Rèn luyện kĩ năng sống bậc THCS

MẤY VẤN ĐỀ VỀ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG
Ở TRƯỜNG THCS
TS. Phùng Khắc Bình, Vụ trưởng Vụ Công tác HSSV- Bộ Giáo dục và Đào tạo
Phó Trưởng ban chỉ đạo Phong trào thi đua Xây dựng
Trường học thân thiện, học sinh tích cực.
TS. Vũ Quốc Anh, Chuyên gia Dự án Phát triển Giáo dục THCS II
1. Giới hạn vấn đề:
- Đối tượng: học sinh trường THCS
- Phạm vi: các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (không bàn đến việc
tích hợp vào các môn học)
- Chú trọng thực tế, không nặng về lí luận.
- Những vấn đề nêu ra theo hướng mở, không mang bất cứ tính áp đặt nào;
có tính khả thi, tuỳ từng hoàn cảnh cụ thể của nhà trường mà vận dụng.
- Bình luận và một cách tiếp cận khác so với một trong những nội dung tài
liệu Đổi mới phương pháp trong hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, mục 3.4.
Giáo dục kĩ năng sống (được giới thiệu và thảo luận tại lớp tập huấn này)
- Gắn với Phong trào thi đua Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích
cực.
2. Mục đích của việc giáo dục kĩ năng sống
- Đáp ứng mục tiêu giáo dục toàn diện; phù hợp với 4 trụ cột của giáo dục
theo quan niệm của UNESCO: (i) học để biết, (ii) học để làm, (iii) học để tồn tại
và (iv) học để chung sống;
- Giúp học sinh thích ứng được với cuộc sống đầy những biến động khôn
lường (những tác động của tự nhiên và xã hội hiện đại)
- Thúc đẩy những hoạt động mang tính xã hội, phát huy các nhân tố tích cực, hạn
chế nhân tố tiêu cực, xây dựng môi trường trường học thân thiện, học sinh tích cực.
- Góp phần tích cực cho việc đổi mới phương pháp học tập của học sinh.
3. Kĩ năng sống là gì?
3.1. Một số quan niệm:
3.1.1. Tổ chức Y tế thế giới (WHO):
- Là các khả năng để có hành vi thích ứng và tích cực;

1
- Giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức
của cuộc sống hằng ngày.
3.1.2. UNICEP
- Là tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới.
- Tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và
kĩ năng.
3.1.3. Có thể quan niệm kĩ năng sống
- Là năng lực ứng xử tích cực của mỗi người đối với tự nhiên, xã hội và chính mình;
- Là khả năng tâm lí xã hội của mỗi cá nhân trong hành vi tích cực để xử lí
hiệu quả những đòi hỏi, thử thách của cuộc sống.
3.1.4. Cũng có quan niệm coi kĩ năng sống là khả năng thực hiện một hành động
hay hoạt động nào đó bằng cách lựa chọn và vận dụng những tri thức, kinh
nghiệm đã có để hành động phối hợp với mục đích và điều kiện thực tế
3.2. Những quan niệm nêu trên cùng chứa một nội hàm:
- Là khả năng thực hiện hoạt động hay hành động,
- Là năng lực ứng xử tích cực trước những thách thức của đời sống,
- Chỉ có được một khi được rèn luyện, tích luỹ kinh nghiệm, biết cách lựa chọn.
3.3. Mối quan hệ giữa kĩ năng sống và bản năng của con người (nhân chi sơ,
tính bản thiện).
- Từ khi lọt lòng mẹ, con trẻ cũng đã có những mầm mống, những tiền đề
của kĩ năng: nhận thức bản thân, lựa chọn, phán đoán...nhưng ở dạng bản năng,
chưa có ý thức)
- Trong quá trình trưởng thành, bằng tri thức và trải nghiệm của đời sống, bằng
rèn luyện và tự rèn luyện; những mầm mống và tiền đề ấy được nâng lên và trở thành
năng lực, khả năng thực hiện hành động hay ứng xử tích cực, có ý thức, có tính mục
đích, vì cộng đồng.
4. Những kĩ năng sống cần được giáo dục và rèn luyện đối với học sinh THCS:
- Kĩ năng tự nhận thức(ta là ai là điều cực kì quan trọng)
- Kĩ năng giải quyết các tình huống đặc biệt khó khăn trong cuộc sống,

- Kĩ năng giao tiếp và thương thuyết (bao hàm tính tự kiềm chế)
2
- Kĩ năng lựa chọn và quyết định (bao hàm phê phán và bác bỏ)
- Kĩ năng hợp tác và tìm kiếm sự giúp đỡ (bao hàm yếu tố thân thiện, làm
việc theo nhóm)
- Kĩ năng tưởng như rất đơn giản nhưng thật sự cần thiết như
+ Kĩ năng nghe, nói, đọc, viết; không chỉ cho việc học ngoại ngữ mà cho
mọi môn học, cho cuộc sống sau này;
+ Kĩ năng biết nấu cơm nhanh ít tốn nhiên liệu;
+ Kĩ năng cắm trại, leo núi;
+ Kĩ năng làm vườn và chăm sóc cây cảnh...
+ Kĩ năng cấp cứu khi có người gặp tai nạn hoặc bệnh tật hiểm nghèo...
5. Câu lạc bộ, một hình thức hoạt động tốt trong việc giáo dục và rèn luyện kĩ
năng (chọn một số hình thức thích hợp với điều kiện của nhà trường, năng lực và
sở thích của học sinh)
5.1. Nguyên tắc tổ chức:
- Trên cơ sở tự nguyện,
- Bao gồm những người có cùng sở thích, năng khiếu và năng lực,
- Được quyền tự chủ trong hoạt động và điều hành,
- Dưới sự hướng dẫn và được sự giúp đỡ của nhà trường, phụ huynh học
sinh và cộng đồng.
5.2. Một số hình thức câu lạc bộ:
5.2.1. Gắn với các hoạt động học tập
- Những người yêu thích văn học
- Những nhà vật lí, toán học trẻ
- Sinh học và môi trường.
5.2.2 Gắn với các hoạt động giáo dục thể chất
- Thể thao vua.
- Võ dân tộc
- Du lịch (leo núi, bơi lội...)

- Trò chơi dân gian.
3
5.2.3. Gắn với các hoat động giáo dục thẩm mĩ
- Âm nhạc, trong đó có dân ca,
- Vẽ,
- Kịch...
5.2.4. Gắn với các hoạt động giáo dục nghề nghiệp
- Hướng nghiệp
- Các nghề truyền thống
5.2.5. Gắn với các hoạt động xã hội, cộng đồng
6. Các hoạt động được đề cập tới trong Chương thình phối hợp hoạt động
giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Hội
Khuyến học Việt Nam - mục Rèn luyện kĩ năng sống.
6.1. Ngành giáo dục:
- Trên cơ sở chương trình giáo dục kĩ năng sống của Bộ Giáo dục và Đào tạo,
tuỳ theo cấp học và độ tuổi, tổ chức các hoạt động dã ngoại, tham quan, hội thảo, thi
nấu ăn, cấp cứu trong đó học sinh giữ vai trò chủ đạo, được phát huy tính tích cực, tự
chủ, tự giác, được phát biểu ý kiến của riêng mình về những vấn đề các em quan tâm;
- Tăng cường giáo dục kĩ năng sống để học sinh có thể thích ứng với
những hoàn cảnh, tình huống và điều kiện khác nhau của đời sống xã hội, cung
cấp cho học sinh những thông tin về nghề nghiệp, định hướng và tư vấn nghề
nghiệp cho học sinh;
- Coi trọng vai trò và tạo điều kiện để giáo viên chủ nhiệm và Tổng phụ trách Đội
TNTP và Bí thư Đoàn THCS Hồ Chí Minh nhà trường hoàn thành chức trách của mình
với tư cách là những người tổ chức chủ yếu việc giáo dục đạo đức, nhân cách học sinh
tronh và ngoài nhà trường;
- Có mối liên hệ thường xuyên với cha mẹ học sinh, nắm được những diễn
biến về tâm lí, tính cách để có biện pháp hữu hiệu trong việc giáo dục đạo đức
cho học sinh.
- Các trường có phòng hay tổ tư vấn gồm các thành viên là giáo viên, cán bộ đoàn

thể, những bậc cao niên có kinh nghiệm và hiểu biết nhiều về đời sống xã hội, có tâm huyết
với sự nghiệp giáo dục giúp nhà trường trong việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh.
4
6.2. Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
- Phối hợp với nhà trường tổ chức các hoạt động tuyên truyền cung cấp
kiến thức về kĩ năng sống cho học sinh, đặc biệt cho học sinh nữ nhằm giúp các
em có kĩ năng tự bảo vệ trước những vấn đề xã hội có nguy cơ ảnh hưởng đến
sức khoẻ và an toàn cuộc sống bao gồm kĩ năng nhận diện vấn đề, biết cách xác
định tình huống, tự khẳng định, biết cách từ chối, xử lí và ứng phó một cách linh
hoạt, sáng tạo, kĩ năng xử lí mâu thuẫn, kĩ năng ra quyết định; biết nấu ăn, tự
chăm sóc sức khoẻ và các kĩ năng khác;
- Các cấp Hội đưa nội dung giáo dục trẻ em về phòng chống tội phạm và tệ nạn
xã hội, giáo dục kĩ năng sống cho các bà mẹ vào các buổi sinh hoạt chi hội, tổ phụ nữ.
6.3. Hội Khuyến học Việt Nam:
Các cấp Hội ở địa phương phối hợp với nhà trường và gia đình làm tốt
việc quản lí trẻ em ngoài giờ học. có hình thức theo dõi, đôn đốc học sinh thực
hiện kế hoạch học tập ở nhà, không chơi bời lêu lổng, sao nhãng việc học tập;
tìm biện pháp ngăn chặn kịp thời tình trạng bỏ học, trốn học và các hành vi tiêu
cực khác, chủ động đề xuất chương trình giáo dục kĩ năng sống cụ thể đối với
học sinh tuỳ theo lứa tuổi và điều kiện địa phương.
7. Các hoạt động nêu trong nội dung câu hỏi 5 Làm thế nào rèn luyện
kĩ năng sống cho học sinh (trong Sổ tay Trường học thân thiện, học sinh
tích cực):
Việc triển khai nội dung Rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh cần được
tiến hành qua 3 bước
7.1. Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, phối hợp chặt chẽ với Đoàn Thanh
niên Cộng sản Hồ Chí Minh tổ chức biên soạn tài liệu về nội dung kĩ năng sống
cho học sinh ở các cấp học, hướng dẫnvề phương pháp rèn luyện kĩ năng sống và
phương pháp đánh giá kĩ năng sống đã đạt được ở học sinh.
7.2. Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với Đoàn Thanh niên Cộng

sản Hồ Chí Minh và Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch xây dựng phương án
chuẩn bị lực lượng giáo viên, cán bộ Đoàn ở các địa phương và tại các trường để
thực hiện nội dung rèn luyện kĩ năng sống.
5