Phát triển du lịch bền vững huyện đảo lý sơn, tỉnh quảng ngãi

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG
--------------------------------

NGUYỄN THANH TƢỞNG

PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG
HUYỆN ĐẢO LÝ SƠN, TỈNH QUẢNG NGÃI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG

HÀ NỘI - 2018


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG
--------------------------------

NGUYỄN THANH TƢỞNG

PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG
HUYỆN ĐẢO LÝ SƠN, TỈNH QUẢNG NGÃI

Chuyên ngành

: Môi trƣờng và Phát triển bền vững

Mã số

: Chƣơng trình đào tạo thí điểm

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. PHẠM TRUNG LƢƠNG

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu
đƣợc trình bày trong Luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình hay
luận án nào khác. Tất cả dữ liệu đƣợc sử dụng trong Luận án là trung thực, chính xác. Các
tài liệu tham khảo trong Luận án đều có nguồn gốc rõ ràng và đƣợc trích dẫn theo đúng
nguyên tắc.
Tác giả Luận án

Nguyễn Thanh Tƣởng


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành Luận án này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới
thầy giáo hƣớng dẫn của tôi: PGS.TS. Phạm Trung Lƣơng, ngƣời đã tận tình hƣớng
dẫn tôi về chuyên môn và động viên tôi về tinh thần trong suốt những năm tháng học
tập và thực hiện Luận án.
Bên cạnh đó, tôi cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến tất cả Quý thầy cô giáo
và anh chị thuộc Trung Tâm Nghiên cứu Tài nguyên và Môi trƣờng (nay là Viện Tài
nguyên và Môi trƣờng), Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện để cho tôi có đƣợc
những thành quả của ngày hôm nay.
Xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Trƣờng Đại học Sƣ Phạm – Đại học Đà Nẵng cùng
tất cả Quý thầy cô giáo trong khoa Địa lí, Trƣờng Đại học Sƣ Phạm – Đại học Đà Nẵng

đã động viên, hỗ trợ cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện Luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, Sở Tài
Nguyên và Môi trƣờng tỉnh Quảng Ngãi, Huyện ủy và UBND huyện đảo Lý Sơn, Phòng
Văn hóa Thông tin, Phòng Nội Vụ, Phòng Lao động - Thƣơng binh và Xã hội, Phòng Tài
Nguyên và Môi trƣờng, Công an huyện đảo Lý Sơn và ngƣời dân các xã An Vĩnh, An Hải
và An Bình, cùng các anh chị là khách du lịch đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu
thập thông tin và khảo sát thực địa.
Cuối cùng và trên hết, tôi cảm ơn sâu sắc sự thông cảm, sẻ chia và hỗ trợ của ngƣời
thân, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn thành Luận án này.
Tác giả Luận án

Nguyễn Thanh Tƣởng


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT............................................................. v
DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................. vi
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................................... x
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................... 1
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 3
3. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................................... 3
4. Luận điểm nghiên cứu.................................................................................................. 4
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................................ 4
6. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................................... 5
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ..................................................................... 5
8. Bố cục của luận án ...................................................................................................... 6
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............... 7

1.1. Cơ sở lý luận về đánh giá điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên cho phát triển
du lịch .................................................................................................................................. 7
1.1.1. Một số khái niệm.................................................................................................... 7
1.1.2. Vai trò của điều kiện tự nhiên và tài nguyên du lịch cho phát triển du lịch .......... 8
1.1.3. Các nhân tố tác động đến phát triển các loại hình du lịch ................................... 10
1.1.4. Đánh giá điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên cho du lịch ........................ 11
1.2. Cơ sở lý luận về phát triển du lịch bền vững .............................................................. 15
1.2.1. Khái niệm ............................................................................................................. 15
1.2.2. Mục tiêu và nguyên tắc phát triển du lịch bền vững. ........................................... 17
1.2.3. Dấu hiệu nhận biết du lịch bền vững và du lịch không bền vững ....................... 18
1.3. Cơ sở lý luận về phát triển du lịch đảo ....................................................................... 19
1.3.1. Khái niệm đảo và du lịch đảo .............................................................................. 19

i

Erro


1.3.2. Đặc điểm của du lịch đảo ..................................................................................... 20
1.3.3. Vai trò của phát triển du lịch đảo đối với phát triển kinh tế xã hội ..................... 21
1.3.4. Nguyên tắc phát triển du lịch đảo bền vững ....................................................... 22
1.3.5. Nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển du lịch đảo ..................................................... 23
1.4. Một số kinh nghiệm về mô hình phát triển du lịch bền vững ở các đảo và
bài học rút ra cho triển phát du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn ......................... 25
1.4.1. Một số kinh nghiệm quốc tế ................................................................................ 25
1.4.2. Một số kinh nghiệm trong nƣớc ........................................................................... 27
1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho phát triển du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn ........... 28
1.5. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ........................... 29
1.5.1. Công trình nghiên cứu đánh giá tổng hợp cho phát triển du lịch ........................ 29
1.5.2. Những công trình nghiên cứu về đánh giá mức độ bền vững trong du lịch ........ 30

Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................................... 36
CHƢƠNG 2. ĐỊA BÀN, CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 38
2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ..................................................................................... 38
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên của huyện đảo Lý Sơn .......................................................... 38
2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội của huyện đảo Lý Sơn .................................................. 40
2.2. Tiếp cận nghiên cứu ................................................................................................... 41
2.2.1. Tiếp cận thị trƣờng ............................................................................................... 41
2.2.2. Tiếp cận có sự tham gia ....................................................................................... 41
2.2.3. Tiếp cận hệ thống ................................................................................................. 41
2.2.4. Tiếp cận phát triển bền vững................................................................................ 41
2.2.5. Khung phân tích nghiên cứu ................................................................................ 41
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................ 42
2.3.1. Phƣơng pháp điều tra khảo sát thực địa, thu thập thông tin ................................. 42
2.3.2. Phƣơng pháp tham vấn chuyên gia ...................................................................... 43
2.3.3. Phƣơng pháp xử lý số liệu ................................................................................... 44
2.3.4. Sử dụng công cụ phân tích SWOT ...................................................................... 44

ii


2.3.5. Phƣơng pháp đánh giá mức độ thuận lợi của tài nguyên du lịch đối với
phát triển một số loại hình du lịch ở huyện đảo Lý Sơn ................................................ 45
2.3.6. Phƣơng pháp đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững ở huyện đảo
Lý Sơn dƣới góc độ kinh tế, xã hội và môi trƣờng ........................................................ 55
Tiểu kết chƣơng 2.......................................................................................................... 67
CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ............................................. 69
3.1. Kết quả đánh giá mức độ thuận lợi phát triển các loại hình du lịch ở huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 69
3.1.1. Tài nguyên du lịch huyện đảo Lý Sơn ................................................................. 69
3.1.2. Kết quả đánh giá mức độ thuận lợi phát triển các loại hình du lịch huyện đảo

Lý Sơn ............................................................................................................................ 72
3.2. Kết quả đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững ở huyện đảo Lý Sơn
dƣới góc độ kinh tế, xã hội và môi trƣờng .................................................................... 85
3.2.1. Đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững dƣới góc độ kinh tế ..................... 85
3.2.2. Đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững dƣới góc độ xã hội..................... 102
3.2.3. Đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững dƣới góc độ môi trƣờng ............ 110
3.2.4. Những vấn đề đặt ra đối với phát triển du lịch bền vững ở huyện đảo
Lý Sơn .......................................................................................................................... 119
3.3. Định hƣớng phát triển du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn .................................... 120
3.3.1. Cơ sở đƣa ra định hƣớng .................................................................................... 120
3.3.2. Định hƣớng phát triển du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn.............................. 126
3.3.3. Đề xuất giải pháp khả thi cho phát triển du lịch bền vững huyện đảo
Lý Sơn .......................................................................................................................... 133
Tiểu kết Chƣơng 3 ....................................................................................................... 147
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................................................. 149
Kết luận ........................................................................................................................ 149
Khuyến nghị hƣớng nghiên cứu tiếp theo .................................................................... 150

iii


DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ....................................................................................................................... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 153
Tài liệu tiếng Việt ......................................................................................................... 153
Tài liệu tiếng Anh ......................................................................................................... 160
PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 161
Phụ lục 1. Hệ số quy đổi Ki ......................................................................................... 161
Phụ lục 2. Hệ số chi phí trung gian Mi ........................................................................ 161
Phụ lục 3. Thử nghiệm bộ sản phẩm du lịch huyện đảo Lý Sơn ................................. 162

Phụ lục 4. Xác định sức chứa cho một số tuyến, điểm du lịch ở huyện đảo
Lý Sơn .......................................................................................................................... 173
Phụ lục 5. Chƣơng trình giám sát tác động của du lịch đến tài nguyên
và môi trƣờng ............................................................................................................... 180
Phụ lục 6. Phiếu lấy ý kiến chuyên gia ........................................................................ 184
Phụ lục 7. Kết quả xử lý phiếu khảo sát khách du lịch và ngƣời dân địa phƣơng ....... 197
Phụ lục 8. Một số bản đồ và sơ đồ về huyện đảo Lý Sơn ............................................ 215
Phụ lục 9. Một số hình ảnh về huyện đảo Lý Sơn ....................................................... 218

iv


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪ VIẾT TẮT
ANQP

An ninh quốc phòng

CSHT

Cơ sở hạ tầng

CSVCKT

Cơ sở vật chất kỹ thuật

DLBV

Du lịch bền vững

DLCĐ

Du lịch cộng đồng

DLST

Du lịch sinh thái

DTLSVH

Di tích lịch sử văn hóa

DSVH

Di sản văn hóa

ĐDSH

Đa dạng sinh học

ĐKTN

Điều kiện tự nhiên

HĐDL

Hoạt động du lịch

HST

Hệ sinh thái

KDL

Khu du lịch

KTXH

Kinh tế xã hội

LHDL

Loại hình du lịch

PTBV

Phát triển bền vững

PTDL

Phát triển du lịch

SPDL

Sản phẩm du lịch

TNDL

Tài nguyên du lịch

TNMT

Tài nguyên môi trƣờng

TNTN

Tài nguyên thiên nhiên

TTBQ

Tăng trƣởng bình quân

UBND

Ủy ban nhân dân

VHTT
VHTTDL

Văn hóa, Thể thao và Du lịch

v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các giai đoạn trong hoạt động đánh giá theo Mukhina (1973) ........................ 12
Bảng 1.2. Du lịch bền vững và du lịch không bền vững ................................................... 18
Bảng 1.3. Các tiêu chí chung cho du lịch bền vững .......................................................... 32
Bảng 1.4. Các tiêu chí đặc thù của điểm du lịch ............................................................... 32
Bảng 1.5. Hệ thống tiêu chí môi trƣờng dùng để đánh giá tính bền vững
của điểm du lịch ................................................................................................................. 33

Bảng 2.1. Tiêu chí đánh của các loại hình du lịch............................................................. 49
Bảng 2.2. Bảng chuẩn đánh giá cho một số loại hình du lịch ........................................... 49
Bảng 2.3. Tiêu chí thắng cảnh cho phát triển du lịch tham quan tự nhiên ........................ 50
Bảng 2.4. Tiêu chí địa hình cho phát triển du lịch tham quan tự nhiên ............................ 51
Bảng 2.5. Tiêu chí sinh vật cho phát triển du lịch tham quan tự nhiên ............................. 51
Bảng 2.6. Tiêu chí cấu tạo vật chất và sức chứa bãi biển cho du lịch tắm biển ............... 52
Bảng 2.7. Tiêu chí hải văn cho phát triển du lịch tắm biển ............................................... 52
Bảng 2.8. Tiêu chí khí hậu cho phát triển du lịch tắm biển............................................... 53
Bảng 2.9. Tiêu chí khí hậu cho phát triển du lịch nghỉ dƣỡng .......................................... 53
Bảng 2.10. Tiêu chí địa hình cho phát triển du lịch nghỉ dƣỡng ....................................... 54
Bảng 2.11. Tiêu chí di sản văn hóa vật thể cho phát triển du lịch văn hóa ....................... 55
Bảng 2.12. Tiêu chí di sản văn hóa phi vật thể cho phát triển du lịch văn hóa ................. 55
Bảng 2.13. Nhu cầu sử dụng nƣớc của các đối tƣợng ở huyện đảo Lý Sơn ..................... 59
Bảng 2.14. Tiêu chí đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn
dƣới góc độ kinh tế ............................................................................................................ 63
Bảng 2.15. Tiêu chí đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn
dƣới góc độ xã hội ............................................................................................................. 64
Bảng 2.16. Tiêu chí đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo Lý Sơn
dƣới góc độ môi trƣờng ..................................................................................................... 65
Bảng 2.17. Bảng đánh giá tổng hợp mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo
Lý Sơn dƣới góc độ kinh tế ............................................................................................... 66

vi


Bảng 2.18. Bảng đánh giá tổng hợp mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo
Lý Sơn dƣới góc độ xã hội ................................................................................................ 66
Bảng 2.19. Bảng đánh giá tổng hợp mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo
Lý Sơn dƣới góc độ môi trƣờng ........................................................................................ 67
Bảng 3.1. Bảng tổng hợp một số giá trị nổi bật tại huyện đảo Lý Sơn ............................. 69

Bảng 3.2. Tóm tắt các giá trị đa dạng địa học tại huyện đảo Lý Sơn ................................ 70
Bảng 3.3. Mức độ thuận lợi của loại hình du lịch tham quan tự nhiên ở huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 73
Bảng 3.4. Kết quả đánh giá hải văn cho phát triển du lịch tắm biển ở huyện đảo
Lý Sơn .............................................................................................................................. 76
Bảng 3.5. Giá trị trung bình các yếu tố khí tƣợng ở huyện đảo Lý Sơn ........................... 76
Bảng 3.6. Mức độ thuận lợi của loại hình du lịch tắm biển ở huyện đảo Lý Sơn ............. 76
Bảng 3.7. Chỉ tiêu khí hậu sinh học đối với con ngƣời của các nhà khoa học Ấn Độ ...... 78
Bảng 3.8. Kết quả đánh giá khí hậu cho du lịch nghỉ dƣỡng ở huyện đảo Lý Sơn ........... 79
Bảng 3.9. Mức độ thuận lợi của du lịch nghỉ dƣỡng ở huyện đảo Lý Sơn ....................... 79
Bảng 3.10. Mức độ thuận lợi của loại hình du lịch sinh thái ở huyện đảo Lý Sơn ........... 81
Bảng 3.11. Mức độ thuận lợi của du lịch văn hóa ở huyện đảo Lý Sơn ........................... 83
Bảng 3.12. Kết quả đánh giá mức độ thuận lợi phát triển các loại hình du lịch
huyện đảo Lý Sơn .............................................................................................................. 83
Bảng 3.13. Thu nhập du lịch huyện đảo Lý Sơn giai đoạn 2007 – 2015 ........................ 85
Bảng 3.14. Hiệu quả hoạt động của du lịch huyện đảo Lý Sơn năm 2015 ..................... 87
Bảng 3.15. Hiệu quả hoạt động của du lịch tính trên chi phí huyện đảo Lý Sơn
năm 2015 ........................................................................................................................... 87
Bảng 3.16. Tỷ trọng đóng góp của du lịch trong cơ cấu kinh tế của huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 88
Bảng 3.17. Chỉ số về thu nhập du lịch và tỷ trọng du lịch trong cơ cấu kinh tế ............. 88
Bảng 3.18. Số lƣợng khách du lịch đến huyện đảo Lý Sơn giai đoạn 2007 – 2015 ....... 89
Bảng 3.19. Ngày lƣu trú trung bình của khách du lịch tại huyện đảo Lý Sơn ................ 91

vii


Bảng 3.20. Mức chi tiêu trung bình của khách du lịch tại huyện đảo Lý Sơn ................ 91
Bảng 3.21. Mục đích chuyến đi của khách du lịch đến huyện đảo Lý Sơn ...................... 92
Bảng 3.22. Lý do khách du lịch chọn điểm đến du lịch Lý Sơn ....................................... 93

Bảng 3.23. Số lần khách du lịch đến tham quan huyện đảo Lý Sơn ................................. 93
Bảng 3.24. Ý kiến của khách du lịch về hoạt động du lịch hiện nay tại huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 95
Bảng 3.25. Kiến nghị của khách du lịch về hoạt động du lịch của huyện đảo Lý Sơn ..... 96
Bảng 3.26. Kết quả đánh giá chỉ số về khách du lịch........................................................ 96
Bảng 3.27. Tiếp cận thông tin của khách du lịch về điểm đến du lịch Lý Sơn ................. 98
Bảng 3.28. Kết quả đánh giá tính trách nhiệm trong tuyên truyền, quảng bá du lịch .. 100
Bảng 3.29. Kết quả đánh giá tiêu chí về chất lƣợng nguồn lao động du lịch ............... 101
Bảng 3.30. Tổng hợp đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững dƣới góc độ
kinh tế .............................................................................................................................. 102
Bảng 3.31. Số cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch huyện Lý Sơn giai đoạn 2007 - 2015 . 103
Bảng 3.32. Danh sách các tàu cao tốc tuyến Sa Kỳ - Lý Sơn và ngƣợc lại .................... 103
Bảng 3.33. Kết quả đánh giá tốc độ gia tăng các doanh nghiệp du lịch vừa và nhỏ .... 104
Bảng 3.34. Lý do chính của ngƣời dân địa phƣơng muốn tham gia hoạt động du lịch .. 104
Bảng 3.35. Đánh giá về cơ hội việc làm trên huyện đảo Lý Sơn của ngƣời dân
địa phƣơng ....................................................................................................................... 105
Bảng 3.36. Ý kiến ngƣời dân về tác động tích cực của phát triển du lịch đến kinh tế
xã hội ............................................................................................................................... 105
Bảng 3.37. Ý kiến đề xuất của ngƣời dân đối với hoạt động phát triển du lịch
huyện đảo Lý Sơn thời gian tới ....................................................................................... 106
Bảng 3.38. Kết quả đánh giá chỉ số về mức độ hài lòng của cộng đồng địa phƣơng ... 107
Bảng 3.39. Kết quả đánh giá chỉ số về tạo việc làm cho ngƣời dân địa phƣơng .......... 107
Bảng 3.40. Mức độ hài lòng của khách du lịch đối với các vấn đề về an ninh trật tự,
an toàn xã hội ................................................................................................................... 109
Bảng 3.41. Kết quả đánh giá công tác đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội ............ 110

viii


Bảng 3.42. Bảng tổng hợp đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững dƣới góc độ

xã hội ............................................................................................................................... 108
Bảng 3.43. Các văn bản liên quan đến đầu tƣ, tôn tạo và bảo vệ các khu, điểm
du lịch .............................................................................................................................. 111
Bảng 3.44. Kết quả đánh giá tỷ lệ các khu, điểm du lịch đƣợc đầu tƣ tôn tạo,
bảo tồn ............................................................................................................................. 113
Bảng 3.45. Kết quả đánh giá chỉ số về tỷ lệ các khu, điểm du lịch đƣợc quy hoạch ... 115
Bảng 3.46. Kết quả đánh giá tỷ lệ đóng góp từ thu nhập du lịch cho công tác bảo tồn,
phát triển tài nguyên và bảo vệ môi trƣờng ................................................................... 116
Bảng 3.47. Kết quả đánh giá chỉ số quản lý và hạn chế áp lực lên môi trƣờng tại các
điểm du lịch ..................................................................................................................... 118
Bảng 3.48. Bảng tổng hợp đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững dƣới góc độ
môi trƣờng ....................................................................................................................... 119
Bảng 3.49. Bảng tổng hợp đánh giá mức độ phát triển du lịch bền vững huyện đảo
Lý Sơn dƣới góc độ bền vững về kinh tế, xã hội và môi trƣờng ................................... 119
Bảng 3.50. Bảng phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong
phát triển du lịch ............................................................................................................. 123
Bảng 3.51. Thị trƣờng khách du lịch huyện đảo Lý Sơn cần hƣớng đến phát triển ....... 126
Bảng 3.52. Sản phẩm du lịch huyện đảo Lý Sơn cần tập trung phát triển .................... 127
Bảng 3.53. Không gian phát triển du lịch huyện đảo Lý Sơn cần tập trung
phát triển.. ........................................................................................................................ 129
Bảng 3.54. Tuyến du lịch huyện đảo Lý Sơn cần tập trung xây dựng và phát triển ….. 130
Bảng 3.55. Các hệ thống giao thông huyện đảo Lý Sơn cần tập trung xây dựng
và phát triển ..................................................................................................................... 131
Bảng 3.56. Nhiệm vụ cụ thể của cộng đồng địa phƣơng trong bảo vệ môi trƣờng
du lịch .............................................................................................................................. 142

ix


DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Khung phân tích nghiên cứu .............................................................................. 42
Hình 2.2. Quy trình xây dựng các tiêu chí ........................................................................ 56
Hình 3.1. Sơ đồ các khu vực khai thác phục vụ phát triển du lịch tham quan tự nhiên
huyện đảo Lý Sơn .............................................................................................................. 74
Hình 3.2. Sơ đồ các khu vực khai thác phục vụ phát triển du lịch tắm biển huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 77
Hình 3.3. Sơ đồ các khu vực khai thác phục vụ phát triển du lịch nghỉ dƣỡng huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 80
Hình 3.4. Sơ đồ các khu vực khai thác phục vụ phát triển du lịch sinh thái huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 82
Hình 3.5. Sơ đồ các khu vực khai thác phục vụ phát triển du lịch văn hóa huyện đảo
Lý Sơn ............................................................................................................................... 84
Hình 3.6. Biểu đồ thể hiện thu nhập du lịch huyện Lý Sơn giai đoạn 2007 – 2015 ........ 86
Hình 3.7. Biểu đồ thể hiện lƣợng khách du lịch đến Lý Sơn giai đoạn 2007 – 2015 ..... 90
Hình 3.8. Mô hình du lịch cộng đồng tại huyện đảo Lý Sơn ........................................ 138

x


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

km2
dạng và phong phú cho phát triển kinh tế xã hội (KTXH)

tập

trung
vƣờn quốc gia, các khu bảo tồn thiên nhiên; nhiều di tích lịch sử văn hoá
(DTLSVH)…Mặc dù cho đến nay, nhiều tiềm năng đặc sắc của du lịch biển, đặc biệt là

hệ thống đảo, bao gồm cả quần đảo Hoàng Sa và Trƣờng Sa, chƣa đƣợc đầu tƣ khai thác
một cách tƣơng xứng, tuy nhiên ở dải ven biển hiện đã có tới trên 70% các khu, điểm du
lịch trong cả nƣớc, hàng năm thu hút khoảng 48-65% lƣợng khách du lịch. Thu nhập từ
hoạt động du lịch (HĐDL) biển chiếm tỷ trọng cao trong thu nhập du lịch Việt Nam.
Du lịch biển phát triển góp phần thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành kinh tế khác;
tạo thêm nhiều việc làm cho xã hội dải ven biển, nơi hiện có khoảng 21,2 triệu ngƣời
trong độ tuổi lao động và góp phần đảm bảo an ninh quốc phòng (ANQP)
(PTDL) biển hiện đang đứng trƣớc những vấn
đề lớn về môi trƣờng, trong đó c

n phát
triển bền vững (PTBV).
Huyện

PTDL

đảo Lý Sơn nằm về phía Đông Bắc tỉnh Quảng Ngãi, cách đất liền khoảng 15 hải lý
(khoảng 28km tính từ cảng Sa Kỳ ra). Lý Sơn nằm trên đƣờng biển từ Bắc vào Nam và
cửa ngõ quan trọng của khu kinh tế Dung Quất cũng nhƣ của cả khu vực kinh tế trọng
điểm miền Trung. Lý Sơn cùng với khu bãi biển Mỹ Khê và Sa Huỳnh hình thành nên địa
bàn du lịch biển quan trọng của tỉnh có quy mô lớn trong tƣơng lai. Vị thế này của Lý Sơn
đã đƣa huyện đảo trở thành đơn vị hành chính tiền tiêu của đất nƣớc, có vai trò đảm bảo

1


an ninh chủ quyền quốc gia trên biển và có nhiều điều kiện để PTDL, góp phần đẩy nhanh
tốc độ phát triển KTXH của địa phƣơng trong những năm tới.
PTDL biển và kinh tế hải đảo là một trong năm đột phá về kinh tế biển, ven biển.
Trong những năm qua, Lý Sơn đã đƣợc Trung ƣơng, tỉnh Quảng Ngãi quan tâm ban hành

nhiều chủ trƣơng, chính sách để tập trung phát triển đảo và xác định đảo Lý Sơn là một
trong 41 điểm có tiềm năng trở thành điểm du lịch quốc gia của Việt Nam [Thủ tƣớng
Chính phủ, 2010a, 2010b, 2013]; phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ), du lịch sinh thái
(DLST) biển đảo và một số loại hình du lịch (LHDL) khác nhƣ tham quan nghiên cứu và
nghĩ dƣỡng…là sản phẩm chính làm tiền đề định vị thƣơng hiệu du lịch cho tỉnh Quảng
Ngãi [UBND tỉnh Quảng Ngãi, 2010, 2014, 2015] cũng nhƣ xác định phát triển dịch vụ,
du lịch huyện đảo Lý Sơn là khâu đột phá kinh tế quan trọng đứng thứ hai sau ngành thủy
sản [UBND tỉnh Quảng Ngãi, 2012].
Với những đặc điểm nổi trội về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên (ĐKTN), lịch sử văn
hóa, ANQP…huyện đảo Lý Sơn có những lợi thế rất lớn để PTDL. Nhƣng thực tế du lịch
huyện đảo Lý Sơn vẫn chƣa phát triển đƣợc một cách chuyên nghiệp và chƣa có chiến
lƣợc lâu dài, tiềm năng du lịch chƣa đƣợc khai thác hiệu quả. Bên cạnh đó cơ sở hạ tầng
(CSHT), cơ sở vật chất kỹ thuật (CSVCKT) phục vụ du lịch còn nhiều yếu kém; sản
phẩm du lịch (SPDL) còn nghèo nàn, đơn điệu, thiếu SPDL đặc thù hấp dẫn để thu hút
khách du lịch nhƣ du lịch gắn với “chủ quyền” quốc gia, du lịch san hô, du lịch địa chất,
du lịch “Tỏi”…; HĐDL còn ở dạng tự phát, vai trò của cộng đồng trong phát triển DLBV
còn rất mờ nhạt, tỷ lệ cộng đồng địa phƣơng có tham gia xây dựng, đóng góp ý kiến cho
PTDL tại địa phƣơng còn rất thấp; tỷ trọng của ngành du lịch trong cơ cấu kinh tế chỉ đạt
5,4% (năm 2015). Việc khai thác tiềm năng tài nguyên du lịch (TNDL) huyện đảo còn
thiếu căn cứ khoa học, vì vậy hiệu quả KTXH mà du lịch đem lại chƣa cao; đã xuất hiện
những tác động tiêu cực của du lịch đến cảnh quan tự nhiên và môi trƣờng sinh thái.
Huyện đảo Lý Sơn đang ngày càng phải đối diện với nguy cơ bị hủy hoại môi trƣờng
nghiêm trọng. Rõ ràng, việc PTDL của huyện đảo này chƣa đáp ứng đƣợc mục tiêu
PTBV. Để đạt đƣợc mục tiêu phát triển du lịch bền vững (DLBV), Lý Sơn cần có những
định hƣớng mang tính chiến lƣợc để khai thác có hiệu quả tiềm năng tài nguyên, đảm bảo

2


môi trƣờng sinh thái và các giải pháp để thực hiện có căn cứ khoa học để đảm bảo đƣợc

mục tiêu phát triển DLBV về kinh tế, xã hội và môi trƣờng ở huyện đảo Lý Sơn.
Trong bối cảnh đó, việc thực hiện đề tài luận án nghiên cứu “Phát triển du lịch bền
vững huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi” không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có ý
ng
Sơn thành điểm du lịch quốc gia, tạo cơ sở cho việc quản lý, thu hút đầu tƣ, khai thác có
hiệu quả những tiềm năng du lịch, không chỉ góp phần thúc đẩy KTXH và PTBV cho Lý
Sơn nói riêng và tỉnh Quảng Ngãi nói chung mà còn góp phần đảm bảo ANQP và bảo vệ
chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện các mục tiêu đề ra, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau:
-

-

xem
-

3. Câu hỏi nghiên cứu
Luận án sẽ nghiên cứu và trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau:
-

3


- Thực trạng PTDL ở huyện đảo Lý Sơn đáp ứng đƣợc các tiêu chí về DLBV ở mức
độ nhƣ thế nào?
4. Luận điểm nghiên cứu

-

dƣới góc độ kinh tế, xã hội và môi trƣờng. Kết quả đánh giá mức độ phát
huyện đảo Lý Sơn.
5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tƣợng nghiên cứu
- Bộ tiêu chí đánh giá ĐKTN, TNDL cho phát triển các LHDL
- Bộ tiêu chí đánh giá tính bền vững của HĐDL dƣới góc độ bền vững về kinh tế, xã
hội và môi trƣờng
- Thực trạng PTDL huyện đảo Lý Sơn dƣới góc độ bền vững về kinh tế, xã hội và
môi trƣờng
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về không gian: Huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi. Đây là huyện đảo
duy nhất của tỉnh Quảng Ngãi, nằm về phía Đông Bắc tỉnh, cách đất liền khoảng 15 hải lý
với diện tích tự nhiên là 10,32 km2 và dân số là 21.794 ngƣời (năm 2015).
- Phạm vi thời gian: Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ năm 2007 2015, đề xuất định hƣớng và giải pháp đến năm 2025.
- Phạm vi khoa học: Định hƣớng khai thác tài nguyên, phát triển các LHDL và tổ
chức không gian lãnh thổ hợp lý trên cơ sở kết quả đánh giá ĐKTN và TNDL; Phát triển
DLBV nói chung và du lịch đảo nói riêng là phạm trù rất rộng, tuy nhiên trong phạm vi

4


luận án chỉ giới hạn ở nội dung đánh giá mức độ và đề xuất giải pháp phát triển DLBV
dƣới góc độ bền vững về kinh tế, xã hội và môi trƣờng (lồng ghép nhóm Quản lý nhà
nƣớc trong từng lĩnh vực kinh tế, xã hội và môi trƣờng để có cái nhìn toàn diện hơn).
6. Những đóng góp mới của đề tài
-

đảo Lý Sơn.

- Xây dựng đƣợc bộ tiêu chí đánh giá mức độ phát triển DLBV dƣới góc độ PTBV
(bền vững về kinh tế, xã hội và môi trƣờng) sử dụng cho huyện đảo Lý Sơn, từ đó xác
định các mức độ bền vững của HĐDL dựa trên hệ thống các tiêu chí đã đƣợc xây dựng.
DLBV dƣới góc độ bền vững về kinh tế, xã hội và môi trƣờng cho huyện đảo Lý Sơn.
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
7.1. Ý nghĩa về mặt khoa học
- Kết quả nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ những mặt thuận lợi và hạn chế của ĐKTN,
TNDL cho việc triển khai các HĐDL và từng LHDL phục vụ PTDL trên quan điểm
PTBV. Đồng thời, những vấn đề lý luận, thực tiễn nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện về
phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu trong đánh giá ĐKTN, TNTN phục vụ
mục đích của con ngƣời trong đó có HĐDL.
- Kết quả nghiên cứu sẽ làm sáng tỏ những yếu tố bền vững và chƣa bền vững trong
quá trình PTDL dƣới dƣới góc độ PTBV. Đồng thời, những vấn đề lý luận, thực tiễn
nghiên cứu sẽ góp phần hoàn thiện về phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
trong đánh giá tính bền vững của HĐDL dƣới góc độ PTBV (bền vững về kinh tế, về xã
hội và môi trƣờng).
7.2. Ý nghĩa về thực tiễn
- Kết quả nghiên cứu xác lập cơ sở khoa học và tài liệu tham khảo có giá trị cho việc
hoạch định chiến lƣợc khai thác tài nguyên và thiết kế tổ chức không gian PTDL trong
tổng thể phát triển KTXH chung của huyện đảo Lý Sơn.

5


- Kết quả nghiên cứu cũng xác lập cơ sở khoa học và tài liệu tham khảo có giá trị
cho việc hoạch định chiến lƣợc và đề xuất giải pháp PTDL ở huyện đảo Lý Sơn theo
hƣớng bền vững (bền vững về kinh tế, về xã hội và môi trƣờng). Đồng thời kết quả này là
tài liệu chỉ dẫn cho các cấp chính quyền địa phƣơng cụ thể hóa kế hoạch, tổ chức HĐDL,
thực thi các giải pháp cho phát triển DLBV tại địa phƣơng.
8. Bố cục của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục các công trình khoa học của
tác giả có liên quan đến luận án, tài liệu tham khảo, phụ lục thì luận án đƣợc chia làm 3
chƣơng:
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và tổng quan vấn đề nghiên cứu
Chƣơng 2. Địa bàn, cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu
Chƣơng 3. Kết quả nghiên cứu và bàn luận

6


CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Cơ sở lý luận về đánh giá điều kiện tự nhiên và tài nguyên du lịch cho phát triển
du lịch
1.1.1. Một số khái niệm
- Du lịch: HĐDL đã có từ lâu trong lịch sử phát triển của loài ngƣời và trở thành phổ
biến trên thế giới. Có nhiều quan điểm không giống nhau về khái niệm du lịch. Vào
khoảng thế kỷ XIX - XX, du lịch hầu nhƣ đƣợc coi là đặc quyền của tầng lớp giàu có, quý
tộc và ngƣời ta chỉ coi đây nhƣ là một hiện tƣợng cá biệt trong đời sống KTXH. Trong
thời kỳ này, ngƣời ta coi du lịch nhƣ một hiện tƣợng xã hội góp phần làm phong phú thêm
cuộc sống và nhận thức con ngƣời [Trần Thị Thúy Lan và Nguyễn Đình Quang, 2005].
Tiếp cận dƣới góc độ tổng hợp, Coltman [1989] định nghĩa rất ngắn gọn về du lịch
nhƣ sau: Du lịch là sự kết hợp và tƣơng tác của 4 nhóm nhân tố trong quá trình phục vụ
du khách bao gồm: du khách, nhà cung ứng dịch vụ du lịch, cƣ dân sở tại và chính quyền
nơi đón khách du lịch. Theo Luật Du lịch Việt Nam: “Du lịch là các hoạt động có liên
quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên trong thời gian không
quá 01 năm liên tục nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, nghỉ dưỡng, giải trí, tìm hiểu,
khám phá TNDL hoặc kết hợp với mục đích hợp pháp khác” [Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, 2017].
Nhƣ vậy, có nhiều quan điểm, khái niệm về du lịch, nghiên cứu sinh xét thấy định
nghĩa về du lịch của Nguyễn Văn Đính và Trần Thị Minh Hòa [2004] phù hợp với xu thế

phát triển ngành du lịch hiện nay và là cơ sở của quá trình nghiên cứu của đề tài luận án:
“Du lịch là một ngành kinh doanh bao gồm các hoạt động tổ chức hướng dẫn du lịch, sản
xuất, trao đổi hàng hoá, dịch vụ của các doanh nghiệp nhằm đáp ứng các nhu cầu về đi
lại, lưu trú, ăn uống, tham quan, giải trí, tìm hiểu và các nhu cầu khác của khách du lịch.
Các hoạt động đó phải đem lại lợi ích kinh tế, chính trị, xã hội thiết thực cho nước (địa
phương) làm du lịch và bản thân doanh nghiệp”.
-P

: PTDL là sự gia tăng sản lƣợng và doanh thu cùng mức độ đóng

góp của ngành du lịch cho nền kinh tế, đồng thời có sự hoàn thiện về mặt có cấu kinh
doanh, thể chế và chất lƣợng kinh doanh của ngành du lịch.

7


-L

:“LHDL được hiểu là một tập hợp các SPDL có những đặc điểm

giống nhau, hoặc chúng thỏa mãn những nhu cầu, động cơ du lịch tương tự, hoặc được
bán cho cùng một nhóm khách hàng, hoặc chúng có cùng một cách phân phối, một cách
tổ chức như nhau, hoặc được xếp chúng theo một mức giá bán nào đó” [Nguyễn Văn
Đính và Trần Thị Minh Hòa, 2004].
Dựa trên tiêu chí khác nhau mà LHDL đƣợc phân loại khác nhau. Theo mục đích,
nhu cầu đi du lịch của khách và khả năng đáp ứng của tài nguyên, LHDL bao gồm: Du
lịch tham quan, Du lịch giải trí, Du lịch nghỉ dƣỡng, Du lịch chữa bệnh, Du lịch thể thao,
Du lịch văn hoá, Du lịch lịch sử, DLST, Du lịch công vụ, Du lịch tôn giáo, Du lịch hoài
niệm, Du lịch thăm thân, Du lịch cuối tuần...Mỗi LHDL có những đặc điểm và yêu cầu
riêng, do vậy có thể hiểu LHDL là HĐDL diễn ra với mục đích, hình thức và đặc trƣng

riêng, cho phép phân biệt với những HĐDL khác.
-S

: Theo Luật Du lịch Việt Nam: “SPDL là tập hợp các dịch vụ

trên cơ sở khai thác giá trị TNDL để thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch” [Quốc hội
nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, 2017].
SPDL là sự kết hợp những dịch vụ và phƣơng tiện vật chất trên cơ sở khai thác các
TNDL đáp ứng nhu cầu của khách du lịch. Các bộ phận tạo thành SPDL bao gồm: dịch vụ
du lịch và TNDL. Các dịch vụ chủ yếu để tạo nên SPDL bao gồm: dịch vụ vận chuyển,
dịch vụ lƣu trú, ăn uống, dịch vụ vui chơi, giải trí, dịch vụ mua sắm ...
1.1.2. Vai trò của điều kiện tự nhiên và tài nguyên du lịch cho phát triển du lịch
1.1.2.1. Vai trò của điều kiện tự nhiên cho phát triển du lịch
- Điều kiện tự nhiên: ĐKTN là toàn bộ các thành phần của tự nhiên nhƣ địa hình,
khí hậu, thủy văn, sinh vật…và các bộ phận của cảnh quan tự nhiên. Tài nguyên thiên
nhiên (TNTN) là tất cả những vật chất có sẵn trong tự nhiên mà con ngƣời có thể khai
thác và sử dụng chúng. Những nhân tố này là môi trƣờng sống của con ngƣời, ảnh hƣởng
trực tiếp đến sản xuất và sinh hoạt của con ngƣời.
- Vai trò của điều kiện tự nhiên cho phát triển du lịch:

8


ĐKTN là cơ sở để tổ chức các HĐDL: bởi một trong những đặc biểm của ĐKTN là
có tính chất cố định theo lãnh thổ. Mọi lãnh thổ đều có những đặc trƣng riêng về địa hình,
khí hậu, thủy văn…HĐDL phải diễn ra trên một lãnh thổ nhất định. ĐKTN tại một địa
phƣơng chính là cơ sở để tổ chức các HĐDL đó.
ĐKTN có mức độ thuận lợi nhất định cho HĐDL. Điều này thể hiện qua một số vấn
đề về khả năng tiếp cận, sức chứa, độ an toàn cho cả du khách và môi trƣờng tự nhiên. Tại
một số nơi TNDL hấp dẫn nhƣng các nguy cơ nhƣ động đất, sóng thần hay có cá mập

xâm nhập vào bãi biển…làm cho HĐDL nơi đó có những hạn chế nhất định. ĐKTN có
thể trở thành TNDL khi có nhu cầu về một LHDL mới xuất hiện.
ĐKTN cho phép triển khai HĐDL dài hay ngắn. Tùy thuộc vào ĐKTN của từng nơi
mà tính chất mùa vụ của du lịch là khác nhau. Những nơi có ĐKTN ôn hòa thì có thể triển
khai HĐDL quanh năm, những nơi có khí hậu phân hóa theo mùa thì du lịch cũng thƣờng
đƣợc triển khai theo mùa. Cùng là một loại tài nguyên nhƣ nhau nhƣng ở địa điểm khác
khau, chịu ảnh hƣởng ĐKTN khác nhau sẽ có thời gian khai thác khác nhau. Bên cạnh
việc có TNDL hấp dẫn, nơi nào có ĐKTN thuận lợi sẽ cho phép việc triển khai các
HĐDL diễn ra dễ dàng hơn, hiệu quả kinh tế cao hơn do không phải chi phí đầu tƣ lớn.
1.1.2.2. Vai trò của tài nguyên du lịch
- Tài nguyên du lịch: “TNDL là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên và các giá
trị văn hóa làm cơ sở để hình thành SPDL, khu du lịch (KDL), điểm du lịch, nhằm đáp
ứng nhu cầu du lịch. TNDL bao gồm TNDL tự nhiên và TNDL văn hóa” [Quốc hội nƣớc
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, 2017].
- Các loại tài nguyên du lịch:
TNDL tự nhiên: bao gồm cảnh quan thiên nhiên, các yếu tố địa chất, địa mạo, khí
hậu, thủy văn, hệ sinh thái (HST) và các yếu tố tự nhiên khác có thể đƣợc sử dụng cho
mục đích du lịch;
TNDL văn hóa: bao gồm DTLSVH, di tích cách mạng, khảo cổ, kiến trúc; giá trị
văn hóa truyền thống, lễ hội, văn nghệ dân gian và các giá trị văn hóa khác; công trình lao
động sáng tạo của con ngƣời có thể đƣợc sử dụng cho mục đích du lịch.

9


- Vai trò của tài nguyên du lịch:
TNDL là cơ sở, yếu tố cơ bản để hình thành các LHDL và SPDL: Các LHDL ra đời
đều phải dựa trên cơ sở TNDL. Trong quá trình PTDL, để không ngừng đáp ứng các yêu
cầu và thỏa mãn các mục đích của khách du lịch, các LHDL mới cũng không ngừng xuất
hiện và phát triển. Sự xuất hiện của các LHDL đã làm cho nhiều yếu tố của ĐKTN và

điều kiện KTXH trở thành TNDL. SPDL đƣợc tạo nên bởi nhiều yếu tố, song trƣớc hết
phải kể đến TNDL. Để đáp ứng đòi hỏi của khách du lịch, các SPDL không thể đơn điệu
nghèo nàn, kém hấp dẫn mà cần phải phong phú, đa dạng, đặc sắc và mới mẻ. Sự phong
phú và đa dạng của TNDL tạo nên sự phong phú của SPDL. TNDL càng đặc sắc độc đáo
thì giá trị của SPDL và sự hấp dẫn khách du lịch càng tăng.
TNDL là bộ phận cấu thành trong tổ chức không gian du lịch: Tổ chức lãnh thổ du
lịch là hệ thống liên kết không gian của các đối tƣợng du lịch và các cơ sở phục vụ có liên
quan dựa trên việc sử dụng tối ƣu các nguồn TNDL (tự nhiên, văn hóa), kết cấu hạ tầng
và các nhân tố khác nhằm đạt đƣợc hiệu quả (kinh tế, xã hội, môi trƣờng) cao nhất. Xét
trên quan điểm hệ thống, hệ thống lãnh thổ du lịch đƣợc cấu thành bởi nhiều phân hệ khác
nhau nhƣng có mối liên hệ mật thiết với nhau bao gồm: khách du lịch, TNDL, CSHT,
CSVCKT du lịch, đội ngũ cán bộ công nhân viên và tổ chức điều hành quản lí du lịch.
Nhƣ vậy, TNDL là một phân hệ trong hệ thống lãnh thổ du lịch, và cùng với đặc điểm
phân bố của nó đã hình thành nên các điểm, các KDL nhằm tạo ra sự hấp dẫn du lịch, tạo
điều kiện có thể khai thác một cách hiệu quả nhất các tiềm năng của nó. Tổ chức lãnh thổ
du lịch hợp lí sẽ góp phần tạo nên hiệu quả cao trong việc khai thác tài nguyên cho PTDL.
1.1.3. Các nhân tố tác động đến phát triển các loại hình du lịch
- ĐKTN và TNDL tự nhiên: đây là nhóm yếu tố khách quan có ảnh hƣởng trực tiếp
đến sự phát triển của những LHDL dựa vào tự nhiên nhƣ DLST, nghỉ dƣỡng [Nguyễn
Thu Nhung và Nguyễn Khanh Vân, 2010]. Ví dụ, du lịch nghỉ dƣỡng chỉ có thể phát triển
thuận lợi ở những nơi có khí hậu mát mẻ trong lành và có cảnh quan đẹp; du lịch tham
quan tự nhiên không thể phát triển nếu không có những địa điểm có nhiều danh lam,
thắng cảnh; DLST sẽ phát triển thuận lợi ở những nơi tự nhiên còn tƣơng đối hoang sơ, ít
bị tác động của con ngƣời với các giá trị ĐDSH cao…Ảnh hƣởng của nhóm yếu tố này

10


thƣờng chỉ làm thay đổi phạm vi, mức độ, quy mô của những LHDL dựa vào tự nhiên mà
không làm thay đổi bản chất của LHDL.

- TNDL văn hóa: cơ sở để hình thành LHDL và SPDL không thể tách rời giữa
TNDL tự nhiên với TNDL văn hóa. Các yếu tố về DTLSVH, lễ hội…là cơ sở quan trọng
cho PTDL.
- Sự biến đổi của tài nguyên và môi trường du lịch: Tài nguyên và môi trƣờng luôn
song hành cùng sự PTDL là nhóm yếu tố chủ quan ảnh hƣởng đến sự phát triển của các
LHDL. Sự suy giảm chất lƣợng môi trƣờng sẽ ảnh hƣởng đến sự phát triển các LHDL.
- Điều kiện CSHT, CSVCKT du lịch: đối với phát triển HĐDL nói chung, phát triển
các LHDL nói riêng, yếu tố CSHT, CSVCKT là yếu tố chủ quan có ý nghĩa rất quan
trọng. Đới với việc phát triển một số LHDL mới nhƣ du lịch hội nghị, hội thảo, du lịch
mua sắm…đòi hỏi cần có điều kiện CSHT, CSVCKT đảm bảo.
- Yếu tố công nghệ: có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của những LHDL vui
chơi giải trí hiện đại cần đến các thiết bị kỹ thuật có hàm lƣợng công nghệ cao. Ngay cả
LHDL nhƣ tham quan, nghĩ dƣỡng, yếu tố này cũng rất quan trọng nhƣ hệ thống cáp treo,
cơ sở phục hồi sức khỏe…
- Chính sách: đây là yếu tố chủ quan có tác động trực tiếp tạo môi trƣờng thuận lợi
(thu hút đầu tƣ vốn, công nghệ, con ngƣời) cho PTDL nói chung và các LHDL nói riêng.
1.1.4. Đánh giá điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên cho du lịch
1.1.4.1. Bản chất của hoạt động đánh giá
- Đánh giá sinh học (hay y học): nhằm xác định các điều kiện môi trƣờng thích hợp
nhƣ thế nào với sức khỏe con ngƣời hay một HĐDL nào đó, ví dụ nhƣ nhiệt độ, độ ẩm,
chế độ nắng, gió tại một địa điểm có tác dụng thế nào đối với LHDL nghỉ dƣỡng…
- Đánh giá kĩ thuật: là dùng các chỉ tiêu kĩ thuật xác định sự thích hợp của ĐKTN
đối với các LHDL, nơi tổ chức du lịch hay đánh giá sự phù hợp của các công trình kĩ
thuật đối với các hợp phần hay tổng thể tự nhiên.
- Đánh giá thẩm mĩ: xác định mức độ cảm giác và phản ứng tâm lí của khách du lịch
đối với TNDL.

11