Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGÔ THỊ XUÂN

VAI TRÒ CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ
TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Hà Nội, năm 2019


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGÔ THỊ XUÂN

VAI TRÒ CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ
TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
Ngành: Chính trị học
Mã số: 8 31 02 01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN THỊ THANH THỦY

Hà Nội, năm 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn khoa học của PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Thủy. Các số liệu, tài
liệu tham khảo trong luận văn đều trung thực và có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2019

Tác giả luận văn

Ngô Thị Xuân


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHƯƠNG TRÌNH XÂY
DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH ............................................................................................................... 13
1.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về chương trình xây dựng nông thôn
mới hiện nay ....................................................................................................... 13
1.2. Chương trình xây dựng nông thôn mới ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ... 20
1.3. Chương trình xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh Thành phố
Hồ Chí Minh ....................................................................................................... 24
Chương 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ
SỞ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .............................................................................. 36
2.1. Hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình
Chánh thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ............................................................ 36

2.2. Thành tựu và hạn chế của việc phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở
trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh thành phố Hồ Chí Minh ...... 50
Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA
HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CƠ SỞ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN
MỚI Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................... 59
3.1. Một số quan điểm chỉ đạo phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở
trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình chánh Thành phố Hồ Chí Minh . 59
3.2. Một số giải pháp chủ yếu phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở
trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh Thành phố Hồ Chí Minh 61
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 66
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thực hiện đường lối Đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt
Nam, nông nghiệp, nông dân, nông thôn nước ta đã đạt được nhiều kết quả
đáng ghi nhận, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được cải thiện.
Cơ sở hạ tầng nông thôn được đầu tư tạo điều kiện cho kinh tế phát
triển….Bên cạnh đó tỷ lệ hộ nghèo ở nông thôn vẫn còn cao, khoảng cách
giàu nghèo ngày càng rộng….Vì vậy,Nghị quyết số 26-NQ/TW Hội nghị lần
thứ 7 Ban chấp hành Trung ương khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông
thôn với mục tiêu: Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã
hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn
nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch;
xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; dân trí được nâng
cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự
lãnh đạo của Đảng được tăng cường [1]. Để thực hiện mục tiêu và các nhiệm
vụ mà Nghị quyết 26-NQ/TW đề ra, Chính phủ đã có Quyết định số 491/QĐTTg ngày 16/4/2009 ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới, Quyết
định 800/QĐ-TTg ngày 4/6/2010 phê duyệt chương trình Mục tiêu quốc gia

về xây dựng nông thôn mới 2010-2020.
Đây là cơ sở quan trọng để triển khai thực hiện chương trình nông thôn
mới trong cả nước.
Thành phố Hồ Chí Minh là đô thị đặc biệt, trung tâm lớn về kinh tế,
văn hoá, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, đầu mối giao lưu và hội nhập
quốc tế, là đầu tàu, động lực, có sức thu hút và sức lan toả lớn của vùng kinh
tế trọng điểm phía Nam, có vị trí chính trị quan trọng của cả nước. Đảng bộ,
chính quyền và nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã luôn phát huy truyền
thống cách mạng kiên cường, phấn đấu bền bỉ, năng động, sáng tạo, đoàn kết,

1


có những đóng góp quan trọng cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc,
nhất là từ khi thực hiện công cuộc đổi mới đến nay [3].
Hệ thống chính trị cơ sở của Thành phố Hồ Chí Minh từ 23/11/2006
đến nay, sau khi lập thêm phường Tân Hưng Thuận tại quận 12 và bốn
phường (6, 8, 9, 14) tại quận Gò Vấp, số đơn vị là 322, bao gồm: 259 phường,
58 xã và 5 thị trấn.
- Theo phân chia về địa giới hành chính hiện nay của Thành phố Hồ
Chí Minh có 19 quận và 5 huyện [6, tr.23].
- Các huyện của Thành phố xây dựng chương trình nông thôn mới gồm:
Củ Chi, Hóc Môn, Bình Chánh, Nhà Bè và Cần Giờ.Trong đó, huyện Bình
Chánh là huyện ngoại thành, nằm ở vị trí cửa ngõ phía Tây Nam Thành phố
Hồ Chí Minh, có địa bàn rộng, dân số cơ học, tốc độ đô thị hóa tăng nhanh
với diện tích tự nhiên 25.255,29 ha, có 623.022 nhân khẩu, 15 xã và 01 thị
trấn [6, tr.23].
Nghị quyết của Đại hội đại biểu Đảng bộ huyện Bình Chánh lần thứ XI,
nhiệm kỳ 2015 – 2020 xác định một trong 5 chương trình trọng điểm của
huyện: Chương trình nâng cao chất lượng các tiêu chí xây dựng huyện nông

thôn mới, trong đó tập trung xây dựng xã Bình Hưng, thị trấn Tân Túc phù
hợp với các tiêu chí nông thôn mới [16]. Để hoàn thành được chương trình
trọng điểm nêu trên Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện đã xác định phải có sự
tham gia của cả hệ thống chính trị và vai trò chủ thể của nhân dân trong xây
dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh.
Tuy nhiên trong quá trình thực hiện xây dựng chương trình nông thôn
mới ở huyện Bình Chánh có những vấn đề đặt ra từ vai trò của hệ thống chính
trị cấp cơ sở như: Việc xác định rõ chức năng, nhiệm vụ của từng thành viên
trong hệ thống chính trị cơ sở đối với chương trình xây dựng nông thôn mới
chưa thật rõ ràng, minh bạch, tình trạng lúng túng, bị động của hệ thống chính
trị trước những nội dung, yêu cầu của xây dựng nông thôn mới mang tính đặc

2


thù vùng nông thôn thành phố phát sinh trong công tác quản lý tại huyện Bình
Chánh là huyện có tốc độ đô thị hóa cao của TPHCM hiện nay: như tăng dân
số cơ học tác động đến vấn đề an ninh, trật tự, môi trường, cơ sở hạ tầng….
đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ của các thành tố trong hệ thống chính trị cơ sở.
Điều này đặt ra yêu cầu khách quan cho việc nhận thức đúng đắn vai trò của
hệ thống chính trị cơ sở trong việc xây dựng nông thôn mới. Đồng thời có
những quan điểm, giải pháp phù hợp để đổi mới và nâng cao chất lượng của
hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn Bình Chánh nhằm phát huy những thế
mạnh của huyện, hạn chế những yếu kém, giữ vững ổn định chính trị, phát
triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống cho nhân dân ở cơ sở. Xây dựng nông
thôn mới và hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn là những vấn đề quan trọng,
thiết thực hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, học viên đã chọn đề tài “Vai trò của hệ
thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh
Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành

Chính trị học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hệ thống chính trị cơ sở có vai trò quan trọng trong việc tổ chức và vận
động nhân dân thực hiện đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà
nước. Việc phát huy tốt vai trò của hệ thống chính trị cấp cơ sở không những
tạo điều kiện phát triển kinh tế nhanh, bền vững mà còn góp phần dân chủ hóa
đời sống xã hội và xây dựng nông thôn mới, là vấn đề có ý nghĩa chiến lược
đối với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Do tầm quan trọng,
cũng như tính chất thời sự của công tác xây dựng nông thôn mới và việc phát
huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong phát triển kinh tế - xã hội, nên
đã có rất nhiều công trình nghiên cứu và giới thiệu về vấn đề này. Có thể khái
quát một số các bài viết, công trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan đến xây

3


dựng nông thôn và vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông
thôn mới như sau:
Thể chế dân chủ và phát triển nông thôn Việt Nam hiện nay, Nguyễn
Văn Sáu- Hồ Văn Thông ch.b. Hà Nội: Chính trị Quốc gia, 2005. Chủ yếu đề
cập đến dân chủ và hệ thống chính trị ở Việt Nam trong tiến trình đổi mới.
Nông nghiệp Việt Nam sau 20 năm đổi mới - thành tựu và những vấn đề đặt
ra. Thể chế dân chủ với ổn định và phát triển nông thôn Việt Nam. Một số vấn
đề về xây dựng chính quyền cấp xã hiện nay. Tham khảo một số vấn đề lý
luận và thực tiễn về dân chủ hóa cơ sở của nước ngoài.
Bên cạnh đó công trình “Các đoàn thể nhân dân với việc bảo đảm dân
chủ ở cơ sở hiện nay” do TS. Phan Xuân Sơn chủ biên, đã trình bày tương đối
hệ thống quá trình hình thành, phát triển, nội dung, phương thức hoạt động
của các đoàn thể nhân dân nhằm thực hiện chức năng chính trị là cầu nối giữa
Đảng, Nhà nước và nhân dân; bảo vệ lợi ích và thực hiện quyền dân chủ của

nhân dân, đặc biệt là việc bảo đảm dân chủ ở cấp xã trong điều kiện xây dựng
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở ở
nước ta hiện nay. Cùng với việc khẳng định những thành tựu đã đạt được,
công trình này cũng chỉ ra những vấn đề bức xúc, yếu kém trong hoạt động
của các đoàn thể nhân dân và hệ thống chính trị cơ sở; kiến nghị những giải
pháp đẩy mạnh hoạt động các đoàn thể nhân dân theo hướng hoàn thiện hệ
thống chính trị ở nước ta.
Hệ thống chính trị cấp cơ sở và dân chủ hóa đời sống xã hội ở nông
thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số các tỉnh miền Bắc nước ta, do Nguyễn
Quốc Phẩm chủ biên, tác giả xem xét thực trạng, tổ chức hoạt động của hệ
thống chính trị cấp cơ sở ở nông thôn miền núi trước yêu cầu của quá trình
dân chủ hóa đời sống xã hội, xem xét những nguyên nhân chủ quan và khách
quan ảnh hưởng tới hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở trong thực hiện
dân chủ, nêu lên những phương hướng, giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và

4


phương thức hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở.
Nghiên cứu đánh giá về chương trình xây dựng nông thôn mới từ thực
tiễn của cả nước tác giả Duy Duẩn, Xây dựng nông thôn mới đạt kết quả toàn
diện, Tạp chí Cộng sản, 13/5/2018 đã phân tích chất lượng các xã đạt chuẩn
nông thôn mới tính đến năm 2017 của cả nước. Đồng thời thống kê số lượng
các xã tại các địa phương đạt chuẩn nông thôn mới có 3.289 xã đạt tỷ lệ
36,84% cao hơn so với mục tiêu đề ra, 50 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn/ hoàn
thành nhiệm vụ dựng nông thôn mới. Nợ đọng xây dựng nông thôn mới giảm
70%, xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, vườn mẫu. Qua đó cung cấp một cái
nhìn toàn diện về những kết quả đã đạt được trong xây dựng nông thôn mới
của cả nước và những vấn đề cần điểu chỉnh chính sách thực hiện nhằm phù
hợp với thực tiễn.

Trong chương trình xây dựng nông thôn mới đối tượng được thụ hưởng
kết quả đó là người dân, vì vậy quá trình thực hiện chương trình việc phát huy
vai trò chủ thể của nhân dân đóng vai trò quan trọng quyết định sự thành công
của chương trình. Nghiên cứu từ khía cạnh này đề tài Nghiên cứu, đề xuất
giải pháp nâng cao trách nhiệm xã hội và vai trò chủ thể của nông dân trong
xây dựng nông thôn mới, GS.TS. Nguyễn Xuân Thắng chủ nhiệm (2013), đề
tài phân tích vai của trò nông dân với tư cách là chủ thể phát triển xây dựng
xã hội nông thôn, luận giải cơ sở khoa học cho việc nâng cao vai trò chủ thể
của nông dân trong phát triển nông nghiệp và nông thôn nhằm nâng cao vị thế
của nông dân, tạo điều kiện để nông dân tham gia đóng góp và hưởng lợi
nhiều hơn trong quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Cùng
nghiên cứu về vấn đề trên tác giả Nguyễn Linh Khiếu đã phân tích, Vai trò
chủ thể của nông dân trong xây dựng nông thôn mới, Tạp chí Cộng sản
(2017) đã phân tích vai trò quan trọng của nông dân trong một quốc gia có
đến 70% dân số là nông dân trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế của
đất nước cũng như trong chương trình xây dựng nông thôn mới được thể hiện

5


trên các khía cạnh sau. Thứ nhất: Chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật
của nhà nước luôn luôn xác định rõ nông dân là chủ thể trong xây dựng nông
thôn mới. Thứ hai: Trong các kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội ở nông thôn
thì nông dân luôn là chủ thể thực hiện. Thứ ba: Trong thực hiện xây dựng kết
cấu hạ tầng nông thôn thì nông dân đóng vai trò là người xây dựng đồng thời
là người thụ hưởng kết quả đó. Thứ tư: Nông dân đóng vai trò chủ thể trong
mọi hoạt động văn hóa-xã hội tại đại phương. Thứ năm: hệ thống chính trị cơ
sở có vững mạnh là do dân và vì dân, vì vậy vai trò chủ thể của người dân
được thể hiện từ khâu giám sát hoạt động của chính quyền đến sự tham gia
vào các tổ chức chính trị xã hội tại cơ sở. Điều này góp phần tạo sự ổn định

vững chắc và thành công của hệ thống chính trị tại cơ sở.
Bên cạnh đó, Lê Đức Niêm-Trương Thành Long tiếp cận nghiên cứu
chương trình xây dựng nông thôn mới qua Nghiên cứu sự hài lòng của người
dân trong công tác xây dựng nông thôn mới ở xã Ea Tiêu, huyện Cư Kuin,
tỉnh Đăk Lăk, Tạp chí Khoa học-Đại học Huế (2017). Nghiên cứu này nhằm
đánh giá sự hài lòng và chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của người
dân trong chương trình xây dựng nông thôn mới tại xã Ea Tiêu, huyện Cư
Kuin, tỉnh Đắk Lắk. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự hài lòng của người dân là
khá cao và các yếu tố cho thấy sự hài lòng của người dân gồm: Sự tiếp cận
của người dân; Vai trò của chính quyền; Sự am hiểu của người dân; Vai trò
kiểm tra của người dân và đánh giá của người dân. Trong đó, sự am hiểu,
đánh giá và vai trò kiểm tra của người dân là các yếu tố ảnh hưởng lớn nhất
đến mức độ hài lòng. Vì vậy, nghiên cứu đã đề xuất cần tăng cường công tác
tuyên truyền về Chương trình nông thôn mới và có chính sách khuyến khích
sự tham gia của người dân trong công tác kiểm tra, đánh giá quá trình thực
hiện chương trình này.
Đoàn Thị Hân, Huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính thực hiện
chương trình xây dựng Nông thôn mới tại các tỉnh trung du và miền núi phía

6


Bắc Việt Nam, Hà Nội, 2017 (Luận án tiến sĩ) tiếp cận nghiên cứu về chương
trình nông thôn mới ở một khía cạnh khác đó là việc huy động nguồn lực tài
chính thực hiện xây dựng chương trình từ thực tiễn các tỉnh trung du và miền
núi phía Bắc Việt Nam. Trong đó, nghiên cứu đã chỉ ra cơ chế nhằm huy
động nguồn lực tài chính để thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới;
Các yếu tố ảnh hưởng tới huy động động nguồn lực tài chính thực hiện:
Chương trình xây dựng nông thôn mới; Việc sử dụng nguồn lực tài chính cho
chương trình xây dựng nông thôn mới; Các yếu tố ảnh hưởng tới việc sử dụng

nguồn lực tài chính trong chương trình xây dựng nông thôn mới. Trên cơ sở
lý luận chung và thực trạng thực hiện huy động nguồn lực tài chính nhằm
thực hiện xây dựng chương trình nông thôn mới ở các tỉnh trung du và miền
núi phía Bắc Việt Nam đề tài đã đề xuất: Phương hướng huy động và sử dụng
nguồn lực tài chính; Giải pháp huy động và sử dụng nguồn lực tài chính; Giải
pháp huy động nguồn lực tài chính thực hiện chương trình..
Một số công trình nghiên cứu liên quan đến chương trình xây dựng
nông thôn mới ở Thành phố Hồ Chí Minh
Trần Tiến Khai (2015), Xây dựng nông thôn mới ở Thành phố Hồ Chí
Minh: Thực trạng và giải pháp phát triển bền vững, Đại học Kinh tế TPHCM,
đề tài cấp thành phố đã phân tích một cách tổng thể về chương trình xây dựng
nông thôn mới ở TPHCM, chỉ ra những kết quả đã đạt được và những điểm
còn hạn chế trong chương trình xây dựng nông thôn mới để đạt được tính bền
vững cụ thể: Kết quả của chương trình xây dựng nông thôn mới ở Thành phố
Hồ Chí Minh đã nhận được sự hỗ trợ vốn một cách tích cực tích cực từ chính
quyền, vận dụng khá hiệu quả các nguồn vốn thông qua nhiều phương thức
khác nhau, không gây ra gánh nặng tài chính cho nhân dân. Bên cạnh đó,
chính quyền các cấp cùng với các tổ chức hội, đoàn thể, tôn giáo ở nông thôn
đã thực hiện tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia thực hiện
đã đạt được nhiều thành công về cơ sở hạ tầng nông thôn cơ bản đáp ứng cho

7


đời sống sinh hoạt của cư dân nông thôn và là chỗ dựa cho phát triển kinh tế
nông thôn. Thực hiện hỗ trợ vốn chuyển dịch cơ cấu; tham gia các lớp tập
huấn nghề nghiệp nông nghiệp và phi nông nghiệp. Các thay đổi về cơ sở hạ
tầng nông thôn đã mang lại các tác động tức thời và tích cực đối với đời sống
kinh tế - xã hội của hộ gia đình nông thôn, là nguyên nhân chính làm cho
người dân cảm thấy chương trình xây dựng nông thôn mới mang lại nhiều lợi

ích thiết thực cho cư dân nông thôn.
Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra một số hạn chế có khả năng làm cho
tiến trình xây dựng nông thôn mới không bền vững ở TPHCM.
Thứ nhất: Chương trình xây dựng nông thôn mới của Thành phố chưa
vận dụng được tiếp cận phát triển nông thôn theo vùng và chưa dựa trên tính
chất đặc thù của nông thôn Thành phố. Trong quá trình thực hiện đã nảy sinh
ra các bất cập về tính thiếu tương thích giữa một số tiêu chí nông thôn mới và
đặc trưng tự nhiên, kinh tế, xã hội của vùng nông thôn ngoại thành TP. Hồ
Chí Minh.
Thứ hai: Quan hệ giữa quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của
Thành phố và quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch nông nghiệp chưa được làm
rõ.
Thứ ba: Có những biểu hiện của sự nôn nóng trong xây dựng nông thôn
mới, dẫn đến những hệ lụy khác như áp dụng vốn đầu tư, áp lực giải ngân, và
tình trạng đầu tư dàn đều.
Thứ tư: Cách tiếp cận xây dựng nông thôn mới hiện nay của Thành phố
là tiếp cận từ trên xuống, chưa thật sự phát huy dân chủ cơ sở và quyền làm
chủ tiến trình xây dựng nông thôn mới của cộng đồng cư dân nông thôn. Các
nguyên tắc dân chủ cơ sở chỉ mới được thực thi ở mức độ thấp như “dân
biết”, “dân bàn”. Người dân chưa thực sự tham gia và làm chủ trong tiến trình
xây dựng nông thôn mới. Nhận thức và tâm lý xem cư dân nông thôn chỉ là

8


người thụ hưởng kết quả xây dựng nông thôn mới còn phổ biến trong nhân
dân và một phần cán bộ địa phương.
Thứ năm: Nguồn lực ngân sách đóng vai trò hết sức quan trọng trong
việc mở đường và dẫn dắt tiến trình phát triển nông thôn. Tuy nhiên, sự tham
gia đầu tư nguồn lực của giới doanh nghiệp chưa rõ nét, chưa tạo ra sự đột

phá cho nông nghiệp ngoại thành.
Thứ sáu: Thiếu tương thích của một số tiêu chí của Bộ Tiêu chí quốc
gia, Thành phố phải liên tục điều chỉnh cho phù hợp để đánh giá kết quả xây
dựng nông thôn mới. Do đó, cần thiết phải nghiên cứu để phát triển một hệ
thống tiêu chí đánh giá sát hợp hơn với điều kiện riêng của nông thôn Thành
phố, mang tính “động” và “mềm dẻo”, có thể thay đổi, bổ sung và linh hoạt
điều chỉnh được trong từng thời kỳ khác nhau để áp dụng trong dài hạn phù
hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội tương ứng với các thời kỳ trong
tiến trình phát triển của Thành phố.
Thứ bảy: Vấn đề bảo vệ bản sắc nông thôn chưa được chú trọng một
cách rõ ràng trong tiến trình xây dựng nông thôn mới.
Thứ tám: Ngoài ra, tiến trình xây dựng nông thôn mới còn gặp phải một
số cản ngại như khả năng điều chỉnh chính sách một cách kịp thời; nguồn lực
yếu kém và sự trì trệ của người dân; sự không ổn định trong quy hoạch sử
dụng đất sản xuất do áp lực đô thị hóa quá mạnh; doanh nghiệp thiếu động lực
đầu tư phát triển; tình trạng ô nhiễm môi trường chưa khắc phục được;
khoảng cách chênh lệch mức sống dân cư giữa nông thôn và thành thị còn
cách biệt.
Lê Thanh Liêm, Bài học kinh nghiệm TPHCM trong việc thực hiện
chương trình xây dựng nông thôn mới, Tạp chí KH Đại học Mở TPHCM,số
4.2016 chỉ ra những thuận lợi và khó khăn trong xây dựng nông thôn mới ở
TPHXM và những kết quả đã đạt được về đầu tư cơ sở hạ tầng, đào tạo nghề
cho lao động nông thôn, thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ cơ cấu nông

9


nghiệp theo theo hướng nông nghiệp đô thị, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi,
năng suất, chất lượng cao. Từ đó, rút ra bài học kinh nghiệm trong chương
trình mục tiêu xây dựng nông thôn mới ở TPHCM giai đoạn tiếp theo một

cách hiệu quả phát huy vai trò của cả hệ thống chính trị trong đó vai trò hạt
nhân là sự lãnh đạo của Đảng; huy động, phát huy các nguồn lực đa dạng để
xây dựng nông thôn mới; xây dựng nông thôn mới một cách bền vững.
Ngoài ra, còn rất nhiều công trình nghiên cứu và bài viết khác về hệ
thống chính trị cơ sở, về vấn đề xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay.
Các công trình nghiên cứu mặc dù đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau
của hệ thống chính trị cơ sở, vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn và vấn
đề xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay.Tuy nhiên, việc nghiên cứu
vai trò của hệ thống chính trị cơ sở ở từng địa phương vẫn còn rất khiêm tốn.
Đặc biệt, chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống vai trò
của hệ thống chính trị cơ sở đối với việc xây dựng nông thôn mới ở huyện
Bình Chánh, Thành phố Hồ Chí Minh. Vì vậy, học viện chọn vấn đề Vai trò của
hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh
Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành
Chính trị học, không bị trùng với những công trình đã nghiên cứu trước.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
Mục đích: Phân tích vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng
nông thôn mới ở huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh đề xuất một số
giải pháp nhằm phát huy vai trò của hệ thống đó, đáp ứng yêu cầu xây dựng
nông thôn mới ở địa phương trong giai đoạn hiện nay.
Nhiệm vụ:
- Làm rõ những vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn chương trình xây
dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh Thành phố Hồ Chí Minh.
- Phân tích vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông
thôn mới ở huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh.

10


- Đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao vai trò của hệ

thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình
Chánh,thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận: Luận văn được triển khai nghiên cứu trên cơ sở quan điểm
của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng
sản Việt Nam về hệ thống chính trị. Đồng thời, luận văn cũng kế thừa những kết
quả của các công trình nghiên cứu trước về hệ thống chính trị cơ sở và vai trò
của hệ thống chính trị cơ sở đối với việc xây dựng nông thôn mới.
Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên
cứu lôgic - lịch sử, phân tích - tổng hợp, so sánh, khảo sát thực tiễn...
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu:Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây
dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu, khảo sát vai trò
của hệ thống chính trị cơ sở ở huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh
đối với việc xây dựng nông thôn mới hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần làm rõ những khía cạnh lý luận về
vai trò của hệ thống chính trị trong xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam hiện
nay.
Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu
tham khảo cho việc học tập, nghiên cứu và giảng dạy những vấn đề liên quan
đến hệ thống chính trị cơ sở. Đồng thời có thể làm tài liệu để tuyên truyền đối
với công tác xây dựng nông thôn mới ở các địa phương, trong đó có những
giải pháp phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây dựng nông
thôn mới.

11

7. Kết cấu của luận văn
Nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1 có 3 tiết và 4 tiểu tiết; Chương 2 có 2 tiết và 3 tiểu tiết;
Chương 3 có 2 tiết và 3 tiểu tiết. Ngoài ra luận văn còn có kết luận, tài liệu
tham khảo và phụ lục.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn chương trình xây dựng nông thôn
mới ở huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh.
Chương 2: Thực trạng vai trò của hệ thống chính trị cơ sở trong xây
dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh, Thành phố Hồ Chí Minh
Chương 3: Một số kiến nghị giải pháp phát huy vai trò của hệ thống
chính trị cơ sở trong xây dựng nông thôn mới ở huyện Bình Chánh, thành phố
Hồ Chí Minh

12


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CHƯƠNG TRÌNH XÂY DỰNG
NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
1.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về chương trình xây dựng
nông thôn mới hiện nay
1.1.1. Quan điểm về vai trò của hệ hệ thống chính trị trong chương
trình xây dựng nông thôn mới
Hệ thống chính trị có vai trò rất quan trọng, là nhân tố chủ chốt để ổn
định và phát triển đất nước. Chăm lo xây dựng hệ thống chính trị cơ sở vững
mạnh, là làm cho hệ thống chính trị cơ sở thật sự của dân, do dân và vì dân.
Vì vậy, tại Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XI
(5.2013) đã chủ trương: Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị từ
Trung ương đến cơ sở. Trung ương đã tập trung đánh giá việc thực hiện Nghị

quyết Trung ương 5 Khóa IX (3.2002) về đổi mới và nâng cao chất lượng hệ
thống chính trị ở cơ sở xã, phường, thị trấn và Nghị quyết Trung ương 4 Khóa
X (2/2007) về đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan đảng, định
hướng về đổi mới tổ chức bộ máy Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn
thể chính trị - xã hội.
Hệ thống chính trị luôn đóng vai trò quan trọng trong đời sống chính trị
- xã hội, là yếu tố bảo đảm các chương trình phát triển và mục tiêu xây dựng
xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Chương trình
mục tiêu quốc gia - xây dựng nông thôn mới là một chủ trương lớn của Đảng
và Nhà nước ta nhằm làm cho kinh tế nông thôn phát triển, đời sống vật chất
và tinh thần của người dân được nâng cao, cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội theo
hướng hiện đại, môi trường xanh, sạch, đẹp, giữ gìn và phát huy bản sắc văn
hóa dân tộc. Với một chương trình cần giải quyết nhiều vấn đề như vậy thì vai
trò của hệ thống chính trị cơ sở là vô cùng quan trọng.Vì trong hệ thống chính

13


trị 4 cấp, cấp cơ sở (Đảng ủy xã/phường, Ủy ban nhân dân xã/phường, Mặt
trận tổ quốc và các đoàn thể chính trị xã hội xã/phường) chính là cấp gần dân
nhất và quan trọng nhất trong triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách,
pháp luật của Đảng và Nhà nước.
Theo số liệu của Tổng cục thống kê Việt Nam 2017, dân số sống ở
nông thôn có 60.858,20 người,chiếm tỷ lệ gần 70% dân số của cả nước, trong
đó tỷ lệ hộ nghèo ở nông thôn là 7,5%, chiếm tỷ lệ khá cao. Do vậy, chủ
trương, chính sách của Đảng và Nhà nước tập trung mục tiêu xây dựng, phát
triển kinh tế nông nghiệp, nông dân, nông thôn cho thấy sự quan tâm của
Đảng và Nhà nước.
Nghị quyết số 26-NQ/TW của Hội nghị Ban chấp hành Trung ương
Đảng lần thứ 7 (Khoá X) ban hành tháng 8/2008 về Nông nghiệp, nông dân

và nông thôn đã tạo điều kiện xây dựng nông thôn mới với mục tiêu: Không
ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của dân cư nông thôn, hài hoà
giữa các vùng, tạo sự chuyển biến nhanh hơn ở các vùng còn nhiều khó khăn;
nông dân được đào tạo có trình độ sản xuất ngang bằng với các nước tiên tiến
trong khu vực và đủ bản lĩnh chính trị, đóng vai trò làm chủ nông thôn mới.
Xây dựng nền nông nghiệp phát triển toàn diện theo hướng hiện đại, bền
vững, sản xuất hàng hoá lớn, có năng suất, chất lượng, hiệu quả và khả năng
cạnh tranh cao, đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia cả trước mắt
và lâu dài. Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện
đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp
với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông
thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường
sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của
Đảng được tăng cường. Xây dựng giai cấp nông dân, củng cố liên minh công
nhân - nông dân - trí thức vững mạnh, tạo nền tảng kinh tế - xã hội và chính
trị vững chắc cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo

14


vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa [1].
Có thể thấy, xây dựng nông thôn mới chính là hiện thực hóa chủ trương
lớn của Đảng và Nhà nước về xây dựng một xã hội dân chủ, văn minh. Trong
đó, tập trung xây dựng, phát triển nông nghiệp, nông dân và nông thôn theo
hướng hiện đại, nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nông dân.
Hay nói một cách khác, nông dân chính là chủ thể của chương trình xây dựng
nông thôn mới, đồng thời cũng là đối tượng được hưởng thành quả từ chương
trình, xuất phát từ nông dân và vì nông dân.
Thực hiện đường lối Đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, bộ mặt nông
nghiệp, nông dân, nông thôn nước ta đã thu được nhiều kết quá đáng ghi

nhận. Các sản phẩm từ nông nghiệp trở thành hàng hóa chủ lực trong xuất
khẩu hàng hóa nói chung và đóng góp một tỷ trọng đáng kể vào GDP của đất
nước. Mặc dù vậy, kết quả đạt được chưa phản ánh hết tiềm năng và lợi thế:
các sản phẩm nông nghiệp của nước ta vẫn chủ yếu xuất thô,phát triển chưa
bền vững, sức cạnh tranh thấp được mùa mất giá và ngược lại; nông nghiệp,
nông thôn phát triển thiếu quy hoạch, kết cấu hạ tầng như giao thông, thủy
lợi, trường học, trạm y tế… còn yếu kém; môi trường ngày càng ô nhiễm;
khoảng cách chênh lệch giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị còn lớn phát
sinh nhiều vấn đề xã hội bức xúc. Vì vậy, chúng ta không thể công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước nếu nông nghiệp và nông thôn còn lạc hậu và đời
sống nhân dân còn thấp. Do đó, xây dựng nông thôn mới chính là bước thực
hiện xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế-xã hội ở nông thôn nước ta
theo hướng văn minh, hiện đại. Đồng thời, góp phần cải thiện, nâng cao đời
sống vật chất và tinh thần cho người dân sinh sống ở địa bàn nông thôn.
Để đạt được mục tiêu Nghị quyết 26 đã đề ra đòi hỏi có sự tham gia của
cả hệ thống chính trị trong chương trình xây dựng nông thôn mới.
Sự tham gia của hệ thống chính trị được coi là nhiệm vụ và giải pháp
nhằm thực hiện một cách hiệu quả trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta.

15


Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy sức mạnh
của các đoàn thể chính trị - xã hội ở nông thôn, nhất là hội nông dân [1]. Cụ
thể, thực hiện đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của đảng bộ, chi
bộ cơ sở để thực sự là hạt nhân lãnh đạo toàn diện trên địa bàn nông thôn;
củng cố và nâng cao năng lực bộ máy quản lý nông nghiệp từ Trung ương đến
địa phương, nhất là cấp huyện, xã và các lĩnh vực khác ở nông thôn. Thực
hiện cải cách thủ tục hành chính, đồng thời đào tạo nâng cao trình độ đội ngũ
cán bộ, công chức xã. Tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động của

Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội ở nông thôn; tạo cơ chế và
điều kiện thuận lợi cho Hội Nông dân Việt Nam trong việc trực tiếp thực hiện
một số chương trình, dự án phục vụ sản xuất và nâng cao đời sống của nông
dân, hướng dẫn phát triển các hình thức kinh tế tập thể trong nông nghiệp.
Nghị quyết số 24/2008/NQ-CP Nghị quyết Ban hành Chương trình
hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp
hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn cũng
nêu rõ: Các cơ quan chức năng ở các cấp tổ chức quán triệt và thực hiện tuyên
truyền, giáo dục, vận động sâu rộng trong toàn xã hội về vị trí, vai trò và tầm
quan trọng của nông nghiệp, nông dân, nông thôn trong quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước; cụ thể hóa những chủ trương và giải pháp lớn, huy
động sức mạnh của cả hệ thống chính trị để triển khai các nội dung của Nghị
quyết này, cũng như các Nghị quyết khác của Đảng và Nhà nước liên quan
đến nông nghiệp, nông dân, nông thôn [4]. Điều này cho thấy sự quan tâm của
Đảng, Nhà nước đối với nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Huy động sự
tham gia của cả hệ thống chính trị từ trung ương đến cơ sở tham gia vào quá
trình thực hiện chương trình nông thôn mới.
Với ý nghĩa và tầm quan trọng của chương trình xây dựng nông thôn
mới là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị. Trong đó vai trò hạt nhân lãnh
đạo của Đảng, trách nhiệm tiên phong, gương mẫu của người đảng viên, nhất

16


là trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, các cấp, các ngành luôn sâu sát, cụ
thể, phát hiện những cách làm mới, sáng tạo. Đặc biệt công tác xây dựng đảng
bộ, chính quyền xã đạt tiêu chuẩn trong sạch vững mạnh. Hơn thế nữa các tổ
chức chính trị - xã hội của xã phải đạt loại khá trở lên. Đây là những tiêu chí
bắt buộc trong bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020
do Chính phủ ban hành năm 2016. Cho thấy tầm quan trọng của hệ thống

chính trị đặc biệt hệ thống chính trị cấp cơ sở (xã/phường) được cụ thể hóa
trong Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-202. Trong đó
tiêu chí thứ 18 về Hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật là một trong những
cơ sở đánh giá xã đạt chuẩn nông thôn mới.
Trong Hội nghị tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết TW 7 khóa X về
nông nghiệp, nông dân, nông thôn ngày 27/11/2018 tại Hà Nội. Thủ tướng
Chính phủ nhấn mạnh, việc giải quyết vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông
thôn là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trước hết phải khơi
dậy tinh thần yêu nước, tự chủ, tự lực, tự cường vươn lên của nông dân.
Chúng ta đang nói tập trung làm nông nghiệp, nông thôn mà nông dân chúng
ta có tinh thần ỷ lại thì không bao giờ thành công. Cần khắc phục tinh thần tự
ti, ỷ lại, chờ đợi của một bộ phận nông dân.Vì vậy, thời gian tới, Đảng, Nhà
nước phải cùng với nông dân, sống trong lòng nông dân để làm cuộc cách
mạng mới trong nông nghiệp, nông thôn. Cần tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng, nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Theo Thủ
tướng, kinh nghiệm rút ra là, ở đâu cấp ủy, người đứng đầu quan tâm sâu sắc,
chỉ đạo quyết liệt thì ở đó, nông nghiệp, nông thôn sẽ phát triển mạnh mẽ,
diện mạo nông thôn mới khởi sắc; đời sống vật chất và tinh thần của người
dân được nâng cao [8].
Một lần nữa cho thấy quan điểm của Đảng, Nhà nước về tầm quan
trọng của hệ thống chính trị trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta.

17


1.1.2. Quan điểm về phát huy vai trò chủ thể của người dân trong
chương trình xây dựng nông thôn mới
Nghị quyết 26 của Ban chấp hành TW Đảng Cộng sản Việt Nam đánh
dấu bước phát triển mới về nhận thức và quan điểm của Đảng về nông nghiệp,
nông dân, nông thôn, khẳng định tính đúng đắn, tính khoa học. Nghị quyết đã

được triển khai vào thực tiễn tính từ năm 2008-2019 (gần 11 năm thực hiện),
đã tạo bước chuyển mình cho nông nghiệp, phát triển mạnh mẽ; làm thay đổi
diện mạo nông thôn theo hướng văn minh, giàu đẹp hơn. Vai trò chủ thể của
người nông dân ngày càng được khẳng định, cùng đời sống của đại bộ phận
người dân nông thôn được nâng lên. Đối tượng thụ hưởng kết quả từ chương
trình xây dựng nông thôn mới là người dân. Do vậy, quá trình triển khai thực
hiện quan điểm của Đảng và Nhà nước luôn nhấn mạnh đến vài trò chủ thể
của người dân, người dân phải tham gia từ xây dựng kế hoạch, chương trình
thực hiện và cũng chính họ là người tổ chức thực hiện, Nhà nước chỉ đóng vai
trò định hướng, hỗ trợ người dân trong quá trình thực hiện.
Nông dân chính là chủ thể của mọi quá trình kinh tế - văn hóa - xã hội
diễn ra ở nông thôn. Khi Đảng và Nhà nước lãnh đạo nhân dân triển khai
Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới thì vai trò chủ thể
của người nông dân càng được thể hiện một cách sâu sắc.
Thứ nhất, nông dân chủ thể nhận thức thấm nhuần chủ trương, quan
điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng nông thôn
mới; Thứ hai, nông dân là chủ thể thực hiện các chương trình, kế hoạch phát
triển kinh tế nông thôn; Thứ ba, nông dân là người thực hiện xây dựng kết
cấu hạ tầng nông thôn mới; Thứ tư, nông dân là chủ thể mọi hoạt động văn
hóa, xã hội, trật tự, an ninh ở nông thôn; thứ năm, nông dân có vai trò quan
trọng góp phần xây dựng hệ thống chính trị cơ sở.
Thông qua chương trình xây dựng nông thôn mới người dân tham gia
vào quá trình xây dựng hệ thống chính trị cơ sở một cách hiệu quả. Không có

18


một chính quyền nào tồn tại được nếu không có sự đồng thuận, đồng hành của
người dân. Chỉ khi nào nông dân gắn bó mật thiết với các cấp chính quyền,
cấp ủy và các tổ chức chính trị xã hội ở cơ sở thì hệ thống chính trị ở cơ sở

mới thực sự là của dân, do dân và vì dân. Sự tham gia của người dân vào xây
dựng thệ thống chính trị cơ sở càng nêu bật vai trò chủ thể của người dân
trong xây dựng và phát triển nông thôn mới.Bộ tiêu chí quốc gia (19 tiêu chí)
về xây dựng nông thôn mới đã cụ thể hóa đặc tính của xã nông thôn mới thời
kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Trong đó chú trọng phát huy vai
trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương là chính, Nhà nước đóng vai trò
định hướng, ban hành các chính sách, cơ chế hỗ trợ, đào tạo cán bộ và hướng
dẫn thực hiện. Các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng người dân ở xã bàn
bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện.
Nghị quyết số 26 của BCH TW Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng
định: Trong mối quan hệ mật thiết giữa nông nghiệp, nông dân và nông thôn,
nông dân là chủ thể của quá trình phát triển, xây dựng nông thôn mới gắn với
xây dựng các cơ sở công nghiệp, dịch vụ và phát triển đô thị theo quy hoạch
là căn bản; phát triển toàn diện, hiện đại hóa nông nghiệp là then chốt [1].
Trong Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016-2020
[29], 19 tiêu chí có chung một mục tiêu đó là vì người dân, người dân vừa
đóng vai trò chủ thể của quá trình xây dựng nông thôn mới đồng thời cũng là
người thụ hưởng thành quả của chương trình xây dựng nông thôn mới cụ thể:
Tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội phải đảm bảo đường xã và đường từ trung
tâm xã đến huyện được nhựa hóa bê tông hóa đảm bảo ô tô đi lại thuận tiện
quanh năm….đường ngõ, xóm sạch và không lầy lội vào mùa mưa, đường
trục chính, nội đồng đảm bảo vận chuyển hàng hóa thuận tiện quanh
năm….Với mục tiêu xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã
hội hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn
nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch;

19


xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí được nâng

cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự
lãnh đạo của Đảng được tăng cường. Qua đó, nâng cao chất lượng cuộc sống
của dân cư nông thôn; thực hiện có hiệu quả, bền vững công cuộc xoá đói,
giảm nghèo; nâng cao trình độ giác ngộ và vị thế chính trị của giai cấp nông
dân, tạo điều kiện để nông dân tham gia đóng góp và hưởng lợi nhiều hơn
trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
1.2. Chương trình xây dựng nông thôn mới ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay
Thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 5/8/2008 của Ban chấp hành
TW Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, Thành ủy Thành phố
Hồ Chí Minh đã triển khai Chương trình hành động số 43-Cr/TU ngày
20/10/2008; Ủy ban Nhân dân Thành phố ban hành Quyết định Số:
10/2009/QĐ-UBND ngày 22/1/2009 với mục tiêu đề ra: Xây dựng và phát
triển nông nghiệp Thành phố theo hướng hiện đại, có năng suất, chất lượng,
hiệu quả và cạnh tranh cao, phù hợp với đặc thù nông nghiệp của một đô thị
lớn và Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam; xây dựng giai cấp công nhân-nông
dân-trí thức vững mạnh, có trình độ, bản lĩnh chính trị để làm chủ nông thôn
mới, đời sống người dân ngày càng được nâng cao, rút ngắn khoảng cách
chênh lệch mức sống giữa các quận huyện của Thành phố. Đặc biệt xây dựng
nông thôn mới của Thành phố có kết cấu hạ tầng hiện đại, cơ cấu kinh tế và
hình thức tổ chức sản xuất phù hợp với quy hoạch và định hướng chiến lược
phát triển kinh tế-xã hội của Thành phố, xã hội nông thôn ổn định, giàu bản
sắc văn hóa dân tộc, môi trường sinh thái được bảo vệ, dân trí được nâng cao,
hệ thống chính trị ở nông thôn được tăng cường. Chuyển dịch mạnh mẽ cơ
cấu kinh tế ở nông thôn theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng
dịch vụ, công nghiệp, ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ cao trong phát
triển giống cây, con chất lượng cao, hình thành trung tâm giống cây, giống

20

con, dịch vụ phát triển nông nghiệp và công nghiệp chế biến của cả khu vực
và Vùng kinh tế trọng điểm; phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ
tầng xã hội nông thôn, giao thông nội đồng phục vụ việc vận chuyển cũng
ứng vật tư nông nghiệp, nông phẩm, kiên cố hóa kênh mương, bảo đảm tốt
các điều kiện học tập, chữa bệnh, sinh hoạt văn hóa, thể thao ở vùng nông
thôn.
Thành phố Hồ Chí Minh là đô thị đặc biệt [3], là đầu tàu kinh tế và là
một trong những trung tâm văn hóa, giáo dục quan trọng của cả nước. Dân số
trung bình Thành phố Hồ Chí Minh năm 2017 đạt hơn 8,64 triệu người, trong
đó dân số thành thị chiếm 80,9%, dân số nông thôn chiếm 19,1 % [6, tr.47].
Tuy nhiên dân số thực tế của Thành phố hiện nay dao động khoảng 11 triệu
người. Thành phố có 5 huyện (Củ Chi, Hóc Môn, Bình Chánh, Nhà Bè và
Cần Giờ), 56 xã.Trong tổng số khoảng 11 triệu dân của Thành phố, có khoảng
1,5 triệu người thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn
mới.
Xây dựng nông thôn mới tại Thành phố có một số đặc thù như tốc độ
đô thị hóa nhanh, mật độ và quy mô dân số cao; các khu công nghiệp, hệ
thống cảng, mạng lưới giao thông… đang phát triển nhanh ở khu vực ngoại
thành; nhiều khu dân cư đô thị và dân cư nông thôn xen cài lẫn nhau trên cùng
địa bàn một xã; diện tích đất nông nghiệp có xu hướng giảm nhanh; yêu cầu
phát triển nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị, công nghệ cao, công
nghệ sinh học. Với những đặc thù trên, đã tác động đến xây dựng nông thôn
mới trên địa bàn Thành phố.
Từ thực tiễn đó, Ủy ban Nhân dân TPHCM đã ra Quyết định Số:
15/2011/QĐ-UBND ban hành Chương trình mục tiêu về xây dựng nông thôn
mới trên địa bàn TPHCM giai đoạn 2010-2020 cụ thể:
-Giai đoạn 2010-2015 phấn đấu có 28 xã đạt tiêu chí quốc gia về nông
thôn mới, các xã còn lại phấn đấu đạt tối thiểu 11/19 tiêu chí (quy hoạch, thủy

21