Một số kinh nghiệm và phương pháp nâng cao chất lượng dạy hát dân ca cho học sinh tiểu học khối 4 5

SỞ GIÁO DỤC& ĐÀO TẠO THANH HOÁ
PHÒNG GIÁO DỤC& ĐÀO TẠO TRIỆU SƠN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ KINH NGHIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP NÂNG CAO
CHẤT LƯỢNG DẠY HÁT DÂN CA CHO HỌC SINH
TIỂU HỌC KHỐI 4-5

Người thực hiện: Lại Thị Thanh Loan
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường TH Thọ Bình
SKKN thuộc môn: Âm nhạc

THANH HOÁ,NĂM 2017


MỤC LỤC
STT

TÊN MỤC

TRANG

1
2
3
4
5
6
7

8
9
10

I. Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu
II.Nội dung
1. Cơ sở lí luận
2. Thực trạng
3. Các giải pháp thực hiện
Giải pháp 1: Xây dựng CSVC thiết yếu phục vụ cho việc dạy
hát dân ca

1
1
2
2
2
2
2
3
4
4

11

Giải pháp 2: Xây dựng Phân phối chương trình dạy hát dân ca

theo từng tiết dạy và mạch chương trình cụ thể để đạt kết quả
cao nhất

4

12

Giải pháp3: Xây dựng cách dạy cho từng phần nội dung cụ
thể.Gây hứng thú học tập cho học sinh trong quá trình dạy hát
dân ca

4

13

Giải pháp 4: Gây hứng thú học tập cho HS qua các hoạt động
ngoài giờ lên lớp

10

14
15
16
17

4. Hiệu quả, giá trị khoa học của SKKN
III. Kết luận, kiến nghị
1.Kết luận
2. Kiến nghị

11
13
13
14


I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Âm nhạc là cội nguồn của sự sống. Nó biểu hiện tất cả những gì trong cuộc
sống của chúng ta: về nội tâm của con người như niềm vui sướng và nỗi đau
thương, cuộc đấu tranh sống còn và những tâm tư thầm kín, những khát vọng và
ước mơ sáng lạn về hạnh phúc, tương lai,.... Âm nhạc đã làm giàu thêm tâm hồn
và trí tuệ của con người thông qua các âm thanh. Có rất nhiều loại hình trong âm
nhạc nhưng ở đây tôi chỉ muốn đề cập đến một loại hình duy nhất đó là âm nhạc
dân gian (hay còn gọi là dân ca).Bởi dân ca giáo dục tình yêu quê hương đất
nước, trân trọng giá trị nghệ thuật của con người ở mỗi vùng quê. Dân ca giáo
dục tình cảm và thẩm mĩ cho trẻ. Đó là những điều hay lẽ phải, cách ứng xử giao
tiếp với ông bà, cha mẹ, thầy cô giáo, bạn bè và những người xung quanh. Ngoài
ra, dân ca còn là nền tảng phát triển đạo đức. Những bài hát có ca từ dễ thuộc,
giai điệu mềm mại, trữ tình có ảnh hưởng nhất định tới trẻ, tạo những cảm xúc
tương ứng. Những bài dân ca có giai điệu nhẹ nhàng, bay bổng cũng cho trẻ
cách diễn đạt ngôn ngữ hơn, còn những bài có tiết tấu sinh động, rộn ràng, lời ca
rắn rỏi, mạnh mẽ sẽ tạo cho trẻ phát huy những tình cảm, thẩm mĩ lành mạnh.
Dân ca tác động tới con người từ khi mới sinh ra với tiếng ru của mẹ cho đến khi
từ rã cõi đời.Tuy không trực tiếp nuôi dưỡng con người như cơm ăn, nước uống
hàng ngày nhưng dân ca lại làm cho con người ta thêm yêu cuộc sống, yêu quê
hương và nhận thức được cuộc sống. Nhờ ngôn ngữ biểu cảm đặc biệt của âm
thanh mà con người từ khắp mọi phương trời không cùng ngôn ngữ, không
chung phong tục, tập quán nhưng lại có thể hiểu thêm được văn hoá của nhau.
Sự gắn kết bằng cảm xúc đã trở thành phương tiện giao tiếp hết sức nhạy cảm

mà không cần dùng đến ngôn ngữ. [1]
Từ đó tôi thấy được để nâng cao chất lượng dạy hát dân ca cho học sinh
tiểu học khối 4 -5 nói chung và trường tôi - trường tiểu học Thọ Bình nói riêng
thì đòi hỏi giáo viên phải hiểu biết, nắm vững kiến thức về dân ca một cách sâu
rộng và nhạy bén. Bởi dân ca rất khó thành công do từ nhỏ học sinh ít được tập
hát dân ca nên để giọng hát toát lên được sắc thái riêng của mỗi bài, mỗi vùng
miền là vô cùng khó khăn. Mặt khác hát dân ca cần phải luyến láy rất nhiều,
ngoài ra việc dạy hát dân ca cho học sinh thường là “dạy chay” bởi vậy khả năng
gây hứng thú cho học sinh là rất khó. Là một giáo viên bộ môn âm nhạc, trước
tình trạng học sinh không có hứng thú với việc học hát dân ca, tôi luôn trăn trở
và đặt ra câu hỏi: Làm thế nào để học sinh yêu thích và đam mê đối với các bài
hát dân ca ? Phải làm sao để duy trì và phát triển phong trào hát dân ca trong nhà
trường ?
Từ thực tế đó, tôi đã mạnh dạn thử nghiệm, áp dụng một số giải pháp giúp
cho học sinh trường tôi yêu thích học hát, hát đúng và hát hay các bài hát dân ca
ở trong cũng như ngoài chương trình.Qua đó góp phần lưu giữ và bảo tồn nét
văn hoá truyền thống của dân tộc.Tôi xin ghi lại cách làm của mình để đồng


nghiệp tham khảo qua : “ Một số kinh nghiệm và phương pháp nâng cao chất
lượng dạy hát dân ca cho học sinh tiểu học khối 4 - 5 ” .
2. Mục đích nghiên cứu
Từ những lí do trên tôi đã nghiên cứu và đưa ra một số kinh nghiệm và
phương pháp nâng cao chất lượng dạy hát cho học sinh tiểu học khối 4 - 5 nhằm
nắm bắt được khả năng tiếp thu của học sinh, lôi cuốn học sinh, giúp học sinh
hát thuộc, hát đúng, hát hay và biết trình bày một cách chủ động, sáng tạo trong
bất kì một bài hát dân ca nào. Đồng thời giúp các em nhận ra được những giá trị
văn hoá to lớn về kho tàng dân ca Việt Nam.Từ đó các em thêm trân trọng, yêu
quý và biết lưu giữ những điệu hồn của dân tộc.
3. Đối tượng nghiên cứu

Học sinh khối 4- 5 của trường tiểu học Thọ Bình.
4. Phương pháp nghiên cứu
- PP nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết.
- PP điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin;
- PP thực hành, vận dụng.
- PP thống kê, đối chứng số liệu.
II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận [2]
Học sinh Tiểu học ở lứa tuổi từ 6 đến 11, đây là lứa tuổi rất nhạy cảm với
Âm nhạc. Âm nhạc rất dễ tác động tới tâm sinh lý của các em, nó có thể giúp
các em hướng tới cái “Chân - Thiện - Mỹ” một cách tích cực. Với nhận thức của
học sinh tiểu học thì việc đưa dân ca vào trường học không chỉ đơn thuần là dạy
dân ca, hát dân ca mà quan trọng là giúp học sinh nhận ra được những giá trị to
lớn của dân ca, từ đó các em biết trân trọng, yêu quý, biết lưu giữ điệu hồn dân
tộc, góp phần giáo dục các em trở thành những người phát triển toàn diện. Ngoài
ra, nó còn có một tác dụng vô cùng to lớn khác đó là giúp các em có tâm hồn
phong phú và bớt mệt mỏi sau những giờ học căng thẳng.
Trong chương trình Âm nhạc ở Tiểu học, học hát là nội dung trọng tâm,
được thực hiện xuyên suốt từ lớp 1 đến lớp 5. Đây cũng là phân môn học sinh
yêu thích nhất. Phân môn Học hát có ba dạng bài là: Bài hát thiếu nhi Việt Nam,
dân ca và các bài hát nước ngoài. Việc dạy hát dân ca cho học sinh tiểu học là rất
khó so với dạy các bài hát thiếu nhi trong chương trình sách giáo khoa. Bởi mỗi
bài dân ca trong chương trình đều gắn liền với đời sống sinh hoạt, những truyền
thống văn hóa tốt đẹp của một vùng, hoặc của đặc thù riêng một dân tộc, Từ
thực tiễn đó đã trở thành động cơ để tôi tìm tòi khám phá, thử nghiệm bằng kinh
nghiệm và năng lực nghiệp vụ của mình để tìm ra kinh nghiệm sư phạm, những
phương pháp dạy học phù hợp với đặc thù của dạy hát dân ca, giúp các em
nhanh tiếp cận với văn hóa âm nhạc dân gian, nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.
2. Thực trạng

+ Về học sinh:
- Dân ca đã bước vào cuộc sống mỗi người từ lúc nằm nôi nên hầu như mỗi
học sinh đều thuộc lòng vài câu hát dân ca.Từ nhiều năm nay Bộ giáo dục đã
chú trọng đưa chương trình dạy hát dân ca như một món ăn tinh thần không thể
thiếu vào các trường học phổ thông ngay từ các cấp học mầm non với nhiều
hình thức đa dạng phong phú. Do vậy học sinh sớm được làm quen với các làn
điệu, các bài hát dân ca nên khi bước sang bậc tiểu học các em không còn bỡ
ngỡ, mới lạ với nội dung học hát này nữa mà theo đó là những lời ru vời vợi trưa
hè, những bài ca thấm đẫm tình đất, tình người,…đã trở nên vô cùng thân
thương, quen thuộc đối với nhiều học sinh, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn, hình
thành nhân cách các em ngay từ nhỏ.
- Những nốt nhạc luyến láy, những giai điệu du dương của dân ca tạo nên
âm thanh lôi cuốn dễ đi vào lòng người, nên học sinh rất thích nghe, thích hát và
thuộc rất nhanh các bài hát dân ca.
- Các em hào hứng khi học hát dân ca cũng như tham gia các cuộc thi Hát.
- Qua nhiều năm dạy khối 4-5 tôi thấy rằng: thực tế ý thức học tập và khả
năng tiếp thu của nhiều em học sinh còn rất hạn chế, phần đông các em thiếu sự
tự tin, chưa mạnh dạn khi hát và hát còn rất nhỏ. Ngoài ra vốn kiến thức sơ đẳng
về dân ca Việt Nam nói chung của các em còn quá nghèo nàn. Bên cạnh đó các
bài dân ca trong chương trình học lại quá ít và mang tính chất vùng miền. Một
số bậc cha mẹ học sinh thì thiếu sự quan tâm, nhắc nhở con em mình học tập
cũng như chưa chuẩn bị đầy đủ về (SGK) và đồ dùng học tập môn âm nhạc.
+ Về giáo viên:
Giáo viên còn nói nhiều, nói dài dòng và có lúc còn làm hộ cho học sinh,
phân bố thời gian chưa hợp lý giữa các hoạt động trong tiết học. Dạy chưa sát
với các đối tượng. Còn lúng túng khi hướng dẫn học sinh hình thành kiến thức
mới và chưa khắc sâu kiến thức cho học sinh.
Từ thực trạng trên đã khảo sát chất lượng học tập của học sinh và thấy rằng:

Mức độ đạt được của học sinh

Đầu
năm học

Hát đúng giai điệu, lời ca các bài dân ca đã học

75%

Biết sử dụng nhạc cụ gõ đệm phù hợp với từng bài dân ca

70%

Biết hát kết hợp với biểu diễn động tác phù hợp với từng bài dân ca

65%

Phân biệt được dân ca vùng, miền khi được nghe

60%

Yêu thích các bài dân ca

65%


Để thực hiện nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học hát dân ca. Năm 2016
Sở Giáo dục& Đào tạo tỉnh Thanh Hoá đã tập huấn và đưa vào giảng dạy các bài
hát dân ca của địa phương với số lượng 1 tiết/ học kì.Tuy số lượng còn ít ỏi
nhưng điều này cũng đã ít nhiều góp phần làm phong phú nguồn tư liệu về dân

ca địa phương và góp phần phát triển, nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc và
giáo dục văn hoá trong trường học .
Bản thân tôi là một giáo viên dạy môn Âm nhạc, tuy chất giọng chưa đủ
mượt mà, sâu lắng để truyền đạt hết những cái hay, cái chất riêng của dân ca tới
học sinh theo đúng nghĩa của nó. Song với những thực trạng trên tôi vẫn không
ngừng trau dồi kinh nghiệm, nỗ lực tìm tòi kiến thức để xây dựng và đưa ra
những giải pháp sau :
3. Các giải pháp thực hiện
3.1. Giải pháp 1: Xây dựng CSVC thiết yếu phục vụ cho việc dạy hát dân
ca:
Tham mưu với nhà trường có phòng Âm nhạc riêng, có những thiết bị dạy
học tối thiểu phục vụ cho việc dạy học âm nhạc như: đàn ooc-gan cho giáo viên,
trống, mõ, thanh phách, song loan,...(Mỗi loại khoảng 35 bộ).
3.2. Giải pháp 2: Xây dựng Phân phối chương trình dạy hát dân ca theo
từng tiết dạy và mạch chương trình cụ thể để đạt kết quả cao nhất
- Từ nội dung chương trình hát dân ca của tiểu học, tôi phân thành các
mảng kiến thức để đưa ra các phương pháp hình thức tổ chức dạy học hợp lý, cụ
thể như sau:
+ Dạy hát dân ca.
+ Ôn tập các bài hát dân ca.
+ Nghe nhạc hát dân ca.
+ Hoạt động ngoài giờ lên lớp dạy cho học sinh các bài hát dân ca ngoài
chương trình để các em yêu dân ca quê hương
3.3. Giải pháp 3: Xây dựng cách dạy cho từng phần nội dung cụ thể. Tạo
hứng thú học tập cho HS trong quá trình dạy hát dân ca. [3]
a. Đối với tiết dạy bài hát dân ca
* Giới thiệu bài hát
Bước giới thiệu bài hát, tôi thường dùng bản đồ để giới thiệu vị trí địa lí nơi
mà bài hát dân ca được ra đời, dùng tranh ảnh để giới thiệu về những nét sinh
hoạt văn hoá, sinh hoạt cộng đồng, về phong cảnh các vùng miền, xuất xứ và nét

đặc trưng của bài dân ca sắp học
VD: Dạy tiết 19 (Lớp 5)-Học hát: Bài “Hát mừng” dân ca Hrê (Tây
Nguyên).
Trong phần giới thiệu bài hát, tôi treo bản đồ và yêu cầu học sinh lên chỉ
vùng Tây Nguyên và nêu những hiểu biết của mình về dân tộc Hrê và những nét


đặc trưng riêng của vùng đất này (nếu biết). Sau đó tôi cung cấp một số kiến
thức về Tây Nguyên như: Có nhiều lễ hội của đồng bào các dân tộc (như Lễ hội
mừng lúa mới, cúng bến nước,…Khi làm lễ thường sử dụng các nhạc cụ như
cồng, chiêng…và giới thiệu trang phục của dân tộc Hrê qua hình ảnh).
* Nghe hát mẫu
Đối với học sinh Tiểu học thì việc nghe hát mẫu kết hợp động tác minh họa
kèm theo sẽ làm cho HS cảm nhận đầy đủ, trọn vẹn được tình cảm của bài dân
ca đó mang lại và HS sẽ thấy thích thú hơn, mong muốn được học hát hơn. Vì
vậy khi cho HS nghe bài hát mẫu, tôi thường sưu tầm những băng đĩa có hình
ảnh để học sinh vừa được nghe giai điệu bài dân ca, vừa được xem những động
tác biểu diễn, giúp các em hiểu kĩ hơn về trang phục và động tác múa hát đặc
trưng của từng vùng miền. Qua đó, khi dạy các em trình bày bài hát kết hợp vận
động, các em đã phần nào nắm được những động tác múa hát đặc trưng của bài
dân ca mình trình bày.Tuy nhiên, để thay đổi không khí cho các tiết học, khi hát
mẫu - tôi cũng thường tự trình bày bài hát dân ca kết hợp với một số động tác
biểu diễn đơn giản hoặc sử dụng nhạc cụ gõ đệm của dân tộc như: Song loan,
thanh phách…tôi quan sát thấy HS rất chăm chú khi nghe bài hát.
* Đọc lời ca
Để học sinh hiểu được nội dung ý nghĩa của bài dân ca, của từng câu từ, lời
ca dân gian của một dân tộc, một vùng miền là việc làm rất quan trọng, vì khi
HS hiểu được ý nghĩa nội dung bài dân ca, các em sẽ cảm thấy gần gũi với bài
hát hơn.
Trong bước đọc lời ca, sau khi đọc, tôi thường cho HS giải nghĩa của một

số ca từ (nếu các em biết). Với những từ HS chưa hiểu, tôi giải nghĩa và phân
tích kĩ để HS nắm được những từ khó trong bài hát.
VD: Bài “cò lả”. Từ “phủ ” là chỉ đơn vị hành chính ngày xưa, tương đương
với “huyện” ngày nay. Bài “chim sáo” từ “đom boong” có nghĩa là quả đa .
* Khởi động giọng
Do sắc thái riêng của từng vùng miền nên mỗi bài lại có một màu sắc riêng
nên tôi dùng luôn giai điệu của bài hát làm mẫu để học sinh khởi động giọng.
VD: Dạy tiết 23 (Lớp 4) - Học hát: Bài “Chim sáo” dân ca Khơ-me Nam
Bộ
Tôi đã sử dụng câu hát cuối là mẫu âm dùng để khởi động giọng:


Việc sử dụng mẫu âm này vừa giúp học sinh bước đầu được nghe âm
hưởng của bài hát dân ca, ngoài ra còn giúp các em được tiếp xúc với giai điệu
để khi học bài hát dễ dàng hơn, nhanh hơn.
* Chia câu hát
Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải hết sức
linh hoạt: có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân ca thường được xây
dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng những hư từ như “ơi, à, í a….”nên
cấu trúc không cân đối.
VD: Dạy tiết 12 lớp 4 học hát bài “cò là” dân ca Đồng bằng Bắc Bộ.
Tôi chia bài thành 5 câu hát với độ dài, ngắn khác nhau.
Câu 1 : Con cò, cò bay lả, lả bay la.
Câu 2 : Bay từ, từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng.
Câu 3 : Tình tính tang tang tính tình.
Câu 4 : Ơi bạn rằng ơi bạn ơi rằng biết biết hay chăng.
Câu 5 : Rằng có nhớ nhớ hay chăng.
* Tập hát từng câu
Đặc điểm riêng biệt của dân ca là sử dụng tiếng hát có luyến, láy rất nhiều.
Nên khi dạy HS hát dân ca, bước tập hát từng câu là bước trọng tâm nhất của

việc dạy hát.Vì vậy, tôi giải thích cho HS hiểu: luyến là tiếng hát có 2 hoặc
nhiều nốt nhạc khác cao độ được liên kết với nhau và có hình vòng cung phía
dưới, nếu nốt nhạc sau cao hơn nốt trước thì là luyến lên và ngược lại. Để HS
hát đúng những tiếng hát có dấu luyến, láy cũng như thể hiện được sắc thái của
HS tôi thường tăng cường hát mẫu và hướng dẫn HS vừa nghe hát mẫu, vừa
nhìn lời ca, vừa nhìn nốt nhạc, tôi đặt một số câu hỏi để HS nắm chắc kiến thức
khi học những bài dân ca có nhiều tiếng hát luyến láy. HS trả lời đúng câu hỏi
của tôi, có nghĩa là đã nắm được 50% giai điệu của câu hát.
VD: Khi dạy câu hát đầu: con cò cò bay lả lả bay la là câu hát có nhiều
tiếng hát luyến lên và xuống, sau khi hát mẫu, tôi đặt câu hỏi: câu hát đó có mấy
tiếng hát luyến, tiếng nào luyến lên, tiếng nào luyến xuống? và với câu hát này
tôi thường tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với 3 câu khác để HS nắm chắc giai
điệu.
Cho học sinh thực hành hát đi hát lại nhiều lần câu hát đó.Có thể gọi cá
nhân từng học sinh hoặc yêu cầu nhóm, tổ lần lượt thực hiện. Giáo viên sửa sai
ngay cho học sinh nếu các em hát chưa đúng.


* Hát cả bài
Để giờ học hát dân ca sôi nổi, thu hút được sự chú ý, khơi dậy niềm đam
mê yêu thích học hát của HS. Khi hướng dẫn hát cả bài, tôi thường sử dụng nhạc
cụ đệm cho các em hát theo.Tôi dùng âm sắc trong đàn để thể hiện âm hưởng
dân ca của từng vùng miền.
VD: Bài “Bạn ơi lắng nghe”- Dân ca Ba na, tôi dùng âm sắc tiếng đàn đá
hoặc đàn T’rưng. Từ những âm sắc đó, các em tưởng tượng ra những con suối
trong vắt hay những rẫy lúa bạt ngàn của vùng đất Tây Nguyên…
Ngoài việc sử dụng nhạc cụ quen dùng, tôi còn hướng dẫn học sinh kết hợp
sử dụng các nhạc cụ dân tộc để đệm hát cho bài dân ca (có thể là GV hoặc HS
chuẩn bị).
VD: Dùng các nhạc cụ như cồng, chiêng, đàn T’rưng nhỏ, tre lắc (GV

chuẩn bị) để đệm cho những bài dân ca Tây Nguyên… hoặc dùng thanh
phách, song loan, sáo (HS chuẩn bị) để đệm cho những bài dân ca Đồng bằng
Bắc Bộ…
b. Đối với tiết ôn tập bài hát dân ca
* Ôn lại kiến thức về dân ca
Tôi yêu cầu HS nhắc lại một số kiến thức hiểu biết của mình về dân ca.
Như: Dân ca là gì? (HS trả lời: Là những bài hát khúc ca được sáng tác, lưu
truyền trong dân gian mà không có tác giả, có thể truyền miệng từ đời này sang
đời khác có thể được hát hoặc sáng tác khi lao động, khi chơi, khi sinh hoạt văn
hóa, văn nghệ…). Nhắc lại bài dân ca học ở tiết trước là của miền nào? vùng


nào? (Bắc Bộ, Nam Bộ hay Trung Bộ). Như vậy các em đã nắm được một số
kiến thức cơ bản về dân ca.
Để học sinh thuộc và hiểu bài nhanh, tôi hướng dẫn các em cách nhận biết
dân ca vùng nào bằng cách dựa trên các âm đệm và âm hưởng giai điệu riêng
biệt của từng vùng, miền trong bài hát.
VD: Bắc bộ thì các tiếng hát đệm thường là í,a,i…
Trung bộ thì các tiếng hát đệm thường là bớ, chi rứa, uẩy, ơ hời…
Nam Bộ thì đặc trưng giọng nói chày - chài, quẫy - wẩy…và các tiếng đệm
cho bằng, rượng…
Dân ca Tây Nguyên mang âm hưởng đặc trưng riêng là nhạc dạo thường
dùng các nhạc cụ như đàn T’rưng, những tiếng suối chảy, chim hót…Qua đó tôi
thấy HS nhớ và trả lời nhanh, chính xác
* Hát kết hợp phụ họa
Cũng như các bài hát thiếu nhi khác, hát kết hợp vận động và phụ họa cũng
là một hoạt động không thể thiếu trong tiết học. Tuy nhiên là bài hát dân ca, nên
khi hướng dẫn học sinh biểu diễn, tôi thường mở đĩa hình các tiết mục biểu diễn
những bài hát dân ca vùng miền của bài dân ca đang học, để học sinh nắm được
các động tác biểu diễn phù hợp, những trang phục biểu diễn cho bài dân ca

này…sau đó hướng dẫn học tập biểu diễn theo nhóm hoặc theo tổ và tổ chức thi
đua giữa các nhóm trong lớp.Tuy chưa có không gian biểu diễn nhưng tôi sử
dụng bục giảng làm sân khấu cho học sinh.Thành lập ban giám khảo cũng chính
là các em. Đây là dịp cho các em chứng tỏ được sự hiểu biết của mình về dân ca,
đối với những HS nhút nhát cũng dần mạnh dạn tham gia biểu diễn và tham gia
nhận xét bạn bằng sự hiểu biết của mình.
Với các tiết học hát dân ca Tây nguyên, tôi hướng dẫn các em một số động
tác múa Tây Nguyên khi ôn tập bài hát “Bạn ơi lắng nghe”, “Hát mừng”, “Chiếc
gùi đung đưa”… để thay đổi không khí học tập và thu hút sự chú ý, yêu thích,
ham học hỏi của HS.
* Đặt lời mới cho bài dân ca
Cùng với sự phát triển của xã hội, lời ca của các làn điệu dân ca luôn được
bổ sung để phù hợp với từng giai đoạn của lịch sử, phù hợp với từng nội dung
sinh hoạt lao động, phù hợp với từng lứa tuổi. Bên cạnh đó, các bài hát dân ca
thiếu nhi thường có cấu trúc ngắn gọn và đa số được sáng tác dựa theo các câu
ca dao lục bát.
VD: Bài “Cò lả” – được sáng tác trên câu ca dao
Con cò bay lả bay la
Bay từ cửa phủ bay ra cánh đồng
Để phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh khối 4-5, ngoài việc
hướng dẫn học hát và tìm hiểu về dân ca, tôi còn hướng dẫn cho những học sinh
có năng khiếu hoặc tổ nhóm, biết cách tự tìm và đặt lời ca mới cho bài dân ca từ


các câu thơ lục bát quen thuộc hay do học sinh tự nghĩ ra. Tôi gợi ý cho học sinh
có thể thêm các từ đệm hay tiếng hát luyến, láy để phù hợp với giai điệu của bài.
VD: HS có thể đặt lời mới cho bài dân ca “Cò lả” từ câu ca dao:
Trên trời có đám mây xanh
Ở giữa mây trắng xung quanh mây vàng
Với việc học sinh được tự sáng tác và đặt lời mới cho bài dân ca, học sinh

rất hào hứng học hát và thêm yêu thích các bài hát dân ca, từ đó các em phát huy
tính sáng tạo và muốn tìm hiểu thêm về các bài dân ca của Việt Nam.
Để mở rộng thêm vốn hiểu biết về dân ca, kích thích sự tìm tòi khám phá
thêm các bài hát dân ca ngoài chương trình, trong các tiết ôn tập, tôi thường tổ
chức thi đua giữa các nhóm trong lớp học:
VD: Nhóm 1: tìm và hát các bài hát dân ca miền Bắc
Nhóm 2: tìm và hát các bài hát dân ca miền Trung
Nhóm 3: tìm và hát các bài hát dân ca Tây Nguyên
Nhóm 4: tìm và hát các bài hát dân ca miền Nam
Nhóm nào tìm và hát đúng được nhiều bài dân ca thì được thưởng số lượng
những bông hoa bằng số lượng các bài dân ca tìm được hoặc cộng thêm điểm
vào điểm thi đua của các tổ…Để khuyến khích HS ham tìm hiểu hơn về dân ca.
c. Đối với tiết học có nội dung nghe nhạc
Trong chương trình Âm nhạc Tiểu học, ngoài các nội dung học hát, trong
tiết ôn tập thường có thêm nội dung Nghe nhạc.Với nội dung này, tôi thường mở
băng đĩa nhạc các bài hát dân ca cho các em nghe. Sau khi nghe lần 1,tôi đặt các
câu hỏi để học sinh hiểu sâu hơn về bài dân ca.
VD: Em nào biết tên bài dân ca vừa nghe? Thuộc vùng nào? vì sao em biết?
bài dân ca có nội dung gì? Em còn biết bài dân ca nào có xuất xứ giống với bài
này?...
Khi mở nhạc lần 2, tôi hướng dẫn HS hát theo (nếu thuộc), có thể đứng tại
chỗ biểu diễn hoặc vận động theo nhạc phù hợp với nội dung bài hát. Hoặc có
thể chia nhóm tổ chức thi hát đúng lời ca, giai điệu theo nhạc.
3.4 Giải pháp 4: Gây hứng thú học tập cho HS qua các hoạt động ngoài
giờ lên lớp
Ngoài các phương pháp và hình thức áp dụng trên trong tiết học, cùng với
phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện- Học sinh tích cực”,vào
khai giảng năm học mới,kỷ niệm các ngày lễ lớn như 20/11, 26/3, Đại hội “Cháu
ngoan Bác Hồ”… tôi thường tham mưu với lãnh đạo Nhà trường và liên đội tổ
chức cho học sinh thi và tìm hiểu về dân ca, tham gia các trò chơi dân gian, thi

hát múa dân ca. Để học sinh nắm được những truyền thống, những nét sinh hoạt
dân gian đậm đà bản sắc của dân tộc ta. Do dân ca là những bài hát xuất phát từ


người dân lao động nên ai cũng có thể hát được. Vì vậy ta cần tạo môi trường
diễn xướng cho tất cả các em được tham gia.
Cụ thể: Lên kế hoạch tổ chức thi văn nghệ vào các ngày lễ lớn: Mỗi lớp 2
tiết mục trong đó bắt buộc phải có một bài hát dân ca, khuyến khích có múa phụ
họa.Thành lập ban giám khảo có năng lực chấm và nhận xét công tâm để giúp
các em hiểu được dân ca cần diễn xướng như thế nào, trang phục biểu diễn,
động tác múa như thế nào là phù hợp…tuyên dương và trao giải những tiết mục
đặc sắc.
Để chuẩn bị cho Hội thi, tôi thường lên kế hoạch cụ thể, bởi theo tôi dạy
dân ca chưa đủ mà cần cho trẻ hóa thân vào những bài dân ca, điều đó sẽ khắc
sâu cho học sinh những hình tượng về con người của từng vùng miền trên đất
nước Việt Nam.Chính vì vậy, tôi thường lựa chọn những bài dân ca của cả 3
vùng miền Bắc-Trung- Nam phù hợp với chất giọng và lứa tuổi của các
em.Trong mỗi chương trình, tôi thường chọn một bài dân ca của Tây Nguyên: vì
đây là quê hương thứ hai của các em. Khi các em được hát những bài dân ca, ca
ngợi về con người và cảnh đẹp Tây nguyên, các em sẽ thêm yêu mến và có ý
thức học tập để sau này xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp hơn.Tôi chú ý
lựa chọn trang phục, các đạo cụ biểu diễn phù hợp và kết hợp giải thích cho các
em hiểu vì sao lại cần mặc những bộ trang phục và các đạo cụ đó.
VD: HS hát múa bài dân ca “Đi cấy” thì trang phục phải là yếm, váy đen,
thắt khăn mỏ quạ…đạo cụ là những bó lúa dắt bên hông, và giải thích cho HS
hiểu đây là những bộ trang phục của các bà, các chị thời xưa mặc khi đi cấy lúa.
Hoặc biểu diễn bài “Hát mừng”-Dân ca Hơ-rê (Tây nguyên),tôi chọn những
bộ trang phục của đồng bào Hơ rê, đạo cụ là những chiếc cồng, chiêng được làm
từ những tấm bìa cứng có in hoa văn thổ cẩm và giải thích: trong các lễ hội của
người dân Tây Nguyên thì cồng chiêng là một nhạc cụ không thể thiếu, tiếng

cồng chiêng vang lên thay cho lời người muốn nói với các thần linh, cầu mong
buôn làng có cuộc sống ấm no hạnh phúc…và cồng chiêng Tây Nguyên đã được
UNESCO công nhận là văn hóa phi vật thể thế giới, từ đó các em thêm tự hào và
yêu mến quê hương hơn. [4]
Vào các buổi sinh hoạt tập thể dưới cờ, hoặc trong giờ ra chơi giữa buổi, tôi
còn mở băng đĩa các bài dân ca trên hệ thống loa đài của nhà trường, các em vừa
vui chơi, sinh hoạt vừa được nghe các bài dân ca Việt Nam hoặc hướng dẫn và
giúp đỡ một lớp xây dựng và tập luyện một tiết mục dân ca (có thể là đơn ca, tốp
ca hoặc kết hợp múa và hát) hát trong giờ chào cờ đầu tuần, đầu tháng…Bằng
cách này, các làn điệu dân ca cứ dần thấm vào tâm hồn HS một cách tự nhiên.
Từ chỗ thuộc, rồi hiểu và yêu thích. Đây là hoạt động tuyên truyền, giáo dục về
dân ca rất hữu ích.


Ngoài ra, tôi còn tuyên truyền cho cha mẹ học sinh biết những lợi ích của
dân ca, để từ đó các bậc cha mẹ có thể phối hợp cung cấp các kiến thức dân ca ở
nhà bằng cách: cho học sinh nghe dân ca vào các buổi tối qua băng đĩa hoặc
bằng các bài hát ru thông thường, hoặc cùng phối hợp với giáo viên chuẩn bị
những trang phục cho học sinh trong các cuộc thi hát dân ca…. [5]
4. Hiệu quả, giá trị khoa học của SKKN
- Kết quả đánh giá cuối năm học 2016-2017, sau khi tôi áp dụng các giải
pháp trên như sau:
Mức độ đạt được của học sinh

Cuối năm học

Hát đúng giai điệu, lời ca các bài dân ca đã học

98%

Biết sử dụng nhạc cụ gõ đệm phù hợp với từng bài dân
ca

95%

Biết hát kết hợp với biểu diễn động tác phù hợp với từng
bài dân ca

90%

Phân biệt được dân ca vùng, miền khi được nghe

80%

Yêu thích các bài dân ca

90%

Tỉ lệ học sinh yêu thích học hát các bài dân ca, hát đúng giai điệu và lời ca,
biết sử dụng nhạc cụ gõ đệm và biểu diễn các động tác múa phù hợp với sắc thái
của từng bài hát dân ca đã tăng lên rõ rệt. Tỉ lệ học sinh phân biệt được dân ca
vùng, miền khi được nghe vẫn chưa cao tuy nhiên cũng đã tăng hơn so với đầu
năm học.


Tất cả học sinh đều rất yêu thích và hào hứng học tiết Âm nhạc có bài hát
dân ca. Đa số học sinh hát đúng giai điệu, hát đúng các tiếng hát luyến láy của
bài hát, một số em năng khiếu còn biết thể hiện tình cảm của mình vào bài hát.
Các em đã biết phân biệt được làn điệu dân ca của từng vùng miền qua
nghe giai điệu và lời ca của các bài hát có sử dụng các từ đệm. Từ đó học sinh

học tập sáng tạo hơn trong giờ học như: tự tìm tòi chuẩn bị các nhạc cụ gõ đệm
phù hợp với bài hát hoặc tự sáng tạo những động tác múa, động tác biểu diễn
vận động phụ họa phù hợp với nội dung bài dân ca được học.
- Giá trị khoa học: [6]
Với những kinh nghiệm trên tôi đã thành công trong việc dạy hát và cung
cấp thêm những kiến thức ban đầu về kho tàng dân ca của Việt Nam. Học sinh
được học hát, được nghe các làn điệu dân ca và hiểu được rằng: Dân ca là sản
phẩm tinh thần quý giá của ông cha để lại, từ đó các em càng phải trân trọng,
giữ gìn, học tập, tiếp tục phát triển những vốn quý ấy, từ đó các em càng thêm
yêu mến và tự hào về nhân dân ta, đất nước ta.
Dạy hát dân ca không những góp phần gìn giữ và phát huy những bản sắc
văn hoá của dân tộc, phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể mà còn giáo dục các
giá trị thẩm mỹ, đạo đức, định hướng nhân cách cho học sinh, giáo dục các giá
trị văn hóa truyền thống, tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình, bạn
bè…Điều này rất quan trọng khi giảng dạy những kiến thức về địa phương.
Khi lên lớp tôi cảm thấy vững vàng tự tin hơn, có những sáng tạo linh hoạt
trong các biện pháp tổ chức lớp học. Qua những tiết học hát dân ca, các em đã
có những ấn tượng đẹp về âm nhạc dân gian, kích thích hứng thú học tập, ham
tìm tòi học hỏi những cái hay, cái mới, những bài dân ca độc đáo của kho tàng
dân ca Việt Nam.
Học sinh được phát huy tính sáng tạo bằng việc tự sáng tác lời ca mới cho
bài dân ca. Có tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau trong học tập, biết ngắm nhìn,
biết lắng nghe và hưởng thụ những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống từ đó tâm
hồn trí tuệ cũng ngày càng giàu hơn, đẹp hơn. Đồng thời phát hiện và bồi dưỡng
học sinh có năng khiếu về hát dân ca, làm nguồn cho các cuộc thi đạt nhiều kết
quả cao do các cấp tổ chức.
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
+ Giáo viên cần tăng cường sự kết nối với học sinh. Trong giờ học âm nhạc
giáo viên nên tạo mối quan hệ gần gũi, niềm tin giữa thầy cô và trò. Giáo viên

cần phải tạo cho học sinh những tình cảm tốt và hứng thú với âm nhạc trong quá
trình giảng dạy
+ Giáo viên phải nắm vững các kiến thức về dân ca, tìm hiểu nguồn gốc,
xuất xứ của từng bài, có kĩ năng sư phạm tốt, sáng tạo, đổi mới trong cách tổ
chức các hoạt động dạy học.


+ Tìm hiểu và nắm được trình độ tiếp thu của các đối tượng học sinh trong
lớp để giao nhiệm vụ phù hợp và có những phương pháp, hình thức tổ chức dạy
học sao cho tất cả học sinh đều được tham gia hoạt động học tập với ý thức tự
giác, tích cực, chủ động.
+ Cơ sở vật chất phục vụ môn học phải đảm bảo tương đối đầy đủ như: Có
không gian lớp học để học sinh được biểu diễn, có một số trang phục phù hợp,
đạo cụ phù hợp sẵn có hoặc tự làm để tham gia biểu diễn và tham gia các trò
chơi nhỏ khi học hát dân ca. Có nhạc cụ đệm hát phù hợp cho giáo viên thay thế
các nhạc cụ phương tây, nhạc cụ gõ đệm của học sinh tạo không khí sôi động khi
học các bài hát dân ca.
+ Sự lãnh đạo sát sao của Nhà trường và sự phối hợp chặt chẽ của Liên đội
trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp.
+ Sự phối hợp giữa giáo viên Âm nhạc với các thầy, cô giáo chủ nhiệm và
cha mẹ học sinh trong việc cung cấp các tư liệu, các kiến thức dân ca của từng
vùng miền đến với các em HS ở trường cũng như ở nhà.
+ HS cần nghiêm túc học tập, có ý thức học hỏi, không ngừng trau dồi, mở
rộng kiến thức âm nhạc cho bản thân, các em cần có tinh thần sáng tạo, tự tin,
linh hoạt, tự nhiên, thân thiện, gắn kết với thầy cô dạy và bạn bè. Khi tổ chức
dạy hát dân ca theo nhóm học sinh cần phát huy tối đa tính tích cực, chủ động
kết nối các thành viên trong nhóm. Ngoài ra học sinh có thể tự hát dân ca qua
việc nghe nhạc, tìm hiểu các loại nhạc cụ, tham gia các hoạt động hoặc học thêm
ở các lớp học dạy hát dân ca.
Các biện pháp định hướng cho những giải pháp tiến hành và có mối quan

hệ chặt chẽ với nhau, luôn có sự tác động hỗ trợ lẫn nhau, bám sát vào điều kiện
hoàn cảnh, mức độ khả năng tiếp thu của từng đối tượng học sinh. Chính ví thế
trong quá trình giảng dạy giáo viên cần đưa ra những giải pháp hữu hiệu để thực
hiện và vận dụng các biện pháp vào giảng dạy sao cho đạt kết quả cao nhất.
Dân ca được xem là tài sản vô giá của ông cha ta từ ngàn đời xưa để lại,
dân ca là hơi thở của dân tộc, lưu giữ và bảo vệ sức sống của dân ca là tình yêu
và trách nhiệm của mỗi người con đất Việt bởi dân ca là một bức tranh phong
phú, đa dạng về màu sắc, mỗi địa phương đều có những nét đặc trưng riêng, thể
hiện phong tục, ngôn ngữ, giọng nói của từng vùng quê của Tổ Quốc. Vì vậy dù
là dân ca của bất cứ vùng nào trên đất nước Việt Nam cũng đều đáng trân trọng
và cần được gìn giữ bởi đó là tài sản tinh thần vô giá nhất, là những tinh hoa của
dân tộc được chắt lọc qua nhiều thế kỷ.
Với HS Tiểu học - thế hệ tương lai của đất nước, để các em vẫn luôn tiếp
thu được các nền văn hóa thế giới mà không quên mất những tinh hoa văn hóa
của dân tộc thì ngay từ khi còn nhỏ các em đã phải có được vốn hiểu biết, và
phải có được một tình yêu thật sự với dân ca. Vì vậy, bồi dưỡng và phát huy vốn
dân ca cho HS Tiểu học luôn là tiền đề đầu tiên trong việc giữ gìn tinh hoa văn
hóa dân tộc. Như lời dặn dò cuối cùng của Bác Hồ trước lúc ra đi: “… rằng đã
yêu Tổ Quốc mình, càng yêu tha thiết những khúc hát dân ca


2. Kiến nghị
Với Bộ GD, Sở GD&ĐT: Cần tăng thời lượng dạy hát dân ca trong chương
trình Âm nhạc của Tiểu học, đồng thời cung cấp thêm cho các trường miền núi,
vùng khó khăn như trường tôi các thiết bị, phương tiện dạy học âm nhạc như
Đàn Ooc-gan, tranh ảnh minh họa một số bài dân ca,…
Với nhà trường: Hàng năm, mua sắm thêm những phương tiện dạy học cần
thiết như: tranh ảnh, băng đĩa hình về múa hát dân ca các dân tộc để HS được
học bằng đa giác quan: nghe, nhìn, cảm nhận, vận động…Thường xuyên tổ chức
các cuộc thi hát, múa, tìm hiểu dân ca, các trò chơi dân gian để HS có nhiều cơ

hội tìm hiểu và đến gần hơn với dân ca.
Trên đây là một số kinh nghiệm tôi thu được trong quá trình dạy học, rất
mong nhận được những ý kiến trao đổi, đóng góp của các đồng nghiệp nhằm tìm
thêm những biện pháp hữu hiệu nhất trong công tác bảo tồn và phát huy vốn dân
ca ở trường Tiểu học để học sinh ngày càng yêu thích học hát và tìm hiểu về các
bài hát dân ca Việt Nam.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 02 tháng 4 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,
không sao chép nội dung của người khác.

Lại Thị Thanh Loan

GHI CHÚ


- [1] : Ở mục 1 : Đoạn “Âm nhạc là cội nguồn.....không cần dùng đến
ngôn ngữ ” tác giả tham khảo trên mạng internet; đoạn tiếp theo là do tác giả tự
viết.
- Ở mục 2;3;4 : Do tác giả tự viết.
- [2] : Ở mục 1 phần II tác giả tham khảo SKKN của trường tiểu học
Kroong Ana.
- Ở mục 2 phần II và mcụ 3.1 ; 3.2 : Do tác giả tự viết.
- [3] : Ở mục 3.3 : Tác giả tham khảo ở sách giáo khoa và sách giáo viên
âm nhạc lớp 4,5.
- [4] : Ở mcụ 3.3 : Tác giả tham khảo ở sách giáo khoa và sách giáo viên
âm nhạc 4,5.
- [5] : Ở mục 3.4 : Đoạn “ Vào các buổi sinh hoạt.....trong các cuộc thi hát
dân ca ” tác giả tham khảo của giáo viên Hà Thị Kiên.

- Ở mục 4 phần II : Đoạn “ Kết quả đánh giá....nội dung bài dân ca được
học ” : Do tác giả tự viết.
- [6] : Ở mục 4 phần II : Đoạn giá trị khoa học tác giả tham khảo ở tài liệu
bồi dưỡng thường xuyên môn Âm nhạc ở tiểu học - Nhà xuấn bản giáo dục.
- Ở mục III : Do tác giả tự viết.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Tham khảo trên mạng internet. Website.VN Bộ sưu tập SKKN
[2]. Tham khảo SKKN của trường tiểu học Kroong Ana.
[3]. Tham khảo ở SGK và sách giáo viên âm nhạc lớp 4,5.
[4]. Tham khảo trên mạng internet.
[5]. Tham khảo SKKN của giáo viên Hà Thị Kiên.
[6]. Tham khảo ở tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn âm nhạc ở tiểu
học - Nhà xuất bản giáo dục