Giao duc moi truong

XU HƯỚNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRÊN THẾ GIỚI
Dựa theo vào một số bài báo khoa học đăng trên các tạp chí GDMT quốc tế
Xã hội hiện đại hoá, công nghiệp hoá, xã hội của sự tiện lợi, sản xuất và tiêu thụ tối đa… là một
xã hội mà con người đã và đang tạo ra để phục vụ cho những nhu cầu ngày càng tăng của mình.
Để đạt được mục đích này, con người không ngừng tác động vào tự nhiên, khai thác và làm biến
đổi tự nhiên. Những hoạt động như vậy đã làm cho môi trường dần dần xấu đi, thiên tai liên tiếp
xảy ra gây hậu quả nghiêm trọng. Những biến đổi về môi trường dường như đã nằm ngoài sự kiểm
soát của con người. Thiên nhiên đã nổi giận!
Ý thức được những hiểm hoạ mà con người sẽ phải gánh lấy, nhiều tổ chức môi trường trên thế
giới đã rung lên hồi chuông cảnh báo thức tỉnh toàn nhân loại. Nhiều cuộc họp ở mọi khu vực liên
tục được tổ chức nhằm đưa ra những giải pháp ngăn chặn và giải quyết những vấn đề môi trường,
những chính sách bảo vệ môi trường cũng được thiết lập, trong đó chính sách về Giáo dục môi
trường (GDMT) được các tổ chức đặc biệt ưu tiên.
Trong thời gian theo học chuyên đề Giáo dục môi trường (GDMT), nhóm nghiên cứu gồm các
học viên cao học khóa 16 và 17 đã đọc và dịch, thảo luận hơn 20 bài báo (xem phần tài liệu tham
khảo) đăng trên các tạp chí GDMT quốc tế
1
. Xa hơn nữa, nhóm nghiên cứu đã tổng hợp nội dung
các bài báo nói trên và khái quát theo một số vấn đề được nhiều tác giả quan tâm.
Về GDMT trong hệ thống giáo dục
UNESCO đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo để xem xét lại những hoạt động GDMT trên thế giới
và đưa ra những kiến nghị liên quan đến cách thức GDMT.
GDMT cần được đưa vào hệ thống giáo dục quốc dân của các nước và các chiến lược thực hiện
không chỉ cần dựa trên kinh nghiệm mà phải dựa trên những nghiên cứu và đánh giá nhằm thúc
đẩy chính sách cải thiện giáo dục (UNESCO, 1980). GDMT đã trở thành một mối quan tâm xã hội
rộng lớn, đánh dấu một kỉ nguyên mới của giáo dục và giáo dục chuyên sâu. Những phương
hướng phát triển chính hiện nay là:
1. Đưa chương trình tìm hiểu tự nhiên vào trong các môn học không chỉ ở tiểu học và phổ
thông mà còn ở nhà trẻ và mẫu giáo. Trách nhiệm trong tương lai của các nhà trường (từ mẫu giáo
cho đến nhà trường phổ thông) về GDMT cần được thực hiện trên khắp thế giới, GDMT trong tất
cả các môn học (GDMT ở Cộng hòa Liên bang Đức). Những tác động của khoa học, nhân văn, xã

hội, đạo đức tôn giáo, nghệ thuật và âm nhạc đang tiếp tục được tìm kiếm và tích hợp dần dần.
1
20 bài báo quốc tế (bằng Tiếng Anh) và 20 bản dịch đã được đóng thành quyển và lưu tại phòng tư liệu của khoa Giáo dục Tiểu học.
Vấn đề thực hành về các quan hệ môi trường từ vườn trường (vườn sinh thái) ở các trường tiểu
học và mầm non cũng được các chuyên gia chú ý tới, điều mà cách đây vài thập kỉ chưa hề được
biết đến trong mọi nhà trường. Những khu vườn trường này đã giúp hình thành ở học sinh không
chỉ những phương pháp sinh học thủ công, mà còn hình thành cho học sinh những kinh nghiệm
đầu tiên về sinh thái học và giúp cho học sinh biết được những gì nguy hiểm có thể xảy ra đối với
chúng.
Bên cạnh đó, tác giả Mathew Brennan đề xuất một chương trình giáo dục liên quan đến tất cả
các môn học và các cấp bậc giáo dục, đây là một hình thức giáo dục mới dựa trên khái niệm mới
về bảo tồn. Chương trình đề cập tới việc GDMT tổng thể của con người - Môi trường bên ngoài và
môi trường bên trong mỗi con người. Điều này có nghĩa là “Giáo dục tổng thể về môi trường tổng
thể”
2. Tích hợp GDMT vào giáo dục đại học đại cương. (UNESCO, 1988)
Các trường đại học phải có trách nhiệm đưa vấn đề bảo vệ môi trường vào trong các ngành
nghề đào tạo của mình. Rất nhiều trường đại học đã tiến hành sử dụng các modul GDMT trong
chương trình giáo dục đào tạo của mình (GDMT ở Nam Phi dưới ánh sáng của hội nghị Tbilisi và
Moscow). Chủ đề bảo vệ môi trường được thể hiện rất rõ trong các môn học của các chương trình
đào tạo giáo viên các ngành sinh học, địa lí và hóa học, tất cả các môn học khác hiện nay cũng
được đưa vào chủ đề GDMT trong những bài giảng chuyên đề. Bên cạnh đó, việc đào tạo đối với
tất cả các ngành nghề chuyên nghiệp về khoa học tự nhiên hay kĩ thuật đều chứa đựng một lượng
đáng kể các quan hệ môi trường trong nội dung đào tạo. (GDMT ở Cộng hòa Liên bang Đức)
3. Đưa vấn đề bảo vệ môi trường vào trong các ngành nghề chuyên nghiệp, vào trong giáo dục
và đào tạo bổ túc. Ngày càng nhiều các khóa đào tạo được bổ sung thêm phần bảo vệ môi trường
trong chương trình (áp dụng cho cả các trường kinh tế và ngoại thương)
GDMT ở cấp độ chuyên môn đủ cao nhằm cung cấp nhóm đích với những công cụ để giải
quyết và ngăn ngừa các sự cố môi trường. Nó đào tạo những chuyên gia trong các bộ môn kĩ thuật,
kinh tế, luật cũng như các nhà quản lí môi trường và các nhà khoa học môi trường. (GDMT – Xu
hướng toàn cầu và thực trạng địa phương)

Về cách tiếp cận tích hợp
Tích hợp là gì?
Tích hợp là sự kết hợp một cách hữu cơ, có hệ thống các kiến thức, khái niệm quen thuộc, các
môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lý luận và
thực tiễn được đề cập trong các môn học đó.
Tích hợp GDMT là sự kết hợp một cách có hệ thống các kiến thức GDMT và kiến thức môn
học thành một nội dung thống nhất, gắn bó chặt chẽ với nhau dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lý
luận và thực tiễn được đề cập đến trong bài học.
Tích hợp ở đây chỉ những hệ thống cách suy nghĩ mà thuật ngữ đưa ra là “tư duy tích hợp”. Có
3 đặc trưng để hiểu “tư duy tích hợp” là gì:
Tính phức hợp: Có năng lực chấp nhận mối quan hệ phức tạp, đặc biệt trong việc đối phó
với những thông tin còn chưa rõ ràng, mâu thuẫn và chưa hoàn chỉnh.
Tính thích nghi: Có năng lực tiếp cận các vấn đề theo phương pháp mới khi mà các phương
pháp truyền thống hoặc các phương pháp khuôn mẫu không còn hiệu quả và có thể nhận ra rằng
những cách tiếp cận mới là cần thiết.
Tính khoan dung (sự sẵn sàng tiếp thu cái mới): sự sẵn lòng nhìn nhận quan điểm khác, thậm
chí cả những ý kiến hoàn toàn trái ngược với bản thân.
Tích hợp GDMT vào các môn học trong nhà trường
Hội nghị quốc tế Tbilisi (1972) đã khuyến cáo rằng GDMT cần được đưa vào hệ thống giáo
dục quốc gia của các nước. Khuyến cáo này đã hình thành hai xu hướng: hoặc thêm một môn học
mới vào chương trình học, hoặc tích hợp GDMT vào các môn học đã có sẵn. Xu hướng thứ nhất
đã bộc lộ những hạn chế nhất định, gây tình trạng quá tải đối với học sinh. Hơn nữa, môi trường và
các vấn đề môi trường mang tính chất đa môn, đa khoa. Vì vậy, cách tiếp cận tích hợp được xem
như là giải pháp tốt nhất, và là đặc thù, đặc trưng của GDMT, cách tiếp cận đề cao “bức tranh tổng
thể” (Meadows) chứ không chỉ đơn thuần là “phép cộng” của những lĩnh vực khoa học khác nhau;
hay nói cách khác là cách tiếp cận xuyên các môn học, đề cao tính bao quát, tổng thể, toàn thể và
tính liên quan của vấn đề nghiên cứu. Cách tiếp cận này bắt đầu được đề cao ở Mỹ và các nước
châu Âu từ những năm 50, 60, và ở châu Á vào những năm 70 của thế kỷ XX.
Trong thời gian đầu, do chưa nhận thấy các khía cạnh đạo đức, xã hội, văn hoá và kinh tế cũng
góp phần quan trọng vào việc xác định phương pháp sử dụng tốt hơn các tài nguyên thiên nhiên,

nên vấn đề GDMT chủ yếu tập trung vào các môn học đặc thù như sinh học, địa lý, khoa học tự
nhiên... Ngày nay, các chủ đề GDMT đang được tích hợp cao trong tất cả các môn học trong nhà
trường. Cuộc điều tra do trung tâm GDMT (Zentralstell fur Umwelterziehung) thực hiện ở Essen
từ năm 1985 đến năm 1987 (Lob và Wichert, 1987) chỉ ra rằng hầu như tất cả các lĩnh vực đều có
thể có những đóng góp cho chương trình GDMT trong nhà trường.
Qua bảng trên, ta có thể thấy tất cả các môn học
đang góp phần thực hiện GDMT hay sẽ có những
đóng góp vào việc GDMT. Điều này đòi hỏi chúng
ta cần khai thác lợi thế của từng môn học để
GDMT có thể đạt hiệu quả cao nhất, và đảm bảo
hình thành ở người học không chỉ kiến thức, kỹ
năng mà cả thái độ và những hành động cụ thể để
cải thiện tình hình môi trường hiện nay.
Tích hợp GDMT với các lĩnh vực khác
Những nghiên cứu đã cho thấy, nguyên nhân của những thảm họa sinh thái học chủ yếu là do
sự can thiệp phức tạp của công nghệ kĩ thuật hơn là do bản thân hệ sinh thái. Một nguyên nhân nữa
được phác họa đó là có sự mâu thuẫn giữa kế hoạch và phương pháp bắt nguồn từ lối suy nghĩ
không thỏa đáng của các nhóm chuyên gia. Các nhà phê bình thường phê phán cách suy nghĩ là
“ảo tưởng cá nhân” hay “giấc ngủ của Newton”. Họ nhận thấy trong đó sự bất lực hay sự không
thỏa mãn để nhìn xa hơn về trách nhiệm chuyên môn và từng lĩnh vực của mỗi cá nhân. Từ những
lí do trên, nhiều nhà phê bình đã chỉ ra rằng, các loại chuyên ngành cần được đào tạo theo cách
thức vận dụng trí tuệ hoàn toàn khác nhau. Nên quan tâm đến xu hướng tổng hợp, sự tham gia và
các mối liên hệ với nhau hơn là quá nghiêng về sự phân tích, sự vận động và sự chi phối. Sự lựa
chọn cách thức này thường được gọi như là “tích hợp”.
Việc tích hợp GDMT với các lĩnh vực khác là vô cùng quan trọng. GDMT cho phép dự đoán
trước về những hậu quả của môi trường, tích cực hoặc tiêu cực. Vấn đề môi trường là vấn đề mang
tính chất đa ngành, mỗi ngành khoa học đều có bộ phận liên quan đến môi trường và các vấn đề
môi trường. Môi trường có thể cung cấp nền tảng có tổ chức cho hoạt động khoa học nên tất cả các
lĩnh vực đều cần kết hợp với GDMT. Do đó, sự tham gia của công chúng trong tất cả các lĩnh vực,
cấp độ sẽ tạo ra những cơ hội tốt cho sự lồng ghép GDMT trong cuộc sống thường nhật, giúp cho

nhiều dự án về môi trường đạt được những hiệu quả lâu dài.
Môn học Đóng góp
• Tiếng Đức
• Nghệ thuật
• Âm nhạc
Tạo lập những mối quan hệ giữa
con người với môi trường.
• Khoa học và các chủ
đề gia đình
• Công nghệ dệt may
• Thể thao
Đề cập các mối quan hệ giữa người
tiêu dùng và thực tế cuộc sống
• Triết học và tôn giáo:
đạo Thiên chúa, đạo
Tin lành
• Kiến trúc
Tạo lập quan điểm của chúng ta về
con người và môi trường, xây dựng
những chuẩn và những giá trị của con
người, xây dựng đạo đức và lối sống.
Vấn đề tích hợp bước đầu được thể hiện trong các lĩnh vực khác, các chủ đề nghĩa là xem xét
những khía cạnh của GDMT.
Tuy nhiên, việc tích hợp GDMT với các lĩnh vực khác cũng gặp nhiều khó khăn. Những câu
hỏi đặt ra như: Mục đích của đa ngành học / liên môn là gì? Việc xây dựng chương trình GDMT
vào trong các ngành học như thế nào, phân chia ngành học thế nào cho phù hợp và sự ảnh hưởng
của nó trong sự phát triển trí tuệ người học, các chủ đề chuyên môn?… Và quan trọng hơn cả là
làm thế nào thay đổi tư duy con người để chấp nhận cách tư duy tích hợp.
Giải pháp đưa ra trước hết là chúng ta cần phải có một tư duy tích hợp. Đó là có khuynh hướng
nhận thức phức tạp, độc lập, được miêu tả tổng quát, có khuynh hướng cởi mở dựa vào lối suy

nghĩ thực tiến với trình độ hiểu biết và khả năng thích nghi cao… Tích hợp GDMT với các lĩnh
vực khác sẽ giúp nhiều dự án phát triển đạt được kết quả lâu dài. Điều đó sẽ là phổ biến khi chúng
ta đưa GDMT vào kết hợp với các công nghệ và quy trình mới tiên tiến. Phải thay đổi cách suy
nghĩ rằng khoa học công nghệ phát triển có thể thay đổi môi trường mà chúng ta phải luôn gắn lợi
ích của môi trường song song với sự tiến bộ của công nghệ. Trong giáo dục, chúng ta phải giải
quyết được mâu thuẫn giữa mục đích của từng môn học và của liên môn, thiết kế được chương
trình tích hợp với GDMT. Chương trình cần được đề cập tới việc GDMT tổng thể của con người,
bao gồm môi trường thế giới bên ngoài và môi trường bên trong mỗi con người. Điều này có nghĩa
là chúng ta đã đạt được những kết quả trong việc tích hợp GDMT với các lĩnh vực khác – “Giáo
dục tổng thể về môi trường tổng thể”.
Vê phương pháp GDMT
GDMT thông qua trải nghiệm
GDMT trong nhà trường cần phối hợp cả ba cách tiếp cận “Giáo dục về môi trường”, “Giáo
dục trong môi trường”, “Giáo dục vì môi trường”. Hiện nay việc giảng dạy môi trường không chỉ
nhằm cung cấp những kiến thức, kỹ năng về môi trường mà quan trọng cần hướng tới các hành
động vì môi trường. Vậy làm thế nào để đạt được điều đó?
Như chúng ta đã biết GDMT mang tính chất liên môn có nghĩa là được giảng dạy thông qua các
môn học trong nhà trường. Để người học có được những hành động phù hợp, điều tối cần thiết là
giúp các em hiểu được nguyên nhân của các vấn đề môi trường và quan trọng hơn là các em cần
có tình cảm gắn bó thân thiết và yêu môi trường sống xung quanh mình, đặc biệt là môi trường tự
nhiên. Để làm được điều này thì một trong những giải pháp tối ưu là giúp học sinh được trải