Dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt động ở trường THPT Kim Anh, TP Hà Nội hiện nay

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
======

NGUYỄN THỊ LÝ

DẠY HỌC MÔN GDCD LỚP 10
THEO CHUỖI CÁC HOẠT ĐỘNG Ở TRƢỜNG
THPT KIM ANH, TP HÀ NỘI HIỆN NAY

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học môn Giáo dục công dân
ở trƣờng THPT

HÀ NỘI, 2019


TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
======

NGUYỄN THỊ LÝ

DẠY HỌC MÔN GDCD LỚP 10
THEO CHUỖI CÁC HOẠT ĐỘNG Ở TRƢỜNG
THPT KIM ANH, TP HÀ NỘI HIỆN NAY

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học môn Giáo dục công dân
ở trƣờng THPT
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

ThS. NGUYỄN QUANG THUẬN

HÀ NỘI, 2019


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khóa luận, tôi nhận đƣợc sự giúp đỡ, sự
động viên, hƣớng dẫn, chỉ bảo tận tình và chu đáo của thầy giáo ThS.
Nguyễn Quang Thuận và những ý kiến đóng góp của các thầy cô trong khoa.
Tôi xin bày tỏ long biết ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy giáo, cô
giáo trong khoa Giáo dục Chính trị, đặc biệt là sự hƣớng dẫn chỉ bảo tận tình
của thầy giáo ThS. Nguyễn Quang Thuận.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo, các em học sinh
trƣờng THPT Kim Anh, thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn
thành khóa luận của mình.
Do điều kiện thời gian, năng lực còn hạn chế nên khóa luận không tránh
khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến của các
thầy cô và các bạn để khóa luận của tôi đƣợc hoàn chỉnh hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, 05 tháng 05 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Lý


LỜI CAM ĐOAN
Khóa luận tốt nghiệp này đƣợc hoàn thành dƣới sự hƣớng dẫn của thầy
giáo, Ths. Nguyễn Quang Thuận. Tôi xin cam đoan rằng:
Đây là kết quả nghiên cứu của riêng tôi. Không trùng lặp với bất cứ công
trình nghiên cứu nào.

Trong quá trình làm khóa luận, tôi đã kế thừa những thành tựu của các
nhà khoa học với sự trân trọng và biết ơn.
Hà Nội, 05 tháng 5 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Lý


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT

Từ viết tắt

Diễn giải

1

HS

Học sinh

2

GDCD

Giáo dục công dân

3

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

4

GV

Giáo viên

5

SGK

Sách giáo khoa

6

THPT

Trung học phổ thông


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Chƣơng 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC DẠY HỌC MÔN GDCD
LỚP 10 THEO CHUỖI CÁC HOẠT ĐỘNG Ở TRƢỜNG THPT KIM
ANH, TP HÀ NỘI............................................................................................. 7
1.1. Cơ sở lý luận của dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt
động ở trƣờng THPT ...................................................................................... 7

1.2. Cơ sở thực tiễn của dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt
động ở trƣờng THPT Kim Anh, Tp Hà Nội ................................................ 18
Chƣơng 2. NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PHÁP DẠY HỌC MÔN GDCD
LỚP 10 THEO CHUỖI CÁC HOẠT ĐỘNG Ở TRƢỜNG THPT KIM
ANH, TP HÀ NỘI........................................................................................... 26
2.1. Một số nguyên tắc trong dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các
hoạt động ...................................................................................................... 26
2.2. Biện pháp dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt động ở
trƣờng THPT Kim Anh Tp Hà Nội.............................................................. 39
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM DẠY HỌC MÔN GDCD LỚP 10 THEO
CHUỖI CÁC HOẠT ĐỘNG Ở TRƢỜNG THPT KIM ANH, TP HÀ NỘI . 44
3.1. Kế hoạch thực nghiệm .......................................................................... 44
3.2. Nội dung thực nghiệm........................................................................... 46
3.3. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 61
3.4. Kết luận thực nghiệm ............................................................................ 64
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 67
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 69
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Kết quả học tập môn GDCD ở lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng của HS trƣớc khi thực nghiệm ............................................. 45
Bảng 3.1: Kết quả học tập môn GDCD ở lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng của HS trƣớc khi thực nghiệm ............................................. 61
Bảng 3.2: Kết quả chất lƣợng bài thu hoạch môn GDCD của lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng sau khi thực nghiệm ............................... 62


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1: Kết quả học tập môn GDCD ở lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng của HS trƣớc khi thực nghiệm ............................................. 62
Biểu đồ 3.2: Kết quả chất lƣợng bài thu hoạch môn GDCD của lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng sau khi thực nghiệm ............................... 63


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử nhân loại đã bƣớc sang một kỉ nguyên mới - kỉ nguyên của thông
tin tri thức, việc giáo dục công tác giảng dạy nói riêng cần phải đổi mới và
phù hợp với xu hƣớng của thời đại. Nhiệm vụ quan trọng của việc dạy học là
giúp các em tìm lại hứng thú, đam mê với môn học. Đồng thời giáo viên phải
rèn cho học sinh khả năng độc lập, hình thành kĩ năng, thao tác tiếp cận tri
thức thích ứng với một xã hội học tập thƣờng xuyên, học tập suốt đời. GDCD
là một môn học có những kiến thức phong phú, sâu rộng mà lại trừu tƣợng
nên nếu GV không sử dụng các phƣơng pháp dạy học thích hợp thì sẽ làm cho
môn học trở nên khô khan và kém hấp dẫn với HS. Tuy nhiên việc vận dụng
các phƣơng pháp tích cực nhằm phát huy vai trò tự giác, chủ động của HS
trong việc tiếp thu bài học lại không đƣợc quan tâm đúng mức. Do đó, để giúp
ngƣời học đáp ứng yêu cầu của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học là hết sức
cần thiết thì việc dạy học theo chuỗi các hoạt động đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi
mới. Trong quá trình giảng dạy các môn học ở trƣờng THPT nói chung và
môn GDCD nói riêng GV biết kết hợp và sử dụng các chuỗi hoạt động sẽ
nâng cao hiệu quả giảng dạy của cả GV và HS. Vì theo phƣơng pháp này GV
không chỉ đơn giản truyền thụ kiến thức mà còn là ngƣời phát huy tính tích
cực, tự giác, phát triển tƣ duy độc lập logic và sáng tạo làm cho HS nắm kiến
thức vững chắc và sâu sắc.
Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề
lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tƣ tƣởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung,
phƣơng pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện đảm bảo thực hiện. Nhận thức

đƣợc việc đổi mới phƣơng pháp dạy học theo chuỗi các hoạt động là một
trong những vấn đề bức thiết hiện nay ở nƣớc ta, Đảng và Nhà nƣớc cũng nhƣ
BGD & ĐT đã đƣa nhiều nghị quyết, chỉ thị, công văn: Công văn số: 5555/

1


BGDĐT- ngày 8/10/2014 của BGD & ĐT về việc hƣớng dẫn sinh hoạt
chuyên môn, đổi mới PPDH và kiểm tra đánh giá; tố chức và quản lí các hoạt
động chuyên môn của trƣờng trung học/ trung tâm giáo dục thƣờng xuyên qua
mạng; Công văn số 4668/ BGDĐT-GDTrH ngày 10/09/2015 V/v Hƣớng dẫn
triển khai mô hình trƣờng học mới Việt Nam cấp THCS từ năm học 2015 2016. Công văn số: 4068/ BGDĐTGDTrH, ngày 18/08/2016 triển khai mô
hình trƣờng học mới năm học 2016- 2017.
Thực trạng dạy học môn GDCD lớp 10 ở trƣờng THPT còn chƣa đƣợc
chú trọng phát triển mà dạy học chú trọng về kiến thức, vì thế khiến học sinh
không hứng thú, tích cực trong giờ học, chƣa hình thành các năng lực của HS.
GDCD trƣớc đây là một môn học chƣa đƣợc quan tâm chú trọng chƣa đáp
ứng đƣợc yêu cầu của HS, mặc dù môn GDCD đã đƣợc đƣa vào thi để xét tốt
nghiệp và đại học nhƣng tỉ lệ HS chọn môn GDCD làm môn xét tuyển đại học
không cao do sự hứng thú của môn học chƣa hiểu quả, do đặc trƣng của môn
học mang tính trừu tƣợng mà GV không chƣa chú trọng xây dựng hoạt động.
Xuất phát từ những điều kiện nói trên, đồng thời là một sinh viên sƣ
phạm GDCDbản thân luôn cố gắng tìm những phƣơng pháp tốt nhất để nâng
cao chất lƣợng dạy học. Chính vì thế tôi đã chọn đề tài khóa luận: “Dạy học
môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt động ở trƣờng THPT Kim Anh,
TP Hà Nội hiện nay” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài
Dạy học theo chuỗi hoạt động chỉ mới đƣợc áp dụng trong giảng dạy ở
thời gian gần đây. Nó là yêu cầu cơ bản không thể thiếu của cách dạy học theo
mô hình “Trƣờng học mới”. Hình thức dạy học này đã đƣợc triển khai thí điểm

và chính thức ở bậc tiểu học và trung học cơ sở ở nhiều nơi trong cả nƣớc
Một điều mà chúng ta nhận thấy là đây là một yêu cấu đổi mới khá mới
mẻ nên còn rất nhiều giáo viên gặp khó khăn trong quá trình tiếp cận và thực
hiện. Bên cạnh đó theo đánh giá chủ quan của bản than thì việc dạy học theo

2


chuỗi hoạt động khiến cho giáo viên e dè khi thực hiện nó. Bởi đó nó đòi hỏi
sự mài mò và đầu tƣ không hề nhỏ. Chính vì điều đó, lãnh đạo sở giáo dục đã
khuyến khích nhân rộng học hỏi những ƣu điểm mà hình thức mang lại và bậc
trung học phổ thông cũng là bậc cần học hỏi và tham khảo.
Trên thế giới đã có môn GDCD, các nƣớc trên thế giới đã sử dụng dạy
học theo chuỗi các hoạt động:
Nhiều quốc gia trên thế giới xác định môn GDCD vô cùng quan trọng
trong việc hình thành nên những thế hệ công dân trong tƣơng lai. Tại mỗi
nƣớc lại có những chƣơng trình, mục tiêu, phƣơng pháp GDCD khác nhau để
phù hợp với yêu cầu và tình hình thực tế của nƣớc mình.
Tại Singapore, môn đạo đức và công dân là môn học độc lập đƣợc dạy từ
Tiểu học đến THCS và theo hƣớng chuỗi các hoạt động.
Với Hàn Quốc, giáo dục đạo đức đƣợc coi nhƣ là môn học có mục đích
giúp học sinh phát triển nhân cách độc lập và tự chủ bằng cách học các giá trị
đạo đức cơ bản cũng nhƣ các quy tắc ứng xử xã hội tốt, phép lịch sự và hình
thành các năng lực tƣ duy, lập luận đạo đức giúp cho học sinh giải quyết các
vấn đề đạo đức trong cuộc sống của mình.
Tại Nhật Bản, giáo dục đạo đức đƣợc tiến hành qua các hoạt động
nhóm, nhằm đẩy mạnh sự phát triển hài hòa thể chất, trí tuệ, tự hoàn thiện sự
phát triển... Đáng chú ý, Nhật Bản còn giáo dục đạo đức thông qua hoạt
động hàng ngày.
Ở Việt Nam

Đã sử dụng chuỗi các hoạt động trong môn học nói chung và môn
GDCD nói riêng nhƣ: Sáng kiến kinh nghiệm dạy học theo chuỗi các hoạt
động môn ngữ văn THPT,.. Cùng với các văn bản và công văn kèm theo
Công văn số: 5555/ BGDĐT- ngày 8/10/2014 của BGD & ĐT về việc
hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn, đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm tra
đánh giá.

3


Công văn số 4668/ BGDĐT-GDTrH ngày 10/09/2015 V/v Hƣớng dẫn
triển khai mô hình trƣờng học mới Việt Nam cấp THCS từ năm học 2015 2016.Công văn số: 4068/ BGDĐTGDTrH, ngày 18/08/2016 triển khai mô
hình trƣờng học mới năm học 2016- 2017.
Dạy học theo chuỗi các hoạt động đã đƣợc nghiên cứu nhƣng chỉ nghiên
cứu chung cho môn học, nghiên cứu dạy học theo chuỗi các hoạt động trong
môn GDCD đã có nhƣng chƣa cụ thể ở lớp 10. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề
tài khóa luận: “Dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt động ở
trƣờng THPT Kim Anh, TP Hà Nội hiện nay” làm khóa luận tốt nghiệp
của mình.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là tổ chức các hoạt động dạy học theo
chuỗi hoạt động trong giảng dạy các môn khoa học nói chung và đối với môn
GDCD nói riêng, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, đồng thời nhằm phát triển
năng lực hợp tác của GV và HS ở trƣờng THPT Kim Anh, Hà Nội.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đƣợc mục đích trên khóa luận tập trung nghiên cứu những vấn đề
sau
Nghiên cứu cơ sở khoa học của việc dạy học môn GDCD lớp 10 theo
chuỗi các hoạt động ở trƣờng THPT Kim Anh, thành phố Hà Nội.

Xác định các nguyên tắc và biện pháp dạy học môn GDCD lớp 10 theo
chuỗi các hoạt động ở trƣờng THPT Kim Anh, thành phố Hà Nội.
Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi
các hoạt động ở trƣờng THPT Kim Anh, thành phố Hà Nội.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu việc dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi

4


các hoạt động ở trƣờng THPT Kim Anh, Hà Nội.
Đối tƣợng khảo sát: HS lớp 10 trƣờng THPT Kim Anh Hà Nội và GV
dạy GDCD của trƣờng THPT Kim Anh, Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Thời gian từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2019
Phạm vi nội dung nghiên cứu: Giới hạn trong một số GDCD lớp 10
trƣờng THPT Kim Anh, Thành phố Hà Nội.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
Khóa luận lấy phƣơng pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện
chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử và một số phƣơng pháp khác nhƣ phân tích tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát, so sánh, điều tra, giải quyết các nhiệm vụ
đặt ra
Phƣơng pháp quan sát để quan sát hoạt đông học của HS và hoạt động
dạy của GV, phƣơng pháp điều tra: sử dụng phiếu điều tra để tạo hứng thú
học tập của HS.
6. Ý nghĩa của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Góp phần hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn về việc
dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt động ở trƣờng THPT Kim
Anh, TP Hà Nội hiện nay.

Phân tích nguyên tắc và biện pháp dạy học môn GDCD lớp 10 theo
chuỗi các hoạt động ở trƣờng THPT Kim Anh, TP Hà Nội hiện nay.
Tiến hành thực nghiệm dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt
động ở trƣờng THPT Kim Anh, TP Hà Nội.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Có thể sử dụng khóa luận làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu giảng
dạy môn GDCD lớp 10.

5


7. Bố cục (kết cấu) của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ
lục nội dung khóa luận bao gồm 3 chƣơng, 8 tiết.

6


Chƣơng 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC DẠY HỌC
MÔN GDCD LỚP 10 THEO CHUỖI CÁC HOẠT ĐỘNG
Ở TRƢỜNG THPT KIM ANH, TP HÀ NỘI
1.1. Cơ sở lý luận của dạy học môn GDCD lớp 10 theo chuỗi các hoạt
động ở trƣờng THPT
1.1.1. Dạy học theo chuỗi hoạt động
1.1.1.1. Quan niệm về dạy học
Quá trình dạy học là một quá trình phức tạp, rộng lớn bao gồm nhiều
thành tố có liên quan chặt chẽ với nhau. Để đƣa ra một định nghĩa có tính
khái quát nhất, bao quát toàn bộ quá trình dạy và học là một việc không dễ.
Hiện nay các nhà lý luận học ở Việt Nam cũng nhƣ thế giới đƣa ra nhiều định
nghĩa khác nhau về quá trình dạy học tùy theo quan điểm tiếp cận dạy và học.

Theo đó, với hoạt động dạy có phƣơng pháp dạy của GV, với hoạt động học
có phong cách học của mỗi cá nhân.
Quá trình dạy học là hệ thống những hành động liên tiếp và thâm nhập
vào nhau của thầy và trò dƣới sự hƣớng dẫn của thầy, nhằm đạt đƣợc mục
đích dạy học qua đó phát triển nhân cách của trò.
Từ ngàn xƣa, nghiên cứu, tìm tòi, tích lũy kinh nghiệm để rồi truyền lại
cho thế hệ sau vẫn luôn là một quá trình góp phần thúc đẩy sự tiến hóa của
nhân loại. Thế hệ sau kế thừa thế hệ trƣớc, dung kiến thức và kinh nghiệm
sâu hơn.
Dạy và học thƣờng chỉ đƣợc xem là quá trình trao và nhận. Thông
thƣờng ngƣời ta vẫn quan niệm rằng học tập chỉ đơn thuần là quá trình tích
lũy kiến thức và học tập kinh nghiệm từ ngƣời truyền thụ. Cách quan niệm
thụ động nhƣ vậy dễ biến kiến thức thành một vật thể chết khô đƣợc truyền từ
tay ngƣời này sang tay ngƣời khác.
Cơ sở để xác định bản chất của quá trình dạy học

7


Mối quan hệ giữa hoạt động nhận thức của loài ngƣời với hoạt động
dạy học.
Trong quá trình phát triển của lịch sử, loài ngƣời không ngừng nhận thức
và cải tạo thế giới khách quan; tích lũy hệ thống hóa, khái quát những tri thức
và truyền đạt lại cho thế hệ sau. Quá trình truyền đạt và lĩnh hội tri thức đó
đƣợc gọi là quá trình dạy học. Nhƣ vậy, trong xã hội diễn ra hoạt động nhận
thức của loài ngƣời và hoạt động dạy học cho thế hệ trẻ, trong đó hoạt động
nhận thức của loài ngƣời đi trƣớc hoạt động dạy học. Song hoạt động nhận
thức của ngƣời học diễn ra trong môi trƣờng sƣ phạm, có sự hƣớng dẫn, tổ
chức, điều khiển của GV. Do vậy, nó không lặp lại toàn bộ quá trình nhận
thức của loài ngƣời, do đó nó tránh đƣợc những bƣớc quanh co, những sai

lầm trong nhận thức.
Mối quan hệ giữa hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò
Dạy và học là hai hoạt động đặc trƣng, cơ bản của quá trình dạy học. hai
hoạt động này thống nhất, biện chứng với nhau. Sự tác động qua lại giữa dạy
và học, giữa thầy và trò phản ánh tính chất hai mặt của quá trình dạy học. Để
tiếp cận toàn diện bản chất của quá trình dạy học, chúng tôi sử dụng quan
điểm tiếp cận bộ phận, tức tạm thời xem xét quá trình dạy học hai phạm trù:
dạy và học, hai phạm trù không thể tồn tại một cách độc lập mà chúng luôn
thống nhất với nhau. Nếu có tồn tại thì không còn mang bản chất đặc trƣng
của quá trình dạy học.
Ở Việt Nam, ngôi trƣờng đại học đầu tiên của Việt Nam, Văn Miếu Quốc Tử Giám không chỉ là di tích lịch sử nổi tiếng ở đất thủ đô mà còn là
nơi chứa đựng những tinh hoa của những giá trị truyền thống của đất Việt.
Văn Miếu Quốc Tử Giám đƣợc xây dựng trong năm 1070 vào đời vua Lý
Thánh Tông nhắm tôn thờ Nho học, sau đó đƣợc trở thành nơi tổ chức khoa
thi, hƣớng đến mục tiêu bồi dƣỡng nhận tài, đào tạo những ngƣời tài giỏi để

8


bổ nhiệm làm quan, cùng tham gia xây dựng đất nƣớc.
Dạy học là một quá trình thống nhất, biện chứng giữa hoạt động dạy của
thầy và hoạt động học của trò, tróng đó hoạt động học là trung tâm.
Có rất nhiều quan điểm:
Hunter (1976) thì nhấn mạnh đến vai trò quyết định của ngƣời dạy. Bà
quan niệm: “Quá trình dạy học cũng giống nhƣ quá trình ra quyết định và
hành động một cách cẩn thận nhằm giúp cho quá trình học diễn ra một cách
thuận lợi và thành công hơn so với khi không có quá trình dạy diễn ra” (Trong
cuốn làm chủ các phƣơng pháp giảng dạy). Nhƣ vậy, theo Hunter, vai trò của
ngƣời dạy là thiết kế quá trình dạy học. Thành công của quá trình dạy học phụ
thuộc vào nhiều các hoạt động dạy học ở trên lớp của ngƣời dạy. Ngƣời dạy

phải suy nghĩ, ra quyết định một cách cẩn thận và đồng thời phải lựa chọn
những bƣớc đi cụ thể trong những tình huống nhất định nhằm đạt đƣợc mục
tiêu của mình. Còn ngƣời học là ngƣời “thi công” quá trình học tập trong một
môi trƣờng có các điều kiện và cơ hội học tập tốt.
Theo cách tiếp cận thông tin, GS.TSKH Lâm Quang Thiệp quan niệm:
“Dạy là việc giúp cho ngƣời học tự mình chiếm lĩnh những kiến thức, kỹ năng
và hình thành hoặc thay đổi những tình cảm, thái độ” (Lâm Quang Thiệp
(1991)Giáo dục Đại học ở Việt Nam, từ điển Bách khoa về Giáo dục Đại học.
NXB Pergamon Press). Theo quan niệm này, dạy không phải là truyền thụ
kiến thức một chiều, càng không phải cung cấp thông tin đơn thuần, mà chủ
yếu giúp cho ngƣời học tự mình chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng bồi dƣỡng cảm
xúc, hình thành thái độ.
Từ việc phân tích các định nghĩa nêu trên, ta thấy “dạy là một hoạt động
đặc trƣng của ngƣời dạy nhằm tổ chức, điều khiển tạo ra điều kiện và cơ hội
cho quá trình học diễn ra một cách thuận lợi và đạt đƣợc mục đích”. Hoạt
động dạy khong có nghĩa là ngƣời dạy rót kiến thức sẵn có của mình vào đầu

9


ngƣời học, mà phải tổ chức, sắp xếp các điều kiện, tạo ra cơ hội thuận lợi và
điều khiển, kiểm soát quá trình học nhằm tăng thêm lƣợng kiến thức, kĩ năng
và thay đổi thái độ, cách đánh giá hiện có của ngƣời học. Kết quả cuối cùng
của quá trình dạy là tạo điều kiện và thúc đẩy quá trình học diễn ra trong môi
trƣờng thuận lợi nhất. Hoạt động dạy là tạo ra quy trình thao tác chỉ đạo hoạt
động học nhẳm hình thành ở ngƣời học các nhu cầu thƣờng xuyên học tập,
tìm tòi tri thức, rèn luyện kĩ năng, kích thích năng lực tƣ duy sáng tạo.
Theo quan điểm tiếp cận thông tin, học là quá trình tự biến đổi mình và
làm phong phú thêm giá trị củacon ngƣời bằng cách thu nhận và xử lí thông
tin lấy từ môi trƣờng thông tin.

Các nhà nghiên cứu giáo dục cho rằng: Dạy học là toàn bộ các thao tác
có mục đích nhằm chuyển các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các giá trị văn
hóa mà nhân loại đã đạt đƣợc hoặc cộng đồng đã đạt đƣợc vào bên trong một
con ngƣời, một số khác dựa trên quan điểm phát triển, nhất là phát triển về
khoa học và công nghệ cho rằng: Dạy học là một quá trình gồm toàn bộ các
thao tác có tổ chức và có định hƣớng giúp ngƣời học từng bƣớc có năng
lực tƣ duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh
thần, các hiểu biết, các kỹ năng, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt đƣợc
để trên cơ sở đó có khả năng giải quyết đƣợc các bài toán thực tế đặt ra trong
toàn bộ cuộc sống của mỗi ngƣời học.
Hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ khăn khít, chặt chẽ trình
tự các bƣớc trong hoạt động học hoàn toàn thống nhất với trình tự các bƣớc
trong hoạt động học hoàn toàn thống nhất với trình tự các bƣớc trong hoạt
động dạy. Nếu GV vạch ra nhiệm vụ, các hành động học tập sắp tới của HS
bằng các hành động học tập sắp tới của HS bằng các biện pháp sƣ phạm hợp
lí và kích thích chúng thì HS sẽ tiếp nhận các nhiệm vụ đó, thực hiện các hành
động học tập đề ra, nếu GV kiểm tra hành động của HS và điều chỉnh hành

10


động dạy của mình thù dƣới ảnh hƣởng của GV, HS cũng điều chỉnh hành
động của mình,… hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS tạo nên
những yếu tố cơ bản nhất của quá trình dạy học:
Hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ khăng khít, chặt chẽ
trình tự các bƣớc trong hoạt động học hoàn toàn thống nhất với trình tự các
bƣớc trong hoạt động học hoàn toàn thống nhất với trình tự các bƣớc trong
hoạt động dạy. Nếu GV vạch ra nhiệm vụ, các hành động học tập sắp tới của
HS bằng các hành động học tập sắp tới của HS bằng các biện pháp sƣ phạm
hợp lí và kích thích chúng thì HS sẽ tiếp nhận các nhiệm vụ đó, thực hiện các

hành động học tập đề ra, nếu GV kiểm tra hành động của HS và điều chỉnh
hành động dạy của mình thù dƣới ảnh hƣởng của GV, HS cũng điều chỉnh
hành động của mình,…
Nhƣ vậy, sự thống nhất của các quá trình dạy và học đƣợc thể hiện ở sự
tƣơng ứng giữa các giai đoạn hoạt động của cả thầy và trò. Chỉ khi nào có sự
thống nhất này mới tao nên một hiện tƣợng hoàn chỉnh gọi là quá trình dạy
học. Tất cả những điều trên chứng minh rằng: Chỉ có sự kết hợp chặt chẽ giữa
những tác động, điều kiện bên ngoài của GV, tạo môi trƣờng học tậpvới sức
căng thẳng trí tuệ của HS thích nghi với môi trƣờng đó, mới có thể tạo nên cơ
sở cho việc học tập có kết quả.
1.1.1.2. Dạy học theo chuỗi hoạt động
Chuỗi hoạt động là tiến trình dạy học, là tổ hợp các quá trình dạy học
của cả giáo viên và học sinh tác động lẫn nhau nhằm đạt đƣợc mục đích thỏa
mãn nhu cầu về hoạt động dạy và học.
Dạy học theo chuỗi hoạt động tiến trình dạy học bao gồm 5 bƣớc cơ bản:
hoạt động khởi động
luyện tập

hoạt động hình thành kiến thức

hoạt động vận dụng

hoạt động

hoạt đông tìm tòi, mở rộng.

Dạy học theo chuỗi hoạt độnghoạt động giáo dục, trong đó, dƣới sự
hƣớng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh đƣợc tham gia

11

trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà
trƣờng cũng nhƣ ngoài xã hội với tƣ cách là chủ thể của hoạt động, qua đó
phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng
sáng tạo của cá nhân mình. Chuỗi hoạt động là hoạt động đƣợc coi trọng
trong từng môn học.
Chuỗi hoạt động coi trọng các hoạt động thực tiễn mang tính tự chủ
của HS, về cơ bản là hoạt động mang tính tập thể trên tinh thần tự chủ cá
nhân, với sự nỗ lực giáo dục giúp phát triển sáng tạo và cá tính riêng của
mỗi cá nhân trong tập thể. Điều đó đòi hỏi các hình thức và phƣơng pháp tổ
chức các chuỗi hoạt động phải đa dạng, linh hoạt, HS tự hoạt động, trải
nghiệm là chính.
1.1.2. Dạy học theo chuỗi các hoạt động ở trường THPT
Chuỗi hoạt động là tiến trình dạy học, khác với tiến trình dạy học thông
thƣờng. Dạy học thông thƣờng là những cách thức dạy học quen thuộc đƣợc
truyền từ lâu đời và đƣợc bảo tồn, duy trì qua nhiều thế hệ. Về cơ bản,
phƣơng pháp dạy học này lấy hoạt động của ngƣời thầy là trung tâm. Theo
Frire - nhà xã hội học, nhà giáo dục học nổi tiếng ngƣời Braxin đã gọi phƣơng
pháp dạy học này là "Hệ thống ban phát kiến thức", là quá trình chuyển tải
thông tin từ đầu thầy sang đầu trò. Thực hiện lối dạy này, giáo viên là ngƣời
thuyết trình, diễn giảng, là "kho tri thức" sống, học sinh là ngƣời nghe, nhớ,
ghi chép và suy nghĩ theo. Với phƣơng pháp dạy học truyền thống, giáo viên
là chủ thể, là tâm điểm, học sinh là khách thể, là quỹ đạo. Giáo án dạy theo
phƣơng pháp này đƣợc thiết kế kiểu đƣờng thẳng theo hƣớng từ trên xuống.
Do đặc điểm hàn lâm của kiến thức nên nội dung bài dạy theo phƣơng pháp
truyền thống có tính hệ thống, tính logic cao. Song do quá đề cao ngƣời dạy
nên nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học truyền thống là học sinh thụ động
tiếp thu kiến thức, giờ dạy dễ đơn điệu, buồn tẻ, kiến thức thiên về lý luận, ít

12


chú ý đến kỹ năng thực hành của ngƣời học; do đó kỹ năng hành dụng vào đời
sống thực tế bị hạn chế.
Dạy học theo chuỗi hoạt động là một phƣơng thức dạy học mới. Đó là
cách thức dạy học theo lối phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Vì
thế thƣờng gọi phƣơng pháp này là phƣơng pháp tích cực; ở đó, GV là ngƣời
giữ vài trò hƣớng dẫn, gợi ý, tổ chức, giúp cho ngƣời học tự tìm kiếm, khám
phá những tri thức mớitheo kiểu tranh luận, hội thảo theo nhóm. Ngƣời thầy
có vai trò là trọng tài, cố vấn điều khiển tiến trình giờ dạy. phƣơng pháp này
rất đáng chú ý đến đối tƣợng học sinh, coi trọng việc nâng cao quyền năng
cho ngƣời học. Giáo viên là ngƣời nêu tình huống, kích thích hứng thú, suy
nghĩ và phân xử các ý kiến đối lập của học sinh; từ đó hệ thống hoá các vấn
đề, tổng kết bài giảng, khắc sâu những tri thức cần nắm vững. Giáo án dạy
học theo phƣơng pháp tích cực đƣợc thiết kế kiểu chiều ngang theo hai hƣớng
song hành giữa hoạt động dạy của thầy và học của trò. Ƣu điểm của phƣơng
pháp tích cực rất chú trọng kỹ năng thực hành, vận dụng giải quyết các vấn đề
thực tiễn, coi trọng rèn luyện và tự học. Đặc điểm của dạy học theo phƣơng
pháp này là giảm bớt thuyết trình, diễn giải; tăng cƣờng dẫn dắt, điều khiển,
tổ chức, xử lý tình huống song nếu không tập trung cao, học sinh sẽ không hệ
thống và logic. Yêu cầu của phƣơng pháp dạy học tích cực cần có các phƣơng
tiện dạy học, học sinh chuẩn bị bài kỹ ở nhà trƣớc khi đến lớp và phải mạnh
dạn, tự tin bộc lộ ý kiến, quan điểm. Giáo viên phải chuẩn bị kỹ bài giảng,
thiết kế giờ dạy, lƣờng trƣớc các tình huống để chủ động tổ chức giờ dạy có
sự phối hợp nhịp nhàng giữa hoạt động của thầy và hoạt động của trò.
Để tạo đƣợc sự dễ dàng trong quá trình giảng dạy, đòi hỏi ngƣời giáo
viên cần phải thiết kế các chuỗi hoạt động một cách rõ rang và cụ thể. Về cơ
bản, có 5 chuỗi hoạt động, hoạt động khởi động, hoạt động hình thành kiến
thức, hoạt động luyện tập, hoạt động vận dụng và tìm tòi mở rộng.

13


Trên nguyên tắc, có thể thiết kế tách bạch ra các hoạt động nói trên thành
từng hoạt động riêng lẻ. Nhƣng trên thực tế, một số hoạt động có thể ghép lại
thành một (ví dụ nhƣ hoạt động vận dụng và hoạt động tìm tòi mở rộng) hoặc
chúng ta có thể cắt đi một số hoạt động tùy vào đặc điểm của bài học cụ thể
(ví dụ nhƣ đối với tiết luyện tập, chúng ta có thể bỏ hoạt động luyện tập, vì
phần luyện tập chúng ta đƣa vào phần hình thành kiến thức) vì mỗi một hoạt
động có nhiệm vụ riêng của nó khi thiết kế, chúng ta cần phải đảm bảo một số
nội dung cơ bản. Ví dụ, mỗi hoạt động, chúng ta thiết kế thành các nội dung
sau: mục đích, nội dung, phƣơng pháp, thiết bị dạy học, các chuỗi hoạt động.
Công văn số: 5555/ BGDĐT- ngày 8/10/2014 của BGD & ĐT về việc
hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn, đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm tra
đánh giá; tố chức và quản lí các hoạt động chuyên môn của trƣờng trung học/
trung tâm giáo dục thƣờng xuyên qua mạng. Quá trình dạy học mỗi chuyên đề
đƣợc thiết kế thành các hoạt động học của học sinh dƣới dạng các nhiệm vụ
học tập kế tiếp nhau, có thể đƣợc thực hiện trên lớp hoặc ở nhà. Học sinh tích
cực, chủ động và sáng tạo trong việc thực hiện các nhiệm vụ học tập dƣới sự
hƣớng dẫn của giáo viên. Phân tích giờ dạy theo quan điểm đó là phân tích
hiệu quả hoạt động học của học sinh, đồng thời đánh giá việc tổ chức, kiểm
tra, định hƣớng hoạt động học cho học sinh của giáo viên.
Công văn số 4668/ BGDĐT-GDTrH ngày 10/09/2015 V/v Hƣớng dẫn
triển khai mô hình trƣờng học mới Việt Nam cấp THCS từ năm học 2015 2016. Công văn số: 4068/ BGDĐTGDTrH, ngày 18/08/2016 triển khai mô
hình trƣờng học mới năm học 2016- 2017. Thực hiện Chỉ thị số 3131/CTBGDĐT ngày 25/8/2015 của Bộ trƣởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) về
nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục
thƣờng xuyên và giáo dục chuyên nghiệp năm học 2015-2016; Công văn
số 4509/BGDĐT-GDTrH ngày 03/9/2015 của Bộ GDĐT về việc hƣớng dẫn

14


thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2015-2016, Bộ GDĐT hƣớng
dẫn các sở GDĐT và các cơ sở giáo dục triển khai mô hình trƣờng học mới
cấp trung học cơ sở (đối với lớp 6 mở rộng và lớp 7 thực nghiệm) từ năm học
2015-2016 nhƣ sau
Trên cơ sở đảm bảo chuẩn kiến thức, kỹ năng của chƣơng trình giáo dục
phổ thông hiện hành, các sở GDĐT giao quyền chủ động cho các trƣờng xây
dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục định hƣớng phát triển năng lực học sinh
của mỗi trƣờng phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trƣờng, địa phƣơng và
khả năng học tập của học sinh đối với các lớp học theo mô hình trƣờng học
mới từ năm học 2015-2016 với khung thời gian 37 tuần (học kỳ I: 19 tuần,
học kỳ II: 18 tuần), đảm bảo thời gian kết thúc năm học thống nhất cả nƣớc,
có đủ thời lƣợng dành cho ôn tập, thí nghiệm, thực hành, tổ chức hoạt động
trải nghiệm sáng tạo và kiểm tra định kỳ.
Tài liệu Hƣớng dẫn học các môn học theo mô hình trƣờng học mới đƣợc
biên soạn với thời lƣợng 35 tuần (bao gồm cả ôn tập, kiểm tra). Các trƣờng có
thể sử dụng 2 tuần còn lại để tổ chức một số hoạt động đầu năm học gồm: đón
học sinh đầu cấp học; tổ chức lớp học; tổ chức cho học sinh và cha mẹ học
sinh tìm hiểu về chƣơng trình giáo dục theo mô hình trƣờng học mới; hƣớng
dẫn tham gia một số hoạt động trong và ngoài nhà trƣờng; kiểm tra định kỳ...
Việc dạy học các môn ngoại ngữ đƣợc thực hiện theo lộ trình của Đề án dạy
và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008-2020 (theo
các hƣớng dẫn riêng đối với từng ngoại ngữ); không bắt buộc học sinh học
theo chƣơng trình ngoại ngữ mới khi chƣa đủ điều kiện.
Thời lƣợng dành cho mỗi bài học trong tài liệu Hƣớng dẫn học có sự
khác nhau và có thể vận dụng linh hoạt trong thực tế. Các tổ/nhóm chuyên
môn đề xuất kế hoạch dạy học trong cả năm học để nhà trƣờng xây dựng kế
hoạch dạy học giáo dục và xếp thời khóa biểu cho phù hợp (có phân phối

15


chƣơng trình kèm theo).
Theo công văn 5555/BGDĐT và các văn bản kèm theo thì tiến trình tổ
chức hoạt động dạy học theo chuỗi các hoạt động của các môn học nói chung
và môn GDCD nói riêng gồm:
Thứ nhất, hoạt động khởi động.
Mục đích: giúp học sinh huy động kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản
thân về các vấn đề liên quan bài học. Tạo hứng thú và tạo nhu cầu nhận thức.
Bản chất: Tạo tình huống có vấn đề
HS giải quyết đƣợc một phần
HS có nhu cầu giải quyết
HS có khả năng giải quyết
Cách tiến hành: Giáo viên tổ chức hoạt động, nêu câu hỏi gợi mở yêu
cầu HS đƣa ra ý kiến.
Lƣu ý: Hoạt động khởi động cần tiến hành linh hoạt để đạt đƣợc hiệu quả.
Thứ hai, hoạt động hình thành kiến thức
Mục đích: giúp HS tìm hiểu nội dung kiến thức của chủ đề; cung cấp cho
HS cơ sở khoa học của kiến thức.
Cách tiến hành: Sử dụng các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học để HS tham
gia vào hoạt động học tập.
Lƣu ý: Cần nêu nhiệm vụ cụ thể: hƣớng dẫn HS theo nhóm.
Thứ ba, hoạt động luyện tập
Mục đích: Yêu cầu HS vận dụng kiến thức để giải quyến các nhiệm vụ
cụ thể trên lớp hình thành khả năng, năng lực.
Cách tiến hành: Sử dụng các hoạt động nhƣ trình bày, luyện tập, bài
thực hành,…
Lƣu ý: Có thể thực hiện qua hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm để HS

học hỏi trao đổi, bổ sung cho nhau.

16


Thứ tư, Hoạt động vận dụng
Mục đích: HS vận dụng kiến thức, kĩ năng giá trị đã học vào cuộc sống
thực tiễn, gia đình và nhà trƣờng, xã hội.
Cách tiến hành: Theo cá nhân, theo nhóm với nhiều nội dung, đối tƣợng
khác nhau.
Lƣu ý: GV cần chú ý tình hình đặc điểm địa phƣơng, kiểm soát việc thực
hiện nhiệm vụ của HS.
Thứ năm, Hoạt động tìm tòi, mở rộng
Mục đích: Khuyến khích HS tìm hiểu thêm để mở rộng kiến thức, hình
thành kĩ năng, phát triển năng lực.
Cách tiến hành: GV giao nhiệm vụ hƣớng dẫn HS tìm hiểu tài liệu
tham khảo.
Lƣu ý: Chủ yếu là hoạt động của cá nhân HS thƣờng diễn ra ở nhà.
1.1.3. Dạy học môn GDCD ở trường THPT theo chuỗi các hoạt động
Do đặc thù môn GDCD là môt môn khoa học xã hội nên tiến trình tổ
chức hoạt động dạy học theo chuỗi các hoạt động của các môn GDCD gồm 4
bƣớc cơ bản:
Thứ nhất, hoạt động khởi động
Hoạt động này giúp HS huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm
của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học.
GV nêu các câu hỏi gợi mở hoặc yêu cầu HS đƣa ra ý kiên nhận xét về
các vấn đề liên quan đến nội dung kiến thức trong chủ đề.
Cần hƣớng dẫn tiến trình hoạt động khởi động của HS thông qua hoạt
động cá nhân hoặc nhóm đƣợc tổ chức linh hoạt sao cho vừa sức giúp các em
huy động kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân, vừa xây dựng đƣợc ý

thức hợp tác, tinh thần học tập lẫn nhau trong HS.
Thứ hai, hoạt động hình thành kiến thức

17