Giáo án Lịch sử 10 bài 19: Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỷ X XV

BÀI 19
NHỮNG CUỘC CHIẾN ĐẤU CHỐNG NGOẠI XÂM Ở CÁC THẾ KỶ X XV
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Về kiến thức
- Gần 6 thế kỷ đầu thời kỳ độc lập, nhân dân Việt Nam phải liên tiếp tổ chức những
cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc.
- Với tinh thần dũng cảm, truyền thống yêu nước ngày càng sâu đậm, nhân dân ta
đã chủ động sáng tạo, vượt qua mọi thách thức khó khăn đánh lại các cuộc xâm
lược.
- Trong sự nghiệp chống ngoại xâm vĩ đại đó, không chỉ nổi lên những trận quyết
chiến đầy sáng tạo mà còn xuất hiện một loạt các nhà chỉ huy quân sự tài năng.
2. Về tư tưởng, tình cảm
- Giáo dục lòng yêu nước, ý thức bảo vệ nền độc lập và thống nhất của Tổ quốc.
- Bồi dưỡng ý thức đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc.
- Bồi dưỡng niềm tự hào dân tộc vai trò lòng biết ơn với các thế hệ tổ tiên, các anh
hùng dân tộc đã chiến đấu quên mình vì Tổ quốc.
3. Về kỹ năng
- Rèn luyện kỹ năng sử dụng bản đồ trong học tập, tích cực bồi dưỡng kĩ năng
phân tích, tổng hợp.
II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC
- Bản đồ lịch sử Việt Nam có ghi các địa danh liên quan.
- Một số tranh ảnh về chiến trận hay về các anh hùng dân tộc. Một số đoạn trích,
thơ văn...
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi 1: Nguyên nhân tạo nên sự phát triển nông nghiệp ở thế kỷ XI - XV?
Câu hỏi 2: Sự phát triển của thủ công nghiệp thời Lý - Trần - Lê?
2. Mở bài
Trong những thế kỷ đầu độc lập, xây dựng đất nước, nhân dân ta vẫn phải tiếp tục
tiến hành các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm và đã làm nên biết bao chiến
thắng huy hoàng giữa vững nền độc lập dân tộc. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài

19 để cùng nhau ôn lại những chiến thắng huy hoàng ấy.
3. Tổ chức dạy và học
Các hoạt động của thầy và trò
- Trước hết GV gợi lại cho HS nhớ về
triều đại nhà Tống ở Trung Quốc thành

Kiến thức cơ bản


lập và sụp đổ ở thời gian nào.
- HS nhớ lại kiến thức đã học ở phần
Trung Quốc phong kiến để trả lời.
+ Thành lập: năm 960
+ Sụp đổ: năm 1271 (cuối thế kỷ XIII)
- GV dẫn dắt: trong thời gian tồn tại 3
thế kỷ, nhà Tống đã hai lần đem quân
xâm lược nước ta, nhân dân Đại Việt đã
hai lần kháng chiến chống Tống.
*Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được nguyên nhân quân Tống xâm lược
nước ta, triều đình đã tổ chức ks như thế
nào và giành thắng lợi ra sao?
- HS theo dõi SGK, phát biểu.
- GV bổ sung và kết luận.
- GV cấp thêm tư liệu: Năm 979 Đinh
Tiên Hoàng và con trưởng bị ám sát,
triều đình nhà Đinh lục đục gặp nhiều
khó khăn, Vua mới Đinh Toàn còn nhỏ
mới 6 tuổi. Tôn mẹ là Dương Thị làm

Hoàng Thái hậu.
+ Trước nguy cơ bị xâm lược Thái hậu
Dương Thị đã đặt quyền lợi của đất
nước lên trên quyền lợi của dòng họ,
tôn Thập đạo tướng quân Lê Hoàn lên
làm vua lãnh đạo kháng chiến.
+ Sự mưu lược của Lê Hoàn trong quá
trình chỉ huy kháng chiến, lúc thì khiêu
chiến, vờ thua để nhử giặc lúc thì trá
hàng và bất ngờ đánh úp.
- PV: Em nhận xét gì về thắng lợi của
cuộc kháng chiến chống Tống và cho
biết nguyên nhân các cuộc thắng lợi.
- HS suy nghĩ trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:
+ Đây là thắng lợi rất nhanh, rất lớn đè
bẹp ý chí xâm lược của quân Tống.

I. CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN
CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC
TỐNG
1. Kháng chiến chống Tống thời
tiền Lê
- Năm 980 nhân lúc triều đình nhà
Đinh gặp khó khăn, vua Tống cử
quân sang xâm lược nước ta.
- Trước tình hình đó Thái hậu họ
Dương và triều đình nhà Đinh đã
tôn Lê Hoàn làm vua để lãnh đạo
kháng chiến.

- HS: nghe, tự ghi nhớ.
- Thắng lợi lớn nhanh chóng thắng
ngay ở vùng Đông Bắc khiến vua
Tống không dám nghĩ đến việc xâm
lược Đại Việt, củng cố vững chắc


Hàng trăm năm sau nhân dân ta được
sống trong cảnh yên bình. Năm 1075
nhà Tống mới dám nghĩ đến xâm lược
Đại Việt.
+ Nguyên nhân thắng lợi là do:
Triều đình nhà Đinh và Thái hậu họ
Dương sẵn sàng vì lợi ích dân tộc mà hi
sinh lợi ích dòng họ để tạo thuận lợi cho
cuộc kháng chiến chống Tống.
Do ý chí quyết chiến bảo vệ độc lập của
quân dân Đại Việt.
Do có sự chỉ huy mưu lược của Lê
Hoàn.
- HS nghe, tự ghi nhớ.
*Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- GV tiếp tục yêu cầu HS theo dõi SGK
để thấy được:
+ Âm mưu xâm lược nước ta của quân
Tống.
+ Nhà Lý tổ chức kháng chiến như thế
nào qua 2 giai đoạn:
Giai đoạn 1: Chủ động đem quân đánh

Tống.
Giai đoạn 2: Chủ động lui về phòng thủ
giặc.
- HS theo dõi SGK theo yêu cầu của
giáo viên, phát biểu về âm mưu xâm
lược của nhà Tống.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
+ Sự khủng hoảng của nhà Tống: Phía
Bắc phải đối phó với nước Liêu (bộ tộc
Khiết Đan), nước Hạ (dân tộc Đảng
Hạ), trong nước nông dân nổi dậy.
Trong hoàn cảnh đó vua Tống và tể
tướng Vương An Thạch chủ trương
đánh Đại Việt hi vọng dùng chiến công
ngoài biên giới để lấn nát tình hình
trong nước, dọa nạt Liêu và Hạ.
+ Các hoạt động chuẩn bị của quân
Tống: Tổ chức khu vực biên giới Việt

nền độc lập.

2. Kháng chiến chống Tống thời
Lý (1075 - 1077)

- Thập kỷ 70 của thế kỷ XI nhà
Tống âm mưu xâm lược Đại Việt,
đồng thời tích cực chuẩn bị cho
cuộc xâm lược.

Trung thành một hệ thống căn cứ xâm
lược lợi hại. Trong đó Ung Châu (Nam
Ninh, Quảng Tây) và cửa biển Khâm
Khẩu và Khâm Liên Quảng Đông là
những vị trí xuất quân của ĐạiViệt được
bố trí rất chu đáo, nhất là Ung Châu
được xây dựng thành căn cứ hậu cần
lớn nhất chuẩn bị cho việc xâm lược (có
thành kiên cố với 5000 quân).
Âm mưu và hành động chuẩn bị xâm
lược của nhà Tống đã để lộ ra và nhà Lý
đối phó như thế nào?
- HS trả lời: Nhà Lý kháng chiến thế
nào qua 2 giai đoạn.
GV nhận xét, bổ sung.
- Kết hợp với dùng lược đồ trình bày
các giai đoạn của cuộc kháng chiến.
- GV có thể đàm thoại với HS về Thái
hậu Ỷ Lan và Thái úy Lý Thường Kiệt
để HS biết thêm về các nhân vật lịch sử.
- GV giúp hs nhận thức đúng về hành
động đem quân sang đánh Tống của Lý
Thường Kiệt, không phải là hành động
xâm lược mà là hành động tự vệ.

- Trước âm mưu xâm lược của quân
Tống, nhà Lý đã tổ chức kháng
chiến.
+ Giai đoạn 1: Lý Thường Kiệt tổ
chức thực hiện chiến lược "tiên phát

chế nhân" đem quân đánh trước
chặn thế mạnh của giặc.
- Năm 1075 Quân triều đình cùng
các dân tộc miền núi đánh sang đất
Tống, Châu Khâm, Châu Liên, Ung
Châu, sau đó rút về phòng thủ.
+ Giai đoạn 2: Chủ động lui về
phòng thủ đợi giặc.
- Năm 1077 ba mươi vạn quân Tống
- GV có thể tường thuật trận chiến bên kéo sang bờ bắc của sông Như
bờ sông Như Nguyệt: Đọc lại bài thơ Nguyệt  ta chủ động giảng hòa và
thần của Lý Thường Kiệt. Ý nghĩa của kết thúc chiến tranh.
bài thơ, tác dụng của việc đọc vào ban
đêm trong đền thờ Trương Hống,
Trương Hát (Hai vị tướng của Triệu
Quang Phục).
- HS nghe, tự ghi nhớ:


- Phát vấn: kháng chiến chống Tống
thời Lý được coi là cuộc kháng chiến
rất đặc biệt trong lịch sử: Em cho biết
những nét đặc biệt ấy là gì?
- HS dựa vào diễn biến cuộc kháng
chiến suy nghĩ và trả lời.
- GV kết luận:
+ Có giai đoạn diễn ra ngoài lãnh thổ
(kháng chiến ngoài lãnh thổ).
+ HS nghe và ghi nhớ.
*Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân

- Trước hết GV tóm tắt về sự phát triển
của đế quốc Mông - Nguyên, từ việc
quân Mông Cổ xâm lược Nam Tống và
làm chủ Trung Quốc rộng lớn, lập nên
nhà Nguyên là một thế lực hung bạo
chinh chiến khắp Á, Âu.
Thế kỷ XIII, 3 lần đem quân xâm lược
Đại Việt.
- Sau đó GV yêu cầu HS theo dõi SGK
thấy được quyết tâm kháng chiến của
quân dân nhà Trần và những thắng lợi
tiêu biểu của cuộc kháng chiến.
- HS theo dõi SGK theo yêu cầu của
GV, phát biểu.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:
GV: Có thể đàm thoại với HS về nhân
cách đạo đức, nghệ thuật quân sự của
Trần Quốc Tuấn được nhân dân phong
là Đức Thánh Trần, lập đền thờ ở nhiều
nơi về quyết tâm của vua tôi nhà Trần.
GV dùng lược đồ chỉ những nơi diễn ra
những trận đánh tiêu biểu có ý nghĩa
quyết định đến thắng lợi của cuộc
kháng chiến lần 1, lần 2, lần 3.

II. KHÁNG CHIẾN CHỐNG
MÔNG - NGUYÊN THỜI TRẦN
(THẾ KỶ XIII)

- Năm 1258 - 1288 quân Mông Nguyên 3 lần xâm lược nước ta.

Giặc rất mạnh và hung bạo.

- Các vua Trần cùng nhà quân sự
Trần Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân
dân cả nước quyết tâm đánh giặc
giữ nước.
- Những thắng lợi tiêu biểu: Đông
Bộ Đầu, Hàm Tử, Chương Dương,
Vạn Kiếp, Bạch Đằng.
+ Lần 1: Đông Bộ Đầu (bên sông
Hồng từ dốc Hàng Than đến dốc
Hóc Mai Ba Đình - Hà Nội).
+ Lần 2: Đẩy lùi quân xâm lược
năm 1285.
Tiêu biểu nhất là trận Bạch Đằng
năm 1288 đè bẹp ý chí xâm lược
của quân Mông - Nguyên bảo vệ
vững chắc độc lập dân tộc.
- GV phát vấn: Nguyên nhân nào đưa + Nhà Trần có vua hiền, tướng tài,


đến thắng lợi trong 3 lần kháng chiến
chống Mông - Nguyên?
- HS suy nghĩ và trả lời:
GV nhận xét, bổ sung, kết luận:
+ Nhà Trần có vua hiền, tướng tài, triều
đình quyết tâm đoàn kết nội bộ và đoàn
kết nhân dân chống xâm lược.
+ Nhà Trần vốn được lòng dân bởi
những chính sách kinh tế của mình 

nhân dân đoàn kết xung quanh triều
đình vâng mệnh kháng chiến.
*Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
- Trước hết GV cho HS thấy ở cuối thế
kỷ XIV nhà Trần suy vong. Năm 1400
nhà Hồ thành lập. Cuộc cải cách nhà Hồ
chưa đạt kết quả thì quân Minh sang
xâm lược nước ta. Nhà Hồ tổ chức
kháng chiến nhưng thất bại. Năm 1407
nước ta rơi vào ách thống trị của nhà
Minh.
- Sau đó GV yêu cầu HS theo dõi SGK
để thấy được chính sách tàn bạo của
nhà Minh và hệ quả tất yếu của nó.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV kết luận: Chính sách bạo ngược
của nhà Minh tất yếu làm bùng nổ các
cuộc đấu tranh của nhân dân ta... tiêu
biểu là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của
Lê Lợi.
- GV đàm thoại với HS về Lê Lợi,
Nguyễn Trãi.
- GV dùng lược đồ trình bày những
thắng lợi tiêu biểu của cuộc khởi nghĩa
Lam Sơn.
- HS theo dõi và ghi chép

triều đình quyết tâm đoàn kết nội bộ
và đoàn kết nhân dân chống xâm
lược.

+ Nhà Trần vốn được lòng dân bởi
những chính sách kinh tế của mình
 nhân dân đoàn kết xung quanh
triều đình vâng mệnh kháng chiến.

III. PHONG TRÀO ĐẤU TRANH
CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC
MINH VÀ KHỞI NGHĨA LAM
SƠN
Năm 1407 cuộc kháng chiến chống
quân Minh của nhà Hồ thất bại,
nước ta rơi vào ách thống trị của nhà
Minh.

- Năm 1418: Khởi nghĩa Lam Sơn
bùng nổ do Lê Lợi - Nguyễn Trãi
lãnh đạo.
- Thắng lợi tiêu biểu:
+ Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ Lam
Sơn (Thanh Hóa) được sự hưởng
ứng của nhân dân vùng giải phóng
cành mở rộng từ Thanh Hóa vào
Nam.


+ Chiến thắng Tốt Động, đẩy quân
Minh vào thế bị động.
+ Chiến thắng Chi Lăng - Xương
Giang đập tan 10 vạn quân cứu viện
khiến giặc cùng quẫn tháo chạy về

- GV: Rút ra vài đặc điểm của khởi nước.
nghĩa Lam Sơn.
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV bổ sung kết luận.
- Đặc điểm:
+ Từ một cuộc chiến tranh ở địa
phương phát triển thành cuộc đấu
tranh giải phóng dân tộc.
+ Suốt từ đầu đến cuối cuộc khởi
nghĩa tư tưởng nhân nghĩa được đề
cao.
+ Có đại bản doanh, căn cứ địa.
4. Củng cố
Đặc điểm của cuộc kháng chiến chống Tống và khởi nghĩa Lam Sơn. Nguyên nhân
thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên. Hướng dẫn HS lập niên
biểu cho cuộc kháng chiến XI - XV.
5. Dặn dò
Lập niên biểu của cuộc kháng chiến XI - XV theo mẫu:
Cuộc kháng
chiến

Thời gian

Quân xâm

Người chỉ

Trận quyết

lược

huy

chiến chiến lượt