Hen phế quản

27
HEN PH QUN (HEN)
c tiêu hc tp
1. Hiu c khái nim mi v hen, nhng nguyên nhân gây hen, c ch hen
2. Bit cách chn oán, u tr và x lý các cn hen
3. Nm vng phác  4 bc, cách s dng thuc ct cn và d phòng hen.
1. i cng v hen
* Hen là bnh c nói n t lâu i, 5000 nm trc ây, nhng hiu bit v hen ph qun
c tích lu ngày mt nhiu, nht là my thp k va qua, c s quan tâm to ln ca
nhiu chuyên ngành y hc (dng hc, min dch hc, phi hc, nhi khoa, ni khoa...), vì kt
quu tr cha t kt qu mong mun, t l t vong cao.
1.1. Vài dòng lch s
* Thi k ci:
- Ngi Trung Quc (3000 TCL) ã thông báo v hen
- Hippocrate: (400TCL)  xut và gii thích thut ng asthma (th vi vã)
- Celsus (th k 1) các thut ng dyspnea, asthma
- Areteus (th k 1) mô t cn hen - Galen (th k 2) bnh do phn hoa.
* Thi k trung c: (T th k 3 n th k 17) không có tài liu và tin b
- Helmont (1615): khó th do mùa hoa
- Floyer (1698): khó th do co tht ph qun
- Cullen (1777): Cn khó th vêm, vai trò di truyn và thi tit trong quá trình sinh bnh
hen.
* Thi k cn và hin i:
- Laennec (1860) - thông báo hen do lông mèo
- Blackley (1873) - hen và mt s bnh do phn hoa
- Widal (1914)  xut Thuyt dng v hen
- Besanon (1932) i hi Hen toàn cu ln th I
- Nhiu tác gi (1936-1945) phát hin thuc kháng Histamin
- Burnet, Miller, Roitt (1962-1972) vai trò tuyn c, các t bào T và B trong Hen
Ishizaka (1967) phát hin IgE
 nm 1975 n nay, nhiu tác gi nghiên cu phát hin mt s mediators trong hen nh

prostaglandines, leucotrienes, cytokines.
- Các thuc ct cn hen (salbutamol, terbutalin fenoterol)
28
- Các thuc d phòng hen (corticoid khí dung: beclometason, budesonide, fluticason)
- Các thuc phi hp trong u tr hen: cng beta 2 tác dng kéo dài (salmeterol,
formoterol) + corticoid khí dung (fluticason, budesonid) c s dng trong phác  4 bc
theo GINA (chng trình quc t phòng chng hen 2000,2005).
2. nh ngha,  lu hành, nguyên nhân, phân loi hen:
2.1. Có nhiu nh ngha hen.
* nh ngha ca OMS (1974)
Hen là bnh có nhng cn khó th do nhiu nguyên nhân và k c do gng sc, kèm theo du
hiu lâm sàng tc nghn ph qun.
* nh ngha ca Hi phi M (1975):
Hen là bnh có c m gia tng tính phn ng ng hô hp do nhiu nguyên nhân khác
nhau.
* nh ngha ca Charpin (1984):
Hen là mt hi chng có nhng cn khó th vêm, hi chng tc nghn và tng tính phn
ng ph qun do nhiu yu t kích thích khác nhau.
* nh ngha theo Chng trình quc t phòng chng hen (2002)
Hen là bnh lý viêm mn tính ng th (ph qun) có s tham gia ca nhiu loi t bào,
nhiu cht trung gian hoá hc (mediators), cytokines vv...Viêm mn tính ng th, s gia
ng áp ng ph qun vi các t khò khè, ho và khó th lp i lp li, các biu hin này
ng lên vêm hoc sáng sm gii hn ng th lan to, thay i và hi phc.
2.2. V lu hành và t vong ca hen
 lu hành hen thp nht: 1,4% dân s Uzbekistan, 15 nc có  lu hành <6%(Trung
quc, Vit nam...), 16 nc có  lu hành 6-9%(PhnLan, Indonexia...), 14 nc có  lu
hành 9-12% (Malaysia, Thái Lan, Philippin, ài Loan...), 14 nc có  lu hành 12-20%(
Colombia, Braxin,Hà Lan, Anh...)
 lu hành hen cao nht  Peru 28%
Theo c tính ca T chc y t th gii (2004), hin nay trên th gii có 300 triu ngi hen.

n nm 2025, con s này s tng lên 400 triu ngi. ông Nam Châu Á là khu vc có 
u hành gia tng nhanh nht. Malaixia 9.7%, Inonexia 8.2%, Philippin 11,8% Thái Lan
9.2%, Singapore 14,3%, Vit Nam (2002) khong 5%, con s này tip tc gia tng.
* T l Hen tr em
 l Hen tr em ã tng 2-10 ln  mt s nc Châu Á Thái Bình Dng, Australia.
ng 1: T l Hen tr em  mt s nc.
29
c 1984 1995
Nht 0.7% 8%
Singapore 5% 20%
Indonexia 2.3% 9.8%
Philippin 6% 18.5%
Malaixia 6.1% 18%
Thái Lan 3.1% 12%
Vit Nam 4% 11.6%
* T vong do Hen:
Trên phm vi toàn cu, t vong do Hen có xu th tng rõ rt. Mi nm có khong 200.000
trng hp t vong do hen (Beasley, 2003), 85% nhng trng hp t vong do hen có th
tránh c bng cách chn oán sm, u tr kp thi, tiên lng úng din bin ca bnh.
Phí tn do hen ngày mt tng, bao gm chi phí trc tip (tin, thuc, xét nghim, vin phí) và
chi phí gián tip (ngày ngh vic, ngh hc, gim nng sut lao ng, tàn ph, cht sm). Theo
 chc Y t th gii(1998), hen gây tn phí cho nhân loi ln hn chi phí cho 2 cn bnh
him nghèo ca th k là lao và HIV/AIDS cng li.
2.3. Nhng nguyên nhân chính gây Hen.
- Hàng nghìn loi d nguyên (bi nhà, phn hoa, lông thú, vi khun, virus, thc phm, nm,
c...)
- Tình trng gng sc quá mc...
- Cm cúm, nhim lnh
- Các cht kích thích: khói các loi, nhng cht có mùi vc bit (nc hoa, m phm...)
- Thay i nhit , thi tit, khí hu, không khí lnh

- Nhng yu t ngh nghip: bi (bông, len...) hoá cht..
- Thuc men (aspirin, penicillinv.v...)
- Cm xúc âm tính: lo lng, stress...
2.4. Nhng yu t kích phát cn hen
- Nhim trùng ng hô hp, áng chú ý vai trò các virus:
Virus (Arbovirus, VRS (Virus Respiratory Syncitial), Rhinovirus, Adenovirus, Coronavirus.
- Suy dinh dng,  nh cân (<2,5kg).
- Ô nhim môi trng (trong nhà, ngoài nhà)
30
- Hng khói các loi, c bit là khói thuc lá (trong khói thuc lá có hàng trm thành phn
làm phát sinh cn hen). Tr nh rt nhy cm vi khói thuc lá.
2.5. Phân loi hen (s 1):
Có nhiu cách phân loi hen: theo nguyên nhân, theo mc  nng, nh ca hen.
*Phân loi theo nguyên nhân: hen không dng và hen dng
- Hen dng có 2 loi:
Hen dng không nhim trùng do các d nguyên:
- Bi nhà, bi ng ph, phn hoa, biu bì lông súc vt (chó, mèo, nga vv...). khói bp
(than, ci...), hng khói, thuc lá.
- Thc n (tôm, cua), aspirin...
Hen dng nhim trùng do các d nguyên :
- Virus (Arbovirus, Rhinovirus, VRS (Virus Respiratory Syncitial), Coronavirrus).
- Nm mc (Penicillum, Aspergillus, Alternaria...).
Hen không dng do các yu t: di truyn, gng sc, ri lon tâm thn, ri lon ni tit,
thuc (aspirin, penicillin..), cm xúc âm tính mnh (stress)
 1: Phân loi hen dng và không dng
Phân loi hen theo bc nng nh
Có 4 bc hen theo mc  nng , nh (Xem bng 2)
ng 2. Phân loi 4 bc hen
c hen
Triu chng

ban ngày
Triu chng
ban êm
c  cn
hen nh
ng hot
ng
PEF, FEV
Dao ng
PEF
I
Nh, ngt
quãng
<1 ln/tun
≤2ln/tháng
Không gii
n hot
ng th lc
>80%
≤ 20%
II >1ln/tun >2ln/ngày
Có thnh
60%-80% 20%-30%
Không nhim trùng (hen atopi, hen
do bi nhà, biu bì lông súc vt,
thc n.v.v...)
Nhim trùng
(virus, nm mc...)
Hen
Không dng ng

31
Nh, dai
ng
ng hot
ng th lc
III
Trung bình,
Hàng ngày >1ln/tun
nh hng
hot ng th
c
≤60%
>30%
IV
ng
Thng
xuyên liên
c
Thng có
Gii hn hot
ng th lc
≤60%
>30%
3. Nhng hiu bit mi v c ch hen
Nhng nghiên cu mi nht v hen, cho thy c ch phát sinh ca bnh này rt phc tp, có
 tham gia ca 3 quá trình bnh lý và nhiu yu t khác nhau:
3.1. Ba quá trình bnh lý trong hen
 2 : Ba quá trình bnh lý trong hen
3.2. Trong c ch bnh sinh ca hen có nhiu yu t tham gia:
Trc ht là nhiu loi t bào viêm. Nhng t bào này (t bào mast, eosinophil, i thc bào,

 bào biu mô, t bào ni mc, t bào lymphô T và B) li gii phóng hàng lot cht trung gian
hoá hc khác nhau.
Nhóm cht trung gian hoá hc (mediators) c gii phóng trong c ch bnh sinh hen, bao
m các mediators tiên phát (histamin, serotonin, bradykinin, PAF, ECF...) và các mediators
th phát (leucotrienes, prostaglandines, neuropeptides, cytokines; interferons (các yu t tng
trng t bào và bch cu ht, bch cu n nhân (G-CSF, GMCSF) yu t hoi t u
(TNF)…). Xem bng 4 bài i cng.
Ngoài các cht trung gian hoá hc k trên, còn các phân t kt dính (Adhesion, molecules:
ICAM1, ICAM2, VCAM và nhiu enzymes (histaminase, tryptase, chymase) tham gia c ch
hen.
u t nguy c
(làm phát sinh bnh hen)
Viêm mn tính ph qun
ng áp ng
ng th
u t nguy c
(gây cn hen cp)
Co tht c trn
ph qun
Triu chng
HEN