"Giải mã" về vua Duy Tân - Phấn 1

Kỳ 1: Chống Pháp từ tuổi còn thơ
Tuy nhiên trong số 3 vị vua trên, vua Duy Tân là người chúng tôi muốn đề cập đến trong bài viết này, bởi vì số
phận của ông có nhiều điều nghi vấn cho đến tận bây giờ.
Sau khi vua Thành Thái tỏ thái độ chống Tây và bị truất phế, thực dân Pháp muốn tìm một người kế vị phải
còn nhỏ tuổi để dễ sai khiến và không dám chống đối. Khâm sứ Lévecque vào Hoàng cung cầm danh sách của
các Hoàng tử con Vua Thành Thái để. .. chọn vua, lúc điểm danh thì thiếu mất Vĩnh San. Thì ra Hoàng tử Vĩnh
San đang chui dưới gầm giường bắt dế. Do không kịp đưa về nhà tắm rửa, nên Vĩnh San được ra mắt trong tình
trạng mặt mày lem luốc, quần áo ướt đẫm mồ hôi. Thoạt trông, Lévecque đồng ý ngay vì thấy đứa bé mặt mày
dơ dáy, nhìn nhút nhát và có vẻ như... đần độn, chắc dễ sai khiến sau này (!?). Thế là đại diện nước Pháp chọn
Vĩnh San làm Vua khi mới 7 tuổi, sau khai tăng lên thành tám tuổi. Cái tên Duy Tân được triều thần đặt cho vì
muốn tưởng nhớ đến vua Thành Thái với giấc mộng đổi mới không thành.
Ảnh vua Duy Tân lúc mới lên ngôi, mặt mũi còn lem luốt
Thế nhưng, người Pháp đã lầm! Ngay sau lễ Tôn Vương một ngày (5-9-1907), vua Duy Tân đã tỏ ra khác hẳn,
nhà vua không hề có một cử chỉ nhút nhát sợ Tây, ông đã tiếp viên quan toàn quyền Đông Dương thẳng bằng
tiếng Pháp với một vẻ tự tin. Một nhà báo Pháp đã thuật lại là "... Một ngày lên ngai vàng đã thay đổi hoàn toàn
bộ mặt của cậu bé lên tám". Thái độ chống Pháp của vua Duy Tân sớm bộc lộ ngay khi còn nhỏ. Có rất nhiều
giai thoại kể về điều này. Một lần nhà vua ra bãi tắm Cửa Tùng nghỉ mát, tay chân dính cát. Thị vệ bưng chậu
nước cho vua rửa. Vua vừa rửa vừa hỏi:
- Khi tay bẩn thì lấy nước mà rửa, khi nước bẩn thì lấy chi mà rửa?
Người thị vệ chưa biết trả lời ra sao thì vua nói:
- Nước bẩn thì phải tìm cách trừ khử những chất ngoại lai lẫn vào trong đó, hiểu không?
Viên thị vệ sợ quá, không biết nói ra sao. Năm vua 12 tuổi, khi đến dự yến ở Tòa Khâm sứ, một viên cố đạo
Pháp giỏi cả tiếng Việt lẫn tiếng Hán, thấy vua vẻ mặt khôi ngô bèn đưa ra câu đối "Rút ruột ông Vua, tam
phân thiên hạ". Đây là một câu chiết tự, chữ Vương khi bỏ đi nét Cổn ở giữa thành chữ Tam, vừa mượn tích
Tam Quốc, vừa ám chỉ việc chia nước Việt Nam thành 3 kỳ. Không chút bối rối, vua Duy Tân đối lại ngay
"Chặt đầu thằng Tây, Tứ hải giao huynh", vua cũng đối lại bằng một câu chiết tự, chữ Tây bỏ bớt phần đầu
phía trên trở thành chữ Tứ. Tuy vế sau chưa thật hoàn chỉnh nhưng đã thể hiện chí khí chống Pháp dứt khoát
của nhà Vua.
Ảnh vua Duy Tân lúc còn trẻ (trông cũng "Tây" lắm chứ!)
Năm 1912, Khâm sứ Mahe đã mở chiến dịch tìm vàng ở Huế, thậm chí đào cả lăng vua Tự Đức để tìm vàng.
Trừ đại thần Nguyễn Hữu Bài, cả triều đình đều nhắm mắt làm ngơ. Vua Duy Tân nổi giận đóng cửa Hoàng

cung tuyên bố không giao tiếp với người Pháp cho đến khi Mahe bị toàn quyền Alber Saurre khiển trách. Tuy
nhiên với Nguyễn Hữu Bài, một đại thần lớn vua Duy Tân cũng bày tỏ sự thất vọng, một lần đi câu ở Phú Văn
Lâu, vua Duy Tân ra vế đối "Ngồi trên nước mà không ngăn được nước, trót buông câu nên lỡ phải lần".
Nguyễn Hữu Bài đối lại: "Nghĩ việc đời mà ngán cho đời, đành nhắm mắt đến đâu hay đó". Vua Duy Tân cho
rằng Nguyễn Hữu Bài là người cam chịu trước số mạng.
Vua Duy Tân cũng nhiều lần bày tỏ sự phản kháng, năm 13 tuổi vua muốn cử ông Nguyễn Hữu Bài sang Pháp
để yêu cầu duyệt lại hiệp ước Patenôtre ký năm 1884 vì ông cảm thấy việc thi hành của hiệp ước ấy không
đúng với những điều kiện mà hai bên đã ký kết với nhau. Năm 15 tuổi, Vua Duy Tân đã triệu tập cả sáu ông
đại thần trong Phụ Chính, bắt buộc các vị phải ký vào biên bản để đích thân Vua sẽ cầm qua trình với tòa
Khâm sứ nhưng đều không thành vì Triều đình đều sợ Pháp nên đã báo cho Thái Hậu can vua. Những việc này
khiến vua Duy Tân không còn tin tưởng triều đình trong việc chống Pháp nữa. Có lần các quan lại đang can
gián vua Duy Tân, Nguyễn Hữu Bài đi ngang qua, bèn vào tâu vua: "Bệ hạ muốn chống Pháp nhưng lấy gì
chống họ? Bệ hạ không có quân đội, bệ hạ cũng không có tài chính!". Vua Duy Tân ngẫm nghĩ rồi nói: "Vậy
thì phải kêu gọi dân chúng nổi dậy đánh Pháp". Quan điểm khởi nghĩa chống Pháp dựa vào dân chúng của vua
dường như đã manh nha từ lúc này.
Vua Duy Tân thích con gái của Thượng thư Hồ Đức Trung và muốn lấy làm phi, lễ hỏi đã được gửi sang thế
nhưng chỉ còn 2 tháng nhập cung thì vua đột ngột từ hôn, yêu cầu triều thần tìm người khác. Sau này Pháp điều
tra mới biết vua linh cảm được sự nguy hiểm nên không muốn gia đình họ bị liên lụy, bởi lúc này vua đã được
tổ chức Việt Nam Quang Phục hội do Trần Cao Vân và Thái Phiên thuyết phục cùng tham gia kế hoạch khởi
nghĩa đánh Pháp. Không ngờ ngày 3-5-1916 khi cuộc khởi nghĩa chuẩn bị diễn ra thì kế hoạch bại lộ, Pháp
tước hết khí giới của lính người Việt, Vua Duy Tân không biết nên đã rời khỏi kinh thành và bị bắt, lúc này
nhà vua mới 16 tuổi. Pháp bắt triều đình Huế phải xử, Thượng thư bộ Học Hồ Đắc Trung được ủy nhiệm thảo
bản án. Ông Trần Cao Vân tuy bị giam trong ngục nhưng nhờ được người đưa được một mảnh giấy cho ông
Hồ Đắc Trung xin được nhận hết tội để Vua thoát nạn. Ông Hồ Đắc Trung lấy lý do vua còn nhỏ, chưa trưởng
thành và làm án đổ hết tội cho 4 ông Thái Phiên, Trần Cao Vân, Tôn Thất Đề và Nguyễn Văn Siêu. Bốn ông
đều bị chém đầu còn vua Duy Tân thì bị đày đi đảo Réunion cùng với vua Thành Thái.
Nếu như vua Hàm Nghi và Thành Thái đều không còn những hoạt động nào kể từ khi bị lưu đày thì vua Duy
Tân lại khác. Tháng 3-1920, Hội nghị Hòa bình các quốc gia châu Âu diễn ra tại Versaille, cựu hoàng Duy Tân
gửi một lá thư đến báo "L'Humanité" đòi Việt Nam phải được trở thành một quốc gia độc lập và trung lập như
mọi quốc gia châu Âu khác! Dĩ nhiên những đòi hỏi này không được thực dân Pháp đếm xỉa đến. Khi vua Khải

Đinh chết năm 1925, Duy Tân đã gửi về một câu đối: "Ông vội bỏ đi đâu, bỏ tiền, bỏ bạc, bỏ vợ, bỏ con, bỏ
thầy tu, hát bội, bỏ hết trần duyên trong một lúc. Tôi may còn lại đó, còn trời, còn đất, còn nước, còn non, còn
anh hùng, hào kiệt, còn nhiều vận hội giữa năm châu".
Vận hội đó của cựu hoàng Duy Tân phải đến 20 năm sau mới xảy ra, vào tháng 12-1945, Duy Tân đã gặp được
tướng De Gaulle và đạt được những thỏa thuận để giải quyết vấn đề Việt Nam lúc bấy giờ. Theo đó tướng De
Gaulle quyết định vào đầu tháng 3-1946 đưa Duy Tân trở lại ngôi Hoàng đế Việt Nam thay thế cho Bảo Đại,
ba kỳ thống nhất, dưới một chính thể trung ương hoàn toàn tự do cai trị và tổ chức nền kinh tế của mình. Pháp
đảm nhận phòng thủ biên cương cho Việt Nam trong một thời hạn nào đó... Thế nhưng chuyến đi đó không bao
giờ thực hiện được vì ngày 26-12-1945, trên đường về thăm gia đình ở đảo Réunion, chiếc máy bay chở Cựu
hoàng Duy Tân đã bị rơi gần Bangui thuộc Trung Phi, khi đó ông mới 45 tuổi. Cho đến những năm gần đây,
việc giải mật nhiều tài liệu quan trọng của Pháp đã cho thấy nhiều tình tiết quan trọng quanh cuộc đời của cựu
hoàng Duy Tân.