thuật theo
tính cách nhân vật cũng được khắc họa.
phương thức nào?
- Câu chuyện dù không có gì đặc sắc cũng trở
nên mới mẻ, hấp dẫn vì được kể qua con mắt,
HS thảo luận theo nhóm và tấm lòng và bằng ngôn ngữ, giọng điệu riêng của


phát biểu. GV nhấn mạnh nhân vật.
những ý chính.

Nhà văn phải thành thạo tâm lí và ngôn ngữ
nhân vật mới có thể trần thuật theo phương thức
này.

3. GV hướng dẫn HS tìm hiểu

3. Truyền thống gia đình.

về truyền thống những con

+ Truyền thống yêu nước mãnh liệt, căm thù

người trong gia đình (Tác ngùn ngụt bọn xâm lược và tinh thần chiến đấu
phẩm kể chuyện một gia đình cao đã gắn kết những con người trong gia đình

nông dân Nam Bộ, truyền với nhau. Lời chú Năm: "Chuyện gia đình nó
thống nào đã gắn bó những cũng dài như sông, để rồi chú chia cho mỗi đứa
con người trong gia đình với một khúc mà ghi vào đó" cho thấy, con là sự tiếp
nhau?)

nối cha mẹ nhưng không chỉ là tiếp nối huyết

Gợi ý: Muốn làm rõ truyền thống mà còn là sự tiếp nối truyền thống. Đồng
thống phải nói được mối thời muốn hiểu về những đứa con phải hiểu ngọn
quan hệ giữa chị em Việt với nguồn đã sinh ra nó, phải hiểu về truyền thống
ba má và chú Năm.

của gia đình đó.
+ Chú Năm: đại diện cho truyền thống và lưu

HS làm việc cá nhân và phát giữ truyền thống (trong câu hò, trong cuốn sổ).
biểu.

+ Má Việt cũng là hiện thân của truyền thống.
Đó là một con người chắc, khỏe, sực mùi lúa gạo
và mồ hôi, thứ mùi của đồng áng, của cần cù
sương nắng.
ấn tượng sâu đậm ở má Việt là khả năng cắn
răng ghìm nén đau thương để sống và duy trì sự
sống, che chở cho đàn con và tranh đấu.


4. HS phân tích và so sánh

4. Hai chị em Chiến và Việt.

tính cách các nhân vật Việt và

* Người mẹ ngã xuống nhưng dòng sông

Chiến để làm rõ sự tiếp nối truyền thống vẫn chảy.
truyền thống gia đình của
+ Hình ảnh người mẹ luôn hiện về trong
những người con.
Chiến:
GV Gợi ý:
- Chiến mang vóc dáng của má: "hai bắp tay
- Nét chung của hai chị em?
tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng… thân người to
- Nét riêng của mỗi người:

và chắc nịch". Đó là vẻ đẹp của những con người

+ Của Chiến (khác với Việt sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựng
và để chiến thắng.
và khác với má)?
+ Của Việt?

- Chiến đặc biệt giống má ở cái đêm sắp xa
nhà đi bộ đội: Chiến biết lo liệu, toan tính việc
nhà y hệt má (nói nghe in như má vậy). Hình ảnh

HS phân tích theo các bước người mẹ như bao bọc lấy Chiến, từ cái lối nằm
gợi ý của GV.
với thằng út em trên giường ở trong buồng nói

với ra đến lối hứ một cái "cóc" rồi trở mình. Đến
nỗi chỉ trong một khoảng thời gian ngắn ngủi
trong đêm, Việt đã không dưới ba lần thấy chị
giống in má, có khác chỉ là ở chỗ chị "không bẻ
tay rồi đập vào bắp vế than mỏi" mà thôi. Chính
Chiến cũng thấy mình trong đêm ấy đang hòa
vào trong mẹ: "Tao cũng đã lựa ý nếu má còn
sống chắc má tính vậy, nên tao cũng tính vậy".
Nguyễn Thi muốn cho ta hiểu rằng: trong cái
thời khắc thiêng liêng ấy, người mẹ sống hơn bao


giờ hết trong những đứa con.
+ Nét tính cách chung của hai chị em:
- Hai chị em cùng sinh ra trong một gia đình
chịu nhiều mất mát đau thương (cùng chứng kiến
+ Nét tính cách chung của
hai chị em?

cái chết đau thương của ba và má).
- Hai chị en có chung mối thù với bọn xâm
lược. Tuy còn nhỏ tuổi, chí căm thù đã thôi thúc
hai chị em cùng một ý nghĩ: phải trả thù cho ba
má, và có cùng nguyện vọng: được cầm súng
đánh giặc.
- Tình yêu thương là vẻ đẹp tâm hồn của hai
chị em. Tình cảm này được thể hiện sâu sắc và
cảm động nhất trong cái đêm chị em giành nhau
ghi tên tòng quân và sáng hôm sau trước khi lên
đường nhập ngũ cùng khiêng bàn thờ má sang

nhà chú Năm
- Cả hai chị em đều là những chiến sĩ gan góc
dũng cảm. Đánh giặc là niềm say mê lớn nhất
của hai chị em Việt và Chiến cũng là của tuổi trẻ
miền Nam trong những năm tháng ấy: "Hạnh
phúc của tuổi trẻ là trên trận tuyến đánh quân
thù".
- Hai chị em Việt đều có những nét rất ngây
thơ thậm chí có phần trẻ con (giành nhau bắt ếch
nhiều hay ít, giành nhau thành tích bắn tàu chiến


giặc và giành nhau ghi tên tòng quân).
+ Nét riêng ở Chiến:
- Hơn Việt chừng một tuổi nhưng Chiến người
lớn hơn hẳn: Chiến có thể bỏ ăn để đánh vần
cuốn sổ gia đình. Chiến không chỉ "nói in như
má" mà còn học được cách nói "trọng trọng" của
chú Năm,…
- Tính cách "người lớn" ở Chiến còn thể hiện ở
sự nhường nhịn. Tuy có lúc giành nhau với em
tranh công bắt ếch, đánh tàu giặc, đi tòng quân
+ Nét riêng ở Chiến?

nhưng cuối cùng bao giờ cô cũng nhường em hết
trừ việc đi tòng quân.
Nguyễn Thi đã xây dựng nhân vật Chiến vừa
có cá tính vừa phù hợp với lứa tuổi, giới tính.
Chiến là nhân vật được hồi tưởng qua Việt nhưng
đã gây được ấn tượng sâu sắc .

+ Nét riêng ở Việt:
- Nếu Chiến có dáng dấp một người lớn thực
sự thì ở Việt là sự lộc ngộc, vô tư của một cậu
con trai đang tuổi ăn tuổi lớn.
- Chiến nhường nhịn em bao nhiêu thì Việt hay
tranh giành với chị bấy nhiêu.
- Đêm trước ngày ra đi, Chiến nói với em
những lời nghiêm trang thì Việt lúc "lăn kềnh ra


ván cười khì khì", lúc lại rình "chụp một con
đom đóm úp trong lòng tay".
+ Nét riêng ở Việt?

- Vào bộ đội, Chiến đem theo tấm gương soi
còn Việt lại đem theo nột chiếc súng cao su.
- Nhưng sự vô tư không ngăn cản Việt trở nên
một anh hùng (ngay từ bé, Việt đã dám xông vào
đá cái thằng đã giết cha mình. Khi trở thành một
chiến sĩ, mặc dù chỉ có một mìh, với đôi mắt
không còn nhìn thấy gì, với hai bàn tay đau đớn,
Việt vẫn quyết tâm ăn thua sống mái với quân
thù)
Việt là một thành công đáng kể trong cách xây
dựng nhân vật của Nguyễn Thi. Tuy còn hồn
nhiên và còn bé nhỏ trước chị nhưng trước kẻ thù
Việt lại vụt lớn, chững chạc trong tư thế của một
người chiến sĩ.
* Chiến và Việt là khúc sông sau nên đi xa hơn
trong cả dòng sông truyền thống.

5. HS phát biểu cảm nhận về

5. Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba

hình ảnh chị em, Việt và má sang gởi chú Năm.
Chiến khiêng bàn thờ ba má
sang gởi chú Năm

+ Chỗ hay nhất của đoạn văn là không khí
thiêng liêng, nó hoán cải cả cảnh vật lẫn con

(thảo luận và phát biểu, bổ người.
sung).

+ Không khí thiêng liêng đã biến Việt thành
người lớn. Lần đầu tiên Việt thấy rõ lòng mình


GV định hướng và nhận xét.

(thương chị lạ, mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ
thấy vì nó đang đè nặng trên vai).
+ Hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng thể hiện sự
trưởng thành của hai chị em có thể gánh vác việc
gia đình và viết tiếp khúc sông của mình trong
dòng sông truyền thống gia đình. Hơn thế nữa,
thế hệ sau cứng cáp, trưởng thành và có thể đi xa
hơn.

6. GV nêu vấn đề: Chất sử thi

6. Chất sử thi của thiên truyện

của thiên truyện được thể

+ Chất sử thi của thiên truyện được thể hiện

hiện như thế nào?

qua cuốn sổ của gia đình với truyền thống yêu
ước, căm thù giặc, thủy chung son sắt với quê

- GV có thể gợi ý bằng cách hương.
nhắc lại khái niệm, đặc điểm
của tính sử thi trong văn học.

+ Cuốn sổ là lịch sử gia đình mà qua đó thấy
lịch sử của một đất nước, một dân tộc trong cuộc

- HS làm việc với tác phẩm, chiến chống Mĩ.
sauy nghĩ và phát biểu.

+ Số phận của những đứa con, những thành
viên trong gia đình cũng là số phận của nhân dân
miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ
khốc liệt.
+ Truyện của một gia đình dài như dòng sông
còn nối tiếp. "Trăm dòng sông đổ vào một biển,
con sông của gia đình ta cũng chảy về biển, mà

biển thì rộng lắm…, rộng bằng cả nước ta và ra
ngoài cả nước ta…". Truyện kể về một dòng


sông nhưng nhà văn muốn ta nghĩ đến biển cả.
Truyện về mọt gia đình nhưng ta lại cảm nhận
được cả một Tổ quốc đang hào hùng chiến đấu
bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương.
+ Mỗi nhân vật trong truyện đều tiêu biểu cho
truyền thống, đều gánh vác trên vai trách nhiệm
với gia đình, với Tổ quốc trong cuộc chiến tranh
vệ quốc vĩ đại.
Hoạt động 3: Tổ chức tổng
kết

III. TỔNG KẾT