Áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội khía cạnh pháp luật và xã hội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ KIM PHƯỢNG

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI
PHẠM TỘI: KHÍA CẠNH PHÁP LUẬT VÀ XÃ HỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Hà Nội - 2019


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ KIM PHƯỢNG

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI:
KHÍA CẠNH PHÁP LUẬT VÀ XÃ HỘI

Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 8.38.01.04

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA

Hà Nội - 2019


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

.....................................................................................................................................1

Chương 1 NHẬN THỨC VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI
DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI TỪ KHÍA CẠNH PHÁP LUẬT VÀ
XÃ

HỘI

....................................................................................................................8

1.1. Khái niệm, đặc điểm của áp dụng hình phạt đối với người dưới 18
tuổi phạm tội ................................................................................... 8
1.2. Các nguyên tắc trong áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội ........................................................................................ 12
1.3. Căn cứ áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ
khía cạnh pháp luật ....................................................................... 18
1.4. Căn cứ áp dụng pháp luật đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ
khía cạnh xã hội ............................................................................ 22
Chương 2 QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ HÌNH
PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI VÀ THỰC
TIỄN
HỘI

ÁP DỤNG TỪ KHÍA CẠNH PHÁP LUẬT VÀ XÃ
........................................................................................................................28

8

2.1. Quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về hình phạt đối với người

dưới 18 tuổi phạm tội.................................................................. 288
2.2. Thực tiễn áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ...
400
Chương 3 CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA VIỆC ÁP
DỤNG HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM
TỘI ....687
3.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt đối với người dưới
18 tuổi phạm tội ...............................................................................
687
3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng hình phạt đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội từ khía cạnh pháp luật................... 698
3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng hình phạt đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội từ khía cạnh xã hội ....................... 764


KẾT LUẬN ..................................................................................................... 79


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ANTT:

An ninh trật tự

BLHS:

Bộ luật hình sự

CAND:

Công an nhân dân

CQĐT:

Cơ quan điều tra

HKTT:

Hộ khẩu thường trú

TA:

Tòa án

TAND:

Tòa án nhân dân

TNHS:

Trách nhiệm hình sự

TTHS:

Tố tụng hình sự

TTXH:

Trật tự xã hội

UBND:

Ủy ban nhân dân

VKSND:

Viện kiểm sát nhân dân

XHCN:

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Tình hình người chưa thành niên phạm tội trên phạm vi cả nước
giai đoạn 2014 – 2018
Bảng 2.2 Số liệu một số loại tội phạm phổ biến người dưới 18 tuổi bị xét
xử từ năm 2014 đến năm 2018
Bảng 2.3

Các vụ án hình sự sơ thẩm có bị cáo là người dưới 18 tuổi và
việc áp dụng các biện pháp tha miễn trách nhiệm hình sự và hình
phạt của Tòa án nhân dân trên địa bàn thành phố Hà Nội các
năm 2013
- 2017

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: Trẻ em là mùa xuân của dân tộc và
là tương lai của đất nước. Trong suốt cuộc đời mình, Hồ chủ tịch đã hết sức
quan tâm tới việc chăm sóc và giáo dục trẻ em. Hiện nay, cùng với sự phát
triển chung của đất nước, Đảng và Nhà nước ta xác định: nguồn nhân lực là
một trong những nhân tố quyết định đối với sự phát triển của quốc gia và là
chìa khóa dẫn tới cánh cửa thành công. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta đã
đề ra các định hướng và chính sách nhằm tạo ra môi trường xã hội thuận lợi
cho sự phát triển toàn diện về đạo đức, trí lực, thể lực và nghệ thuật giúp trẻ
em trở thành “nguồn nhân lực có chất lượng” góp phần đưa Việt Nam trở
thành một quốc gia hùng mạnh.
Trong những năm gần đây, tình hình tội phạm ở Việt Nam đang có
những diễn biến khá phức tạp, trong đó có tình trạng gia tăng của tội phạm
dưới 18 tuổi. Tốc độ trẻ hóa của tội phạm dưới 18 tuổi ở nước ta thời gian
qua đòi hỏi các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phải có những giải pháp
phù hợp để không chỉ nhằm bảo vệ sự phát triển bền vững của quốc gia trong
tương lai mà còn nhằm bảo vệ trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, việc áp dụng
hình phạt đối với người dưới 18 tuổi là vấn đề không hề đơn giản. Bởi vì,
người dưới 18 tuổi là những người phát triển chưa đầy đủ về thể chất, tâm lý,
sinh lý, khả năng nhận thức và điều khiển hành vi còn những hạn chế nhất
định vì kinh nghiệm sống còn non nớt. Chính vì vậy, hành vi của những người
này thường là bộc phát chưa đủ sự chín chắn, sự bản lĩnh làm chủ hành vi của
mình. Do đó, việc
xử lí đối với hành vi phạm tội của người dưới 18 tuổi chủ yếu nhằm giáo dục,
giúp đỡ họ sữa sai lầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho

1

xã hội. Do đó, khi áp dụng hình phạt đối với những người dưới 18 tuổi không
thể giống như áp dụng hình phạt đối với những người trưởng thành.
Mục đích của hình phạt được quy định tại Điều 31 BLHS như sau:
“Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở
thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc
của cuộc sống XHCN, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo
dục những người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội
phạm”. Tuy nhiên, khi áp dụng hình phạt nói riêng và áp dụng pháp luật nói
chung đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thì tòa án nhân dân các cấp đều
phải tuân thủ một trong các nguyên tắc sau đây: việc xử lý người dưới 18 tuổi
phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi (khoản 1 Điều
91 BLHS). Đây là nguyên tắc chung định hướng cho các chủ thể tiến hành tố
tụng khi quyết định lựa chọn biện pháp xử lý nhất định đối với người dưới 18
tuổi phạm tội từ đó tìm ra các biện pháp xử lý phù hợp nhất đối với đối tượng
này. Nội dung của nguyên tắc này là đòi hỏi các cá nhân, cơ quan, tổ chức khi
tiến hành các hoạt động tố tụng có liên quan đến việc xử lý người dưới 18
tuổi phạm tội cần bảo đảm rằng quyết định ấy là tối ưu nhất, tốt nhất cho các
em trong mối quan hệ hài hòa với các lợi ích khác của xã hội cũng như bảo
đảm được tính nghiêm minh của pháp luật.
BLHS 2015 sửa đổi 2017 đã có những thay đổi nhất định trong việc áp
dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Mặc dù vậy việc áp dụng
hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội vẫn còn có nhiều bất cập, hạn
chế như việc áp dụng pháp luật nhiều nơi chưa đồng bộ, chưa thống nhất hay
chưa phân hóa được cụ thể trách nhiệm hình sự của những người này ở các
mức
độ, các độ tuổi khác nhau... Từ những hạn chế, bất cập ấy có thể thấy rằng:
quá trình nghiên cứu, đánh giá chính xác và hiệu quả việc áp dụng hình phạt
đối
2

với người dưới 18 tuổi phạm tội dưới khía cạnh lập pháp và xã hội là vấn đề
rất
cần thiết và có ý nghĩa.
Đây chính là lý do tác giả lựa chọn đề tài: “Áp dụng hình phạt đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội: khía cạnh pháp luật và xã hội” làm đề tài luận
văn thạc sỹ.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong thời gian qua có một số công trình nghiên cứu khoa học liên quan
đến đề tài đã được công bố như:
+ Các công trình liên quan đến xã hội học nói chung như:
Tác giả Võ Khánh Vinh năm 2012 - Xã hội học pháp luật – những vấn
đề cơ bản, NXB Khoa học xã hội, Học viện khoa học xã hội, Hà Nội.
Tác giả Trần Đức Châm năm 2013 - Xã hội học pháp luật, NXB Chính
trị quốc gia sự thật, Hà Nội.
+ Các giáo trình, bình luận khoa học Bộ luật hình sự:
Giáo trình luật hình sự Việt Nam phần các tội phạm - quyển 1 của
Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2013), Nxb Hồng Đức, Thành
phố Hồ Chí Minh.
Trường Đại học Luật Hà Nội (2013), Giáo trình luật hình sự Việt Nam,
Tập 2, NXB Công an nhân dân, Hà Nội.
Tác giả Đinh Văn Quế năm 2003 - Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự,
Tập 2, NXB Thành phố Hồ Chí Minh.
Tác giả Nguyễn Đức Mai năm 2013 - Bình luận khoa học BLHS năm
1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) - Phần các tội phạm, NXB Chính trị quốc
gia, Hà Nội.
+ Các bài viết đăng trên các tạp chí khoa học có liên quan:
Tác giả Nguyễn Tất Viễn năm 2014 - Tòa án người chưa thành niên, Số
chuyên đề Tạp chí Vì trẻ thơ, Hà Nội.
3

Tác giả Trịnh Tiến Việt năm 2007 - Những trường hợp miễn trách
nhiệm hình sự quy định trong Phần chung Bộ luật hình sự Việt Nam năm
1999, Số 18, Tạp chí Tòa án nhân dân, Hà Nội.
Tác giả Trịnh Quốc Toản năm 2011 - Một số vấn đề lý luận về hình
phạt trong Luật hình sự, Số 27 của Tạp chí Khoa học ĐHQGHN - Luật học,
Hà Nội.
+ Các luận văn, luận án tương tự:
Tác giả Lê Văn Đệ - Định tội danh và quyết định hình phạt trong Luật
hình sự Việt Nam năm 2004, Nhà xuất bản CAND, Hà Nội.
Tác giả Trần Ngọc Lan Trang (2017) - Các biện pháp thay thế cho hình
phạt áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự
2015, Luận văn thạc sỹ luật học, Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh.
Tác giả Nguyễn Minh Khuê, Quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học
năm 2007, Khoa Luật – Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
Tác giả Nguyễn Anh Tú, Quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sỹ
Luật học năm 2016, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội.
Tác giả Nguyễn Văn Thanh Bình, Quyết định hình phạt đối với người
chưa thành niên phạm tội theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành
phố Cần Thơ, Luận văn thạc sỹ Luật học năm 2016, Học viện Khoa học xã
hội, Hà Nội.
Các đề tài khoa học, các công trình nghiên cứu, các bài viết trên đây
đều là những công trình khoa học có giá trị cao về mặt lý luận khoa học và
thực tiễn. Tuy nhiên, nội dung của các công trình, các đề tài, các bài viết trên
có nội hàm nghiên cứu quá rộng, có đề tài nghiên cứu thời gian đã lâu nên ý
nghĩa của đề tài với thực tiễn hiện nay còn những hạn chế nhất định, có đề tài

4


nghiên cứu lại gắn với một địa bàn nhất định nên tính khái quát của đề tài về
mặt lý luận

5


chưa cao. Vì vậy, theo đánh giá của tác giả, mặc dù có rất nhiều công trình, đề
tài, bài viết nghiên cứu về hình phạt tuy nhiên các công trình, đề tài, bài viết
phần lớn mới chỉ đề cập đến vấn đề quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội, chưa có một công trình, một đề tài, bài viết nào nghiên
cứu, đánh giá một cách toàn diện vấn đề áp dụng hình phạt đối với người dưới
18 tuổi phạm tội theo pháp luật hình sự Việt Nam từ khía cạnh pháp luật và xã
hội. Tuy vậy, kết quả của những công trình nghiên cứu, các đề tài, các bài viết
đã công bố nêu trên là một trong những nguồn tài liệu quan trọng mà tác giả
có thể vận dụng, kế thừa, phát triển và bổ sung thêm để hoàn thiện cho đề tài
nghiên cứu của mình.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu
Từ việc nghiên cứu, đánh giá những vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn
quá trình áp dụng của Bộ luật hình sự về áp dụng hình phạt đối với người dưới
18 tuổi phạm tội dưới khía cạnh lập pháp và khía cạnh xã hội, tác giả chỉ ra
những vấn đề còn vướng mắc, bất cập cả trên phương diện lý luận và thực
tiễn. Từ đó, tác giả đưa ra những kiến nghị, những đề xuất các giải pháp hoàn
thiện chế định này trên phương diện pháp luật và xã hội để khi áp dụng trong
thực tiễn đạt hiệu quả cao nhất.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở xác định mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài cần phải thực

hiện những nhiệm vụ cụ thể sau đây:
- Nghiên cứu làm rõ lý luận về áp dụng hình phạt đối với người dưới 18
tuổi phạm tội dưới khía cạnh pháp luật và dưới khía cạnh xã hội.
- Phân tích, đánh giá thực trạng việc áp dụng hình phạt đối với người
dưới 18 tuổi phạm tội giai đoạn 2014 - 2018.

6


- Kiến nghị, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả việc áp dụng hình
phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ khía cạnh pháp luật và xã hội.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu các quy định về việc áp dụng hình phạt đối
với
người dưới 18 tuổi phạm tội từ khía cạnh pháp luật và từ khía cạnh xã hội.
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở tổng hợp số liệu tình hình giải quyết
các vụ án dưới 18 tuổi phạm tội trên phạm vi cả nước trong giai đoạn 20142018; thực tiễn áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thông
qua các số liệu thống kê cụ thể của một số địa phương trong cả nước.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận là phép biện
chứng duy vật của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà
nước và pháp luật; quan điểm của Đảng và Nhà nước về tội phạm và hình
phạt nói chung và về chính sách áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội nói riêng. Đồng thời, trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện
đề tài, tác giả sử dụng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau như phân tích,
đánh giá, so sánh, tổng hợp nhằm làm rõ nội dung vấn đề cần trình bày cũng
như tìm ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả của việc áp dụng hình phạt đối
với dưới 18 tuổi phạm tội dưới khía cạnh lập pháp và xã hội.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa lý luận

Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống lý luận
có liên quan đến việc xây dựng chính sách hình sự đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội nói riêng và việc áp dụng pháp hình phạt đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội nói chung.

7


6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Bên cạnh giá trị về mặt lý luận, thông qua việc nghiên cứu đề tài để
đánh giá thực trạng áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
Từ đó làm cơ sở cho việc hoàn thiện các quy định của pháp luật nói chung về
áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu như sau:
Chương 1. Nhận thức về áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội từ khía cạnh pháp luật và xã hội
Chương 2. Quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về hình phạt đối
với người dưới 18 tuổi phạm tội và thực tiễn áp dụng từ khía cạnh pháp luật và
xã hội Chương 3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng hình phạt
đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ khía cạnh pháp luật và xã hội

8


Chương 1
NHẬN THỨC VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI
DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI TỪ KHÍA CẠNH
PHÁP LUẬT VÀ XÃ HỘI

1.1. Khái niệm, đặc điểm của áp dụng hình phạt đối với người dưới
18 tuổi phạm tội
1.1.1. Khái niệm người dưới 18 tuổi phạm tội
Người dưới 18 tuổi là người vẫn đang trong quá trình phát triển về thể
chất, tình cảm và đạo đức. Họ chưa phải là những người trưởng thành và có
cách nhìn nhận, đánh giá thế giới xung quanh khác với những người trưởng
thành do đó khả năng nhận thức, giao tiếp, tham gia vào quá trình tố tụng hình
sự của họ phụ thuộc rất nhiều vào độ tuổi và mức độ phát triển của bản thân.
Người dưới 18 tuổi khi phạm tội có những hạn chế về nhận thức, về mặt tâm
sinh lý cũng chưa phát triển hoàn thiện ổn định, họ phải chịu trách nhiệm theo
pháp luật về hành vi phạm tội của mình chính vì vậy cần có những quy định
khác với người đã thành niên phạm tội để họ được dễ hòa nhập cộng đồng sau
khi bị kết án về hành vi họ gây ra khi dưới 18 tuổi.
Điều 1 Công ước về quyền trẻ em và Điều 11(a) Quy tắc của Liên Hợp
Quốc về bảo vệ người chưa thành niên bị tước tự do có khái niệm như sau:
“Người chưa thành niên phạm tội là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật
pháp áp dụng với người đó quy định tuổi thành niên sớm hơn, bị cáo buộc hay
bị kết luận là đã phạm tội”.
Trên cơ sở quy định của Liên Hiệp Quốc pháp luật hình sự các nước
đều quy định tuổi của một người có phải người chưa thành niên phạm tội hay
không là tuổi của người đó tại thời điểm thực hiện hành vi phạm tội.

9


Xu hướng chung trong chính sách xử lý đối với người chưa thành niên
phạm tội của nhiều nước trên thế giới là ưu tiên áp dụng các biện pháp thay
thế xử lý hình sự, việc đưa người dưới 18 tuổi vào hệ thống xử lý chính thức
chỉ khi không còn cách nào khác để bảo đảm sự an toàn của cộng đồng, do
vậy, tỷ lệ người dưới 18 tuổi phạm tội được áp dụng các biện pháp thay thế xử

lý hình sự rất cao.
Trong lịch sử khoa học pháp lý ở Việt Nam, những kiến thức về lý luận
đối với người dưới 18 tuổi phạm tội xuất hiện cùng với sự ra đời của BLHS
năm 1985. Dựa trên những quy định về tội phạm tại Điều 8 BLHS: “Tội phạm
là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có
năng lực TNHS hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô
ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm
phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật
tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con
người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác
của trật tự pháp luật XHCN mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý
hình sự”; cũng như các quy định về những người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18
tuổi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà BLHS quy định là tội phạm.
Như vậy, trên cơ sở khái quát các quy định trong nước và quốc tế có thể
đưa ra khái niệm như sau: “Người dưới 18 tuổi phạm tội là người chưa thành
niên đã thực hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi và phải chịu trách
nhiệm hình sự tương ứng với độ tuổi, hành vi và lỗi của mình theo quy định
của BLHS”.
1.1.2. Khái niệm áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
Áp dụng pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó nhà
nước thông qua các cơ quan nhà nước cụ thể hoặc nhà chức trách có thẩm
quyền
tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện những quy định của pháp luật hoặc
10


tự mình căn cứ vào các quy định của pháp luật để tạo ra các quy định làm phát

11

sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể [28, tr.
249].
Áp dụng pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật cụ thể có những
nét đặc thù riêng. Mục đích trực tiếp của áp dụng pháp luật là bảo đảm cho
những qui phạm pháp luật được thực hiện triệt để trong đời sống thực tế.
Thiếu hình thức thực hiện này trong nhiều trường hợp các qui phạm pháp luật
không thể bảo đảm trở thành hiện thực trong thực tế. Bởi vì có những trường
hợp, nếu không có sự tác động của nhà nước thì nhiều qui phạm pháp luật sẽ
không được thực hiện không đúng.
Như vậy, áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính tổ chức, tính quyền
lực nhà nước, do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện (hoặc các tổ
chức xã hội được trao quyền) nhằm áp dụng các qui phạm pháp luật vào các
trường hợp cụ thể như hoạt động áp dụng PLHS.
Áp dụng PLHS là hình thức thực hiện pháp luật trong lĩnh vực hình sự,
trong đó nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc người
có thẩm quyền tổ chức cho các chủ thể quan hệ PLHS thực hiện những quy
định của PLHS hoặc tự mình căn cứ vào các quy định của PLHS từ đó tạo ra
những quyết định làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ PLHS.
Hoạt động áp dụng PLHS đối với người dưới 18 tuổi phạm tội bắt đầu
từ quá trình giải quyết vụ án hình sự như: tiếp nhận tin báo, tố giác, khởi tố,
điều tra, truy tố, xét xử đối với người dưới 18 tuổi khi họ thực hiện hành vi
phạm tội. Hoạt động này do nhiều chủ thể khác nhau tiến hành tùy theo từng
giai đoạn trong quá trình TTHS. Hoạt động này do nhiều chủ thể khác nhau
thực hiện ở mỗi giai đoạn khác nhau bao gồm các nội dung như: định tội
danh, quyết định hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự…
Ngoài ra, trong BLHS 2015 tại Điều 30 quy định như sau: “Hình phạt là
biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được quy định trong Bộ

12

luật này do TA quyết định áp dụng đối với người hoặc pháp nhân thương mại
phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người, pháp nhân
thương mại đó”.
Tóm lại, từ những phân tích trên có thể đưa ra khái niệm áp dụng hình
phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội như sau: Áp dụng hình phạt đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội là hoạt động của Tòa án sau khi đã xác định
được hành vi của người dưới 18 tuổi thực hiện, có lỗi, xâm phạm quan hệ
xã hội
được Luật hình sự bảo vệ để đưa ra biện pháp xử lý tương xứng với tính chất,
mức độ nguy hiểm cho các quan hệ xã hội của hành vi phạm tội mà bị cáo
dưới
18 tuổi đã thực hiện.
Hoạt động áp dụng hình phạt của Tòa án đối với người dưới 18 tuổi thực
hiện bao gồm việc xác định loại hình phạt và việc xác định khung hình phạt
tương ứng trong phạm vi quy định của BLHS đối với bị cáo là người dưới 18
tuổi.
1.1.3. Đặc điểm của áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm
tội
Áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là một hình thức
cụ thể trong hoạt động áp dụng pháp luật hình sự nên khi thực hiện người áp
dụng hình phạt phải tuân theo những nguyên tắc chung và quy trình chung.
Bên cạnh đó, áp dụng hình phạt cũng có những đặc điểm riêng biệt sau đây:
Một là: Áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội do Tòa
án nhân danh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện.
Theo quy định trong Hiến pháp 2013 tại Khoản 1 Điều 31 quy định như
sau: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng
minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của TA đã có hiệu lực pháp
luật”. Tại Khoản 1 Điều 102 Hiến pháp 2013 cũng quy định: “TA nhân dân là

13


cơ quan xét xử của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư
pháp”. Điều 26 BLHS 2015 cũng quy định: “Hình phạt được quy định trong
Bộ luật hình sự và do Tòa án quyết định”. Như vậy, hình phạt là một biện
pháp cưỡng

14


chế nhà nước được TAND – cơ quan duy nhất có quyền nhân danh Nhà nước
quyết định áp dụng đối với người phạm tội hay pháp nhân thương mại phạm
tội, không một chủ thể nào khác ngoài TA có quyền quyết định áp dụng hình
phạt. Đối với trường hợp người phạm tội là người dưới 18 tuổi thì việc áp
dụng hình phạt cũng chỉ do Tòa án quyết định.
Hai là: Áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi do Thẩm phán và
Hội thẩm nhân dân tiến hành đối với người dưới 18 tuổi thực hiện tội phạm
theo một trật tự pháp lý nhất định được quy định trong BLHS.
Chỉ những người thuộc Hội đồng xét xử tức là Thẩm phán và Hội thẩm
nhân dân mới có quyền áp dụng một loại hình phạt nào đó đối với chủ thể
thực hiện tội phạm mà chủ thể ấy là những người dưới 18 tuổi thì trình tự thủ
tục tố tụng cũng như những căn cứ pháp lý áp dụng lại theo một trình tự
riêng biệt
được quy định tại Chương XII của BLHS và Chương XXVIII của BLTTHS.
1.2. Các nguyên tắc trong áp dụng hình phạt đối với người dưới 18
tuổi phạm tội
Việc áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội cũng giống
như áp dụng hình phạt đối với người trên 18 tuổi cần phải tuân thủ những
nguyên tắc chung như: nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa đảm bảo cho

hoạt động áp dụng hình phạt Tòa án phải tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định
của BLHS; nguyên tắc nhân đạo trong áp dụng hình phạt thể hiện sự khoan
hồng của Đảng và Nhà nước đối với người phạm tội dưới 18 tuổi; nguyên tắc
công bằng đảm bảo cho sự bình đẳng trước pháp luật về giới tính, dân tộc,
trình độ… Ngoài ra việc áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm
tội phải tuân thủ những nguyên tắc được quy định trong BLHS.
Điều 91 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung Điều 69 BLHS năm 1999
theo hướng ghi nhận đầy đủ hơn một số nguyên tắc xử lý đối với người dưới

15


18 tuổi phạm tội đã được quy định tại Công ước Quyền trẻ em mà Việt Nam
là thành

16


viên của công ước và các chuẩn mực quốc tế khác có liên quan vừa bảo đảm
tăng cường hiệu quả giáo dục, phục hồi đối với người dưới 18 tuổi phạm tội,
vừa thể hiện quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước ta trong việc thực
hiện các cam kết quốc tế về chăm sóc, bảo vệ, giáo dục trẻ em nói chung và
người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng, là một nỗ lực lớn trong việc làm hài
hòa
hệ thống pháp luật quốc gia tiến gần với hệ thống pháp luật quốc tế trong quá
trình hội nhập.
Nội dung sửa đổi, bổ sung tại Điều 91 BLHS năm 2015 có thêm nguyên
tắc: “Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của
người dưới 18 tuổi” (quy định tại khoản 1 Điều 91 BLHS). Đây là nguyên tắc
có tính định hướng cho Tòa án khi quyết định lựa chọn biện pháp xử lý cụ thể

đối với người dưới 18 tuổi phạm tội để tìm ra biện pháp phù hợp, hiệu quả
nhất đối với họ. Nội dung của nguyên tắc này yêu cầu đối với Tòa án mà cụ
thể là Thẩm phán khi quyết định áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội cần bảo đảm rằng quyết định hình phạt đó là phù hợp nhất, tốt nhất
cho họ trong mối quan hệ hài hòa với các lợi ích khác cũng như bảo đảm sự
nghiêm minh của hệ thống pháp luật. Bộ luật hình sự đã dành một chương
riêng, Chương XII “Những quy định đối với người dưới 18 tuổi phạm tội”;
trong đó, Điều 91 quy định về nguyên tắc xử lý đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội. Cụ
thể như sau:
- Thứ nhất: Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm được
những lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích răn
đe, giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa lỗi lầm, phát triển trong sáng, lành mạnh, trở
thành những công dân có ích cho gia đình và xã hội.

17


Việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải căn cứ vào nhiều yếu tố
khác nhau như: độ tuổi, khả năng nhận thức, về điều kiện hoàn cảnh xảy ra tội
phạm, tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và

18