Nghiên cứu ảnh hưởng của một số điều kiện nuôi cấy lên sự nhân chồi và tạo cây lan giả hạc châu như in vitro

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP

NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA MỘT SỐ ĐIỀU KIỆN
NUÔI CẤY LÊN SỰ NHÂN CHỒI VÀ TẠO CÂY LAN
GIẢ HẠC CHÂU NHƢ IN VITRO

Ngành:

CÔNG NGHỆ SINH HỌC

Chuyên ngành: CÔNG NGHỆ SINH HỌC

Giảng viên hƣớng dẫn :

TS. HUỲNH HỮU ĐỨC
KS. VÕ THANH HUY

Sinh viên thực hiện
MSSV: 1411100329

:

NGUYỄN THỊ LAN HƢƠNG
Lớp: 14DSH03

TP. Hồ Chí Minh, 2018

Đồ án tốt nghiệp

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng
dẫn khoa học của TS. Huỳnh Hữu Đức – Phó trƣởng phòng Thực nghiệm Cây trồng
và KS. Võ Thanh Huy – cán bộ phòng Thực nghiệm Cây trồng Trung tâm Công
Nghệ Sinh Học TPHCM. Các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong đồ án là
trung thực, không sao chép từ bất cứ đề tài nghiên cứu khoa học nào. Mọi sự tham
khảo sử dụng trong đồ án đều đƣợc trích dẫn các nguồn tài liệu trong đồ án và danh
mục tài liệu tham khảo. Nếu không đúng nhƣ đã nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu
trách nhiệm về đề tài của mình.
Tp.HCM, ngày 31 tháng 07 năm 2018
Ngƣời cam đoan

Nguyễn Thị Lan Hƣơng


Đồ án tốt nghiệp

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý Trung tâm Công Nghệ
Sinh Học Thành Phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện, trang thiết bị đầy đủ để em có
thể hoàn thành tốt đề tài tốt nghiệp này.
Với lòng biết ơn sâu sắc em xin gửi lời cám ơn đến TS. Huỳnh Hữu
Đức – Phó trƣởng phòng Thực nghiệm Cây trồng – ngƣời đã hƣớng dẫn em trong
suốt những tháng ngày vừa qua, đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ và trao đổi với em
những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này.
Em xin chân thành cảm ơn đến KS. Võ Thanh Huy – một ngƣời anh đã tận
tình hƣớng dẫn em một cách tận tâm, truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho em.
Cám ơn anh luôn động viên, giúp đỡ, trao đổi và giảng giải tận tình những vƣớng

mắc mà em gặp phải trong quá trình thực hiện đề tài, giúp em nhanh chóng vƣợt
qua khó khăn và hoàn thành tốt đề tài tốt nghiệp này.
Em xin gửi lời cảm ơn đến các anh, chị làm việc tại Phòng Thực nghiệm cây
trồng, Trung tâm Công nghệ sinh học Thành Phố Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn và nhiệt
tình giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề tài.
Em xin gửi lời cảm ơn Ban Giám Hiệu Trƣờng Đại Học Công Nghệ Thành
Phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là Quý Thầy Cô bộ môn Công Nghệ Sinh học, đã tạo
điều kiện cho sinh viên chúng em tiếp cận với môi trƣờng thực tế và nâng cao kỹ
năng thực hành, bên cạnh đó cũng đã truyền đạt nhiều kiến thức giúp em hoàn thành
đồ án tốt nghiệp của mình.
Con xin gửi lời cám ơn sâu sắc và chân thành đến ba, mẹ những ngƣời đã sinh
thành và nuôi dƣỡng dạy dỗ con nên ngƣời. Ba mẹ đã luôn ở bên cạnh động viên, lo
lắng, tạo mọi điều kiện cho con đƣợc học tập trong suốt thời gian qua.
Cuối cùng, em xin kính chúc Quý Trung tâm Công Nghệ Sinh Học Thành Phố
Hồ Chí Minh, các anh, chị làm việc tại Phòng Thực nghiệm cây trồng và Quý Thầy
Cô luôn dồi dào sức khỏe và thành công trong cuộc sống!
Em xin chân thành cảm ơn!


Đồ án tốt nghiệp

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................1
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................2
MỤC LỤC ....................................................................................................................i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................... iv
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................................v
DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................... vii
LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1

1. Đặt vấn đề...............................................................................................................1
2. Mục tiêu và nội dung của đề tài .............................................................................2
3. Ý nghĩa của đề tài...................................................................................................3
4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................3
5. Kết quả đạt đƣợc của đề tài ....................................................................................4
6. Kết cấu của đồ án ...................................................................................................4
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................................5
1.1. Tổng quan về phong lan ......................................................................................5
1.2. Tổng quan về Dendrobium .................................................................................6
1.3. Tổng quan về lan Giả Hạc (Dendrobium anosmum)..........................................7
1.3.1. Nguồn gốc và phân bố ...............................................................................7
1.3.2. Phân loại ....................................................................................................9
1.3.3. Đặc điểm hình thái ....................................................................................9
1.3.4. Điều kiện sinh trƣởng của lan Dendrobium anosmum ...........................14
1.3.5. Giá thể trồng lan (compost) .....................................................................16
1.3.6. Giá trị sử dụng cây lan Giả Hạc Dendrobium anosmum ........................18
i


Đồ án tốt nghiệp

1.4. Tổng quan về nuôi cấy mô thực vật..................................................................19
1.4.1. Khái niệm ................................................................................................19
1.4.2. Một số phƣơng pháp nuôi cấy mô...........................................................19
1.4.3. Ƣu, nhƣợc điểm của phƣơng pháp nhân giống in vitro ..........................21
1.5. Các chất hữu cơ tự nhiên đƣợc bổ sung vào trong quá trình nuôi cấy in vitro 23
1.5.1. Nƣớc dừa .................................................................................................23
1.5.2. Chuối........................................................................................................23
1.5.3. Độ pH và Agar.........................................................................................23
1.5.4. Pepton ......................................................................................................24

1.6. Các chất điều hòa sinh trƣởng thực vật đƣợc bổ sung .....................................24
1.6.1. Cytokinin .................................................................................................25
1.6.2. Auxin .......................................................................................................25
1.6.3. Sự kết hợp giữa Auxin và Cytokynin .....................................................26
1.7. Tổng quan về đèn ..............................................................................................26
1.7.1. Vai trò của nguồn chiếu sáng đến sự phát triển của cây giống in vitro .27
1.7.2. Đèn huỳnh quang.....................................................................................27
1.7.3. Đèn LED ..................................................................................................29
1.7.4. Xác định hàm lƣợng chlorophyll (Arnon, 1949) ....................................30
1.7.5. Tình hình nghiên cứu sử dụng ánh sáng đèn LED trong nuôi cấy mô ...32
1.8. Tình hình nghiên cứu cây Lan Dendrobium thế giới và Việt Nam: ................35
1.8.1. Tình hình nghiên cứu trên Thế giới ........................................................35
1.8.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam ........................................................36
CHƢƠNG 2: VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................37

ii


Đồ án tốt nghiệp

2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ....................................................................37
2.2. Vật liệu và phƣơng pháp ...................................................................................37
2.2.1. Vật liệu nghiên cứu .................................................................................37
2.2.2. Dụng cụ, trang thiết bị và hóa chất .........................................................37
2.2.3. Điều kiện phòng nuôi cấy........................................................................39
2.2.4. Phƣơng pháp xử lý số liệu .......................................................................40
2.3. Nội dung nghiên cứu .........................................................................................40
2.3.1. Thí nghiệm 1: Khảo sát ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA,
NAA kết hợp với ánh sáng lên sự nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ ........................40
2.3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát ảnh hƣởng của chất hữu cơ (chuối và nƣớc dừa)

lên sự nhân chồi và tạo cây lan Giả hạc Châu Nhƣ. ..................................................41
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN..........................................................43
3.1. Thí nghiệm 1: Khảo sát ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA
kết hợp với ánh sáng lên sự nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ ..................................43
3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát ảnh hƣởng của chuối và nƣớc dừa lên sự nhân chồi và
tạo cây lan Giả hạc Châu Nhƣ....................................................................................51
CHƢƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .........................................................59
4.1. Kết luận .............................................................................................................59
4.2. Kiến nghị ...........................................................................................................59
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................60
PHỤ LỤC ....................................................................................................................1

iii


Đồ án tốt nghiệp

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BA

:

6-Benzyl Adenine

CNSH

:

Công Nghệ Sinh Học

CĐHSTTV :

Chất điều hòa sinh trƣởng thực vật

C

:

Chuối

Chl

:

Chlorophyll

Cs

:

Cộng sự

CW

:

NSSƣớc dừa

IBA

:

Indolebutyric Acid

LED

:

Light Emitting Diode

MS

:

Murashige - Skoog

NAA

:

Napthalene Acetic Acid

NT

:

Nghiệm thức

TDZ

:

1-phenyl-3-(1,2,3-Thiadiazol-5 yl)-urea

TP.HCM

:

Thành Phố Hồ Chí Minh

iv


Đồ án tốt nghiệp

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Các trang thiết bị trong thí nghiệm............................................................38
Bảng 2.2. Hóa chất môi trƣờng MS ...........................................................................39
Bảng 2.3. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh sáng
lên sự nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ.....................................................................41
Bảng 2.4. Ảnh hƣởng của chuối và nƣớc dừa lên sự nhân chồi và tạo cây lan Giả
hạc Châu Nhƣ .............................................................................................................42
Bảng 3.1. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh sáng
lên sự nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy ....................................44
Bảng 3.2. Ảnh hƣởng của chuối và nƣớc dừa lên sự nhân chồi và tạo cây lan Giả
hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy.............................................................................52

v

Đồ án tốt nghiệp

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Một số loại lan Giả Hạc ...............................................................................7
Hình 1.2. Mặt hoa và màu sắc khác nhau của Giả hạc Châu Nhƣ ..............................8
Hình 1.3. Rễ lan Giả Hạc ...........................................................................................10
Hình 1.4. Thân lan Giả Hạc........................................................................................11
Hình 1.5. Lá lan giả hạc .............................................................................................11
Hình 1.6. Hoa lan Giả Hạc .........................................................................................13
Hình 1.7. Quả lan Giả Hạc .........................................................................................14
Hình 1.8. Đèn Huỳnh Quang ......................................................................................28
Hình 1.9. Đèn LED .....................................................................................................29
Hình 1.10. Phổ hấp thụ ánh sáng của thực vật ...........................................................31
Hình 3.1. Cụm chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ ở các nồng độ BA, NAA và ánh sáng
sau 8 tuần nuôi cấy .....................................................................................................48
Hình 3.2. Ảnh hƣởng của chuối và nƣớc dừa lên sự nhân chồi và tạo cây lan Giả hạc
Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy ...................................................................................55

vi


Đồ án tốt nghiệp

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh
sáng tới khả năng nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy .................45
Biểu đồ 3.2. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh
sáng tới trọng lƣợng tƣơi lan Giả hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy ......................45
Biểu đồ 3.3. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh
sáng tới trọng lƣợng khô lan Giả hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy.......................46

Biểu đồ 3.4. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh
sáng tới Hàm lƣợng chất khô lan Giả hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy................46
Biểu đồ 3.5. Ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh
sáng tới hàm lƣợng chlorophyll lan Giả hạc Châu Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy............47
Biểu đồ 3.6. Ảnh hƣởng của Chuối và nƣớc dừa đến số chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ
sau 8 tuần nuôi cấy .....................................................................................................53
Biểu đồ 3.7. Ảnh hƣởng của Chuối và nƣớc dừa đến chiều cao lan Giả hạc Châu
Nhƣ sau 8 tuần nuôi cấy .............................................................................................53
Biểu đồ 3.8. Ảnh hƣởng của Chuối và nƣớc dừa đến số lá lan Giả hạc Châu Nhƣ sau
8 tuần nuôi cấy............................................................................................................54
Biểu đồ 3.9. Ảnh hƣởng của Chuối và nƣớc dừa đến số rễ lan Giả hạc Châu Nhƣ
sau 8 tuần nuôi cấy .....................................................................................................54

vii


Đồ án tốt nghiệp

LỜI MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Lan rừng luôn đƣợc ƣa chuộng bởi một vẻ đẹp thanh thoát cao sang, có hƣơng
thơm rất nồng nàn. Cái đẹp của hoa lan thể hiện từ những đƣờng nét của cánh hoa,
cấu trúc đặc biệt quyến rũ của môi lan, cho đến những điểm xuyến ngộ nghĩnh trên
các lá lan, hay cấu trúc đa dạng của thân lan đã góp phần tạo nên vẻ đẹp kiêu sa,
đƣợc ví von nhƣ một thiếu nữ e ấp khi khoe sắc thắm dịu dàng, thƣớt tha nhƣng có
lúc cũng vô cùng mạnh mẽ [5].
Lan rừng Việt Nam thƣờng mọc trong những khu rừng sâu thẳm âm u, hiểm
trở với bao nguy hiểm rình rập, do đó mà đa phần lan rừng trở thành loài cây cảnh
hiếm và giá thành khá cao. Thế giới lan rừng rất phong phú với nhiều chủng loại,
trong đó lớn nhất phải kể đến là chi Dendrobium. Trong chi này, Giả Hạc là loài

hoa tuyệt đẹp và quý hiếm. Ngoài tự nhiên rất khó tìm thấy Giả Hạc do tình trạng
thu hái, buôn bán trái phép phổ biến nhƣ hiện nay sẽ dẫn đến nguy cơ làm mất
nguồn gen quý trong một tƣơng lai gần. Để bảo tồn, khai thác nguồn gen và phát
triển loài lan quý hiếm này cần phải tiến hành nhân giống và nuôi trồng chúng ở
quy mô lớn.
Ngành Công nghệ Sinh học đang ngày càng phát triển và đã có nhiều thành
tựu trong các lĩnh vực sản xuất, nông nghiệp, công nghiệp, vi sinh, y tế, dƣợc
phẩm,… Một trong những thành tựu nổi bật nhất của Công nghệ Sinh học là lĩnh
vực nhân giống cây trồng bằng phƣơng pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật in vitro,
tạo ra số lƣợng cây lớn, cây con đảm bảo chất lƣợng về mặt di truyền của cây mẹ.
Lan là một trong những đối tƣợng đƣợc áp dụng phƣơng pháp nuôi cấy in
vitro nhiều nhất, nhằm tạo ra số lƣợng cây con lớn để đáp ứng nhu cầu thị trƣờng.
Trong đó, họ lan hay phong lan (Orchidaceae) là một trong những họ thực vật lớn
nhất với khoảng trên 35.000 loài phân bố rộng rãi trên toàn thế giới. Việt Nam là
quốc gia thuộc khí hậu nhiệt đới, thích hợp cho sự phát triển của các loài phong lan.

1


Đồ án tốt nghiệp

Trong những năm gần đây, nhu cầu thƣởng thức hoa của ngƣời Việt ngày càng phát
triển và đƣợc chú trọng. Chính vì vậy, việc cung cấp lan giống cho thị trƣờng cần
đƣợc quan tâm. Tuy nhiên, các giống hoa lan phổ biến trên thị trƣờng nƣớc ta chủ
yếu là do nhập ngoại từ Thái Lan, Đài Loan, Trung Quốc,…
Việc nghiên cứu nhân giống cây lan Giả hạc Châu Nhƣ (Dendrobium
anosmum) sẽ góp phần vào công việc bảo tồn các nguồn gen lan rừng của Việt
Nam. Do đó, đề tài “Nghiên cứu ảnh hƣởng của một số điều kiện nuôi cấy lên sự
nhân chồi và tạo cây lan Giả Hạc (Dendrobium anosmum) in vitro” nhằm mục
đích xác định loại môi trƣờng khoáng, các chất điều hòa sinh trƣởng và các chất bổ

sung phù hợp nhất cho quá trình nhân nhanh chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ nhằm góp
phần vào công tác bảo tồn, khai thác nguồn gen loài lan rừng Việt Nam cũng nhƣ
hƣớng tới việc nhân nhanh cây con phục vụ thƣơng mại hóa loài hoa đẹp và có giá
trị thẩm mĩ cao này.
2. Mục tiêu và nội dung của đề tài
Mục tiêu nghiên cứu:
Nghiên cứu sự ảnh hƣởng của các chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA, ánh
sáng và các chất hữu cơ đến sự nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ.
Nội dung của đề tài:
Khảo sát ảnh hƣởng của chất điều hòa sinh trƣởng BA, NAA kết hợp với ánh
sáng lên sự nhân chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ.
Khảo sát ảnh hƣởng của chất hữu cơ (chuối và nƣớc dừa) lên sự nhân chồi và
tạo cây lan Giả hạc Châu Nhƣ.

2


Đồ án tốt nghiệp

3. Ý nghĩa của đề tài
Ý nghĩa khoa học:
- Rất có ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu. Giúp sinh viên củng cố lại kiến
thức đã học và nghiên cứu khoa học.
- Thông qua đề tài, tìm hiểu đƣợc các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát triển cây
lan Giả Hạc.
- Biết đƣợc phƣơng pháp nghiên cứu một số vấn đề khoa học, xử lý và phân
tích số liệu, biết cách trình bài một bài báo khoa học.
- Cung cấp cho công tác nuôi cấy mô điều kiện tối ƣu cho quá trình sinh chồi
và tạo cây lan Giả Hạc có giá trị kinh tế.
- Tạo tiền đề giúp cho việc phát triển lan Giả Hạc thành nuôi cấy công nghiệp

lan rừng với số lƣợng lớn, đáp ứng nhu cầu thị trƣờng trong nƣớc và quốc tế.
Ý nghĩa thực tiễn:
Kết quả nghiên cứu cung cấp đƣợc những điều kiện nuôi cấy tốt nhất cho sự
tăng trƣởng cây lan Giả Hạc in vitro, tạo ra cây giống có chất lƣợng cao đáp ứng
nhu cầu sản xuất tại Trung tâm Công Nghệ Sinh Học TP.HCM.
Xác định đƣợc nồng độ của các chất điều hòa sinh trƣởng BA và NAA kết hợp
với cƣờng độ ánh sáng lên sự nhân nhanh chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ.
Xác định đƣợc nồng độ chuối và nƣớc dừa thích hợp cho sự nhân chồi và tạo
cây ở lan Giả hạc Châu Nhƣ.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Các thí nghiệm đƣợc bố trí theo thể thức hoàn toàn ngẫu nhiên. Các nghiệm
thức thí nghiệm đƣợc lặp lại 3 lần, mỗi lần 3 chai. Số liệu thu thập đƣợc xử lý thống
kê bằng phần mềm SAS V8 và chƣơng trình Microsoft Excel 2016®, sử dụng trắc
nghiệm phân hạng Duncan’s test với độ tin cậy P

3

0,05.


Đồ án tốt nghiệp

5. Kết quả đạt đƣợc của đề tài
- Xác định đƣợc nồng độ của các chất điều hòa sinh trƣởng BA và NAA kết
hợp với cƣờng độ ánh sáng lên sự nhân nhanh chồi lan Giả hạc Châu Nhƣ.
- Xác định đƣợc nồng độ chuối và nƣớc dừa thích hợp cho sự nhân chồi và tạo
cây ở lan Giả hạc Châu Nhƣ.
6. Kết cấu của đồ án
Đồ án bao gồm các chƣơng sau:
Chƣơng 1: Tổng quan tài liệu

Chƣơng 2: Vật liệu và phƣơng pháp
Chƣơng 3: Kết quả và thảo luận
Chƣơng 4: Kết luận và kiến nghị

4


Đồ án tốt nghiệp

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tổng quan về phong lan
Họ Phong lan (Orchidaceae) là một họ thực vật có hoa, thuộc ngành thực vật
hạt kín, lớp một lá mầm (Monocotylendons), họ Lan (Orchidaceae). Họ phong lan
đã biết khoảng 850 chi (APG III, 2009). Ngày nay, dựa vào đặc tính di truyền các
nhà khoa học đã chia họ lan thành 6 họ phụ: Apostasioideae, Cypridioideae,
Neottioideae, Orchidioideae, Epidendroideae, Vandoideae. Họ Lan là một họ thực
vật lớn và phân bố gần nhƣ trên toàn thế giới (ngoại trừ châu Nam Cực). Danh sách
dƣới đây liệt kê gần đúng sự phân bố của họ này:
Nhiệt đới châu Mỹ: 250 – 270 chi
Nhiệt đới châu Á: 260 – 300 chi
Nhiệt đới châu Phi: 230 – 270 chi
Châu Đại Dƣơng: 50 – 70 chi
Châu Âu và ôn đới châu Á: 40 – 60 chi
Bắc Mỹ: 20 – 25 chi [35].
Ở Việt Nam có 137 – 140 chi gồm trên 1000 loài lan rừng, bao gồm cả địa lan,
thạch lan và phong lan, phân bố rộng khắp cả nƣớc, hầu hết đều có hoa đẹp nên
đƣợc trồng làm cây cảnh [6].
Dựa theo đặc điểm hình thái của thân cây, phong lan đƣợc chia ra làm hai
nhóm:
Nhóm cây đơn thân (monopodial): đây là nhóm chỉ tăng trƣởng về chiều cao,

lá mầm từ đỉnh mọc thêm hàng năm kéo theo thân cây phát triển dài ra có thể đạt
kích thƣớc tối đa đến vài mét. Thân mầm phát triển từ thân gốc gọi là “mắt” cây,
các mắt cây phát triển.
Nhóm cây đa thân (sympodial): thân cây lan tăng trƣởng có giới hạn, đến một
kích thƣớc nào đó thì ngừng phát triển, chồi mới ở gốc lại sẽ phát triển tiếp. Cứ thế

5


Đồ án tốt nghiệp

tiếp tục, chồi nọ sinh ra từ gốc của chồi có trƣớc đến một kích thƣớc nào đó sẽ phát
triển thêm lá và rễ tạo nên một thân cây. Thân cây cứ phát triển theo cách này tạo
nên một tập hợp phân nhánh.
Dựa theo khả năng thích nghi với điều kiện môi trƣờng họ lan đƣợc chia thành
4 nhóm chính [36]:
- Phong lan (Epiphyte): Là loài sống ký gửi nhờ vào thân cây cao ẩm mục ở
trong rừng hoặc trên núi cao, rễ bám vào các cây to, thân rủ xuống.
- Địa lan (Terrestrial): Là loài có thân giả dạng củ, rễ chùm sống nhờ đất ở
sƣờn núi, bờ suối hay dƣới tán rừng ẩm ƣớt. Địa lan có nhiều loài với hình dáng,
màu sắc phong phú đẹp mắt.
- Hoại lan (Saprophyte): Gồm những loại mọc trên rêu và gỗ mục.
- Thạch lan (Lithophyte): Gồm một số loại mọc trên đá.
1.2. Tổng quan về Dendrobium
Chi lan Hoàng thảo (Dendrobium) là chi lớn thứ 2 trong họ hoa lan đứng sau
lan lọng. Chữ “Dendrobium” có nguồn gốc từ Hy Lạp, “Dendro” hiểu là cây gỗ lớn
và “bio” hiểu là sống [2]. Lan Dendrobium rất phong phú và đa dạng với hơn 1600
loài, phân bố ở các vùng Châu Úc, Châu Á tập trung nhiều nhất ở Đông Nam Á.
Lan Dendrobium rất đa dạng về cấu tạo sinh học, hình thái và phong phú về dạng
cây, dạng hoa. Vì vậy các nhà khoa học đã chia thành 40 nhóm nhỏ và chia thành 2

dạng chính:
- Dạng đứng (Dendrobium phalaenopsis) thƣờng mọc ở xứ nóng, chịu ẩm và
rất siêng ra hoa: Nhất điểm hồng, Nhất điểm hoàng, Báo hỉ, Ý thảo, Thủy tiên,
Sonia,…
- Dạng thòng (Dendrobium nobile) chịu khí hậu mát mẻ: Giả hạc, Hạc vĩ,
Long tu, Phi điệp vàng,…
Với 1600 loài khác nhau đòi hỏi nhiều cách chăm sóc khác nhau, nguyên do là
vì chúng du nhập từ nhiều địa danh khác nhau: Nhật Bản, Triều Tiên và
Newzealand, đặc biệt là New Guinea là nơi sản sinh ra nhiều loài Dendrobium nhất.
6


Đồ án tốt nghiệp

1.3. Tổng quan về lan Giả Hạc (Dendrobium anosmum)
1.3.1. Nguồn gốc và phân bố
 Nguồn gốc
Giả hạc, lƣỡng điểm hạc, phi điệp hay giả hạc tím,… có tên khoa học là
Dendrobium anosmum, thuộc chi Dendrobium. Đƣợc khoa học gia Lindleyi đặt tên
Giả hạc từ năm 1845. Đặc điểm của giống là sai hoa, hoa to, đẹp và có hƣơng thơm
nên rất đƣợc ƣa chuộng trong chi Lan Hoàng Thảo, đƣợc xếp vào loại dòng thân
thòng bởi thân của chúng mọng nƣớc và mọc hƣớng xuống dƣới khi ra hoa tạo
thành một dải nhƣ thác nƣớc. Giả hạc đƣợc mệnh danh là nữ vƣơng lan rừng, là
phong lan quý của rừng nhiệt đới.
 Phân bố
Dendrobium anosmum là đối tƣợng quý hiếm có ở Việt Nam, Lào, Thái Lan,
Philippines, New Guinea, Bomeo, Indonesia, Malaya và Sri Lanka. Lan Giả hạc có
nhiều trên dãy Trƣờng Sơn từ Nam ra Bắc [17]. Thƣờng mọc trên các cành cây ở
cao độ khoảng 1000 – 1300 m tại các rừng cây nhiệt đới thuộc Đô Lƣơng, Vinh,
Krong Pha, Đà Lạt, Bảo Lộc, Đắc Lắk, Sông Bé, Lộc Ninh v.v.... Nhƣng hiện nay

có nhiều nhất tại Di Linh - Lâm Đồng.

Hình 1.1. Một số loại lan Giả Hạc
(Nguồn: />
7


Đồ án tốt nghiệp

Lan Giả hạc Châu Nhƣ
Giả hạc Châu Nhƣ là sự kết hợp của hai dòng cây lan rừng Việt Nam là: Giả
hạc Xuân Di Linh lai với Đại Ý Thảo Xuân Lâm Đồng do chị Châu Nhƣ thực hiện.
Giả hạc Xuân Di Linh: sống trên những thân cây cao và mọc rủ xuống dƣới.
Thân có thể dài tới 3 m, lá mọc đối cách, hoa nở to khoảng 7 cm ra hoa ở các đốt đã
rụng lá, ra hoa vào mùa xuân và hoa có mùi rất thơm, là hoa chơi tết. Về màu sắc
giả hạc Xuân Di Linh có các màu chính nhƣ: tím hồng và trắng. Ngoài ra còn có
hồng nhạt hồng thẫm hoặc cánh trắng lƣỡi tím.
Đại Ý Thảo Xuân Lâm Đồng: là loại hoa lan dòng thân thòng mọc ở vùng Di
Linh - Lâm Đồng, có thân rất dài và rất mảnh, đƣờng kính thân chỉ bằng 1/3 đến 1/2
thân giả hạc, lá cũng nhỏ và mỏng. Hoa chỉ mọc trên những đốt trụi lá, mỗi cụm hoa
có từ 1 đến 3 hoa màu tím nhạt, cánh môi trắng có nhiều lông mịn, phía trong cánh
môi có những đƣờng gân ngang màu tím đậm, thân Đại Ý Thảo rất dài nên khi hoa
nở tập trung sẽ tạo thành một khóm hoa lớn tha thƣớt nhƣ đuôi hạc, ra hoa vào mùa
xuân.
Chính sự kết hợp trên đã tạo ra loài lan Giả hạc Châu Nhƣ độc đáo với kết cấu
hoa rất đẹp, lạ, màu đậm, hoa nở vào mùa xuân, là loài lan lai nổi tiếng, đa dạng
mặt hoa với nhiều màu sắc đẹp đáng để sƣu tầm.

Hình 1.2. Mặt hoa và màu sắc khác nhau của Giả hạc Châu Nhƣ
(Nguồn: />8

Đồ án tốt nghiệp

1.3.2. Phân loại
 Giới: Plantae (Thực vật)
 Ngành: Angiospermae (Thực vật hạt kín)
 Lớp: Monocotyledoneac (Một lá mầm)
 Bộ: Asparagales (Măng Tây)
 Họ: Orchidaceae (Phong lan)
 Chi: Dendrobium (Hoàng Thảo)
 Loài: Dendrobium anosmum (Giả hạc, Lƣỡng điểm hạc, Phi điệp tím,…).
1.3.3. Đặc điểm hình thái [37]
 Rễ lan
Lan là họ sống phụ (bì sinh) bám, treo lơ lửng trên các cây thân gỗ khác. Các
dạng thân gỗ nạc dài, ngắn, mập hay mảnh mai đƣa cơ thể bò đi xa hay chụm lại
thành các bụi dày.
Rễ làm nhiệm vụ hấp thu chất dinh dƣỡng, chúng đƣợc bao bởi lớp mô hút
dày, ẩm bao gồm những lớp tế bào chết chứa đầy không khí, do đó nó ánh lên màu
xám bạc. Với lớp mô xốp đó, rễ có khả năng hấp thu nƣớc mƣa chảy dọc dài trên vỏ
cây, lấy nƣớc lơ lửng trên không khí, hơi sƣơng và hơi nƣớc, giúp cây bám chặt vào
giá thể, không bị gió cuốn. Một số loài có lá kém phát triển thậm chí tiêu giảm hoàn
toàn, có hệ rễ chứa diệp lục tố giúp cây hấp thụ ánh sáng cần thiết cho sự ra hoa và
quang hợp [14].
Nếu rễ quá ít, cây sẽ không đủ nƣớc, không bám cành cây hốc đá đƣợc, hoa sẽ
không nhiều và không đẹp. Nếu rễ không mọc đƣợc, bị thối, bị bệnh hay bị chết,
cây sẽ thiếu nƣớc, thiếu chất bổ dƣỡng cây sẽ còi cọc và sẽ chết dần chết mòn. Rễ
của lan Dendrobium không chịu đƣợc lạnh, nếu bị lạnh trong thời gian dài, rễ cây sẽ
bị mục nát và cây sẽ chết [9].

9


Đồ án tốt nghiệp

Hình 1.3. Rễ lan Giả Hạc

(Nguồn: /> Thân lan
Lan có 2 loại thân: đa thân và đơn thân.
Ở các loài lan sống phụ có nhiều đoạn phình lớn thành củ giả (giả hành). Đó là
bộ phận dự trữ nƣớc và các chất dinh dƣỡng để nuôi cây trong điều kiện khô hạn
khi sống bám trên cao. Mầm hoa và mầm lá đều mọc từ phần gốc của bộ phận thân
rễ.
Củ giả rất đa dạng: Hình cầu hoặc hình thuôn dài xếp sát nhau hay rải rác đều
đặn hoặc hình trụ xếp chồng chất lên nhau thành một thân giả.
Cấu tạo củ giả: Gồm nhiều mô mềm chứa đầy dịch nhầy, phía ngoài là lớp
biểu bì với vách tế bào dày, nhẵn bóng bảo vệ, tránh sự mất nƣớc do trời nóng. Đa
số củ giả đều có màu xanh bóng, nên cùng với lá nó làm nhiệm vụ quang hợp.

10


Đồ án tốt nghiệp

Hình 1.4. Thân lan Giả Hạc
(Nguồn: /> Lá lan
Hầu hết các loài phong lan là cây tự dƣỡng, nó phát triển đầy đủ hệ thống lá.
Hình dạng của lá thay đổi rất nhiều, từ loại lá mọng nƣớc đến loại lá phiến
mỏng.
Phiến lá trải rộng hay gấp lại theo các gân vòng cung hay chỉ gấp lại theo gân

hình chữ V.
Màu sắc lá thƣờng xanh bóng, nhƣng có trƣờng hợp 2 mặt lá khác nhau.
Thƣờng mặt dƣới có màu xanh đậm hay tía, mặt trên lại khảm nhiều màu sặc sỡ.

Hình 1.5. Lá lan giả hạc
(Nguồn: />
11


Đồ án tốt nghiệp

 Hoa lan
Cấu trúc của một đóa hoa lan thực là độc nhất vô nhị trong số các loài thực vật
có hoa. Hoa không những mọc trên những giả hành mới mà còn mọc trên các giả
hành cũ. Trên cánh có phủ lông mịn và có ánh kim, hƣơng thơm ngào ngạt. Hoa
mọc từ các mắt ngủ giữa các đọt lá trên thân gần ngọn và cả trên ngọn cây. Sự biểu
hiện trƣớc khi ra hoa khác biệt nhƣ có nhiều loài rụng hết lá trƣớc khi ra hoa. Thời
gian ra hoa đầu mùa mƣa hay đầu tết. Giống Dendrobium anosmum khi đủ dinh
dƣỡng thì cho hoa thành từng chùm, phát hoa dài và thời gian ra hoa trung bình
1 – 2 tháng [14].
Hoa lan tiêu biểu có 3 cánh phía ngoài, 3 cánh phía trong và một trụ nhụy hoa
ở giữa.
Phía ngoài cùng là 3 cánh đài, trong đó một cánh đài phía trên hay phía sau
của hoa gọi là lá đài lý và hai cánh đài ở 2 bên gọi là lá đài cạnh. Ba cánh đài giống
nhau về hình dạng, kích thƣớc, màu sắc. Hầu hết các giống lan, lá đài có cùng kích
thƣớc và giống nhƣ cánh hoa. Tuy nhiên, trong một số giống, lá đài lý trở nên to lớn
và lòe loẹt, 2 lá đài cạnh thấp ở hai bên đôi khi hợp nhất lại thành ra một, và trong
những giống khác tất cả 3 lá đài hợp nhất thành kết cấu hình chuông chung quanh
hoa. Trong một vài giống, các lá đài hoàn toàn lấn áp hoa thật.
Nằm kề bên trong và xen kẽ với 3 cánh đài là 3 cánh hoa. Cánh hoa bảo vệ

bao bọc nụ hoa. So với 2 cánh hoa hai bên sƣờn, cánh hoa phía dƣới còn lại gọi là
cánh môi. Cánh môi đôi khi đặc biệt to lớn khác hẳn với 2 cánh kia. Cánh môi
thƣờng sặc sỡ, viền cánh hoa dợn sóng hoặc dƣới dạng một cái túi, trang hoàng với
những cái mũ mào (nhƣ mào gà), những cái đuôi, cái sừng, những nốt màu, những
cái lông,… Cánh môi quyết định giá trị thẩm mỹ của hoa lan. Trong một số trƣờng
hợp, cánh môi còn là một cái bẫy dụ dỗ các côn trùng giúp thụ phấn.
Trụ nhụy hoa mang phần đực ở phía trên và phần cái ở phía trƣớc mặt. Nhị
gồm hai phần bao phấn và hốc phấn. Bao phấn nằm ở cột nhị nhụy còn hốc phấn thì

12


Đồ án tốt nghiệp

lõm lại mang khối phấn và thƣờng song song với bao phấn. Khối phấn gồm toàn bộ
hạt phấn dính lại với nhau, rất cứng.

Hình 1.6. Hoa lan Giả Hạc
(Nguồn: /> Quả và hạt lan
Sự tạo quả của hoa lan trong tự nhiên rất khó do cấu tạo đặc biệt của hoa và
thƣờng phải nhờ côn trùng. Quả lan thuộc loại quả nang, quả có dạng cải dài đến
hình trụ ngắn phình ở giữa. Khi chín quả nở ra theo 3 đến 6 đƣờng nứt dọc, mảnh
vỏ còn dính lại với nhau ở phía đỉnh và phía gốc. Ở một số loài, khi chín quả không
nứt ra nên hạt chỉ ra khỏi quả khi quả bị mục nát [9]. Bên trong chứa rất nhiều hạt,
nhỏ li ty, phải trải qua 2 – 18 tháng hạt mới chín khi chín hạt có màu vàng. Hạt cấu
tạo bởi một khối chƣa phân hóa, trên một mạng lƣới nhỏ xốp chứa đầy không khí,
toàn bộ hạt trong một quả nặng chỉ bằng một phần mƣời đến một phần nghìn và hầu
nhƣ không có trọng lƣợng mg [19], rất nhẹ nên dễ phát tán nhờ gió. Thông thƣờng,
cần có nấm cộng sinh hỗ trợ các chất cần thiết để hạt lan nảy mầm, đặc biệt ở đầu
các giai đoạn phát triển [7].

13


Đồ án tốt nghiệp

Hình 1.7. Quả lan Giả Hạc
(Nguồn: />1.3.4. Điều kiện sinh trưởng của lan Dendrobium anosmum
 Ánh sáng
Ánh sáng rất cần thiết cho sự tăng trƣởng, phát triển của cây lan. Ánh sáng
đem lại năng lƣợng cần thiết cho phản ứng quang tổng hợp [19].
Lan Giả hạc cần nhiều ánh sáng gần nhƣ có thể để ở ngoài trời, nhƣng cần
phải có lƣới che phòng khi lá non bị cháy nắng. Khi thấy cây quặt quẹo, đó là dấu
hiệu thiếu nắng. Hãy đƣa cây ra chỗ có nhiều nắng hơn. Nhất là vào mùa đông, nếu
thiếu nắng cây khó lòng ra hoa.
 Nhiệt độ
Nhiệt độ là nhân tố có tính chất quyết định đến sự phân bố các loài lan trên thế
giới và sự sinh trƣởng phát triển của các loài lan [8].
Lan Giả hạc cần nuôi trong nhiệt độ từ 40 – 80°F hay 8 – 25°C. Tuy nhiên lan
có thể chịu nóng tới 100°F hay 38°C và có thể chịu lạnh tới 38°F hay 3,3°C. Ngoài
ra nếu vào mùa đông không lạnh dƣới 50°F hay 15,6°C trong vòng 4 – 6 tuần lan sẽ
khó lòng ra nụ.
 Độ ẩm
Độ ẩm cũng là yếu tố ảnh hƣởng rất lớn đến sinh trƣởng, phát triển của các
loài lan. Nếu thiếu nƣớc quá trình quang hợp và hô hấp ngừng trệ [8].

14


Đồ án tốt nghiệp

Lan Giả Hạc mọc mạnh nếu ẩm độ từ 60 – 70%. Nếu quá thấp cây non sẽ
không lớn đƣợc và bị teo đi. Cây cũng không mọc mạnh nếu không thoáng gió và
trong thời kỳ lan ra nụ nếu không thoáng gió nụ sẽ ít đi.
 Vật liệu trồng
Nên trồng với những vật liệu lâu mục và dễ thoát nƣớc nhƣ vỏ thông, vỏ dừa,
đá v.v… cũng có thể trồng vào những vật liệu bằng sơ dừa, bó vào dớn, vào các
khúc gỗ. Có thể trồng trong chậu nhƣng phải để chậu nằm và đặc biệt chậu phải
thoát nƣớc tốt, rất nhiều ngƣời cũng trồng Giả Hạc trong chậu, họ khoét một lỗ để
cây thòng xuống. Đặc biệt Giả Hạc ƣa sống trong các chậu nhỏ, có diện tích chật
chội cho nên đừng dùng chậu quá lớn.
 Tƣới nƣớc
Vào mùa hè khi lan ra mầm non và mọc mạnh, tƣới 2 – 3 lần một tuần. Vào
mùa thu, khi cây đã ngừng tăng trƣởng, nên tƣới nƣớc thƣa đi. Mỗi tuần chỉ cần
tƣới 1 lần cho thân cây khỏi bị teo lại. Vào mùa đông, đây là thời gian lan chuẩn bị
để ra hoa, ngƣng hẳn việc tƣới nƣớc. Nếu ẩm độ quá thấp nên phun sƣơng mỗi
tháng 1 – 2 lần.
 Độ thông thoáng
Sự thông gió, đặc biệt quan trọng đối với loài đơn thân hơn là đa thân. Do cấu
trúc đã thích nghi với điều kiện khí hậu, các loài đơn thân thƣờng có rễ trên không
mọc thẳng từ thân và lơ lửng trong không khí. Trong rừng, các loại đơn thân có thể
móc vắt vẻo từ cành này sang cành khác và các rễ rủ xuống lơ lửng trong không khí
hay bám vào các cành cây [14].
Độ thông thoáng cũng là yếu tố rất cần thiết cho cây lan sinh trƣởng. Lƣợng
CO2 trong không khí khoảng 0,03%, trên mặt lá lƣợng CO2 thƣờng xuyên bị giảm
nhiều vì liên tục bị cây hấp thu do vậy không khí cần liên tục thay đổi để cân bằng
lƣợng CO2 ở trên mặt lá [19].

15