Giáo án Lịch sử 10 bài 18: Công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế trong các thế kỷ X XV

BÀI 18
CÔNG CUỘC XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRONG CÁC THẾ
KỶ X - XV
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Về kiến thức
Giúp HS hiểu được:
- Trải qua 5 thế kỷ độc lập, mặc dù đôi lúc còn có nhiều biến động, khó khăn, nhân
dân ta vãn xây dựng cho mình nền kinh tế đa dạng và hoàn thiện.
- Nền kinh tế Việt Nam thời phong kiến chủ yếu là nông nghiệp, tuy có nhiều mâu
thuẫn trong vấn đề ruộng đất, nhưng những yếu tố càn thiết để phát triển nông
nghiệp vẫn được phát triển như: Thủy lợi, mở rộng ruộng đất, tăng các loại cây
trồng phục vụ đời sống ngày càng cao.
- Thủ công nghiệp ngày càng phát triển, đa dạng, phong phú, chất lượng được nâng
cao không chỉ phục vụ trong nước mà còn góp phần trao đổi với bên ngoài.
Thương nghiệp phát triển.
- Trong hoàn cảnh của chế độ phong kiến, ruộng đất ngày càng tập trung vào tay
giai cấp địa chủ.
2. Về tư tưởng, tình cảm
- Tự hào về những thành tựu kinh tế dân tộc đã đạt được.
- Thấy được sự hạn chế trong nền kinh tế phong kiến ngay trong giai đoạn phát
triển của nó, từ đó liên hệ với thực tế hiện nay.
3. Về kĩ năng
- Rèn kĩ năng phân tích, nhận xét.
- Rèn kĩ năng liên hệ thực tế.
II. THIẾT BỊ, TƯ LIỆU DẠY - HỌC
- Tranh ảnh, lược đồ có liên quan.
- Những câu ca dao về kinh tế, một số nhận xét của người nước ngoài...
III. TỔ CHỨC TIẾN TRÌNH DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Nêu các giai đoạn hình thành, phát triển, hoàn thiện của nhà nước phong
kiến Việt Nam.

Câu 2: Vẽ sơ đồ nhà nước thời Lý - Trần - Hồ, nhận xét.
Câu 3: Vẽ sơ đồ nhà nước thời Lê sơ, nhận xét.
2. Mở bài
Với niềm tự hào chân chính và ý thức vươn lên, từ thế kỷ X cho đến thế kỷ XV
nhân dân ta đã nhiệt tình lao động xây dựng và phát triển mốt số nền kinh tế tự chủ
toàn diện. Để hiểu được công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế của nhân dân Đại
Việt trong thế kỷ X -XV chúng ta cùng tìm hiểu bài 18.
3. Tổ chức dạy và học


Các hoạt động của thầy và trò

Kiến thức cơ bản

*Hoạt động 1: Cả lớp
1. Mở rộng, phát triển nông
- GV phát vấn: Bối cảnh lịch sử Đại nghiệp
Việt từ thế kỷ X - XV, bối cảnh đó có
tác động như thế nào đến sự phát triển
kinh tế?
- HS theo dõi đoạn đầu tiên của mục I
trong SGK, dựa vào kiến thức đã học
của bài trước để trả lời.
GV nhận xét, bổ sung, kết luận
* Bối cảnh lịch sử thế kỷ X - XV:
- Thế kỷ X - XV là thời kỳ tồn tại
của các triều đại Ngô, Đinh, Tiền
Lê, Lý, Trần, Hồ, Lê sơ.
- Đây là giai đoạn đầu của thế kỷ
phong kiến độc lập, đồng thời cũng

là thời kỳ đất nước thống nhất.
⇒ Bối cảnh này rất thuận lợi tạo
điều kiện để phát triển kinh tế.
*Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân
- GV yêu cầu HS đọc SGK trả lời câu
hỏi: Những biểu hiện của sự mở rộng và
phát triển nông nghiệp từ thế kỷ X - XV.
- GV gợi ý: Ở thời kỳ đầu phong kiến
độc lập sự mở rộng và phát triển được
biểu hiện qua các lĩnh vực:
+ Mở rộng diện tích ruộng đất.
+ Mở mang hệ thống đê điều.
+ Phát triển sức kéo và gia tăng các loại
cây công nghiệp , các lĩnh vực đó được
biểu hiện như thế nào?
- HS theo dõi SGK, thực hiện những
yêu cầu của GV, phát biểu ý kiến.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
GV có thể giải thích thêm về phép quan - Diện tích đất ngày càng mở rộng
diểm chia ruộng công ở các làng xã nhò:
dưới thời Lê, một chính sách ruộng đất + Nhân dân tích cực khai hoang
công ở thời kỳ phong kiến tác dụng của vùng châu thổ sông lớn và ven biển.
phép quân điền.
+ Các vua Trần khuyến khích các


vương hầu quý tộc khai hoang lập
điền trang.
+ Vua Lê cấp ruộng đất cho quý tộc,
quan lại đặt phép quân điền.

- Thủy lợi được nhà nước quan tâm
mở mang.
+ Nhà Lý đã cho xây đắp những con
đê đầu tiên.
+ 1248 Nhà Trần cho đắp đê quai
vạc dọc các sông lớn từ đầu nguồn
đến cửa biển. Đặt cơ quan: Hà đê sứ
- GV: Minh họa bằng đoạn trích trong trông nom đê điều:
chiếu của Lý Nhân Tông (trang 83) và - Các nhà nước Lý - Trần - Lê đều
sự phong phú của các giốn cây nông quan tâm bảo vệ sức kéo, phát triển
nghiệp ngoài lúa nước.
của giống cây nông nghiệp.
- Phát vấn: Em có nhận xét gì về sự
phát triển nông nghiệp X - XV? Do đâu
nông nghiệp phát triển?
Tác dụng của sự phát triển đó? Vai trò
của nhà nước?
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV kết luận.
- GV minh họa bằng những câu thơ.
+ Nhà nước cùng nhân dân góp sức
phát triển nông nghiệp.
+ Chính sách của nhà nước đã thúc
đẩy nông nghiệp phát triển ⇒ đời
sống nhân dân ấm no hạnh phúc,
*Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
trật tự xã hội ổn định, độc lập được
- GV giúp HS thấy được nguyên nhân củng cố.
thúc đẩy thủ công nghiệp phát triển 2. Phát triển thủ công nghiệp
trong thời kỳ từ X - XV chủ yếu xuất

phát từ những nhu cầu trong nước gia
tăng.
- GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy
được sự phát triển của thủ công nghiệp
trong nhân dân.
+ Biểu hiện sự phát triển.
+ Yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển
thủ công nghiệp đương thời.


- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV nhận xét bổ sung, kết luận về sự
phát triển thủ công nghiệp trong nhân
dân.
- GV có thể sưu tầm một số tranh ảnh,
chuông, tượng, đồ gốm, hình rồng... để
minh họa cho HS thấy được sự phát
triển của ngành nghề thủ công cả về số
lượng và chất lượng.
- GV khẳng định sự ra đời của các
ngành nghề thủ công có ý nghĩa rất lớn
đối với sự phát triển của thủ công
nghiệp thể hiện ổn định nghề nghiệp và
nâng cao trình độ kĩ thuật.
- PV: Theo em nhân tố nào ảnh hưởng
đến sự phát triển của các ngành nghề
thủ công đương thời?
- HS trả lời tiếp:
- GV nhận xét bổ sung, kết luận về
những nhân tố thúc đẩy sự phát triển

của thủ công nghiệp là.
*Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân
- GV yêu cầu HS tiếp tục theo dõi SGK
để thấy được sự phát triển thủ công
nghiệp nhà nước.
- HS theo dõi SGK, phát triển ý kiến.
- GV: bổ sung, kết luận về sự phát triển
của thủ công nghiệp nhà nước.

*Hoạt động 3: Cá nhân
- GV: Em đánh giá như thế nào về sự
phát triển của thủ công nghiệp nước ta
đương thời?
- HS dựa vào kiến thức đã học để trả
lời.

* Thủ công nghiệp trong nhân dân:
- Các nghề thủ công cổ truyền như:
Đúc đồng, rèn sắt, làm gốm, dệt
ngày càng phát triển chất lượng sản
phẩm ngày càng được nâng cao.

- Các ngành nghề thủ công ra đời
như; Thổ Hà, Bát Tràng.

+ Do truyền thống nghề nghiệp vốn
có, trong bối cảnh đất nước có điều
kiện phát triển mạnh.
+ Do nhu cầu xây dựng cung điện,
đền chùa nên nghề sản xuất gạch,

chạm khắc đá đều phát triển.

* Thủ công nghiệp nhà nước
- Nhà nước được thành lập các quan
xưởng (Cục bách tác) Tập trung thợ
giỏi trong nước sản xuất: Tiền, vũ
khí, áo mũ cho vua quan, thuyền
chiến.
- Sản xuất được một số sản phẩm kỹ
thuật cao như: Đại bác, thuyền chiến
có lầu.


- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
- Nhận xét: Các ngành nghề thủ
công phong phú. Bên cạnh các nghề
thủ công cổ truyền đã phát triển
những nghề mới yêu cầu kỹ thuật
cao: Đúc súng, đóng thuyền.
- GV có thể minh họa thêm để HS thấy - Mục đích: Phục vụ nhu cầu trong
kỹ thuật một số ngành đạt trình độ cao nước là chính.
như dệt, gốm khiến người Trung Quốc + Chất lượng sản phẩm tốt.
phải khâm phục. (Trích đọc chữ nhỏ
SGK trang 84).
*Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân
3. Mở rộng thương nghiệp
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy * Nội thương:
được sự phát triển nội thương và ngoại - Các chợ làng, chợ huyện, chợ chùa
thương đương thời.
mọc lên ở khắp nơi, là nơi nhân dân

- HS theo dõi SGK và phát biểu.
trao đổi sản phẩm nông nghiệp và
- GV bổ sung, kết luận về sự phát triển thủ công nghiệp.
mở rộng nội, ngoại thương.
- Kinh đô Thăng Long trở thành đô
+ GV minh họa bằng lời nhận xét của thị lớn (36 phố phường) - Trung tâm
sứ giả nhà Nguyễn (SGK - trang 84).
buôn bán và làm nghề thủ công.
* Ngoại thương
- GV dùng tư liệu SGK để minh họa, Thời Lý - Trần ngoại thương khá
kết hợp một số tranh ảnh sưu tầm về sự phát triển, nhà nước cho xây dựng
sầm uất của bến cảng đương thời.
nhiều bến cảng để buôn bán với
nước ngoài.
- vùng biên giới Việt Trung cũng
hình thành các đặc điểm buôn bán.
*Hoạt động 2: Cá nhân
- Thời Lê: Ngoại thương bị thu hẹp.
- Phát vấn: Em đánh giá như thế nào về
thương nghiệp nước ta đương thời?
+ Nguyên nhân dẫn đến sự phát triển?
+ Phát triển như thế nào?
- HS dựa vào phần đã học để trả lời:
- GV bổ sung, kết luận.
- Nguyên nhân → sự phát triển:
+ Nông nghiệp thủ công phát triển
thúc đẩy thương nghiệp phát triển.
+ Do thống nhất tiền tệ, đo lường.
- Thương nghiệp mở rộng song chủ

*Hoạt động 1: Cả lớp
- GV trình bày để hs thấy được những
yếu tố thúc đẩy sự phân hóa xã hội
(phân hóa giai cấp) và hệ quả của xã hội
phát triển kinh tế trong hoàn cảnh của
chế độ phong kiến thúc đẩy sự phân hóa
xã hội.
+ Ruộng đất ngày càng tập trung vào
tay địa chủ, quí tộc, quan lại.
+ Giai cấp thống trị ngày càng ăn chơi,
xa xỉ không còn chăm lo đến sản xuất
và đời sống nhân dân.
+ Thiên tai, mất mùa đói kém làm đời
sống nhân dân cực khổ.

yếu phát triển nội thương, còn ngoại
thương mới chỉ buôn bán với các
nước Trung Quốc và các nước Đông
Nam Á.
4. Tình hình phân hóa xã hội và
cuộc đấu tranh của nông dân
Sự phát triển kinh tế trong hoàn
cảnh chế độ phong kiến thúc đẩy sự
phân hóa xã hội
+ Ruộng đất ngày càng tập trung
vào tay địa chủ, quý tộc, quan lại.
+ Giai cấp thống trị ngày càng ăn
chơi, xa xỉ không còn chăm lo đến
sản xuất và đời sống nhân dân.

+ Thiên tai, mất mùa đói kém làm
đời sống nhân dân cực khổ.
⇒ Những cuộc khởi nghĩa nông dân
bùng nổ:
+ Từ 1344 đến cuối thế kỷ XIV
nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra làm
chính quyền nhà Trần rơi vào khủng
hoảng.

4. Củng cố
Sự phát triển nông nghiệp và tcn thế kỷ XI - XV
5. Dặn dò
Học bài, làm bài tập, đọc trước bài 19, tìm hiểu các vị anh hùng dân tộc: Trần Quốc
Tuấn, Lý Thường Kiệt, Lê Lợi, Nguyễn Trãi...