BẢI GIẢNG ĐẠI CƯƠNG XQUANG

ĐẠI CƯƠNG X - QUANG

THỜI GIAN : 3 TIẾT
GV: BS DƯƠNG NGUYỄN HỒNG TRANG


MỤC LỤC



LỊCH SỬ VÀ NGUYÊN LÝ TIA X



ỨNG DỤNG VÀ TÁC HẠI CỦA TIA X



KỸ THUẬT CHỤP X QUANG NGỰC



CÁCH ĐỌC X QUANG NGỰC


CÁC LOẠI BỨC XẠ SÓNG ĐIỆN TỪ


LỊCH SỬ TIA X

Wilhelm Conrad Roentgen (1845-1923)

HOÀN CẢNH PHÁT HIỆN TIA X

 8 tháng 11 năm 1895
 Wilhelm Conrad Röntgen nghiên cứu dòng điện vận chuyển trong ống chân không (ống
Crookes): có 2 điện cực ở 2 đầu


TIA X


NGUYÊN LÝ TẠO TIA X



Đặt vào giữa anode và cathode một hiệu điện thế không đổi (khoảng vài chục kV)



Electron bứt ra từ cathode được tăng tốc rất mạnh.



Khi đập vào đối âm cực, các electron bị đột ngột dừng lại và làm phát ra tia X.


NGUYÊN LÝ TẠO TIA X

 Khi một chùm tia cathode (electron có năng lượng lớn) đập vào một vật rắn thì vật đó

phát ra tia X.

 Người ta tạo ra tia X bằng ống Rơn - ghen, sau này người ta dùng ống Coolidge.
 Ống Rơn - ghen là một bình cầu (chứa khí áp suất thấp) bên trong có 3 điện cực:
Cathode có dạng chõm cầu có tác dụng làm các electron bật ra tập trung tại tâm của
bình cầu.
Anode là điện cực dương ở phía đối diện với cathode ở thành bình bên kia.
Đối cathode là một điện cực (thường được nối với anode). Ở bề mặt của đối cathode
là một kim loại có nguyên tử lượng lớn và khó nóng chảy (platin, wolfram..)


NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA ĐÈN RONTGEN


Röntgen chụp bàn tay vợ,
Sau khi tráng ảnh đã thấy rất rõ xương và chiếc nhẫn.
22/12/1895, ông quyết định đặt tên cho tia sáng này là tia X (ẩn số).


TIA X ĐƯỢC GỌI LÀ TIA ROENTGEN



Ảnh được đưa ra trong hội nghị của Hội vật lý học thành phố Wurtzbourg (Đức) chứng
minh khả năng xuyên qua cơ thể của tia này (23/11/1896).



Chủ tịch hội đã đề nghị gọi tia này là tia Roentgen và gọi năm 1896 là năm của tia
Roentgen.



Thành tựu này mang lại cho ông giải Nobel về vật lý đầu tiên vào năm 1901.


TÌM HIỂU VỀ TIA X



Tia X là một dạng của sóng điện từ



Bước sóng ngắn hơn tia tử ngoại, dài hơn tia gamma.




Có bước sóng khoảng 0,01 – 10 nanomet
Những tia X có bước sóng từ 0,01 nm đến 0,1 nm có tính xuyên thấu mạnh nên gọi là tia X
cứng.



Những tia X có bước sóng ≥ 0,1 nm có tính xuyên thấu yếu hơn được gọi là tia X mềm.


TÍNH CHẤT CỦA TIA X





Không nhìn được bằng mắt thường
Có tính xuyên thấu mạnh.
Có tác dụng lên kính ảnh
(làm đen kính ảnh: dùng để chụp X quang)






Làm phát quang một số chất
Làm ion hóa không khí.
Hủy diệt tế bào (điều trị ung thư)
Tăng nguy cơ ung thư (liều thấp kéo dài)


Y HỌC
-X

- quang

- Cộng hưởng từ (Magnetic Resonance Imaging-MRI)
- CT scanner (Computer Tomoghraphy Scanner)

CÔNG NGHIỆP
- Khám

phá những cấu trúc vật liệu cực nhỏ

- Những vết rạn vỡ nằm sâu trong lòng máy móc...
- Dò tìm vết nứt khuyết tật trong ống dẫn dầu, khí, trong công nghiệp...

ỨNG DỤNG KHÁC
Kiểm tra an ninh sân bay
Các ngành tinh thể học tia X, thiên văn học tia X…


ỨNG DỤNG CÁC BƯỚC SÓNG CỦA TIA X


ỨNG DỤNG THỰC TIỄN
Chụp X- quang có thể giúp chẩn đoán các bệnh lý
Cấu trúc xương
Phần mềm.
- Khảo sát ngực: chẩn đoán bệnh về phổi
- Khảo sát vùng bụng: tắc ruột ,tắc thực quản, tràn khí, tràn dịch. sỏi mật, sỏi thận .
- Việc tạo hình cho phần mềm được thay thế bằng kĩ thuật chụp cắt lớp vi tính (computed
axial tomography, CAT hay CT scanner) hoặc tạo hình bằng chụp cộng hưởng từ (MRI) hay
siêu âm.


ỨNG DỤNG THỰC TIỄN





Tia X còn được sử dụng trong kỹ thuật
Soi trực tiếp thành mạch máu
Nghiên cứu độ cản quang của các tạng rỗng nội tạng bằng cách sử dụng máy chiếu
huỳnh quang.



Hình ảnh giải phẫu mạch máu cũng như các can thiệp qua hệ thống động mạch đều dựa
vào các máy soi X quang để định vị các thương tổn.



Xạ trị tia X: hiện nay dùng chuyên biệt cho ung thư, dùng các tia X có năng lượng
mạnh.


X QUANG PHỔI


HÌNH ẢNH CT SCANNER NGỰC
(COMPUTED TOMOGRAPHY)


HÌNH ẢNH MRI NGỰC - CỘT SỐNG
(MAGNETIC RESONANCE IMAGING)


HÌNH ẢNH MRI ĐỘNG MẠCH CẢNH

CHỤP MẠCH MÁU SỐ HÓA XÓA NỀN
DSA (DIGITAL SUBTRACTION ANGIOGRAPHY)

HẸP ĐM THẬN PHẢI


CHỤP ĐƯỜNG MẬT CẢN QUANG


HÌNH ẢNH TẮC RUỘT


TRONG NGÀNH HÀNG KHÔNG