CƠ sở lý LUẬN của QUẢN lý CHƯƠNG TRÌNH NGOẠI KHÓA CHO học SINH TIỂU học đáp ỨNG NHU cầu xã hội

CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ CHƯƠNG
TRÌNH NGOẠI KHÓA CHO HỌC SINH TIỂU
HỌC ĐÁP ỨNG NHU CẦU XÃ HỘI


Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Hoạt động ngoại khoá là một cấu phần quan trọng của
chương trình giáo dục, hướng tới mục đích giáo dục toàn diện cho
học sinh. Rabơle (1494 - 1553) một văn sĩ thời kỳ phục hưng đã
từng nói “Việc giáo dục phải bao hàm các nội dung trí dục, đạo
đức, thể chất, thẩm mỹ… ngoài việc học ở nhà, còn có các buổi
tham quan các xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn,
các nghị sĩ, đặc biệt là mỗi tháng một lần thầy và trò về sống ở
nông thôn một ngày”. Ngày nay, chương trình ngoại khoá được
coi là một thành phần thiết yếu trong chương trình giáo dục ở hầu
hết các quốc gia, trong đó có Việt Nam.Theo đó, từ khi giáo dục
học chính thức trở thành môn khoa học độc lập, các nhà sư phạm
đã tiến hành nghiên cứu về chương trình ngoại khoá.Tư tưởng về
chương trình ngoại khoá được hình thành, phát triển gắn liền với
quá trình phát triển của lý luận và thực tiễn giáo dục trong các giai
đoạn lịch sử.
Nghiên cứu ngoài nước
J. A. Kômenxki (1592 - 1670), nhà Khoa học người Nga,
cũng là người đầu tiên đặt nền móng cho sự ra đời của nhà trường
hiện nay đã đề cao vai trò của các chương trình ngoại khóa hay
hoạt động ngoài giờ lên lớp. Ông coi đó như như một cách giải
phóng việc học tập học tập trên lớp ra khỏi sự “giam hãm trong


bốn bức tường” và cho rằng “Học tập không phải là lĩnh hội kiến
thức trong sách vở mà lĩnh hội kiến thức từ bầu trời, mặt đất, cây

sồi,…”[40] Ông cho rằng khi người học tham dự vào các hoạt
động văn - thể - mĩ có thể giúp để giúp các em ghi nhớ sâu sắc
những nội dung đã được học qua các giờ lên lớp. Kết quả cho
thấy, có sự thay đổi lớn đối với các em học sinh tích cực tham
giachương trình ngoại khóa, các em trở nên tự tin hơn và điểm
tĩnh trong cư xử.
Nhà triết học Anh thế kỉ XVII John Locke (1632-1704)lại
cho rằng một trong những yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến việc hình
thành và phát triển nhân cách của trẻ chính là môi trường xung
quanh..Theo ông quản lý các chương trình ngoại khóa là “hết sức
cần thiết để định hướng trẻ trong quá trình trải nghiệm thực tế
của chúng với môi trường xung quanh”
Vào cuối thế kỷ XIX, hai nhà triết học vĩ đại C. Mác và Ph.
Ăng-ghen đã xác định vấn đề then chốt của giáo dục - đào tạo là
tạo ra “con người phát triển toàn diện”. Muốn vậy, phải có
phương pháp giáo dục tiên tiến đó là “quản lý các HĐGD kết hợp
với lao động sản xuất” hay nói cách khách đó chính là học đi đôi
với hành, là không chỉ học trong lớp học mà
hội[40].

học ngoài xã


Cùng hướng với nhiều nhà giáo dục khác, nhà giáo dụcngười
Ukraina A. X. Macarenco (1888 - 1939) đã chứng minh: “một
trong những logic của quá trình sư phạm là quá trình quản lý, tổ
chức hợp lý các hoạt động tham gia vào cách mạng xã hội, lao
động sản xuất, các hoạt động tập thể như vui chơi, thể dục thể
thao (TDTT), tham quan du lịch, văn hoá nghệ thuật cho học
sinh”[40].

Cũng là một nhà giáo dục Xô Viết của thế kỷ XX,T. A. Ilina
đã cho rằng “quản lý các HĐGD ngoài giờ học với mục đích bổ
sung và làm sâu hơn công tác giáo dục nội khóa; trước tiên, nó là
phương tiện để phát hiện đầy đủ năng lực học sinh, làm thức tỉnh
hứng thú và thiên hướng của các em đối với hoạt động nào đó và
cũng là hình thức tổ chức giải trí cho các em, là cơ sở để quản lý
việc thực tập về hành vi đạo đức để xây dựng kinh nghiệm của
hành vi này” [44;56].
Hoạt động ngoại khoá được chú trọng nghiên cứu như một
công cụ hữu ích để giúp học sinh học tập có kết quả tốt hơn và
phát triển toàn diện hơn nhân cách của các em. Các công trình
nghiên cứu nêu trên đã khẳng định vai trò, tầm quan trọng của các
chương trình ngoại khoá.
Hoạt động ngoại khoá ở các nước trên thế giới:


Tại Anh, gần 7 triệu học sinh hàng năm được tham gia vào
các chương trình ngoại khoá, nghĩa là hàng tuần có hàng nghìn em
được đi tham quan hoặc sinh hoạt trong các câu lạc bộ học tập.
Theo các nhà giáo dục Anh, các hoạt động này giúp học sinh áp
dụng kiến thức lý thuyết vào cuộc sống.Chính phủ Anh cho rằng
chương trình ngoại khoá là một phần quan trọng của công tác giáo
dục trong nhà trường. Để nâng cao chất lượng và tăng cường số
lượng các hoạt động này, chính phủ Anh đã đưa ra các quy định
về trách nhiệm của giáo viên và nhà trường, tăng cường các nguồn
lực và các điều kiện cho việc tổ chức các chương trình ngoại
khoá.
Một trong những đất nước có nền giáo dục phát triển nhất
trên thế giới là Nhật Bản đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của các
hoạt động ngoại khoá. Đối với các em học sinh tiểu học Nhật Bản,

các chương trình dạy, phương pháp dạy hay sách giao khoa đều nhấn
mạnh vào triết lý: Dạy trẻ em trở thành những con người có óc sáng
tạo và có ước mơ. Dạy trẻ đạo đức và nhân cách sống, về truyền
thống của dân tộc và cách vượt qua khó khăn trog cuộc sống. Giáo
viên không không quá tập trung luyện cho học sinh thật nhiều chữ,
hay làm những bài toán khó và trẻ trải qua quá nhiều kỳ thi. Để làm
được điều đó, không có cách nào khác là cho học sinh thêm cơ hội
tham gia nhiều hoạt động sáng tạo, trải nghiệm thực tế.


Tại Mĩ, ngay từ đầu thế kỷ XIX các hoạt động ngoại khoá
được phát triển khá mạnh mẽ. Laura Bestler, trợ lí Giám đốc tại
Đại học bang Iowa cho rằng: lợi ích đạt được bằng cách tham gia
vào các chương trình ngoại khoá là rất cao trong học tập. Ông cho
rằng, tham gia chương trình ngoại khoá là một phương pháp tốt
giúp người học có thể học trong thực tiễn và thông qua gặp gỡ
những người khác [47; 32]. Nghiên cứu so sánh của các nhà giáo
dục nước này năm 2002 giữa chất lượng giáo dục của Mĩ và 8
nước trong khối G8 cho rằng, ngoại khoá là một điều kiện đem lại
chất lượng giáo dục cao ở các nước. Những công trình nghiên cứu
này đã rõvai trò của các chương trình ngoại khoá, giúp cho các lực
lượng giáo dục có phương hướng tổ chức và quản lí hiệu quả các
hoạt động này từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo.
Nghiên cứu trong nước
Ngay từ khi xây dựng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, trong
cuốn “Giải thích chương trình quốc văn - 1961 - 1962”[11;27] Bộ
giáo dục đã xác địnhrằng “muốn thực hiện giáo dục và giáo
dưỡng đạt kết quả đầy đủ thì ở nhà trường cần tổ chức ngoại
khoá”. Hoàn cảnh kháng chiến trước đây chưa cho phép chúng ta
thực hiện đầy đủ công tác này cho nên trong chương trình cũng

chưa ghi phần ngoại khoá. Tuy nhiên từ lúc hoà bình được lập lại,
vấn đề này được nêu ra và được các địa phương thực hiện không
đồng đều.Trong chương trình giáo dục mới chương trình ngoại


khoá trở thành một cấu phần quan trọng, song song với chương
trình chính khoá. Chương trình ngoại khoá không nên vì cái tên
ngoại khoá của nó mà bị đặt vào một vị trí thấp kém như một số
trường vẫn làm. Chương trình ngoại khoá không hề đối lập hay
trái ngược gì với nội dung giáo dục nhà trường mà bổ trợ và nâng
cao hơn nữa chất lượng của chương trình giáo dục chính khoá.
Chương trình ngoại khoá trường tiểu học đã được nhiều tác
giả nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu chia theo hai hướng
chính: (i) một là, các nghiên cứu cơ bản, mang tính lý luận nhằm
xác định bản chất của khái niệm hoạt động ngoại khoá, đồng thời
xác định mục tiêu, vị trí, vai trò hình thức của hoạt động ngoại
khoá; (ii) hai là, nghiên cứu thực trạng quản lý chương trình khoá
tại các cơ sở giáo dục. Chúng ta có thể kể tới các công trình:
Tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt trong cuốn “Giáo dục
học”[20] cũng nhấn mạnh vai trò của chương trình ngoại khoá,
“coi đây là một trong các hình thức dạy học có khả năng tạo hứng
thú cho học sinh, giúp các em mở rộng, nâng cao, khắc sâu kiến
thức được tốt hơn”.
Đề tài nghiên cứu “Các biện pháp quản lí hoạt động giáo
dục ngoài giờ lên lớp của người hiệu trưởng trong trường phổ
thông dân tộc nội trú - Tỉnh Lai Châu” của Tác giả Đinh Xuân
Huy [22] đã khẳng định tầm quan trọng của chương trình ngoại


khoá nói chung đặc việt là vai trò của hoạt động ngoại khóa gắn

với từng bộ môn đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục của
trường phổ thông dân tộc nội trú, đồng thời đề xuất một số biện
pháp nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động này của người hiệu
trưởng và đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục.
Công trình nghiên cứu trình độ tiến sĩ chuyên ngành quản lý
giáo dục “Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo
hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông thành phố Hồ
Chí Minh” năm 2015 của tác giả Phạm Thị Lệ Nhân [29]. Luận án
đã tìm hiểu sâu về quản lý hoạt động ngoại khoá và chỉ ra phương
cách tổ chức hoạt động ngoại khoá theo hướng xã hội hoá; đưa ra
những số liệu thực tế trên khía cạnh quản lý hoạt động giáo dục
ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở các trường trung học
phổ thông thành phố Hồ Chí Minh; Cuối cùng luận án đề xuất các
biện pháp quản lý để nâng cao hiệu quả của hoạt động giáo dục.
Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục “Quản lý hoạt động ngoại
khoá trong bối cảnh đổi mới giáo dục tại trường tiểu học Việt Úc Hà Nội” năm 2015 của tác giả Nguyễn Thị Tú An. Luận văn
đã làm rõ cơ sở lý luận về hoạt động ngoại khoá ở trường tiểu học
trong xu hướng đổi mới giáo dục; thực trạng quản lý hoạt động
ngoại khoá ở trường tiểu học Việt - Úc Hà Nội và đề xuất một số
biện pháp quản lý hoạt động ngoại khoá ở trường tiểu học Việt Úc Hà Nội trong bối cảnh đổi mới giáo dục [5].


Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Quản lý hoạt động ngoại
khóa ở các trường tiểu học thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh”
năm 2014 của tác giả Trần Thu Hà - đã làm rõ cơ sở lý luận và thực
trạng quản lý hoạt động ngoại khóa ở các trường Tiểu học thành phố
Uông Bí, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa
mang đặc điểm vùng miền và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục để
góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện ở các trường tiểu học
của thành phố [17]

Ngoài ra, có nhiều bài viết tạp chí liên quan tới quản lý hoạt
động ngoại khoá: Đặng Huỳnh Mai, “Giáo dục ngoài giờ lên lớp
góp phần giáo dục toàn diện thế hệ trẻ”; Nguyễn Dục Quang,
“Đổi mới phương pháp tổ chức ĐHNK ở trường THPT”, …
Như vậy, hoạt động ngoại khoá đã được nghiên cứu khá
nhiều trong thời gian gần đây ở nước ta, ở nhiều cấp độ khác nhau
đã khẳng định vị trí tất yếu của hoạt động này trong quá trình
quản lý giáo dục ở nhà trường.Tuy nhiên dưới góc độ của quản lí
giáo dục, và đi sâu vào quản lý chương trình ngoại khoá, theo tiếp
cận có sự tham giacho đến nay còn ít nghiên cứu một cách hệ
thống cơ bản ở trường tiểu học (cả công lập và dân lập) đáp ứng
các yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Điều này dẫn đến chưa
khắc phục được triệt để tình trạng hoạt động ngoại khoá ở các nhà
trường nặng tính hình thức, gò ép, đối phó lấy thành tích nên hiệu
quả chưa cao, chưa phát huy được tinh thần sáng tạo, khả năng


học tập, tiếp thu kiến thức bộ môn một cách trực quan sinh động
của học sinh, việc lĩnh hội tri thức xã hội, kỹ năng mềm còn kém.
Trước sự phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu của lý luận và
thực tiễn hoạt động ngoại khoá, đòi hỏi về phương diện quản lý
giáo dục phải nghiên cứu tìm ra quy luật và đề xuất các biện pháp
nhằm nâng cao hiệu quả của lĩnh vực này.
- Hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học
- Khái niệm hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học
Hoạt động ngoại khoá
Như chúng ta đã biết, nhằm đạt được mục đích giáo dục tiểu
học, quá trình giáo dục trẻ em được thực hiện thông qua hai con
đường cơ bản - dạy học các môn học trên lớp và tổ chức các hoạt
động ngoại khóa nhằm bổtrợ, hỗ trợ và nâng cao kiến thức, kỹ

năng đã được học trong các chương trình chính khóa.
Theo Từ điển Tiếng Việt:“Ngoại khoá là hoạt động ngoài
giờ (ngoài chương trình lên lớp”)[36]. Như vậy, có thể hiểu
ngoài giờ học trên lớp, các hoạt động tập thể, vui chơi của học
sinh nằm trong khuôn khổ quản lý của nhà trường đều có thể coi
là hoạt động ngoại khoá. Tuy nhiên, hoạt động ngoại khoá trong
giáo dục là yêu cầu tất yếu và có mối quan hệ mật thiết với hoạt


động chính khoá, tác động hỗ trợ hoạt động chính khoá, góp phần
nâng cao chất lượng giáo dục.
Theo Nguyễn Hữu Hợp “Ngoại khóa là hình thức dạy học
được nhà trường tổ chức cho học sinh vào thời gian ngoài giờ lên
lớp. Thông qua việc tổ chức cho các em được tiếp xúc với thực
tiễn cuộc sống xã hội phong phú, tham gia các hoạt động đa
dạng, giúp học sinh củng cố, khắc sâu, mở rộng những tri thức
được hình thành qua hình thức nội khóa và qua đó, hình thành ở
các em thái độ đúng đắn và kỹ năng cần thiết theo mục tiêu môn
học đề ra”[19;tr8].
Tuy nhiên, để tránh việc đánh giá sai về vai trò của chương
trình ngoại khoá, theo tác giả Phan Trọng Luận, Trương Dĩnh,
Nguyễn Thanh Hùng, Trần Thế Duật lại cho rằng: “Ngoại khoá
không nên hiểu là công việc ngoài giờ học, ngoài chương trình,
thực hiện tuỳ tiện được sao hay vậy. Ngoại khoá chỉ có nghĩa là
không đặt sự giảng dạy của giáo viên bộ môn lên hàng đầu mà
xem trọng hoạt động tự giác vận dụng sáng tạo của học sinh. Đó
cũng là việc học đích thực, do học sinh tự nguyện, tự chọn, tự làm
ra mà học’’ [38, tr 378-389].
Từ cách tiếp cận trên, có thể hiểu: ngoại khoá là một hình
thức tổ chức học tập được tiến hành dưới sự điều phối của giáo

viên giúp học sinh củng cố và nâng cao nội dung học trong


chương trình chính khóa. Hoạt động ngoại khóa là hình thức tổ
chức học tập tiếp nối với chính khóa nhằm bổ sung, củng cố, mở
rộng và nâng cao kiến thức, kỹ năng đã được học trong hoạt động
chính khoá. Đồng thời, hoạt động ngoại khóa góp phần nâng cao
chất lượng học tập, rèn luyện cho học sinh, đáp ứng mục tiêu, yêu
cầu giáo dục. Hoạt động ngoại khóa là hoạt động có tổ chức, có
mục đích, có kế hoạch, được thực hiện ngoài giờ chính khoá, là sự
tiếp nối, bổ sung các hoạt động trên lớp, là con đường gắn lí
thuyết với thực tiễn nhằm hình thành và phát triển toàn diện nhân
cách người học.
Trường tiểu học
Luật phổ cập giáo dục tiểu học quy định "Giáo dục tiểu học
là bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân" [33], là cơ
sở để "Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài"
[33].Phổ cập giáo dục tiểu học là sự bắt buộc về kiến thức tối
thiều cần phải đạt được khi học xong bậc tiểu học. Và đây cùng là
tiền để để trẻ tiếp tục phát triển, tiếp nhận những kiến thức cao và
sâu hơn về khoa học và thể giới quan. Bậc giáo dục tiểu học giống
như móng nhà, tòa nhà có chắc, có vững, có cao thì nền móng
phải chắc và tốt.
Theo điều lệ trường tiểu học: "Trường tiểu học là cơ sở giáo
dục của bậc tiểu học, bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục


quốc dân. Trường tiểu học có tư cách pháp nhân và con dấu
riêng" [9].
Như vậy, rõ ràng tiểu học là cấp học nền tảng trong hệ thống

giáo dục quốc dân.Là cấp học dành chủ yếu cho trẻ em trong độ
tuổi từ 6 -11 tuổi. Nếu ở tiểu học đặt nền móng vững chắc và đúng
hướng, thì các lớp sau chỉ là củng cố và phát triển các tố chất ở
trẻ. Chính vì lẽ đó mà ở bất cứ nước nào cũng coi trọng giáo dục
tiểu học và đòi hỏi ở mỗi chuẩn mực chứa đựng những yếu tố
khoa học, tính phổ cập, tính nhân văn, tính thời đại và tính dân
tộc.
Hoạt động ngoại khoá ở trường tiểu học
Hoạt động ngoại khóa của trường tiểu học có những đặc
điểm như sau:
Hoạt động ngoại khóa được thực hiện ngoài giờ học chính
khóa, nó không hoàn toàn mang tính chất bắt buộc, mà mềm dẻo
tùy thuộc vào điều kiện cụ thể, vào chương tình, mục tiêu, đặc
điểm tính cách của học sinh trong phạm vi cho phép của nhà
trường
Có nhiều cách tổ chức HĐNK: sinh hoạt tập thể lớp, tập thể
nhóm theo năng khiếu, ngoại khóa theo chủ đề, kỷ niệm các ngày lễ
hội, ngoại khóa môn học…


Các hình thức tổ chức HĐNK: tổ ngoại khóa, câu lạc bộ,
tham quan, hội thảo, văn nghệ, ngày lễ … Nội dung, hình thức
HĐNK rất phong phú, đa dạng bao gồm các hoạt động văn hóa,
khoa học công nghệ, thể dục thể thao, nghệ thuật…bằng các hình
thức tổ chức linh hoạt với nhiều phương pháp phù hợp của các
giáo viên bộ môn, nhằm giúp học sinh củng cố các kiến thức trong
lớp, tăng cường hiểu biết về các kiến thức xã hội và hình thành
nhân cách.
Để tiến hành các HĐNK đạt kết quả tốt đẹp đòi hỏi phải có
sự tổ chức chặt chẽ, tỉ mỉ của giáo viên, sự giúp đỡ của nhà

trường, của hội cha mẹ học sinh và các tổ chức ngoài xã hội. Bên
cạnh đó, giáo viên cần động viên được sự tham gia nhiệt tình của
tập thể học sinh, của mỗi cá nhân học sinh.Cần tạo dựng được
những hạt nhân nòng cốt trong mỗi dạng HĐNK.
- Vai trò của hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học
Vai trò của các hoạt động ngoại khóa cũng dã từng được
Đồng chí Lê Duẩn khẳng định trong Báo cáo chính trị của Trung
ương Đảng Lao động Việt Nam: “Công tác giáo dục và đấu tranh
tư tưởng phải gắn liền với cuộc sống, nó phải cụ thể, tinh tế, linh
hoạt, có lí có tình, không được trừu tượng, giản đơn, rập khuôn
cứng nhắc” [16, tr 223]. Như vậy, hoạt động ngoại khóa có vai trò


quan trọng trong chương trình học tập, đặc biệt là ở bậc tiểu học.
Cụ thể như sau:
Thông qua HĐNK, giáo viên có cơ hội tiếp xúc, gần gũi hơn
với các em học sinh, hiểu được tâm tư, tình cảm cũng như tính
cách của từng học sinh để có phương pháp giảng dạy tốt và phù
hợp hơn.
HĐNK giúp học sinh mở rộng kiến thức về các vấn đề xã
hội, về lịch sử và truyền thống…Thông qua HĐNK giúp học sinh
học hỏi, khám phá tìm hỏi mở rộng kiến thức. Những hoạt ngoại
khóa thể thao, ngoài trời giúp trẻ rèn luyện các kỹ năng sống như
sự tự tin, hòa đồng, dám khẳng định bản thân. Ngoài ra các hoạt
động ngoại khóa về âm nhạc, hội họa…có thể giúp các em phát
hiện khả năng của bản thân và phát huy những khả năng đó mà
nếu chỉ học các kiến thức trên lớp sẽ không thể nhận ra.
Hoạt động ngoại khóa giúp tăng cường đoàn kết cho học
sinh. Thông qua hoạt động tập thể, học sinh có thể giao lưu, giắn
kết, chia sẻ với những bạn khác cùng trang lữa, các em sẽ hiểu về

cách làm việc nhóm, về tình đồng đội. có sự gắn bó và chia sẻ và
học hỏi lẫn nhau.
Hoạt động ngoại khóa làm giảm áp lực học tập, thi cử, tạo
hứng thú học tập cho học sinh. Chương trình học ngày càng nặng,
với lịch học dày đặc những bài tập trên lớp và bài tập về nhà trong


một thời gian dài sẽ khiến học sinh cảm thấy bị căng thẳng và mệt
mỏi, làm giảm hứng thú trong học tập. Chính vì vậy, những giờ
ngoại khóa là cơ hội để các em có thể giải tỏa căng thẳng, lấy lại
tinh thần cho những bài học tiếp theo được hiệu quả hơn.
HĐNK với một loạt chương trình thể thao như bóng đá, cắm
trại, bóng rổ…giúp các em vận động cơ thể toàn diện, từ đó nâng
cao thể trạng và tăng cường sức đề kháng cho các en. Sự vận động
đó rất có lợi cho tim và giúp cơ thể linh hoạt hợn. Ngoài ra đối với
những học sinh thường xuyên tham gia HĐNK sẽ hình thành thói
quen giải trí, không phụ thuộc vào các đồ chơi công nghê như
điện tử, máy tính…
Chính vì những tác dụng tích cực của HĐNK mà trong Điều
lệ trường tiểu học quy định: “Nhà trường phối hợp với các tổ
chức, cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà trường thực hiện các
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Hoạt động giáo dục ngoài
giờ lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn
học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng
chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, pháp luật nhằm phát triển
toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt động vui chơi, tham
quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; các hoạt
động xã hội, từ thiện phù hợp với đặc điểm sinh lí tuổi học sinh”
[9].

- Đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh tiểu học
Học sinh lứa tuổi tiểu học là giai đoạn trẻ từ 6 - 11 tuổi. Ở
lứa tuổi này, học sinh đã bắt quan tâm tới những hoạt động xã hội,
hòa nhập với môi trường xung quanh và tiếp thu hệ thống kiến
thức mới. Cùng với hoạt động học tập, tâm sinh lý của học sinh
lứa tuổi tiểu học có nhiều biến chuyển sâu sắc. Cụ thể như:
Về nhận thức: Giai đoạn này ở trẻ diễn ra sự thay đổi lớn về
nhận thức như sau: Lúc này, thế giới quan của em đã hoàn thiện
hơn, các em nhận thức và bắt đầu phản ánh về những gì diễn ra
xung quanh mình. Tri giác và trí nhớ đều phát triển mạnh. Đặc
biệt trí tưởng tượng phong phú hơn, bởi lẽ hiểu biết về xung
quanh của các em chỉ mới bắt đầu, và các em sẽ vận dụng trí
tưởng tượng của mình để hình dung về thế giới. Cùng với đó, tư
duy cũng có sự thay đổi mạnh theo hướng tích cực, hình thành
năng lực trừu tượng khóa và khái quát hóa. Trong lứa tuổi này
cũng ghi nhận sự phát triển về ngôn ngữ của trẻ.
Về xúc cảm - ý trí: Ở giai đoạn này, đời sống tình cảm của
các em khá phong phú, đa dạng và chủ yếu theo hướng tích cực.
Ví dụ như vui mừng khi có thêm một người bạn mới, hãnh diện vì
được khen ngợi, được giao cho những công việc cụ thể hay vui
mừng nếu có cơ hội thể hiện bản thâ. Ở lứa tuổi này, các em cũng
đã bắt đầu biết điều khiển tâm trạng của mình, thậm chí là dấu đi


cảm xúc khi cần thiết. Đó là sự phát triển vượt bậc về cảm xúc so
với lứa tuổi mẫu giáo và so với tuổi thiếu niên thì có phần cân
bằng hơn.
Về phát triển nhân cách:
Nhờ hoạt động học tập nên học sinh tiểu học đã bắt đầu có

năng lực nhận thức phát triển mạnh, tuy nhiên dễ bị cảm xúc, tình
cảm chi phối. Trẻ em lứa tuổi này thường có các cảm xúc vui vẻ,
tích cực. Các em cũng thích bắt chướng người lớn như ông bà, cha
mẹ, thầy cô giáo... nên có thể chịu ảnh hưởng thì những người
xung quanh. Trẻ cũng thường hiếu động, chưa thực sự làm chủ
được cảm xúc nên dễ phạm lỗi, hành vi có ý chí chưa cao. Đối với
những hoạt động đòi hỏi sự tập trung cao thì sẽ gây khó khăn cho
trẻ, vì giai đoạn này trẻ chưa có khả năng tập trung tốt.
- Một số nguyên tắc tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học
sinh tiểu học
Nguyên tắc thứ nhất là đảm bảo tính định hướng mục đích
của hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học.
Toàn bộ các hoạt động và các mối quan hệ được tổ chức cho
học sinh đều nhằm mục đích chung của cấp tiểu học - hình thành
những cơ sở ban đầu của nhân cách phát triển toàn diện và hài hòa
để các em có thể học tiếp lên trung học cơ sở. Do đó, cùng với


con được dạy chính khóa thực hiện quá trình giáo dục học sinh
tiểu học, hoạt động ngoại khóa phải được định hướng bởi mục
đích chung đó. Nguyên tắc này đòi hỏi:
+ Hoạt động ngoại khóa cần được tổ chức sao cho bao quát
các mặt giáo dục toàn diện về đạo đức, lao động, thể chất, thẩm
mĩ… cho HSTH.
+ Cần coi trọng các khía cạnh ý thức, thái độ, tình cảm và kỹ
năng, hành vi, thói quen, cùng với các năng lực, phẩm chất cần
thiết, bảo đảm chúng phải thống nhất với nhau.
+ Cần bảo đảm sự thống nhất biện chứng giữa tổ chức các
hoạt động ngoại khóa với dạy học nội khóa.
Nguyên tắc thứ hai là bảo đảm vai trò tổ chức, định hướng,

hướng dẫn của giáo viên tiểu học và vai trò chủ thể tích cực, sáng
tạo của học sinh tiểu học trong quá trình tổ chức hoạt động ngoại
khóa.
Giáo viên là người được xã hội giao trọng trách giáo dục thế
hệ trẻ trở thành những người công dân tốt, có ích cho gia đình, xã
hội. Trong quá trình tổ chức HĐNK, giáo viên phải giữ vai trò chủ
đạo (thể hiện qua việc tổ chức, định hướng, hướng dẫn HSTH
tham gia, thực hiện, tự tổ chức hoạt động của mình) nhằm đảm
bảo chương trình ngoại khóa được thành công.


Vai trò tổ chức, định hướng, hướng dẫn của giáo viên và vai
trò chủ thể tích cực, sáng tạo của học sinh không mâu thuẫn nhau
mà trái lại thống nhất với nhau. Bởi lẽ, dưới sự tổ chức, định
hướng của giáo viên, học sinh thể hiện được vai trò chủ thể tích
cực tự giáo dục của mình một cách hợp lý. Và ngược lại, mỗi khi
vai trò chủ thể tích cực của học sinh được phát huy thì lại tạo điều
kiện thuận lợi cho giáo viên thực hiện tốt hơn vai trò tổ chức, định
hướng, hướng dẫn của mình.
Nguyên tắc này cũng đòi hỏi giáo viên tránh các hiện tượng
như khoán trắng mọi việc cho học sinh, thiếu sự định hướng, tổ
chức, kiểm tra, đánh giá từ phía giáo viên…Hay ngược lại, thiếu
tin tưởng học sinh, coi thường khả năng, vai trò chủ thể tích cực
của học sinh tiểu học, áp đặt theo mệnh lệnh, làm thay các công
việc của các em…
Nguyên tắc thứ ba là tôn trọng đặc điểm lứa tuổi và tính cách
của người học.
Các chương trình hoạt động ngoại khóa rất da dạng, nhiều
nội dung nhưng cần được lựa chọn đúng đắn và phù hợp với đặc
điểm của người học. Bởi lẽ, lứa tuổi học sinh tiểu học có những

đặc điểm phân biệt với các lứa tuổi khác như mẫu giáo, học sinh
trung học về tư duy, khả năng nhận thức, tình cảm, trí nhớ, các
mối quan hệ xã hội..Và ngay trong lứa tuổi này, giữa các nhóm,


các lớp cũng có đặc điểm tâm sinh lý riêng biệt giữa những học
sinh.
Chính vì vậy, khi xây dựng các chương trình ngoại khóa, cần
phải chú ý đến đặc điểm lứa tuổi học sinh. Muốn làm được điều
đó, đòi hòi các giáo viên cần nắm vững đặc điểm của học sinh tiểu
học (về tư duy, khả năng nhận thức, tình cảm, lỗi sống…), đặc
điểm học sinh của lớp mình, và đặc điểm của từng học sinh. Trên
cơ sở đó, xây dựng các chương trình ngoại khóa phù hợp về nội
dung, hình thức và phương pháp.
Nguyên tắc này phê phán lối giáo dục tự phát, tổ chức hoạt
động giáo dục mà không tính đến đặc điểm học sinh và quyền lợi
phát triển của các em, đưa ra nội dung hoạt động quá đơn giản hay
quá phức tạp, quá cao, phương pháp tổ chức áp đặt, hình thức hoạt
động đơn điệu.
Nguyên tắc thứ tư là đảm báo tính tự nguyện tham gia
chương trình ngoại khóa của học sinh tiểu học
Nguyên tắc này thể hiện đặc điểm riêng của công tác giáo
dục ngoại khóa ở tiểu học. Tính tự nguyện này thể hiện ở hai khía
cạnh - tập thể lớp và các nhân học sinh: Các em tự nguyện lựa
chọn và tham gia các hình thức hoạt động phù hợp với hứng thú
và năng khiếu, khả năng của mình.


Nguyên tắc này đòi hỏi nhà trường cần phải tìm hiểu nhu
cầu, năng khiếu, trí thông minh, hứng thú của các em. Những

thông tin này giáo viên có thể tìm hiểu thông qua quá trình giảng
dạy trên lớp, qua trao đổi trực tiếp với học sinh, phụ huynh học
sinh…Nhờ đó, giáo viên có thể biết được trong lớp mình, những
hình thức, nội dung ngoại khóa nào phù hợp với từng nhóm học
sinh (như âm nhạc, hội họa, cờ vua…) Ngoài ra, nhà trường cần tổ
chức nhiều nhóm, nhiều hình thức hoạt động khác nhau để các em
có thể lựa chọn cho mình phương án thích hợp một cách thự
nguyện. Cuối cùng, nhà trường cần động viên các em tích cực
tham gia những hình thức hoạt động phù hợp nhằm thỏa mãn nhu
cầu nhận thức, khám phá, phát triển năng lực bản thân, trí thông
minh của mình.
- Các lực lượng tham gia tổ chức và thực hiện hoạt động
ngoại khóa ở trường Tiểu học
Lực lượng tham gia tổ chức và thực hiện chương trình ngoại
khóa bao gồm:
Ban Giám hiệu: Là người chịu trách nhiệm chính trong việc
chỉ đạo xây dựng kế hoạch giáo dục trong đó có chương trình hoạt
động ngoại khoá của nhà trường, đưa ra đường lối hoạt động cho
hoạt động ngoại khóa. Đồng thời tiến hành kiểm tra đánh giá các


hoạt động ngoại khóa được thực hiện, phân công công tác cho các
khối trưởng chủ nhiệm, tổ trưởng chuyên môn.
Các khối trưởng chủ nhiệm, các tổ trưởng chuyên môn: Thực
hiện những chỉ đạo của ban giám hiệu, phân công và trực tiếp
giám sát thực hiện của các giáo viên chủ nhiệm, tổng phụ trách
đội.
Giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, tổng phụ trách đội
Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh: Trực tiếp tiến hành điều
phối, triển khai các chương trình ngoại khóa một cách cụ thể,

hướng dẫn cho học sinh và tiến hành các hoạt động ngoại khóa tại
lớp, nhà trường.
Các nhóm trưởng phụ trách phong trào Văn - Thể - Mỹ: phối
hợp cùng Giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, tổng phụ trách
đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh trong quá trình lên chương
trình và thực hiện chương trình ngoại khóa.
Học sinh: là đối tượng thực hiện và là lực lượng tham gia
ngoại khóa
Ngoài các lực lượng bên trong nhà trường thì còn có sự phối
hợp của các lực lượng bên ngoài nhà trường. Có thể kể đến các
lực lượng như: phụ huynh học sinh, , các tổ chức xã hội, các tổ
chức chính trị và các tổ chức kinh tế.


Mối quan hệ giữa các bên tham gia là cần thiết và chặt chẽ
mới tạo được thành công cho việc thực hiện HĐNK.
- Điều kiệncần thiết cho hoạt động ngoại khóa
Ngoài kế hoạch, nội dung, lực lượng tham gia chương trình
ngoại khóa thì cơ sở vật chất là điều kiện không kém phần quan
trọng tạo ra sự thành công cho các chương trình ngoại khóa.
Sau đây là cơ sở vật chất cơ bản cần thiết cho hoạt động ngoại
khóa tại các trường tiểu học:
Trước tiên phải kể đến là lớp học phải có diện tích và điều
kiện học tập tốt, đồng thời có kèm máy chiếu, tủ đựng đồ cần thiết
cho các buổi hoạt động ngoại khóa ngay trong lớp học.
Tiếp đến là khu Hội trường, phòng đội, nhà tập đa năng, nhà
thể chất, trung tâm thể thao, văn hóa, văn nghệ rộng rãi, có hệ
thống loa đài, âm thanh, ánh sáng đầy đủ, kỹ thuật cao để có thể tổ
chức các cuộc thi, các buổi biểu diễn văn nghệ, thi đấu thể thao...
Sân trường thoáng, rộng để có thể thực hiện các buổi cắm

trại ngoài trời, sinh hoạt chào cờ, các buổi giao lưu...
Thư viện: Thư viện trường với những cuốn sách không chỉ
bổ trợ cho các giáo trình trên lớp mà còn có truyện, sách tiếng
anh, sách hạt giống tâm hồn... sẽ mang lại những trang bị kiến
thức nền vững chắc cho học sinh.


Ngoài ra, nhà trường cần tận dụng các mối quan hệ để khai
thác cơ sở vật chất bên ngoài nhà trường, phục vụ cho hoạt động
ngoại khoá. Ví dụ như viện bảo tàng, nhà thi đấu, rạp chiếu phim,
rừng quốc gia, vườn thực vật...
- Quản lý chương trình giáo dục ở trường tiểu học
- Quản lý trường tiểu học
Quản lý
Theo giáo trình Khoa học quản lý - NXB Khoa học kỹ thuật
“Quản lý là sự tác động có hướng đích của chủ thể quản lý đến
một hệ thóng nào đó nhằm biến đổi nó từ trạng thái này sang
trạng thái khác theo nguyên lý phá vỡ hệ thống cũ để tạo lập thệ
thống mới và điều khiển hệ thống”.
Như vậy quản lý có bốn chức năng chính như sau:
Chức năng lập kế hoạch
Chức năng tổ chức.
Chức năng lãnh đạo (chỉ đạo).
Chức năng kiểm tra, giám sát