Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học sinh lớp 12a trường THCSTHP

Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài:
Một trong những mục tiêu của chương trình và SGK hiện nay là nhằm nâng cao
hiệu quả chất lượng dạy và học. Cùng với các bộ môn khác, từ năm 2006, Bộ giáo
dục và đào tạo đã chính thức đưa bộ sách Ngữ văn vào chương trình thay sách giáo
khoa bậc THPT. Theo chương trình mới ba phân môn: Đọc – hiểu văn bản, Tiếng
Việt, Làm văn được tích hợp chung thành cuốn sách Ngữ văn. Với tinh thần đổi
mới dạy và học, bộ sách đã cụ thể hoá những quan điểm mới mẻ về dạy học Ngữ
văn, bám sát hơn vào nhiệm vụ và mục tiêu giáo dục.
Làm văn hoàn toàn không phải là công việc chỉ đòi hỏi sự am hiểu về văm hoá,
ngôn ngữ tiếng Việt mà còn rèn luyện cho học sinh rất nhiều kĩ năng trong đó có kĩ
năng xác lập ý và phát triển ý. Tuy nhiên trên thực tế hiện nay, Làm văn đang là
một môn học nặng tính lí thuyết mà thiếu tính thực hành dẫn đến một hệ quả học
sinh tại các trường THPT rất yếu về các kĩ năng làm văn, đặc biệt là các trường
miền núi, vùng sâu, vùng xa, như trường THCS&THPT Như Xuân.
Xét trên bình diện các kiểu bài Làm văn nói chung, hiện nay văn nghị luận đặc
biệt là nghị luận xã hội là một thể loại phổ biến và được đưa vào chương trình dạy
với thời lượng khá lớn. Nguyên nhân chính bởi do yêu cầu của thể loại này cùng
với những mặt tích cực và tiêu cực của xã hội cần học sinh có những cái nhìn nhận
và đánh giá một cách chính xác, khách quan đồng thời đưa ra những chính kiến của
mình, hơn nữa đây là thể loại khó với yêu cầu khá gắt gao nên ngay từ chương trình
Làm văn lớp 10 đã được chú trọng. Nếu trong chương trình lớp 10, lớp 11 chủ yếu
rèn luyện các kĩ năng cơ bản thì đến lớp 12 yêu cầu về tính thực hành là rất cao.
Trong các bài thi hiện nay, đặc biệt là kì thi THPT quốc gia, phần nghị luận xã hội
chiếm một tỉ lệ điểm khá cao trong tổng điểm bài thi. Để làm được kiểu bài làm văn
này, ngoài yêu cầu học sinh cần có kiến thức, có vốn hiểu biết về các vấn đề diễn ra
xung quanh đời sống xã hội thì cần phải biết cách triển khai bài viết một cách mạch
lạc và khoa học thông qua các kĩ năng Làm văn đã được học.

Xuất phát từ thực tiễn dạy học Làm văn và yêu cầu của văn nghị luận xã hội, với
cương vị là giáo viên dạy văn, tôi nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp thiết
của vấn đề, đặc biệt là làm sao để học sinh khối 12 có đủ kiến thức và kĩ năng làm
bài tốt nhất trong thi THPT quốc gia 2019 sắp tới. Vậy làm thế nào để nâng cao
hiệu quả việc dạy học Làm văn nói chung và kĩ năng xác lập ý và phát triển ý trong
văn nghị luận xã hội bậc THPT nói chung và khối 12 nói riêng? Người viết xin đưa
ra một số kinh nghiệm mà mình đã tích lũy được qua quá trình dạy học môn Ngữ
1
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

văn ở trường THCS&THPT Như Xuân qua đề tài “Một số biện pháp rèn luyện kĩ
năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học sinh lớp 12A
trường THCS&THPT Như Xuân”
1.2. Mục đích nghiêm cứu:
Chỉ ra các lỗi về kĩ năng chủ yếu mà học sinh thường mắc phải trong quá trình
làm văn nghị luận xã hội và đề xuất một số biện pháp cụ thể để rèn luyện kĩ năng
cho học sinh lớp 12A ở trường THCS&THPT Như Xuân.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Học sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện đề tài này người viết sử dụng một số phương pháp sau vào nghiên
cứu:
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp phân tích, tổng hợp

- Phương pháp điều tra và thể nghiệm bằng bài giảng, bằng bài kiểm tra của học
sinh

2
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

II. PHẦN NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.1. Nhận thức chung về văn nghị luận và văn nghị luận xã hội
* Khái niệm văn nghị luận và văn nghị luận xã hội
- Khái niệm văn nghị luận
Văn nghị luận là thể loại văn ra đời từ rất lâu. Ở Trung Quốc, văn nghị luận
có từ thời Khổng Tử (55 - 479) TCN, Ở Việt Nam văn nghị luận cũng là thể loại có
từ lâu, ít nhất là gắn liền với nền văn học viết từ thế kỉ X trước đó.
Nguyễn Quốc Siêu đã định nghĩa một cách đầy đủ và chính xác nhất về văn nghị
luận: “Văn nghị luận là một loại văn chương nghị sự, gồm các luận chứng, quá
trình phân tích lí lẽ. Nó là tên gọi chung một thể loại văn vận dụng các hình thức tư
duy lôgíc như khái niệm, phán đoán, suy lí và thông qua việc nêu sự thực trình bày
lí lẽ, phân biệt đúng sai để tiến hành phân tích luận chứng khoa học đối với khách
quan và qui luật bản chất của sự việc. Từ đó nhằm biểu đạt tư tưởng, chủ trương, ý
kiến, quan điểm của tác giả”.
- Khái niệm văn nghị luận xã hội
Về khái niệm văn nghị luận xã hội cũng được nhiều tác giả đề cập như
Nguyễn Gia Phong, Nguyễn Hữu Tuyển, Nguyễn Đăng Mạnh, Lê A, Trần Thanh

Đạm...Tuy nhiên để có một cách nhìn phù hợp với quan niệm của SGK về văn nghị
luận xã hội thì nhóm tác giả Đỗ Hữu Châu (chủ biên), Nguyễn Xuân Nam, Cao
Đức Tiến trong cuốn “Sách giáo viên Làm văn 10” NXBGD 1994 thể hiện rõ nét
hơn:
“Để hiểu được thế nào là nghị luận xã hội cần phải tìm hiểu thế nào là vấn đề xã
hội. Hiểu một cách chung nhất vấn đề xã hội là vấn đề thuộc nhiều mối quan hệ,
nhiều loại hình hoạt động của con người trên mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội
như chính trị, văn hoá, học thuật, mội trường, dân số, đạo đức...Nghị luận xã hội đó
chính là bàn bạc các vấn đề xã hội đó. Trong nghị luận xã hội, người nói, người viết
đưa ra những lí lẽ, dẫn chứng về một vấn đề xã hội nào đó và thông qua cách thức
bàn luận làm cho người nghe, người đọc hiểu, tin, đồng tình với những ý kiến của
mình và hành động theo hướng mà mình đề xuất” [16,tr.32].
* Đặc trưng của văn nghị luận xã hội
- Tính triết lí
Bất kể bài văn nghị luận nào cũng đều trình bày lí lẽ, không có lí thì không
thành văn, thành văn là phải có lí. Nêu ra lí lẽ, giải thích rõ lí lẽ, tuyên truyền lí lẽ
đó là tôn chỉ của nó. Cái lí trong văn nghị luận xã hội còn phải trình bày cho sâu
3
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

sắc, thiết thực để có thể thực sự vạch ra bản chất của sự vật. Cho nên tính triết lí là
nội hàm quan trong của văn nghị luận xã hội.
- Tính biện luận
Cái lí phải đúng đắn, khoa học, thế nhưng nó không thể tự rõ ràng, tự biểu hiện.

Muốn hiểu được cái lí, làm rõ cái lí, phát huy cái lí thì phải biện luận, phải trình
bày, phải chứng minh. Bởi vậy, tính biện luận đã trở thành một đặc tính quan trọng
của văn nghị luận. Luận là lập luận, biện là bác luận. Quy tụ lại, biện luận nghĩa là
sự phân tích, tổng hợp, giảng giải, đi sâu vào những lí lẽ chưa được nhận thức rõ
đối với tài liệu cần nắm vững, và phát huy mạnh mẽ cái lí đó.
- Tính thuyết phục
Mục đích của việc làm rõ cái lí là làm cho người đọc tự nhiên được gợi mở, được
giáo dục và thông suốt. Bởi vậy, tính thuyết phục đã trở thành đặc trưng thứ ba của
văn nghị luận xã hội, Cho nên, văn nghị luận xã hội lấy cái đích là thuyết phục
người đọc người nghe.
* Các yếu tố và mối quan hệ giữa các yếu tố trong văn nghị luận xã hội.
Về vấn đề các yếu tố của văn nghị luận xã hội hiện nay có ba cách nêu như sau:
- Cho rằng có 3 yếu tố: Luận điểm, luận cứ, luận chứng
- Cho rằng có 4 yếu tố: Luận đề, luận điểm, luận cứ, luận chứng.
- Cho rằng có 3 yếu tố: Nội dung tư tưởng, hình thức lôgíc, hình thức ngôn ngữ.
Từ 3 cách nêu trên, cách thứ nhất là hợp lí hơn cả vì nó tiếp cận với khoa học.
Ý nghĩa của 3 yếu tố này ở chỗ:
Luận điểm là điểm quan trọng, là ý chính, là chủ trương, quan điểm của bài
nghị luận, trong bài văn nó giải quyết vấn đề “chứng minh cái gì”.
Luận cứ là chỗ dựa để chứng minh cho luận điểm; đối với luận điểm nó là cơ sở
tồn tại, đối với toàn văn nó giải quyết vấn đề “sự thực và lí do”.
Luận chứng là quá trình và phương pháp chứng minh luận điểm bằng luận cứ,
trong bài văn nó thể hiện “quan hệ lôgíc giữa luận điểm và luận cứ”.
Ba yếu tố này là không thể thiếu trong một bài làm văn nghị luận xã hội, chúng
có mối quan hệ biện chứng với nhau.
2.1.2. Vai trò của kĩ năng xác lập ý và phát triển ý đối với quá trình tạo lập
văn bản nghị luận xã hội.
* Xác lập ý và vai trò của kĩ năng xác lập ý đối với quá trình tạo lập văn bản
xã hội
- Xác lập ý và kĩ năng xác lập ý

+ Xác lập ý
4
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Xác lập ý theo tài liệu giáo khoa Làm văn 11 Ban khoa học xã hội, nhóm tác giả
Trần Đình Sử (chủ biên), Lê A, Nguyễn Quang Ninh, Hà Bình Trị, Trần Đăng
Xuyền định nghĩa: “Xác lập ý là định nghĩa những nội dung cơ bản, tức là những
luận điểm, luận cứ mà mình sẽ viết, những kết luận mà mình hướng tới trên cơ sở,
phương hướng của đề bài” [6, tr.13]
Các thuật ngữ lập dàn ý, lập đề cương hay bố cục có hàng nghĩa gần như giống
nhau, chúng đều cho kết quả của sự sắp xếp một văn bản nào đó theo một trình tự
hợp lí để thể hiện tư tưởng, tình cảm một cách sáng rõ, thuyết phục nhất.
+ Kĩ năng xác lập ý
Kĩ năng là gì? Mỗi lĩnh vực có một cách quan niệm khác nhau, tuy nhiên
chung nhất đó là: Kĩ năng là khả năng ứng dụng tri thức khoa học vào đời sống
thực tiễn. Kĩ năng tìm ý là kĩ năng quan trọng. Đó là kĩ năng cơ sở, dựa vào khả
năng định dạng khái quát vấn đề tức là từ đề bài đã cho mà tìm ra ý chính, ý quan
trọng.
Học sinh đã được học về căn cứ lập ý cho một bài văn nghị luận xã hội. Tuy
nhiên việc xác định căn cứ lập ý cho một đề bài cụ thể không phải là việc có thể
làm một cách dễ dàng, đặc biệt là đối với học sinh trường miền núi mới được thành
lập như trường THCS&THPT Như Xuân. Đòi hỏi học sinh phải đi sâu suy nghĩ tìm
tòi, cân nhắc, phải có kĩ năng thành thạo.
- Vai trò của kĩ năng xác lập ý đối với quá trình tạo lập văn bản nghị luận

xã hội
Kĩ năng xác lập ý có vai trò rất quan trọng trong việc hoàn thiện các kĩ năng
xây dựng một bài văn nghị luận xã hội. Bởi vì trong quá trình này, chúng ta đã thực
hiện những bước đi cơ bản nhất để có thể hoàn thiện một bài văn.
Trước hết phải xây dựng được một số luận điểm, từ luận đề và tất cả các luận
điểm phải tập trung làm rõ cho luận đề đó. Trong khâu lập ý, chúng ta đã có được
những phán đoán, những tư tưởng hay ý kiến sáng tỏ, đúng đắn có sức khái quát
liên quan tới luận đề.
Từ các luận điểm chúng ta triển khai thành các luận cứ. Luận đề - luận điểm luận cứ là các cấp độ khác nhau của những phán đoán. Chúng có mối quan hệ chặt
chẽ, bổ sung cho nhau. Khi xác định được luận đề cũng như tìm được các luận
điểm, luận cứ, lựa chọn được các dẫn chứng, một thao tác quan trọng tiếp theo là
sắp xếp chúng thành hệ thống.
Xác lập ý giúp người viết có cái nhìn bao quát và tổng thể về văn bản trước khi
tiến hành các phần việc cụ thể như: Dùng từ, đặt câu, dựng đoạn và chủ động trong
5
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

việc phân phối thời gian. Xác lập ý là chỗ dựa để học sinh viết văn dễ dàng. Bởi vì
khâu xác lập ý đã cung cấp toàn bộ những trọng tâm, trọng điểm trong một phạm vi
nghị luận.
* Phát triển ý và vai trò của kĩ năng phát triển ý đối với quá trình tạo lập
văn bản nghị luận xã hội.
- Kĩ năng phát triển ý
Phát triển ý được hiểu một cách khái quát là lập dàn ý, là cách chọn lựa triển

khai các ý chính của bài văn thành các ý nhỏ, ý phụ, đến các ý chi tiết và là cách
lựa chọn, sắp xếp các chi tiết, dẫn chứng để làm sáng tỏ ý được triển khai.
Làm văn mang tính thực hành tổng hợp cao. Bởi vậy để viết được một bài văn
hoàn chỉnh, người viết phải trải qua nhiều khâu, nhiều giai đoạn, đòi hỏi người làm
văn phải có nhiều kĩ năng tương ứng như: Tìm ý, lập dàn ý, trình bày các ý, lựa
chọn các chi tiết, dẫn chứng một cách cụ thể. Đây là kĩ năng hết sức quan trọng,
quyết định cho sự thành công bài văn.
- Vai trò của kĩ năng phát triển ý đối với quá trình tạo lập văn bản nghị
luận xã hội
Văn nghị luận nói chung, văn nghị luận xã hội nói riêng thiên về sự trình bày
các ý kiến, các lí lẽ để giải thích, chứng minh, bình luận, thuyết phục về một vấn đề
nào đó, nhằm tác động vào trí tuệ, lí trí của người đọc nhiều hơn vào cảm xúc, tình
cảm. Bởi vậy văn nghị luận xã hội ngoài việc đòi hỏi các luận cứ xác đáng để đồng
tình hay phủ nhận một vấn đề nào đó còn chú trọng đến nghệ thuật lập luận, cách tổ
chức, sắp xếp các luận điểm, luận cứ và việc sử dụng lí lẽ nhằm thuyết phục người
đọc theo quan điểm của mình. Vẻ đẹp của văn nghị luận xã hội trên phương diện
này chính là chất trí tuệ.
Trong các loại văn bản, văn nghị luận xã hội đòi hỏi tính chặt chẽ, lôgíc hơn cả.
Bởi vậy khi đã xác định được luận đề, đi tìm được luận điểm, luận cứ, yêu cầu tiếp
theo là phải bố trí chúng, sắp xếp chúng một cách khoa học, có hệ thống. Thao tác
này còn gọi là thao tác lập dàn ý. Qúa trình xây dụng các luận điểm, luận cứ, tìm và
lựa chọn dẫn chứng đến sắp xếp chúng thành một hệ thống là bước đi đầu tiên, là
cơ sở cho sự hoàn thiện của bài văn nghị luận. Việc tìm ý, phát triển ý, lập dàn ý
giúp người viết bao quát được nội dung chủ yếu, những luận điểm, luận cứ cần
triển khai. Người viết khoanh vùng được phạm vi và mức độ nghị luận, nhận ra
trọng tâm cần nhấn mạnh, ý phụ có thể lướt qua. Điều này giúp người viết có thể
chủ động phân bố thời gian hợp lí, tránh tình trạng đầu voi đuôi chuột.Như vậy đối
với việc tạo lập văn bản nghị luận xã hội, kĩ năng xác lập ý và phát triển ý có vai
6
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

trò rất quan trọng, không chỉ đủ ý mà còn làm phong phú ý, đảm bảo bài viết chặt
chẽ hợp lôgíc và có sức thuyết phục về vấn đề đưa ra bàn luận.
2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.2.1. Thực trạng xét từ góc độ chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 12
hiện nay
Chương trình sách giáo khoa Ngữ văn đang có những thây đổi, lớn nhất là các
bài văn nghị luận xã hội nhằm nhấn mạnh môn học có tính công cụ trong tương
quan với các môn học khác và thây đổi cách dạy, cách học của chính môn học.
Cũng như bộ sách Ngữ văn THCS, Sách Ngữ văn THPT hiện nay cũng có
nhiều điểm mới so với trước. Theo lời trích dẫn của Phan Trọng Luận trong bài viết
“Về chương trình Ngữ văn và sách giáo khoa” đăng trên tạp chí giáo dục: “Chương
trình phân ban lớp 10, lớp 11 và lớp 12 THPT còn gọi là chương trình chuẩn hay cơ
bản dùng cho các ban khoa học xã hội – nhân văn, khoa học tự nhiên và các lớp
không phân ban. Chương trình này sẽ dùng cho đại đa số học sinh THPT theo dự
tính có thể dao động từ 80% - 90%. Bên cạnh chương trình chuẩn còn có chương
trình nâng cao...”
Chương trình lớp 12 THPT phân ban theo chương trình chuẩn (Chương trình
giáo dục nhà trường năm học 2018 – 2019) có các tiết Làm văn cụ thể sau:
- Tiết 3: Nghị luận về một tư tưởng đạo lí
- Tiết 13: Nghị luận về một hiện tượng đời sống
- Tiết 18: Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ
- Tiết 21: Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học
- Tiết 38: Luyện tập vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt trong bài văn

nghị luận
- Tiết 41: Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận
- Tiết 47: Chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận
- Tiết 56: Thực hành chữa lỗi trong văn nghị luận
- Tiết 65: Nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi
- Tiết 81: Rèn luyện kĩ năng Mở bài, Kết bài trong văn nghị luận
- Tiết 87: Diễn đạt trong văn nghị luận
- Tiết 90: Diễn đạt trong văn nghị luận
- Tiết 102 - 103: Ôn tập phần Làm văn
Nhìn vào cấu trúc chương trình, ta thấy chương trình làm văn ở lớp 10, các em
mới được làm quen với văn nghị luận trong những tuần cuối của học kì 2, thì sang
lớp 11 các em được học rất nhiều kĩ năng làm văn nghị luận trong suốt năm học và
7
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

sang năm 12 các em được củng cố rèn luyện lại các kĩ năng làm văn nghị luận qua
hầu hết các tiết làm văn mà chủ yếu là văn nghị luận xã hội.
Vì vậy việc rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy học làm văn
nghị luận xã hội từ lớp 12 là rất quan trọng, đó là cơ sở, là tiền đề để giúp học sinh
nắm bắt được các kĩ năng cơ bản qua đó sẽ áp dụng vào làm bài một cách có hiệu
quả. Xu hướng ra đề thi THPT quốc gia hiện nay là bám sát thực tế xã hội, những
vấn đề xã hội nổi cộ là đề tài nóng và yêu cầu học sinh phải có kiến thức, có kĩ
năng mới có thể làm bài tốt, đồng thời giúp các em có những cách nhìn nhận và
đánh giá các vấn đề diễn ra xung đời sống xã hội một cách chủ động và tích cực.

2.2.2. Thực trạng dạy học làm văn khối 12 ở trường THPT hịên nay
Đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn trong nhà trường THPT không còn là
việc xa lạ nữa, nó đã và đang diễn ra đồng bộ. Việc đổi mới được tiến hành trên cả
3 phân môn: Đọc – hiểu văn bản, Tiếng Việt, Làm văn và phân môn Làm văn luôn
giữ vai trò quan trọng trong việc rèn luyện, bồi dưỡng các kĩ năng sản sinh văn
bản, kĩ năng giao tiếp cho học sinh. Tuy nhiên đối với học sinh khối 12 trường
THPT Như Xuân thì lại rất yếu về các kĩ năng cơ bản của làm văn, một phần do
hạn chế về mặt ngôn ngữ giao tiếp nhưng mặt khác do các em chưa được lĩnh hội
đầy đủ về các kĩ năng cơ bản về Làm văn ở cấp THCS nên nó tạo ra những khó
khăn nhất định đối với giáo viên Ngữ văn ở cấp THPT.
* Thực trạng dạy Làm văn và kĩ năng xác lập ý, phát triển ý qua thực tế
dạy làm văn nghị luận xã hội ở trường THPT
- Thực trạng dạy làm văn
Làm văn là một môn hết sức quan trọng, là kết quả nắm bắt tổng hợp kiến
thức, kĩ năng của các phân môn khác. Dạy học Làm văn giúp học sinh hiện thực
hoá các tri thức Văn, Tiếng Việt vào bài viết. Bởi vậy dạy Làm văn không chỉ là
việc hướng dẫn học sinh biết cách viết một bài văn hoàn chỉnh, đủ ý mà còn phải
biết tìm ý và phát triển ý, sắp xếp ý có lôgíc. Làm văn là dạy cho học sinh năng lực
vận dụng các thao tác làm văn một cách linh hoạt, sáng tạo và vận dụng nó một
cách tổng hợp vào bài viết của mình. Thế nhưng còn nhiều giáo viên chưa nhận
thức đầy đủ về vai trò, vị trí của bộ môn và đặc trưng của phân môn là tính thực
hành tổng hợp cao.
Là một phân môn nặng tính thực hành nhưng dạy học Làm văn hiện nay vẫn
thiên về lí thuyết. Nhiều giáo viên còn dạy lí thuyết chung chung, chưa biến kiến
thức thành bài tập thực hành để học sinh rèn luyện kĩ năng làm bài.
8
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa

Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Việc ra đề, chấm bài, trả bài còn chưa thực sự có tác dụng rèn luyện, sửa chữa
và nâng cao kĩ năng làm văn cho học sinh. Bên cạnh việc ra đề, việc chấm bài còn
nhiều thiếu sót là tình trạng chung của hầu hết các truờng THPT. Trả bài là một yêu
cầu bắt buộc của phân môn Làm văn. Nó được đưa vào chương trình một tiết dạy
cụ thể nhằm nhận xét, đánh giá, sửa lỗi và định hướng khắc phục cho học sinh.
Song hiện nay nhiều giáo viên còn chưa coi trọng tiết trả bài dẫn đến việc chỉ ra các
lỗi của học sinh không được thường xuyên làm cho học sinh cứ nghĩ bài làm của
mình không mắc lỗi.
Đối với học sinh trường THCS&THPT Như Xuân, với đặc điểm hạn chế mang
tính vùng miền, khả năng cảm thụ văn chương của các em còn hạn chế, cách hành
văn chưa thật sự tốt nên chúng tôi rất coi trọng tiết trả bài. Đây là cơ hội để chỉ ra
cho hoc sinh thấy được những tồn tại han chế của minh qua đó giúp các em khắc
phục những yếu kém của mình về các kĩ năng Làm văn
- Thực trạng rèn luyện kĩ năng xác lập ý, phát triển ý qua thực tế dạy học
văn nghị luận xã hội ở trường THPT
Như ở phần trên người viết đã trình bày vai trò quan trọng của việc xác lập ý và
phát triển ý trong quá trình tạo lập văn bản. Tuy nhiên thực tế nó chưa thực sự được
chú ý từ phía người dạy và người học.
Sách giáo khoa hiện hành theo chương trình chuẩn của bộ GD&ĐT từ năm
học 2007 - 2008 đã có nhiều thây đổi theo hướng tích cực. Các bài dạy về rèn luyện
về kĩ năng cho học sinh được biên soạn khá kĩ. Song thực tiễn cho thấy, khi dạy các
bài thực hành giáo viên chưa linh động kiến thức trong việc truyền thụ. Chưa
hướng dẫn thực hành, chưa biến lí thuyết khô khan thành hệ thống kĩ năng thực sự
cho học sinh.
Xác lập ý, phát triển ý giúp học sinh có khả năng tìm ý, làm phong phú ý,
biến chọn lựa các luận cứ thích hợp cho từng luận điểm. Tuy nhiên hiện nay giáo

viên chưa coi trọng việc rèn luyện kĩ năng này cho học sinh. Các em chưa biết xây
dựng hệ thống luận điểm, luận cứ, luận chứng và chưa biết triển khai thế nào cho
hợp lí. Thậm chí có nhiều học sinh chưa biết và phân biệt được đâu là luận điểm,
đâu là luận chứng. Hạn chế này của học sinh trường THCS&THPT Như Xuân được
thể hiện rất rõ, dù giáo viên đã cố gắng truyền thụ các kĩ năng cơ bản nhưng do hạn
chế nhiều về ngôn ngữ và các kĩ năng của làm văn nên vẫn còn nhiều học sinh mắc
phải.
Văn nghị luận xã hội là một kiểu bài phổ biến và được đưa vào chương trình
sớm. Thế nhưng kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua các bài văn nghị luận xã hội
9
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

còn mới mẻ đối với các em đặc biệt là đối với học sinh miền núi như trường
THCS&THPT Như Xuân.
Phân môn Làm văn vốn đã không gây được sự hấp dẫn đối với học sinh khiến
các em lơ là, không quan tâm và một phần giáo viên trèn luyện các kĩ năng cho các
em chưa thật sự kĩ càng. Như vậy vấn đề dạy Làm văn nói chung và dạy kĩ năng
Làm văn nói riêng còn nhiều bất cập, cần phải tìm cách tháo gỡ.
2.2.3. Thực trạng học Làm văn và năng lực xác lập ý, phát triển ý trong
văn nghị luận xã hội của học sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân.
* Thực trạng học Làm văn
Ngày nay do sự phát triển của công nghệ thông tin, khoa học kĩ thuật ngày
càng hiện đại dẫn đến tình trạng học sinh chỉ chú trọng đến các môn khoa học mới
lạ và có sức thu hút, môn văn không còn gây hứng thú cho học sinh như trước ngay

cả trong giờ Đọc – hiểu văn bản với tính chất mượt mà trữ tình của nó. Đó có phải
là nguyên nhân chính không? Một câu hỏi được đặt ra xung quanh vấn đề dạy và
học môn văn ở các trường phổ thông hiện nay là: Tại sao các em không thích học
văn mà chỉ tập trung cho các giờ Toán – Lí – Hoá? Phải chăng là do sự tác động
của hoàn cảnh xã hội, do nhu cầu của việc làm hay là do sự yếu kém ngay trong
chính môn học làm cho học sinh ngày càng lười học văn và tâm lí xa lánh môn văn.
Nếu như trước đây có nhiều học sinh theo chuyên văn thì giờ đây số lượng ít đi,
nhất là học sinh nam càng không theo môn văn dù các em có năng lực.
Là một trường vùng cao mới thành lập lại nằm trên địa bàn kinh tế đặc biệt
khó khăn, điều kiện học hành của học sinh lớp 12A nói riêng và trường
THCS&THPT Như Xuân nói chung đang còn nhiều hạn chế nên năng lực và khả
năng cảm thụ văn chương của các em chưa cao, việc lĩnh hội kiến thức và vận dụng
vào thực tế bài viết của các em còn rất nhiều yếu kém. Ngoài các lỗi về diễn đạt thì
cách trình bày sai chính tả cũng là một vấn đề lớn đối với học sinh tại trường, các
em hay lẫn lộn các chữ cái như: ch – tr; v- b; s – x...nên ngoài việc rèn luyện các kĩ
năng Làm văn cho học sinh còn phải sửa lỗi chính tả.
Để đảm bảo tính khách quan của vấn đề, người viết đã tiến hành cuộc thăm dò
thái độ của 36 học sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân qua hình thức trả
lời câu hỏi trắc nghiện như sau: “Em có thích học văn không?” qua mẫu phiếu điều
tra như sau:
Hãy cho biết thái độ của bạn đối với môn Văn bằng cách khoanh tròn vào đáp án?
A. Rất thích
B. Thích
C. Bình thường
D. Không thích
10
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa

Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Kết quả thu được như sau:
Đáp án
Lựa chọn
Chiếm (%)
A
Rất thích
6.5
B
Thích
20.5
C
Bình thường
35
D
Không thích
38
Theo tỉ lệ điều tra thì tỉ lệ học sinh không thích và thấy bình thường với môn
Văn chiếm tỉ lệ cao (63%) .Đây là một trong những nguyên nhân khiến bài làm văn
của các em không đạt hiệu quả cao.
Để nắm rõ được chất lượng học tập của các em học sinh lớp 12A, cuối kì 1 năm
học 2018 - 2019 người viết đã tiến hành khảo sát cụ thể 36 học sinh của lớp qua đề
bài:
Anh (chị) hãy viết một bài văn nghị luận ngắn (Khoảng 400 từ) trình bày suy
nghĩ của mình về vấn đề: Làm thế nào để giữ môi trường sống của chúng ta ngày
càng sạch đẹp?
Kết quả thu được như sau:

Loại
Số học sinh
Tỉ lệ %
Giỏi
2
6
Khá
8
22
Trung bình
16
44
Yếu
10
28
Nguyên nhân chủ yếu là do các em chưa có phương pháp học đúng đắn. Học
sinh học lí thuyết một cách máy móc mà không chịu động não suy nghĩ, chưa biết
kết hợp lí thuyết và thực hành, chưa vận dụng lí thuyết vào rèn luyện kĩ năng thực
hành văn bản, thói quen sao chép y nguyên sách giáo khoa, sách văn mẫu, trên lớp
không chú ý nghe giảng, về nhà không xem lại bài...Điều này dẫn đến tình trạng
học sinh lệ thuộc tài liệu, làm bài sa đề, lạc đề, thiếu tính sáng tạo.
Vấn đề lo ngại nhất hiện nay là học sinh làm bài văn đối phó, xem Làm văn
như môn học kiểm tra lấy điểm chứ không phải là một môn học rèn luyện các kĩ
năng toàn diện cho mình. Các em không thấy được tầm quan trọng của Làm văn
trong việc bồi dương lí tưởng sống, kĩ năng sống, thể hiện suy nghĩ, tình cảm của
mình. Trên thực tế do học văn không đến nơi, đến chốn, học cốt để đủ điểm trung
bình, học cho qua nên nhiều học sinh THPT nói chung và học sinh lớp 12A
THCS&THPT Như Xuân nói riêng chưa tự viết được một bài văn mạch lạc, hoàn
chỉnh.
11

Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Mặt khác học sinh không quan tâm đến việc sửa chữa, rút kinh nghiệm, không
chịu khó sửa lỗi và theo dõi giáo viên chữa lỗi để đánh giá năng lực của bản thân.
Đây là thực trạng đáng buồn và đầy lo ngại cần có biện pháp khắc phục đối với
giáo viên dạy Văn.
* Thực trạng năng lực xác lập ý và phát triển ý trong văn nghị luận xã hội
của học sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân.
Như đã khẳng định về vai trò, vị trí của kĩ năng xác lập ý và phát triển ý trong
dạy học Làm văn mà đặc biệt là nghị luận xã hội. Song thực tế việc rèn luyện kĩ
năng này chưa được học sinh coi trọng. Điều này dẫn đến hậu quả năng lực tìm ý,
chọn ý, sắp xếp ý và làm cho ý phong phú còn kém.
Năng lực xác lập ý và phát triển ý được thể hiện một cách rõ nhất trong bài viết
của học sinh. Để biết được một bài văn hoàn chỉnh không bị thiếu ý, thừa ý, lạc ý
đòi hỏi người viết phải vạch ra một dàn ý chi tiết với đầy đủ các ý chính, ý phụ
cùng với chi tiết dẫn chứng cần triển khai hay nói cách khác là luận điểm, luận cứ,
luận chứng. Vậy mà khi viết văn các em thường đặt bút viết từ đầu đến cuối mà
không hề có thói quen tìm ý và sắp xếp ý theo một hệ thống trước khi viết. Đây là
hạn chế dễ nhận thấy nhất ở học sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân.
Để chứng minh cho điều này, người viết đã tiến hành khảo sát cụ thể tình hình
học Làm văn của lớp. Cụ thể là trước khi vào tiết dạy "Luyện tập vận dụng kết hợp
các thao tác lập luận" (Tiết 41 – Ngữ văn 12) giáo viên hỏi : Trước khi làm bài các
em có thói quen lập dàn ý hay không? thì đa số các em trả lời là không. Điều này là
hệ quả của việc quan niệm lập dàn ý không quan trọng. Do đó bài viết của các em

thường thiếu ý, lặp ý, lạc ý, sắp xếp lộn xộn, thậm chí cả bài viết dài đến mấy trang
mà không hề có ý nào. Điều này đặt ra yêu cầu cần có những biện pháp khắc phục
hiệu quả nhất cho thực trạng trên.
Để nắm bắt được thực trạng này, người viết đã ra một đề khảo sát cụ thể lớp 12A
cuối học kì năm học 2018 - 2019 lần thứ nhất qua đề bài nghị luận xã hội:
Viết một bài văn ngắn (khoảng 400 từ) trình bày suy nghĩ của anh chị về nạn
bạo hành trong xã hội.
Kết quả khảo sát lần thứ nhất thu được như sau:
Lớp

Số lượng
HS

12A

36

Không mắc lỗi Lỗi lạc ý
SL
%
SL
%

Lỗi thiếu ý
SL
%

Lỗi thừa ý
SL
%

3

11

14

8.3

8

22.2

30.6

38.9
12

Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Từ con số cụ thể qua điều tra ở trên, người viết thấy rằng năng lực xác lập ý và
phát triển ý của các em còn rất kém.Đây là một điều đáng bàn và đáng phải quan
tâm, đặc biệt là khi các em chuẩn bị thi THPT Quốc gia 2019. Cần có những biện
pháp để khắc phục một cách hiệu quả nhất cho thực trạng trên.

2.3. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý trong
quá trình dạy học làm văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 12A trường
THCS&THPT Như Xuân
2.3.1. Rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý trong giờ lí thuyết.
Là một phân môn mang đậm tính thực hành.Nhưng không phải vì thế mà rèn
luyện lí thuyết không quan trọng. Lí thuyết là kiến thức mang tính lí luận, khái quát
được thể hiện bằng định nghĩa, khái niệm…Đó là những kiến thức có tính chất
công cụ. Vì vậy nó là tiền đề, là chìa khoá, là cơ sở dẫn đường cho thực hành kĩ
năng.
Như vậy để làm được một bài tập yêu cầu học sinh phải nắm vững lí thuyết.
Thực tế cho thấy không một ai có thể thực hành tốt mà không nắm vững kiến thức
lí thuyết. Dạy học Làm văn nói riêng và dạy học các môn khác nói chung, lí thuyết
vẫn là nội dung dạy học được đề cao. Tuy nhiên vấn đề dặt ra ở đây là dạy lí thuyết
như thế nào cho hợp lí và có kết quả tốt?
Theo sách giáo khoa phổ thông hiện nay, Làm văn có 2 loại lí thuyết đó là lí
thuyết kiểu bài và lí thuyết kĩ năng. Hiện nay do nhiều lí do khác nhau mà giáo viên
mới chỉ chú ý nhiều đến lí thuyết mà chưa đi sâu vào phần thực hành. Để khắc phục
điều này theo người viết cần tạo ra cơ chế dạy học mới chống lại lỗi dạy sáo rỗng
về kiến thức lí thuyết, dạy lí thuyết thông qua thực hành, đặc biệt là dạy những tiết
về kĩ năng xác lập ý và phát triển ý.
Dạy lí thuyết Làm văn cho học sinh có nhiều cách khác nhau. Có thể đi từ lí
thuyết đến rèn luyện kĩ năng, tức là dạy trực diện lí thuyết. Đây là con đường ngắn
nhất để tiết kiệm được thời gian khi dung lượng kiến thức quá nhiều. Để tăng
cường hiệu quả giờ dạy và gây được hứng thú của học sinh thì phương pháp tối ưu
là dạy học lí thuyết qua con đường thực hành. Tức là giáo viên rút ra những khái
niệm, những định nghĩa sau khi cho học sinh làm các bài tập.
Để cụ thể hoá phương pháp này, người viết đưa ra quá trình các bước lên lớp
như sau:
Bước 1: Ôn tập nhanh.
Trước khi dạy bài mới nên ôn tập lại kiến thức cũ, để học sinh hiểu sâu hơn và

tiết kiệm được thời gian về lí thuyết thực hành rèn luyện kĩ năng.
13
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Bước 2: Truyền thụ lí thuyết với phương pháp giảng đến đâu luyện đến đấy
(giảng – luyện). Đây là phần trọng tâm của giờ dạy lí thuyết Làm văn, giáo viên
nên chọn văn bản mẫu, ví dụ cụ thể ở SGK, sau đó nêu các câu hỏi gợi mở, dẫn dắt
học sinh chiếm lĩnh tri thức. Sau khi hoàn thành xong ví dụ SGK, giáo viên có thể
đưa bài tập nâng cao ngoài sách bằng hình thức bảng phụ để củng cố nâng cao kiến
thức, giúp học sinh nhuần nhuyễn về các kĩ năng, các thao tác.
Bước 3: Hướng dẫn luyện tập: Đây cũng được xem là nội dung không thể thiếu
của bài học. Giáo viên dành thời gian khoảng 10 phút để hướng dẫn, gợi ý các em
cách giải các bài tập trong phần luyện tập này.
Bước 4: Hướng dẫn làm bài tập ở nhà: Giáo viên đưa ra câu hỏi yêu cầu học
sinh về nhà giải quyết, hôm sau dành thời gian kiểm tra, nhận xét cho các em.
Như vậy dạy lí thuyết thông qua thực hành là một phương pháp rất hiệu quả.
Qua thực hành nhằm hình thành và củng cố khái niệm cho học sinh, rèn luyện kĩ
năng xác lập ý và phát triển ý cũng như một số kĩ năng cơ bản khác khi làm văn
nghị luận xã hội.
2.3.2. Rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý trong giờ thực hành.
Học văn là phải đi đôi với Làm văn. Làm văn giữ vai trò quan trọng – đảm
đương nhiệm vụ rèn luyện các kĩ năng cho học sinh như kĩ năng hùng biện, kĩ năng
giao tiếp, kĩ năng sống…
Điều thuận lợi cho học sinh hiện nay là phân phối chương trình có rất nhiều tiết

luyện tập thực hành tại lớp, cứ một tiết lí thuyết lại có một đến hai tiết luyện tập sâu
đó viết bài. Giáo viên cũng có thể lồng ghép giờ thực hành trong giờ lí thuyết hoặc
tiết trả bài. Nói đến thực hành là phải nói đến hệ thống bài tập. Sách giáo khoa đã
có hệ thống bàì tập cho mỗi mục chính trong từng mục của chương trình. Giáo viên
có thể chia bài tập thành hai phần: Phần bài tập ở lớp và phần bài tập ở nhà. Dựa
vào SGK để thêm, bớt, chuyển đổi yêu cầu sao cho bài tập đa dạng, phong phú hơn.
Hệ thống bài tập phải đi từ dễ đến khó và rèn luyện được hầu hết lí thuyết kĩ năng
đã nêu ở phần lí thuyết. Ngoài ra bài tập không chỉ giới hạn ở SGK mà có thể là bài
tập nâng cao ngoài sách, tuỳ thuộc vào sự linh động của giáo viên.
Quy trình thực hành này có thể khái quát thành các bước cơ bản sau:
Bước 1: Chia lớp thành nhóm và phân công công việc. Để khắc phục tình trạng
người làm việc, người ngồi chơi, giáo viên nên chia lớp thành các nhóm nhỏ hơn và
mỗi nhóm cử ra một nhóm trưởng. Việc phân chia theo nhóm hoàn thành là chúng
ta đã thực hiện được công việc quan trọng trong giờ thực hành rèn luyện kĩ năng.
14
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Bước 2: Tổ chức tiến hành giờ thực hành. Sau khi hoàn thành bước tổ chức,
giáo viên nêu qua về kiến thức lí thuyết để các em hồi cố lại áp dụng vào bài thực
hành của mình. Việc nhắc lại lí thuyết chỉ nên tiến hành trong một thời gian ngắn
để dành thời gian cho việc thảo lụân chính. Sau khi nhóm thảo luận xong, giáo viên
gọi đại diện mỗi nhóm trình bày kết quả thảo luận của mình, các nhóm khác nhận
xét, bổ sung. Sau đó giáo viên tổng hợp lại và nhận xét đánh giá cụ thể từng nhóm
và chuyển sang dạng bài tập khác.

2.3.3. Rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý trong giờ trả bài.
* Phương pháp ra đề
Trung bình cứ ba tuần các em được làm một bài viết và kèm theo đó là tiết trả
bài. Khâu ra đề của giáo viên là một yếu tố rất quan trong. Việc ra đề cho thấy ý
thức, trách nhiệm, năng lực chuyên môn của giáo viên. Đề văn nghị luận nói chung,
đề văn nghị luận xã hội nói riêng dù là dạng giải thích, chứng minh hay bình luận
thì yều cầu đề nghị luận phải đảm bảo tính khoa học, hướng mạnh theo tinh thần
đổi mới phương pháp dạy học. Đề nghị luận xã hội phải có tính giáo dục cao để
hướng các em tới những giá trị chân, thiện, mĩ
Đề phải có nội dung sáng sủa, mạch lạc, tránh dùng từ tối nghĩa làm cho học sinh
khó hiểu, hiểu sai yêu cầu của đề.
Ví dụ cho đề bài: Nhà văn M.Gorki đã viết: “Sách mở rộng trước mắt ta những
chân trời mới” thì học sinh sẽ không hiểu yêu cầu của đề là gì. Cũng đề bài như
vậy nhưng giáo viên đưa ra yêu cầu sáng rõ bình luận hay chứng minh hay giải
thích câu nói đó thì học sinh sẽ làm được ngay.
* Phương pháp chấm bài
Chấm bài là công việc vất vả nhưng đầy hứng thứ. Bởi vì giáo viên sẽ được
tiếp xúc với thế giới tâm hồn, trong sáng của các em. Chấm bài cho học sinh phải
trải qua ba bước.
- Bước chuẩn bị: Giáo viên phải xây dựng được một dàn ý khung cơ bản và
biểu điểm chấm. Khung dàn ý phải chi tiết, đầy đủ, chu đáo với các luận điểm, luận
cứ, luận chứng cụ thể rành mạch để khi chấm đánh giá được năng lực viết của các
em.
- Bước chấm bài: Bước vào chấm bài, giáo viên phải có tâm lí sẵn sàng, thoải
mái, công tâm. Khi chấm giáo viên phải đọc kĩ bài của học sinh, nhận xét và phê
bình kĩ lưỡng từ lỗi nhỏ như lỗi chính tả, dùng từ, đặt câu, diễn đạt có ý hay
không…trong lời phê phải có lời nhận xét ưu – khuyết điểm của từng bài. Khuyến
15
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

khích các em trình bày đẹp, sạch sẽ. Khâu cho điểm phải chính xác, công bằng và
đặt trong tình hình chung của lớp.
- Bước tổng kết: Đây là quá trình giáo viên tổng kết lại công việc chấm bài và
chuẩn bị cho tiết trả bài. Chấm xong giáo viên cần phải tổng kết điểm và tổng kết
lỗi cho học sinh. Xem có bao nhiêu điểm giỏi, khá, trung bình, yếu…Đối với lỗi
tìm ý và phát triển ý: Tổng hợp từ lỗi sai, thiếu ý, lạc ý…nhờ đó mà các em có cái
nhìn toàn diện về bài của mình.
Thực hiện đúng các bước trên đây là giáo viên đã hoàn thành được nhiệm vụ
chấm bài, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Làm văn.
* Phương pháp trả bài
Một giờ trả bài nếu được tiến hành nghiêm túc, có sự chuẩn bị chu đấo sẽ lôi
cuốn và thu hút học sinh. Bởi vậy một giờ trả bài phải có quy trình hợp lí được cụ
thể qua các bước sau:
- Bước 1: Tìm hiểu đề: Giáo viên gọi học sinh nhắc lại đề, lên bảng ghi và
hướng dẫn học sinh tìm hiểu yêu cầu của đề qua ba phương diện: Thể loại, nội
dung và phạm vi dẫn chứng. Bước này nhằm luyện cho học sinh kĩ năng phân tích
và tìm hiểu đề.
- Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý: Đây là bước quan trọng nhằm luyện cho học sinh
kĩ năng xác lập ý và phát triển ý. Giáo viên yêu cầu học sinh trình bày dàn ý của
mình đã triển khai trong bài viết. Qua dàn ý của học sinh, giáo viên gọi cả lớp nhận
xét, bổ sung ý. Cuối cùng giáo viên tổng hợp lại tất cả các ý kiến và đưa ra dàn ý
chi tiết mẫu chuẩn
- Bước 3: Phát hiện lỗi và sửa lỗi: Giáo viên sử dụng bảng phụ để nêu lên một
số lỗi để học sinh phát hiện và sửa chữa, rút kinh nghiệm

- Bước 4: Nhận xét, đánh giá: Giáo viên nhận xét ưu điểm và nhược điểm của
các em qua các bài viết. Đọc bài văn hay nhất để các em tham khảo.
- Bước 5: Trả bài: Phát bài cho học sinh để các em biết điểm và các lỗi của
mình.
2.3.4. Rèn luyện qua hệ thống bài tập
* Xây dựng hệ thống bài tập xác lập ý và phát triển ý trong văn nghị luận
xã hội
- Bài tập xác lập và phát triển luận điểm
Mục đích của loại bài tập này là nhằm rèn luyện và nâng cao kĩ năng xác lập và
phát triển luận điểm.
+ Bài tập xác luận điểm:
16
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Ví dụ: Anh (chị) hãy tìm một số luận điểm mà mình cho là có giá trị đối với đề
bài:
Hãy giải thích câu tục ngữ: “Uống nước nhớ nguồn”
Hướng dẫn trả lời: Dựa vào nội dung cần nghị luận của bài, học sinh có thể nêu
một số luận điểm chính như sau:
Nước (dòng nước, dòng sông) bao giờ cũng bắt nguồn từ một nguồn nhất định.
Không có nguồn thì không thể có dòng nước.
Uống nước phải nhớ nguồn, đó cũng là lẽ tự nhiên, hợp đạo lí làm người, giúp
con người gần gũi nhau hơn, có trách nhiệm với nhau hơn.
Cần giữ gìn và làm phong phú thêm những thành quả mà thế hệ trước để lại

+ Bài tập phát triển luận điểm thành luận cứ
Ví dụ: Từ luận điểm “Tiền không mua được hạnh phúc”, em hãy phát triển luận
điểm đó thành các ý nhỏ hơn để chứng minh?
Hướng dân trả lời:
Hạnh phúc theo nghĩa đích thực, lành mạnh, chân chính thì tiền không có hiệu
lực để sản sinh ra tình yêu.
Hạnh phúc đích thực là kết quả của mỗi con người tự tạo ra từ bên trong bản
thân bằng nỗ lực sáng tạo, bằng những tình cảm nhân ái cao thượng. Không có
hạnh phúc từ bên ngoài đưa đến cho ai cả.
+ Bài tập xác lập và phát triển luận cứ
Mục đích của loại bài tập này là nhằm rèn luyện và nâng cao kĩ năng xác
lập và phát triển luận cứ.
Bài tập xác lập luận cứ
Ví dụ: Anh (chị) hãy xác lập luận cứ cho luận điêm sau:
“ Rừng cung cấp cho con người nhiều loại cây quý”
Hướng dẫn trả lời:
Rừng cung cấp nhiều loại cây gỗ quý có giá trị xuất khẩu cao như lim, táu,
pơmu, sến, trắc…
Rừng cung cấp nhiều loại dược liệu có công dụng chữa bệnh như sâm, nấm linh
chi, cam thảo, hạnh nhân, hương nhu…
Bài tâp phát triển luận cứ:
Ví dụ: Đọc và phân tích cách trình bày dẫn chứng trong đoạn văn sau đây:
“Có nhiều cách quan niệm về tự do. Có người cho rằng tự do là không ràng
buộc mình với người khác, lại có người quan niệm tự do là ai muốn làm gì cũng
được tùy theo ý thích của mình. Những quan niệm này, hoặc là thờ ơ với người
17
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa

Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

khác, lảng tránh trách nhiệm và nghĩa vụ, hoặc là nổi loại kiểu vô chính phủ. Với
Pêtôphi, tự do mang ý nghĩa lớn lao hơn nhiều. Đó là lí tưởng, là lẽ sống cao đẹp
của dân tộc, rộng hơn là của nhân loại, là khát vọng được giải phóng. Ý thơ của
Pêtôphi làm ta nhớ đến những vần thơ của người tù vĩ đâị Hồ Chí Minh: “Trên
đời ngàn vạn điều cay đắng; Cay đắng chi bằng mất tự do…”
Hướng dẫn trả lời: Cách phân tích, trích dẫn dẫn chứng: Phân tích, trích dẫn dọc:
“Trên đời ngàn vạn điều cay đắng; Cay đắng chi bằng mất tự do…”
- Bài tập xây dựng đoạn
Mục đích của bài tập này là rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng các luận
điểm, luận cứ vào khâu tạo dựng văn bản ngắn đó là đoạn văn. Đây là bước rèn
luyện cao hơn, sau bước xác lập và phát triển luận điểm, luận cứ.
Ví dụ: Dựa vào câu chủ đề sau đây hãy viết một đoạn văn ngắn theo phương
pháp diễn dịch: “Sách đưa đến cho người đọc những hiểu biết về thế giới xung
quanh, về vũ trụ bao la, về những đất nước và những dân tộc xa xôi”
+ Đoạn văn tham khảo: “Sách đưa đến cho người đọc những hiểu biết về thế
giới xung quanh, về vũ trụ bao la, về những đất nước và những dân tộc xa xôi.
Những quyển sách khoa học có thể giúp người đọc khám phá ra vũ trụ vô tận với
những quy luật của nó, hiểu được trái đất tròn mang trên mình nó bao nhiêu đất
nước khác nhau với những hoàn cảnh thiên nhiên khác nhau. Những quyển sách xã
hội học lại giúp ta hiểu biết về đời sống con người trên các phần đất khác nhau đó
với những đặc điểm về kinh tế, lịch sử, văn hoá, những truyền thống, những khát
vọng”
- Bài tập qua các mức
Mục đích của loại bài tập này là rèn luyện cho học sinh kĩ năng xác lập ý và
phát triển ý từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp giúp các em quen dần với từng
loại bài tập để sau này có thể làm thông thạo tất cả các bài dù ở mức độ nào.

+ Bài tập nhận diện
Ví dụ: Em hãy tìm các lụân điểm, luận cứ có trong đoạn văn sau đây:
“Tuổi trẻ Việt Nam là tuổi vác việc nước.(1) Triệu Thị Trinh 19 tuổi vào núi
mộ quân đánh giặc Ngô, thưòng cưỡi voi, mặc áo giáp vàng ra trận.(2) Nguyễn Huệ
18 tuổi cầm quân, 23 tuổi làm tướng, góp phần quyết định chiến thắng oanh liệt của
phong trào Tây Sơn. (3) Nguyễn Tất Thành 20 tuổi đã xuất dương tìm đường cứu
nước, giương cao ngọn cờ giải phóng dân tộc cho các nước thuộc địa”.(4).
- Hướng dẫn trả lời: Câu 1 là chủ đề của đoạn cũng là luận điểm của đoạn. Câu
2,3,4 là luận cứ của đoạn.
18
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

+ Bài tập sáng tạo
Ví dụ: Anh (chị) hãy viết một đoạn văn ngắn trình bày ý kiến của mình về tình
bạn?
Đoạn văn tham khảo: Theo ý tôi, tình bạn là một trong những tình cảm cần thiết
và quan trọng của con người. Con người ta dù bất cứ lứa tuổi nào, đều không thể
sống mà không có bạn bè, không có tình bạn. Người phải sống lẻ loi, cô đơn, vắng
bóng bạn bè không thể xem là sung sướng. Trong tình bạn điều quan trọng nhất là
sự chân thành. Sự lừa dối là điều tối kị trong tình bạn.
* Quy trình các bước thực hành rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý
trong văn nghị luận xã hội
- Thực hành rèn luyện kĩ năng xác lập luận điểm và phát triển luận điểm
trong văn nghị luận xã hội

Bước 1: Thực hành xác lập luận điểm
Thao tác 1: Ôn tập nhanh một số kiến thức lí thuyết cơ bản về luận điểm bằng
những câu hỏi gợi mở như:
Luận điểm là gì? Có mấy phương pháp triển khai luận điểm ?
Thao tác 2: Giáo viên đưa một số bài tập nhận biết yêu cầu học sinh xác lập luận
điểm. Ở thao tác này giáo viên gợi cho học sinh trả lời các câu hỏi:
Tìm luận điểm? Phân tích phương pháp trình bày luận điểm của các đoạn văn
trong đó (diễn dịch, quy nạp, hay tổng phân hợp)?
Thao tác 3: Kiểm tra, đánh giá kết quả xác lập luận điểm của học sinh.
Bước 2: Thực hành phát triển luận điểm
Thao tác 1: Giáo viên yêu cầu học sinh phát triển luận điển thành các luận cứ
Thao tác 2: Tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm để triển khai ý
Thao tác 3: Gọi các nhóm phát biểu và nhận xét bổ sung
Thao tác 4: Tổng hợp và đánh giá
Bước 3: Kiểm tra
Thao tác 1: Giáo viên ra đề kiểm tra
Thao tác 2: Giáo viên thu bài, chấm bài và nhận xét
Thao tác 3: Trả bài, nhận xét và sửa lỗi cho học sinh
- Thực hành rèn luyện kĩ năng xác lập luận cứ và phát triển luận cứ trong
văn nghị luận xã hội
Bước 1: Thực hành xác lập luận cứ
Bước 2: Cho học sinh làm quen với các phương pháp trình bày dẫn chứng qua
việc phân tích ví dụ
19
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học

sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Bước 3: Thực hành bài tập phát triển luận cứ
- Thực hành rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn nghị luận xã hội
Bước 1: Cho học sinh làm quen với đoạn văn mẫu
Bước 2: Thực hành viết đoạn văn
* Thao tác 1: Giáo viên ra để và yêu cầu học sinh viết đoạn văn nghi luận xã
hội.
* Thao tác 2: Hướng dẫn, gợi ý cách làm
* Thao tác 3: Thu, chấm bài, trả bài và nhận xét
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với
bản thân đồng nghiệp và nhà trường
Sau khi tiến hành rất nhiều biện pháp đã nêu ở phần trên nhằm nâng cao chất
lượng bài làm của học sinh lớp 12A nói riêng và học sinh khối 12 trường
THCS&THPT Như Xuân nói chung trong việc rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát
triển ý trong các bài văn nghị luận xã hội, người viết đã tiến hành khảo sát lần hai
qua đề bài:
Viết một bài văn (khoảng 400 từ) trình bày suy nghĩ của anh (chị) về hiện tượng
bạo lực học đường và phương châm hành động: “Nói không với hành vi bạo lực
và tệ nạn xã hội” của học sinh hiện nay.
Kết quả khảo sát lần 2 thu được như sau:
Lớp

Số lượng Không mắc lỗi Lỗi lạc ý
Lỗi thiếu ý
Lỗi thừa ý
SL
%
SL
%

SL
%
SL
%
HS
12A
36
16
44.4 5
14.0 8
22.2 7
19.4
Sau khi áp dụng các biện pháp nhằm khắc phục và giảm những lỗi mà học sinh
mắc phải trong quá trình làm văn nghị luận xã hội, người viết nhận ra:
Thứ nhất, số lượng học sinh mắc lỗi có giảm so với lần khảo sát thứ nhất. Trong
số em không mắc lỗi nào đã tăng lên rất nhiều.
Thứ hai, đối với những học sinh còn mắc lỗi thì số lượng lỗi mà các em mắc phải
trong một bài làm văn giảm đi rất nhiều trên cả ba phương diện lỗi là: Lỗi lạc ý; lỗi
thiếu ý và lỗi thừa ý.
20
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

Như vậy qua kết quả khảo sát hai lần, ta có thể nhận ra những biện pháp mà
người viết thực hiện ở đề tài này được áp dụng phần nào đã có tác động trong việc

nâng cao chất lượng bài làm văn nghị luận xã hội nói riêng và trong quá trình làm
văn nghị luận nói chung. Qua đó cho thấy những biện pháp mà người viết đưa ra
trong đề tài Sáng kiến kinh nghiệm này là có hiệu quả, giúp các em học sinh khắc
phục được những lỗi sơ đẳng hay mắc phải trong quá trình làm bài góp phần nâng
cao chất lượng viết bài của học sinh lớp12A trường THCS&THPT Như Xuân, để
chuẩn bị tốt nhất cho các em những kĩ năng hành văn cơ bản trong kì thi THPT
Quốc gia năm 2019 và những năm tiếp theo.

21
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa


Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Đối với dạy học Làm văn – Phân môn có tính đặc thù là tính thực hành tổng
hợp cao lại được giảng dạy như một phân môn lí thuyết, thì việc đổi mới càng trở
nên cấp thiết và quan trọng. Làm văn là môn học giúp học sinh hình thành và phát
triển kĩ năng tạo lập văn bản. Trong đó kĩ năng xác lập ý và phát triển ý giữ vị trí
không nhỏ, như PGS.TS Đỗ Ngọc Thống đã khẳng định trong bài “Vai trò của luận
điểm trong văn bản nghị luận” (04/2006) đó là: “Dạy học văn cần dạy cho học sinh
biết cách tạo ý, làm phong phú ý và biết cách tổ chức và sắp xếp ý” [14, tr.29]
Trong cuộc sống hiện đại, nhu cầu nghị luận ngày càng tăng cao và yêu cầu
cũng cao hơn mà kĩ năng xác lập ý và phát triển ý là một tiêu chí để đánh giá chất
lượng, sức thuyết phục của bài văn nghị luận. Đây là một yêu cầu cấp bách đối với
giáo viên dạy môn Ngữ văn. Đặc biệt là đối với các trường vùng cao như

THCS&THPT Như Xuân.
3.2. Kiến nghị
Dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn, người viết mạnh dan chọn đề tài “ Một số
biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho
học sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân” làm sáng kiến kinh nghiệm. Với
đề tài này người viết đã đề xuất một số biện pháp về dạy học Làm văn thể hiện qua
các hình thức dạy học, các dạng bài bài tập cụ thể về luyện ý và có đi sâu vào một
số nội dung, thao tác rèn luyện để hướng tới dạy học một cách hiệu quả nhất.
Qua đề tài này, người viết mong muốn được quý thầy cô giáo cùng quan tâm
ủng hộ và góp ý kiến chân thành để đề tài được hoàn thiện hơn, góp phần tìm ra
một hướng đi thích hợp cho việc rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy
học Làm văn nghị luận xã hôi cho học sinh khối 12 ở các trường THPT nói chung
và trường THCS&THPT Như Xuân nói riêng.
Thanh Hoá, ngày 20 tháng 05 năm 2019
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,
ĐƠN VỊ
không sao chép nội dung của người khác.
HIỆU TRƯỞNG
NGƯỜI VIẾT:

Lê Sỹ Nam

Lương Văn Duyên
22

Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa

Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng xác lập ý và phát triển ý qua dạy nghị luận xã hội cho học
sinh lớp 12A trường THCS&THPT Như Xuân

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phương Lựu (chủ biên), (2008), Lí luận văn học tập 1, Nxb Đại học sư phạm.
2. Phương Lựu (chủ biên), (2009), Lí luận văn học tập 3, Nxb Đại học sư phạm
3. Trần Đình Sử (chủ biên), (2007), Lí luận văn học tập 2, Nxb Đại học sư phạm
4. Trần Đình Sử, (2003), Đổi mới dạy học làm văn ở trường THPT, Tạp chí văn học
và tuổi trẻ.
5. Trần Đình Sử (Chủ biên), Nguyễn Đăng Diệp, Nguyễn Ngọc Hóa, Phan Trọng
Luận, (2000), Dàn bài Tập làm văn 12, NXBGD
6. Trần Đình Sử (Chủ biên), Lê A, Nguyễn Quang Ninh, Hà Bình Trị, Trần Đăng
Xuyền, Sách giáo khoa Làm văn 11, NXBGD.
7. Phan Trọng Luận (Tổng chủ biên), (2010), Ngữ văn lớp 10 tập1,2 , Nxb Giáo
dục Việt Nam
8. Phan Trọng Luận (chủ biên), (2008), Phương pháp dạy học văn, Nxb Đại học
quốc gia Hà Nội.
9. Phan Trọng Luận, (6/2006), Về chương trình Làm văn và sách giáo khoa, Tạp
chí dạy và học ngày nay
10. Phan Trọng Luận, (Chủ biên), (2009), Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10, NXB
Giáo duc
11. Nguyễn Văn Đường, (2008), Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10, Tập 2 bộ cơ bản,
NXB Hà Nội
12. Nguyễn Quốc Siêu, (2004), Kĩ năng làm văn nghị luận phổ thông, Nxb Giáo
duc
13. Bảo Quyến, (2000), Rèn luyện kĩ năng làm văn nghi luận, Nxb Giáo dục
14. Đỗ Ngọc Thống (4/2006), Vai trò của luận điểm trong văn bản nghị luận, tạp
chí dạy và học ngày nay.
15. Đỗ Ngọc Thống, (1/2006), Đổi mới quan niệm về dạy học Làm văn, Tạp chí
dạy và học ngày nay.

16. Đỗ Hữu Châu (Chủ biên), Nguyễn Xuân Nam, Nguyễn Quang Ninh, Cao Đức
Tiến (1994), Sách giáo viên Làm văn 10, NXBGD.
17. http:// Google.com.vn

23
Giáo viên: Lương Văn Duyên

Trường THCS&THPT Như Xuân – Thanh Hóa