sáng kiến ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học môn Tiếng Anh THCS

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

HỒ SƠ
ĐỀ NGHỊ CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
“ỨNG DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN
TIẾNG ANH CẤP THCS”

Họ và tên: Nguyễn Thị Phượng
Đơn vị: Trường THCS Rạng Đông
Huyện: Tuần Giáo – Điện Biên

1


Rạng Đông, tháng 4 năm 2019

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
Rạng Đông, ngày 05 tháng 04 năm 2019
THUYẾT MINH SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: ‘‘Ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học môn Tiếng Anh
cấp THCS’’
Tên cá nhân thực hiện: Nguyễn Thị Phượng
Thời gian đã được triển khai thực hiện: Từ ngày: 25/8/2018 đến ngày
05/4/2019
1. Sự cần thiết, mục đích của việc thực hiện sáng kiến
Thực tiễn cho thấy hiện nay vẫn còn nhiều HS học tập một cách thụ động,
chỉ đơn thuần là tiếp thu và nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện
được kỹ năng tư duy; học bài nào biết bài nấy mà chưa phát triển được tư duy hệ
thống, tư duy học tập logic để liên kết các kiến thức lại với nhau, kiến thức rời

rạc khiến các em dễ rơi vào tình trạng mất căn bản kiến thức cũng như chán nản
do không rèn luyện thường xuyên trong khi tính chất của bộ môn tiếng Anh là
một chuỗi những hệ thống ngữ pháp, ngữ âm, và từ vựng có các mối liên kết với
nhau. Hiện nay phương pháp dạy học được đổi mới và tập trung nâng cao hơn
nữa theo triết lý lấy người học làm trung tâm, nhằm phát huy cao độ tính tự giác,
tư duy tích cực, độc lập và sáng tạo của người học. Để làm được điều đó thì vấn
đề tiên quyết ở người GV là cần nhận thức rõ quy luật nhận thức của học sinh,
trong đó học sinh là chủ thể hoạt động, chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện kỹ năng.
Làm thế nào để GV không những giúp đưa đến những kiến thức mới cho HS mà
còn hướng dẫn xây dựng, hệ thống hóa, tổng hợp 3 liên kết nhằm tạo điều kiện
để HS nắm bắt kiến thức một cách dễ dàng và nhẹ nhàng nhất.
Qua tập huấn, học hỏi, nghiên cứu và qua thực tế đã sử dụng, tôi nhận
thấy Sơ Đồ Tư Duy ( SÐTD) là một công cụ có tính khả thi cao vì có thể vận
dụng được với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của trường THCS hiện nay. Có
thể thiết kế SÐTD trên giấy, bìa, bảng phụ,… bằng cách sử dụng bút chì màu,
phấn, tẩy,… hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm SÐTD.
Việc sử dụng SĐTD như một công cụ hữu ích giúp tạo nên một bức tranh
tổng quát, hệ thống hóa các kiến thức và mối liên quan trong bài học cho HS
không những mang đến cho các em phương pháp học tập đúng đắn như một
công cụ hỗ trợ việc học tập trở nên dễ hiểu dễ nhớ hơn mà còn giúp các em có
được thói quen tự kích thích tư duy, suy luận logic, óc tưởng tượng và khả năng
sáng tạo,... Trong quá trình giảng dạy tôi cũng đã kết hợp những kinh nghiệm
2


đúc kết được trong quá trình dạy học cùng với việc áp dụng phương pháp học
tập sử dụng SĐTD cho HS rất thành công.
Với những lý do trên cùng với việc tham khảo xin ý kiến của nhiều đồng
nghiệp và những kinh nghiệm thực tế qua nhiều năm trực tiếp giảng dạy tôi đã
xây dựng và thiết kế giải pháp ‘‘Ứng dụng sơ đồ tư duy trongdạy và học môn

Tiếng Anh cấp THCS’’ phần nào có thể góp phần đem lại hiệu quả, đáp ứng
mục tiêu đặt ra của môn học.
2. Phạm vi triển khai thực hiện
Phạm vi: Sáng kiến được áp dụng đối với học sinh trường THCS Rạng
Đông.
3. Mô tả sáng kiến
a. Tình trạng giải pháp đã biết
Trên cơ sở quan sát thực tế trong quá trình thăm lớp dự giờ các đồng
nghiệp, tôi nhận thấy các tiết dạy đa số giáo viên giảng dạy đúng, và đủ các
bước theo tiến trình trong sách giáo khoa theo yêu cầu chung.
Việc sử dụng SĐTD trong dạy học không phải là mới, nhưng việc ứng
dụng vẫn chưa được triệt để. Và trong quá trình thực hiện, SĐTD là một công cụ
phối hợp với các phương pháp khác đã thực hiện thêm phần hiệu quả. Để thực
hiện cho các mục tiêu của từng phần có sự phối kết hợp của nhiều phương
pháp trên cở sở đặc trưng của từng loại bài và đưa ra những lí luận, giải
pháp, cách làm cùng thực hiện theo tôi cho là có hiệu quả và tạo ra được thích
thú cho cả thầy lẫn trò.
* Ưu điểm:
Trong các tiết dạy, giáo viên đã sử dụng linh hoạt các thủ thuật, phương
pháp đa dạng, các trò chơi nhằm khơi gợi hứng thú học tập cho các em học sinh,
tiết học sôi nổi hơn, kết quả tiết học được đánh giá tốt.
Phương pháp sử dụng SĐTD trong việc dạy các kiểu bài phù hợp với tâm
sinh lý lứa tuổi học sinh, khắc phục được sự nhàm chán của phương pháp dạy
học truyền thống. Vì vậy gây hứng thú cho người học, kích thích học sinh tư duy
tích cực.
* Nhược điểm:
Tại trường THCS Rạng Đông, phần lớn học sinh đều là con em các dân
tộc thiểu số, trình độ mặt bằng dân trí thấp, nhận thức về tầm quan trọng của
việc học nói chung, học Tiếng Anh nói riêng còn cực kỳ hạn chế. Các em lười
học, lười chú ý, lười tập trung và lười suy nghĩ. Mặt khác, hạn chế của HS là

chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào não bộ mà chỉ học thuộc lòng, học
vẹt, học một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức trọng tâm
trong bài học, không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên quan với
nhau. …

3


Với những tiết dạy thông thường, thì hiệu quả cũng đạt được kết quả ở
một mức độ nhất định, vẫn còn các trường hợp học sinh sợ học, trốn tiết thậm
chí bỏ học vì không thấy hứng thú đối với bộ môn.
Kết quả học và sử dụng, vận dụng Tiếng Anh vào cuộc sống còn nhiều
hạn chế, ngại sử dụng Tiếng Anh trong giáo tiếp, vận dụng kĩ năng sống, kĩ năng
ngôn ngữ kém, kĩ năng làm việc theo cặp và theo nhóm còn khá mờ nhạt.
Học sinh gặp khó khăn khi phải chuyển giao giữa các ngôn ngữ (tiếng
Mông, tiếng Kháng, tiếng Kinh, tiếng Anh) khiến các em hay bị nhầm và gặp
khó khăn khi học ngoại ngữ.
Giáo viên vẫn chưa chưa sát sao đến việc học của các em, chưa sáng tạo
các cách dạy sao cho phù hợp với các đối tượng học sinh.
Qua các tiết dự giờ đồng nghiệp và bản thân giảng dạy, tôi thấy học sinh
đa phần sợ học tiết Tiếng anh, số lượng học sinh có điểm yếu kém còn nhiều.
b. Nội dung của giải pháp đề nghị công nhận sáng kiến
Mục đích của giải pháp
Trong sáng kiến này tôi tiến hành nghiên cứu tính hiệu quả của việc sử
dụng sơ đồ tư duy nhằm đạt được những mục đích sau:
Phân tích so sánh về thực trạng trong quá trình dạy và học chưa áp dụng
sơ đồ tư duy với việc dạy và học áp dụng sơ đồ tư duy.
Phân tích và chứng minh những điểm mới, điểm sáng của giải pháp mới
nhằm mục đích phối hợp hiệu quả nhất với những phương pháp cũ đã áp dụng.
Nêu cụ thể khả năng áp dụng của giải pháp mới nhằm đem lại hiệu quả

trong quá trình dạy và học Tiếng Anh ở đơn vị.
Chứng minh những giải pháp mới có lợi ích cao để có thể đạt đến mục
tiêu của quá trình dạy và học ngoại ngữ cũng như chứng minh tính hiệu quả,
chất lượng của phương pháp dạy học áp dụng “sơ đồ tư duy”.
Mô tả chi tiết bản chất, nội dung của giải pháp
Bộ môn tiếng Anh là một bộ môn khó và tương đối khô khan đối với học
sinh trong việc tiếp thu kiến thức mới, hiểu và nắm được nội dung chủ đề của
bài đọc, từ vựng, cấu trúc mới,…Vì thế đa số học sinh không nắm được bài trở
nên chán nản, thụ động trong giờ học.
Với sơ đồ tư duy, tôi có thể vận dụng trong bất cứ giai đoạn nào của một
bài học, lôi cuốn được mọi đối tượng học sinh tham gia, làm cho các em mất dần
cảm giác sợ cũng như chán nản với môn học này và đặc biệt còn kích thích được
sự tư duy, tính tò mò, khả năng tìm tòi mở rộng kiến thức của các em. Điều này
là rất quan trọng bởi vì theo Margaret Mead "Không nên dạy cho trẻ em
những gì chúng phải suy nghĩ, mà dạy cho chúng cách suy nghĩ”.
Giải pháp 1: Hướng dẫn xây dựng sơ đồ tư duy.
a. Bảy bước để tạo nên một SĐTD:
4


Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm và triển khai ra các nhánh (Có thể sử dụng
từ chính hoặc hình ảnh cần thiết).
Bước 2: Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích
thích não như hình ảnh.
Bước 3: Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các
nhánh cấp hai đến các nhánh cấp một, nối các nhánh cấp ba đến nhánh cấp hai,
…
Bước 4: Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường nối
Bước 5: Tạo ra một kiểu bản đồ riêng cho mình (Kiểu đường kẻ, màu sắc,
…)

Bước 6: Nên dùng các đường kẻ cong thay cho các đường thẳng vì các
đường cong được tổ chức rõ ràng sẽ thu hút được sự chú ý của mắt hơn rất nhiều
các đường thẳng buồn tẻ.
Bước 7: Bố trí thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm.
b. Cách ghi chép trên SĐTD:
- Nghĩ trước khi viết.
- Viết ngắn gọn.
- Viết có tổ chức.
- Viết theo ý của mình.
c. Điều cần tránh khi ghi chép trên SĐTD:
- Viết câu dài dòng.
- Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết.
- Dành quá nhiều thời gian để ghi chép.
d. Qui trình học cách thiết kế SĐTD:
Bước 1: Cho học sinh đọc hiểu nội dung cần thiết kế trên SĐTD.
Bước 2: Học cách thiết kế SĐTD bằng cách cho học sinh hoàn thiện các
SĐTD do GV vẽ sẵn nhưng còn thiếu nhánh, thiếu nội dung…
Bước 3: Thực hành vẽ SĐTD trên giấy, bìa, bảng.

5


Giải pháp 2: Áp dụng sơ đồ tư duy vào phần kiểm tra bài cũ học sinh:
Kiểm tra bài cũ là một khâu trong chuỗi công việc của người giáo viên ở
lớp học. Mục đích là để đánh giá việc nắm kiến thức và kỹ năng vận dụng kiến
thức của học sinh với những bài đã học. Qua đó người giáo viên cũng tìm cách
điều chỉnh trong quá trình giảng dạy. Tuy nhiên làm thế nào để việc kiểm tra bài
cũ không trở thành một nỗi ám ảnh, thậm chí khiếp sợ đối với học sinh. Trái lại
các em cảm thấy đó là cơ hội để mình thể hiện khả năng trước bạn bè và thầy cô.
Chỉ có làm được điều đó thì học sinh mới có hứng thú với môn học. Mà khi các

em đã yêu thích, hứng thú môn học thì chất lượng chắc chắn sẽ cao. Chính vì
vậy tôi đã dùng hình thức kiểm tra bài cũ bằng cách vừa vẽ sơ đồ tư duy vừa
trình bày, sau đó dựa vào sơ đồ tư duy tôi hỏi các em một vài vấn đề liên quan .
Với phương pháp này, tôi vừa có thể kiểm tra việc nhớ từ vựng, nội dung bài
học vừa tạo cho các em cơ hội sử dụng, thực hành nói tiếng Anh. Đồng thời qua
đó các em cũng sẽ dần dần tự tin lên, không còn sợ khi phải nói tiếng Anh trước
mọi người.
a. Dùng sơ đồ tư duy kiểm tra từ vựng:
Ví dụ: Sau khi học xong UNIT 3: AT HOME phần “A1” (English 7), thay
vì yêu cầu học sinh viết từ vựng một cách tự do, tôi bảo các em viết từ vựng về
các đồ dùng trong nhà theo từng nhóm chủ điểm. Các em sẽ phải trình bày như
sau:
Nội dung chính: Furniture
Nhánh cấp 1:

In the bathroom

Nhánh cấp 2:

In the kitchen

6


- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo liệt kê các từ vựng mà
mình đã học
- Sau khi các em trình bày xong nội dung trên, tôi yêu cầu các em dùng
các từ vựng vừa viết ra trả lời câu hỏi: “What things are there in your bathroom/
kitchen?”
Ví dụ: - There is a sink, a tub and a shower in the bathroom.

- There is a washing machine, a refrigerator,… in the kitchen.
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

7


Như vậy với cách kiểm tra bài cũ thế này, giáo viên sẽ dạy cho học sinh
quen dần với cách học và ghi nhớ từ vựng, ngữ pháp theo chủ đề một cách ngắn
gọn, có hệ thống. Bên cạnh đó, khi kiểm tra các bài đọc hiểu học sinh không chỉ
nắm các ý chính của bài học mà một lần nữa các em nhớ từ vựng trong ngữ cảnh
và cách sử dụng của chúng thay vì các em chỉ nhớ từng từ riêng lẻ như trước
đây, và một khi các em đã biết cách sử dụng của từ vựng thì chắc chắn sẽ nhớ từ
lâu hơn cũng như vận dụng chúng linh hoạt hơn. Hơn thế nữa trong khi trình
bày, thuyết minh sơ đồ các em sẽ dần dần luyện tập cho mình kĩ năng diễn
thuyết trước đám đông, tăng dần sự tự tin cũng như khả năng nói tiếng Anh.
b. Dùng sơ đồ tư duy kiểm tra kiến thức ngữ pháp:
Ví dụ: Khi học xong UNIT 1: MY FRIENDS phần “Language focus”
(English 8) tôi yêu cầu học sinh dùng sơ đồ tư duy để trình bày các điểm ngữ
pháp đã được học. Như vậy các em sẽ phải trình bày như sau: Học sinh (A) sẽ vẽ
nhánh cấp 1; học sinh (B) vẽ nhánh cấp 2.
Nội dung chính: Language focus
Nhánh cấp 1:

Simple tenses

Nhánh cấp 2:

The structure “ …..enough …”

- Sau đó giáo viên gọi hai học sinh lên bảng tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp

theo để hoàn chỉnh nội dung trên (học sinh A vẽ nhánh cấp 1; học sinh B vẽ
nhánh cấp 2).
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

8


Giải pháp 3: Áp dụng sơ đồ tư duy trong phần “Warm – up”:
“Warm - up” là một hoạt động mở đầu trước khi giáo viên giới thiệu bài
học mới, giúp học sinh phần nào hình dung được những gì mà họ sắp được học.
“Warm – up” càng hiệu quả thì càng dễ dàng đưa học sinh vào nội dung chính.
Một giáo viên thành công là giáo viên đó có thể làm mọi đối tượng học sinh
trong lớp bị thu hút, lôi cuốn vào phần “Warm-up” của mình và sơ đồ tư duy có
thể giúp bạn làm được điều đó. Và hình thức vẽ sơ đồ này giống như hoạt động
“Brainstorming” mà các em đã thực hiện trước khi phương pháp dùng sơ đồ tư
duy ra đời.
a.“ Warm-up” cho phần “Getting started – Listen and Read”
Ví dụ: Khi dạy Unit 3: A TRIP TO THE COUNTRYSIDE phần “Getting
started – Listen and Read”, tôi yêu cầu học sinh vẽ sơ đồ tư duy liệt kê những
hoạt động ở miền quê. Tôi chia lớp ra thành bốn đội, trong thời gian 5 phút nếu
đội nào hoàn thành tốt nhất đội đó sẽ chiến thắng. Như vậy các em sẽ phải trình
bày như sau:
Nội dung chính:

Activities in the countryside

9


- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo để hoàn chỉnh nội

dung sơ đồ.
- Giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội mình lên bảng và cử
một đại diện lên thuyết trình.
- Đội nào vẽ chính xác, đẹp và thuyết trình hay sẽ chiến thắng
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh:

b. “ Warm-up” cho phần “Read”

10


Ví dụ: Giáo viên có thể thực hiện hoạt động này cho phần “Warm-up” khi
dạy Unit 9: NATURAL DISASTERS phần “Read”(English 9). Yêu cầu học sinh
hãy nêu những thảm họa của thiên nhiên mà em biết. Giáo viên cũng chia lớp
thành bốn đội để các em thi đua với nhau. Học sinh phải trình bày những vấn đề
sau:
Nội dung chính: NATURAL DISASTERS

- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo để hoàn chỉnh nội
dung sơ đồ.
- Giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội mình lên bảng và cử
một đại diện lên thuyết trình.
- Đội nào vẽ chính xác, đẹp và thuyết trình hay sẽ chiến thắng.
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

Rõ ràng với hình thức “warm-up” bằng sơ đồ tư duy như thế này, giáo
viên đã thành công trong việc lôi cuốn mọi đối tượng học sinh tham gia, bởi vì
từ những học sinh giỏi đến yếu đều có nhiệm vụ để làm ( từ việc nghĩ ra ý tưởng
đến việc viết và trang trí sơ đồ), mỗi em đều phải đóng góp phần nhỏ để giúp
hoàn thành sản phẩm đúng qui định và giành được chiến thắng. Chính từ những

11


hoạt động nhỏ như vậy, dần dần sẽ giúp các học sinh yếu kém mạnh dạn, tự tin
hơn trong học tập, xóa dần khoảng cách về trình độ trong lớp học. Hơn thế nữa
các em vừa chơi, thi đua với nhau nhưng cũng vừa tư duy rất nhiều.
Giải pháp 4: Áp dụng sơ đồ tư duy trong phần “ Pre ………..” :
Đây là hoạt động trước khi giáo viên đi vào dạy nội dung chính của bài
học. Ở mỗi kĩ năng khác nhau thì phần này có tên gọi cũng khác nhau “Prespeaking, Pre-reading, Pre- writing hay Pre –listening”. Có thể nói đây là một
hoạt động tương đối quan trọng nhằm tạo hứng thú cũng như khêu gợi tính tò
mò muốn khám phá nội dung mới trong bài học của học sinh. Để đạt được điều
đó, trong giai đoạn này giáo viên cần giới thiệu tổng quát về đề tài sắp học và
gợi mở, giải thích vấn đề mới bằng các phương pháp khác nhau hoặc dùng các
dữ kiện có liên quan đến kinh nghiệm sống của học sinh nhằm làm cho các em
cảm thấy thật thuận lợi và thích thú khi tiếp cận vào nội dung chính của bài học.
Tôi đã thường xuyên sử dụng sơ đồ tư duy vào giai đoạn này, và nó đã rất hiệu
quả.
a. “Pre-Speaking” cho phần “Speak”
Ví dụ 1: Khi dạy Unit 4: OUR PAST phần “ Speạk” (English 8), trước khi
để học sinh nhìn vào tranh và nói về tình trạng các sự việc trước đây và hiện nay,
tôi yêu cầu học sinh dùng sơ đồ tư duy để liệt kê tất cả sự khác nhau của hai bức
tranh ở quá khứ và hiện tại cũng như đặc điểm cơ bản của chúng. Học sinh sẽ
làm việc theo bốn nhóm trong thời gian 5 phút trình bày sơ đồ tư duy như sau:
Nội dung chính:

Different things in the past and at present

Nhánh cấp 1:

in the past

Nhánh cấp 2:

at present

- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo để hoàn chỉnh nội
dung sơ đồ.
- Giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội mình lên bảng và cử
một đại diện lên thuyết trình.
12


- Giáo viên đưa ra nhận xét và chỉnh sửa sơ đồ của học sinh. Sau đó các
em sẽ nhìn vào sơ đồ và bắt đầu thực hành nói ở phần tiếp theo.
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

Ví dụ 2: Cũng tương tự như vậy khi dạy Unit 9: NATURAL DISASTER
phần SPEAK (English 9), để biết chúng ta phải chuẩn bị những gì trước khi bão
tới, tôi yêu cầu học sinh dùng bản đồ tư duy để liệt kê. Học sinh sẽ làm việc theo
bốn nhóm trong thời gian 5 phút trình bày sơ đồ tư duy như sau:
Nội dung chính: What preparations we should be made for a typhoon
Nhánh cấp 1: Things we buy.
Nhánh cấp 2: Things we do.

- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo để hoàn chỉnh nội
dung sơ đồ.
- Giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội mình lên bảng và cử
một đại diện lên thuyết trình.

13

- Giáo viên đưa ra nhận xét và chỉnh sửa sơ đồ của học sinh. Sau đó các
em sẽ nhìn vào sơ đồ và bắt đầu thực hành nói ở phần tiếp theo.
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

- Nhìn vào sơ đồ tư duy ở trên chắc chắn học sinh sẽ thực hành nói dễ
dàng hơn. Đặc biệt đối với những học sinh yếu kém hoặc nhút nhát, các em vừa
sợ vừa nghèo về vốn từ, nếu giáo viên không tạo ra sự gợi mở như thế này thì có
lẽ sẽ chẳng bao giờ các em nói được một câu trong tiết học “Speak”.
b. “Pre-writing” cho phần “Write”
Tiết dạy kĩ năng viết dường như chẳng có gì thú vị đối với phần lớn các
em học sinh, thậm chí các em còn cho rằng nó chẳng có ý nghĩa gì hết bởi vì các
em hầu như không vận dụng gì đến sau khi học. Trước những quan niệm ngây
thơ và lệch lạc của các em như vậy, nhiệm vụ của giáo viên không phải là bắt ép,
nhồi nhét vào đầu các em bởi vì nó hoàn toàn vô tác dụng. Quan trọng hơn hết là
người dạy phải khơi dậy ngọn lửa đam mê trong mỗi học sinh.
Ví dụ: Khi dạy phần “Write” của UNIT 7: SAVING ENERGY”, giáo
viên thường vào bài bằng cách hỏi học sinh một vài câu hỏi liên quan đến đề tài
chuẩn bị dạy là viết một bài diễn văn. Ví dụ như:
- How many parts are there in a speech?
- What do you write in each part?
………………….
Với cách vào bài như thế này, có lẽ chỉ có những học sinh khá, giỏi mới
tham gia vào cùng giáo viên và trả lời các câu hỏi. Tuy nhiên các em đơn thuần
cũng chỉ cố gắng trả lời cho đúng câu hỏi chứ không quan tâm nhiều đến mục
đích của giáo viên. Thay vì vậy, giáo viên có thể yêu cầu học sinh tưởng tượng
về một bài diễn văn mà các em đã được đọc, sau đó trình bày bố cục để viết một
bài diễn văn bằng Tiếng Anh dùng sơ đồ tư duy. Các em làm việc theo nhóm
trình bày sơ đồ như sau:

Nội dung chính: Three parts of a speech
Nhánh cấp 1: Introduction
14


Nhánh cấp 2: Body
Nhánh cấp 3: Conclusion

- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo để hoàn chỉnh nội
dung sơ đồ dựa vào phần gợi ý trong sách giáo khoa.
- Giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội mình lên bảng và cử
một đại diện lên thuyết trình.
- Giáo viên đưa ra nhận xét và chỉnh sửa sơ đồ của học sinh. Sau đó các
em sẽ nhìn vào sơ đồ và bắt đầu thực hành viết thành bài viết hoàn chỉnh ở phần
tiếp theo.
Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

Các dạng bài tập viết dường như là nỗi ám ánh của học sinh chúng ta.
Phần lớn các em hầu như không thể viết chính xác một câu. Vì vậy yêu cầu các
em cầm bút viết ngay một đoạn văn hay một lá thư dường như là điều không
tưởng. Tuy nhiên, với sự gợi mở dần dần bằng sơ đồ tư duy như trên, hầu hết
15


học sinh trong lớp trở nên hào hứng, hoạt động tích cực hơn. Thậm chí nhiều em
cảm thấy ngạc nhiên với chính mình vì không ngờ mình có thể viết được một lá
thư, hay một bài văn bằng tiếng Anh dài như vậy.
Giải pháp 5: Áp dụng sơ đồ tư duy trong phần “ Production”:
Ví dụ: Unit 2 : PERSONAL INFORMATION phần “ B4”
Sau khi dạy xong phần bài tập trong sách giáo khoa, ở giai đoạn

“Production” tôi yêu cầu học sinh gấp sách, vở và trình bày lại điểm ngữ pháp
mà các em vừa mới học và cho ví dụ. Như vậy để các em cảm thấy dễ dàng thì
đầu tiên tôi cho các em vẽ sơ đồ tư duy trình bày những nội dung chính trong
thời gian 3 phút, sau đó các em sẽ nhìn vào sơ đồ và diễn đạt lại. Khi thực hiện
như vậy tôi thấy không chỉ học sinh khá, giỏi làm tốt mà các em yếu kém trước
đây dường như các em không buồn để ý đến giai đoạn này thì bây giờ cũng tích
cực tham gia vào hoạt động. Trước tiên chia học sinh ra thành 4 nhóm và các em
sẽ phải trình bày sơ đồ tư duy theo hướng sau:
Nội dung chính: SIMPLE FUTURE TENSE
Nhánh cấp 1: Affirmative
Nhánh cấp 2:

Negative

Nhánh cấp 3:

Interrogative

- Sau đó các em tiếp tục vẽ các nhánh nhỏ tiếp theo để hoàn chỉnh nội
dung sơ đồ.
- Giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội mình lên bảng.
- Giáo viên đưa ra nhận xét và chỉnh sửa sơ đồ của học sinh. Sau đó giáo
viên gọi một vài học sinh có học lực trung bình cho thêm ví dụ minh họa.

Giải pháp 6:Áp dụng sơ đồ tư duy trong phần “CONSOLIDATION”:
- “Consolidation” tức là giúp học sinh hệ thống lại những gì đã học sau
một tiết cũng như giúp các em khắc sâu những điểm quan trọng của bài học hôm
đó. Đây là giai đoạn hết sức quan trọng, nếu không làm tốt phần này, thì cuối
16

cùng học sinh không biết hôm nay mình đã học được những gì thì mọi nỗ lực
của người thầy trong suốt tiết học sẽ trở nên vô nghĩa. Và dù giáo viên sử dụng
bất kì hình thức củng cố nào thì cũng không được quên rằng: nội dung được thể
hiện trong phần này phải ngắn gọn, trọng tâm và dễ nhớ. Chính vì vậy, tôi nhận
thấy dùng sơ đồ tư duy hiệu quả hơn bất kì phương pháp nào khác từ trước đến
nay. Nhìn vào bản đồ các em sẽ thấy mọi thứ thật rõ ràng, có bao nhiêu ý chính
và mỗi ý chính đó cần phải có bao nhiêu ý nhỏ để bổ sung. Các em có thể nhìn
vào đó để học lại bài ở nhà, rồi tập diễn đạt lại thành câu hoàn chỉnh. Như vậy
không chỉ ghi nhớ kiến thức dễ dàng mà còn nâng cao khả năng sử dụng ngôn
ngữ cho học sinh.
Ví dụ: Tiết dạy Language Focus (Unit 7 – English 9) có sử dụng “sơ đồ tư duy”
vào phần “Consolidation”
* “Consolidation” cho phần “Language focus”
Unit7: SAVING ENERGY (Language focus)
Sau khi hoàn thành tất cả các bài tập trong sách giáo khoa, tôi yêu cầu học
sinh hệ thống lại tất cả các điểm ngữ pháp mà các em vừa thực hành dưới dạng
bản đồ tư duy. Học sinh sẽ làm việc theo nhóm trong vòng 5 phút và trình bày
những nội dung như sau:
Nội dung chính:

Language focus

- Nhánh cấp 1:

Connectives

- Nhánh cấp 2:

Phrasal verbs

- Nhánh cấp 3:

Suggestions

- Tất cả học sinh trong lớp gấp sách vở lại và hoạt động theo nhóm theo
đúng thời gian quy định.
- Sau thời gian 5 phút, giáo viên yêu cầu học sinh treo sản phẩm của đội
mình lên bảng rồi cùng đưa ra nhận xét và chỉnh sửa.
17


Mô tả sơ đồ hoàn chỉnh

Những khác biệt, tính mới của giải pháp
Việc vận dụng SÐTD trong dạy học sẽ dần hình thành cho HS tư duy
mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách hệ
thống, khoa học. Sử dụng SÐTD kết hợp với các phương pháp dạy học 5 tích
cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi cao góp phần đổi
mới PPDH. Nếu so sánh với phương pháp dạy học truyền thống chỉ chú trọng
đọc - chép thì dạy học bằng SÐTD là một phương pháp mới.
Theo Tiến sĩ Trần Ðình Châu, Vụ trưởng, Giám đốc Dự án phát triển giáo
dục THCS 2, một số kết quả nghiên cứu cho thấy bộ não người sẽ hiểu sâu, nhớ
lâu và in đậm cái mà chính mình suy nghĩ, tự viết, vẽ ra. Vì vậy, việc sử dụng
SÐTD giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của
bộ não; giúp cho mỗi người phát triển khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó
phải có bố cục hợp lý, mầu sắc đẹp, đường nét, các nhánh, sắp xếp các ý tưởng
một cách khoa học, lô-gích, dễ hiểu. Sử dụng SÐTD góp phần đổi mới phương
pháp dạy học, nhất là vận dụng vào dạy học kiến thức mới hoặc hệ thống hóa
kiến thức phù hợp với từng đối tượng khác nhau.

4. Khả năng áp dụng của giải pháp

18


Giải pháp có khả năng áp dụng với các đối tượng học sinh trong toàn
trường THCS Rạng Đông nói riêng và các trường THCS nói chung; có thể áp
dụng sơ đồ tư duy đối với nhiều môn học khác.
5. Kết quả, hiệu quả mang lại
Cho đến bây giờ thì sơ đồ tư duy đã và đang đem lại những hiệu quả thực
sự đáng kinh ngạc, nhất là trong lĩnh vực giáo dục nói chung và trong việc học
tiếng Anh tại các trường THCS nói riêng. Thật vậy, qua việc áp dụng sơ đồ tư
duy vào việc giảng dạy Tiếng Anh tại trường, tôi thật sự không thể phủ nhận
được ưu thế vượt trội của sơ đồ tư duy so với các phương pháp giảng dạy khác
mà tôi đã từng áp dụng trong các năm học trước.
6. Đánh giá về phạm vi ảnh hưởng của giải pháp
Giải pháp “Ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học môn Tiếng Anh
cấp THCS” có tác dụng tối ưu trong việc thu hút mọi đối tượng học sinh vào
bài học, kích thích khả năng tư duy, sáng tạo, sự tự tin của học sinh và giúp các
em dễ dàng nắm bắt cũng như khắc sâu được lượng kiến thức đã học. Hơn thế
nữa sơ đồ tư duy có thể được áp dụng hiệu quả ở bất kì giai đoạn nào trong một
bài học hay bất kì dạng bài tập nào, có thể áp dụng được với các kiểu bài dạy
Tiếng Anh THCS, bậc Tiểu Học, các tiết học ứng dụng CNTT phòng Lab cho
các trường THCS thuộc Phòng Giáo dục Huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên.
Ngoài ra, đồng nghiệp có thể áp dụng ở các bộ môn khác.
7. Kiến nghị, đề xuất:
- Về phía phụ huynh học sinh cần: Kiểm tra đôn đốc việc chuẩn bị bài,
học bài của học sinh ở nhà. Tạo điều kiện và khuyến khích học sinh học tập tích
cực.
- Về phía nhà trường: Hỗ trợ tích cực cho giáo viên trong việc áp dụng

giải pháp mới này vào trong thực tiễn.
- Về phía giáo viên: phải có kế hoạch chuẩn bị chu đáo, tỉ mỉ, cặn kẽ, khoa
học, đảm bảo về thời gian, không gây tốn kém về tài chính, nhưng phải đem lại
hiệu quả cao.
Trên đây là giải pháp “Ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học môn
Tiếng Anh cấp THCS” của tôi, rất mong nhận được sự đóng góp, bổ sung ý
kiến của các đồng nghiệp để cho các giải pháp trên được hoàn thiện hơn.
Ý kiến xác nhận

Rạng Đông, ngày 05 tháng 4 năm 2019

Của thủ trưởng đơn vị

Người thuyết minh

Nguyễn Thị Phượng
19


20