TỪ HẢI-SẤM VANG DẬY TRỜI

Từ Hải - sấm dậy vang trời
Trong Truyện Kiều, Từ Hải xuất hiện như một tia chớp, một tiếng sấm rền vang cả đất trời.
Chàng là ánh sáng loé lên giữa đêm trường của một xã hội nhày nhụa, bất công, bế tắc. Từ
Hải hiện ra đột ngột rồi nhanh chóng biến mất, nhưng ta không hề có cảm giác đó là ánh
sao băng, chàng để lại một ấn tượng khá mạnh mẽ, lớn vụt lên trong tâm trí người đọc như
Phù Đổng Thiên Vương, không hề phai lạt.
Từ Hải là hoá thân của sấm cho nên mọi suy nghĩ, tình cảm, hàng động của chàng đều là
sấm, là sét.
Từ biên đình, chàng vụt đến thanh lâu như sấm như sét:
"Bỗng đâu có khách biên đình"
Chàng đến với Thuý Kiều không màu mè, rào đón mà ào ào như sấm như sét:
"Qua chơi nghe tiếng nàng Kiều,
Tấm lòng nhi nữ cũng xiêu anh hùng.
Thiếp danh đưa đến lầu hồng,
Hai bên cùng liếc, hai lòng cũng ưa"
Chàng tỏ tình với Thuý Kiều đột ngột như tiếng sét:
"Bấy lâu nghe tiếng má đào,
Mắt xanh chẳng để ai vào có không?
Một đời được mấy anh hùng,
Bõ chi cá chậu chim lồng mà chơi"
Khi đã tìm được người tri kỷ:
"Một lời đã biết đến ta,
Muôn chung nghìn tứ cũng là có nhau".
Lập tức Từ Hải thành thân với Thuý Kiều nhanh như tiếng sấm:
"Trai anh hùng, gái thuyền quyên
Phỉ nguyền sánh phượng, đẹp duyên cởi rồng"
Đang khi chìm đắm trong hạnh phúc gia đình, thoắt một cái, Từ Hải động lòng bốn
phương, "dứt áo ra đi" nhanh như sấm:
"Trông vời trời bể mênh mông
Thanh gươm yên ngựa lên đường thẳng giong"
Rồi trở về nhanh như sét:

"Hoả bài tiền lộ rủi mau
Nam đình nghe động trống chầu đại doanh"
Từ Hải đánh trận, thắng trận như sấm như sét:
"Huyện thành đạp đổ năm toà cõi nam"
rồi thất bại, chết đứng cũng nhanh như chớp:
Khí thiêng khi đã về thần,
Nhơn nhơn còn đứng chôn chân giữa vòng.
Với Thanh Tâm Tài Nhân, hình tượng Từ Hải không nhất quán như vậy, chỉ có thiên tài
Nguyễn Du mới có thể định hình cho từng nhân vật, từng câu nói, từng cử chỉ, hành vi,
người nào đúng mẫu người đó.
Theo Dịch Lý, Từ Hải là hiện thân của quẻ Chấn, cả sự nghiệp, cả tính cách của Từ Hải
đều nằm trong khung của quẻ Chấn.
Chấn, có các tượng:
Thiên thời: sấm
Tính cách: động, giận,
Nhân vật: đế vương, trưởng nam.
Tạng phủ: gan
Động vật:rồng, chim hồng
Sấm động là hình tượng, là tính cách cơ bản của Chấn cũng là của Từ Hải.
Chấn là quẻ có hai vạch âm ở trên và một vạch dương ở dưới. Đó là cuộc giao tranh giữa
âm và dương làm nổ ra tiếng sấm. Đó là cuộc chiến đấu giữa chính nghĩa (dương - mà Từ
Hải là đại diện) với cả khối lực đen tối của đời, cái khối đen ma quái của bọn cướp đêm
lẫn bọn cướp ngày, bọn ăn thịt người, bọn buôn người, coi con người như một món hàng,
một phương tiện để thoả mãn những dục vọng đê hèn, ích kỷ của chúng, lòng tham của
chúng không có chỗ dừng lại "Sạch sành sanh vét cho đầy túi tham".
Từ Hải xuất hiện trong bầu khí của một xã hội có bề ngoài thanh bình giả tạo "gió mát
trăng thanh" nhưng trong lòng nó, dưới lớp sâu của nó chính là "địa ngục ở miền nhân
gian". Chàng là vị cứu tinh của các lớp người đang bị nhấn chìm trong biển tội ác, bị tước
mất quyền sống, quyền làm người, quyền yêu đương, quyền có một hạnh phúc tối thiểu.
Nhưng trước hết Từ Hải xuất hiện vì Kiều, cho Kiều như một định mệnh, để thanh toán sổ

đoạn trường.
Với Dư Hoài trong Ngu Sơ tân chí, Từ Hải có quá khứ của một nhà sư phá giới, một tên
giặc cỏ ham mê cờ bạc. Với Thanh Tâm Tài Nhân, Từ Hải là một anh đồ lở vận, một nhà
buôn gặp thời, một đại vương giết người không hở tay. Nhưng với Nguyễn Du, Từ Hải
không có quá khứ, nghĩa là không có tung tích của một kẻ tầm thường, chàng đột ngột hiện
ra như một vị thần để làm chuyện kinh thiên động địa. Bỗng đâu chàng xuất hiện như sấm
dậy trên bầu trời u tối, làm sao ai biết quá khứ của sấm, thình lình chớp sáng, rồi ầm vang,
mọi người, mọi vật táng đởm kinh hồn, sấm đấy, Từ Hải đấy, không có quá khứ chỉ có
hiện tại vĩnh hằng.
Cả xã hội như đang ngột thở, cả cuộc đời Kiều như đang thoi thóp, cuộc sống đen tối quá,
bầu trời xám xịt, mây đang xuống thấp, đen kịt, chàng hiện ra:
"Râu hùm, hàm én, mày ngài.
Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao"
Nhìn chàng, ta có cảm giác, với râu hùm chàng chẳng khác chi vị thần sấm, chàng đứng
giữa đời một cách hiên ngang làm không gian như rộng ra, mây bớt xám, trời cao lên, con
người đã có đủ không khí để thở, đã tìm lại được mạch sống đang dâng trào.
Nguyễn Du dùng con số 5 và 10 là con số trung cung của Hà Đồ và Lạc Thư, con số của
hoàng cực, diễn tả những cái gì đã đạt đến mức hoàn hảo, nghĩa là Từ Hải có một chiều
ngang lý tưởng, một chiều cao lý tưởng ngang tầm vũ trụ. Con số 5 và số 10 là những con
số tự bản thân chúng đã viên thành và còn thành tựu cho những số khác, 1 thông qua 5
thành 6, số 2 qua 5 thành 7, số 3 qua 5 thành 8, số 4 qua 5 thành 9. Với tầm vóc đó Từ Hải
đủ khả năng, đủ bãn lĩnh "đội trời, đạp đất, ở đời" để mang lại lợi ích cho những ai đang
chới với trong bể khổ như Kiều.
Ở những nơi khác, Nguyễn Du thường dùng số 5 để chỉ sự việc đã đến mức đỉnh điểm:
-Người về chiếc bóng năm canh (1523)
-Một mình âm ỷ đêm chầy
Đĩa dầu vơi nước mắt đầy năm canh. (1885)
-Huyện thành đạp đổ năm toà cõi nam (2444)
-Năm năm hùng cứ một phương hải tần (2450)
-Bốn dây rỏ máu năm đầu ngón tay (2570)

-Lọt tai nghe suốt năm cung, (3205)
Tiếng nào là chẳng não nùng xôn xao.
Tượng của sấm là động, bản chất của Từ Hải cũng hiếu động, chàng không thể ở yên trong
một không gian chật hẹp, cho dù ở đó chàng tìm thấy hạnh phúc êm ấm, không gian của
chàng phải là không gian mở để chàng thoả chí tung hoành "dọc ngang trời rộng vẫy vùng
biển khơi", Kiều có thể làm Từ Hải khoái chí vì không ai hiểu chàng hơn nàng "cười rằng
tri kỷ trước sau mấy người". Bằng kinh nghiệm bản thân Thuý Kiều chỉ cần qua cái nhìn
đầu tiên đã có thể nhận ra chân giá trị của người đang đứng trước mình:
"Thưa rằng lượng cả bao dung,
Tấn Dương được thấy mây rồng có phen
Rộng thương cỏ nội hoa hèn
Chút thân bèo bọt dám phiền mai sau"
Chính cái nhìn đáng giá nghìn vàng đó đã nung chí "vẫy vùng dọc ngang" của Từ Hải,
chàng hứa:
"Khen cho con mắt tinh đời,
Anh hùng đoán giữa trần ai mới già,
Một lời đã biết đến ta,
Muôn chung nghìn tứ cũng là có nhau"
Đã hứa thì phải giữ lời, không thể tự mãn trong nguồn ân, bể ái khi sự nghiệp chưa thành,
đã đến lúc Từ Hải phải "làm cho rõ mặt phi thường", thế là chàng "dứt áo ra đi", với lời
nguyện:
"Bao giờ mười vạn tinh binh
Tiếng chiêng dậy đất, bóng tinh rợp đường"
Chàng lại quay về với nàng.
Trong đoạn này, Nguyễn Du đã nhắc đến rồng hai lần để ám chỉ Từ Hải:
-Tấn Dương được thấy mây rồng"
-Phỉ nguyền sánh phượng, đẹp duyên cởi rồng"
Rồng là con vật huyền thoại để chỉ sức mạnh, quyền uy. Quẻ Càn trong Kinh Dịch đã dùng
hình tượng rồng để chỉ người có tài, khi chưa gặp thời là rồng còn ở ẩn (tiềm long), khi
hoạt động là hiện long đến khi thành công là phi long. Hào Cửu Ngũ quẻ Càn "phi long tại

thiên" thường chỉ về sự thành công của vua, về sau từ Cửu Ngũ dùng để chỉ ngôi vua,
Long Phi dùng để chỉ vua lên ngôi. Nguyễn Du trong khi thi ảnh hoá Từ Hải đã vận dụng
thi ảnh này hoà nhập với hình tượng rồng của quẻ Chấn để chỉ Từ Hải.
Thoạt nhìn Từ Hải, Thuý Kiều-con người "thông minh vốn sẳn tính trời-cho dù đang ngập
chìm trong chốn lầu xanh, vẫn không mất đi cái nhìn bén nhạy, nàng linh cảm Từ là loại
tiềm long, đã ra khỏi chỗ ẩn núp, có ngày thế long phi cũng đến, chẳng khác gì Cao Tổ nhà
Đường sẽ làm nên sự nghiệp đế vương. Từ Hải hoàn toàn bị Thuý Kiều chinh phục, chàng
quyết sẽ đem cuộc sống cao sang nhất hiến tặng cho nàng.
Từ Hải ra đi, Thuý Kiều đêm ngày tưởng nhớ, khắc khoải đợi chờ:
"Cánh hồng bay bổng tuyệt vời
Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm."
Ở đây Nguyễn Du lại vận dụng thi ảnh cánh hồng nhập với hình tượng chim hồng của quẻ
Chấn để chỉ Từ Hải, nói lên tấm lòng vừa mong nhớ, vừa trông đợi, vừa cảm phục của
Thuý Kiều khi nghĩ về Từ Hải.
Trong con mắt Thuý Kiều, trong trái tim Kiều "Từ là đấng anh hùng", với Nguyễn Du, Từ
"đường đường một đấng anh hùng" chàng xứng đáng là cánh hồng bay bỗng, là con rồng
vẫy vùng biển khơi. Với kẻ lại già Từ là một người "hơn người trí dũng, nghiêng trời uy
linh". Thúc sinh mới nghe nhắc đến Từ "mặt như chàm đổ", mới nhìn Từ "mồ hôi đã như
mưa ướt dầm", anh chàng quen thói ăn chơi bốc trời phải nhận Từ "làm nên động địa kinh
thiên đùng đùng", sợ Từ như sợ sấm.
Dưới ngòi bút của Dư Hoài, Thanh Tâm Tài Nhân, Từ Hải có vóc dáng của một anh giặc
cỏ, nhưng đến với Nguyễn Du, Từ Hải thật sự là một anh hùng.
Từ Hải là hiện thân của sấm, cho nên tính cách của chàng và của chấn, của sấm là một.
Mới nghe Kiều kể lại nỗi đoạn trường của những tháng ngày lưu lạc, Từ đã "bất bình nỗi
trận đùng đùng sấm vang", lập tức chia quân đi các ngã bắt ngay những người có ân oán
với Kiều. Khi ân đền oán trả đã xong, Kiều nói với Từ:
"Trộm nhờ sấm sét ra tay,
Tấc riêng như cất gánh đầy đổ đi,
Chạm xương chép dạ xiết chi,
Dễ đem gan óc đền nghì trời mây"

Nói một cách bình thường, Thuý Kiều nhờ Từ Hải ra tay sấm sét, sấm sét là trạng ngữ của
động từ ra tay. Nhưng ở đây câu nói không bình thường vì nói với một người phi thường,
Nguyễn Du đã đảo trạng ngữ sấm sét thành chủ ngữ sấm sét ra tay, đồng hoá Từ Hải thành
sấm sét, tăng thêm uy lực cho chàng như rồng thêm vây, thêm cánh. Từ Hải được nâng lên
thành tướng nhà trời, thành thần sấm, thần thiên lôi, cho nên Thuý Kiều tiến thêm một mức
ví ơn chàng đối với nàng rộng như trời, cao như mây, cho phù hợp với vóc dáng anh hùng
của Từ Hải "dọc ngang trời rộng".
Từ là sấm, đạo binh của chàng cũng là sấm, khi đạo binh đó đã tung hoành thì không có gì
ngăn trở, chận bước nó lại, cũng như khi sấm đã ran, thì chỉ có nó tự chấm dứt đường vang
của nó mà thôi:
"Thừa cơ trúc chẻ ngói tan,
Binh uy từ ấy sấm ran trong ngoài
Triều đình riêng một góc trời,
Gồm hai văn võ rạch đôi sơn hà.
Đòi cơn gió quét mưa sa,
Huyện thành đạp đổ năm toà cửa nam
Phong trần mài một lưỡi gươm,
Những phường giá áo túi cơm sá gì.
Nghênh ngang một cõi biên thuỳ,"
Đó là đạo quân bách chiến bách thắng, có kỷ luật không ô hợp như đội quân giặc cỏ.
Đạo binh oai hùng đó, rầm rầm rộ rộ như thế, mà rồi cũng chỉ có một đời ngắn ngủi như
sấm. Chỉ vì thói nữ nhi thường tình, Từ Hải tự huỷ, tự chấm dứt sự nghiệp oanh liệt của
mình: