Bài thuyết trình biến chứng glucocorticoid

BIẾN CHỨNG GLUCOCORTICOID
GVHD: BS Huỳnh tấn đạt
HV: Trần thị thu nguyệt

lớp cki nội tiết khóa 2017-2019




1. Tác dụng sinh lý, dược lý corticoid



2. Các loại corticoid



3. Biến chứng corticoid





Biến chứng sớm



Biến chứng muộn



Biến chứng khi ngưng thuốc



Biến chứng khi dùng thuốc tại chỗ

4. Biện pháp giảm biến chứng





Vùng cầu sản xuất mineralocorticoid (aldosterone 100-150µg/ngày) điều hòa bởi Angiotensin II, Kali, ACTH,
dopamine, peptid, lợi niệu nhĩ và các peptid khác




Vùng bó sản xuất glucocorticoid (cortisol 10-20mg/ngày) được điều hòa bởi ACTH của tuyến yên
Vùng lưới sản xuất androgen (DHEA, DHEAS, androstenedione >20mg/ngày)



Nhịp ngày đêm của cortisol


Điều hòa tiết cortisol:

Cơ chế điều hòa ngược âm:
Cortisol tăng => ACTH giảm

Cortisol giảm => ACTH tăng
Stress: khi cơ thể gặp stress, ACTH được bài tiết lập tức =>
thượng thận tiết cortisol trong vài phút


Cortisol


Cortisol trong máu gắn kết transcortin (Corticosteroid-binding globulin) và albumin, một ít cortisol tự do



Chỉ có GC tự do mới tác dụng lên cơ quan đích



CBG được sản xuất tại gan



CBG giảm: xơ gan, bệnh thận, đa u tủy, tăng khi mang thai (estrogen gây tăng sản xuất CBG)



Khi CBG tăng sẽ làm tăng lượng cortisol gắn kết với CBG gây giảm cortisol tự do trong máu => tăng ACTH => tăng tiết
cortisol để đạt nồng độ cortisol tự do mức bình thường; và ngược lại => khi mang thai cortisol máu cao cũng như suy thận
cortisol máu thấp nhưng không triệu chứng thừa thiếu GC (cortisol tự do bình thường)



Cortisol chuyển hóa ở gan thành dạng ester hay dạng glucuronid không có hoạt tính và được thải ra ngoài qua nước
tiểu



Các tình trạng làm chậm chuyển hóa:

1.
2.
3.
4.

Thai
Xơ gan
Cường giáp
Thuốc


Các loại corticoid


Phân nhóm thuốc glucocorticoids dựa vào thời gian bán hủy sinh học

Phân nhóm

Tên thuốc

Kháng viêm

Giữ muối nước

Liều tương đương

Liều kháng viêm

Tác dụng nhanh

Cortisol(hydrocortisone)

1

1

20 mg

80 mg

(T1/2 <12 giờ)

cortisone

0.8

1

25 mg

100 mg

Tác dụng trung bình

Prednisone

4

0.25

5 mg

20 mg

(T1/2 12 -36giờ)

Prednisolone

4

0.25

5 mg

20 mg

Methylprednisolone

5

<0.01

4 mg

15 mg

Triamcinolone

5

<0.01

4 mg

15 mg

Tác dụng dài (T1/2

Paramethasoen

10

<0.01

>36 giờ)

Beclomethasone

25

<0.01

Dexamethasone

30-40

<0.01

0.75 mg

3 mg

Độ mạnh của cortisol được lấy làm chuẩn = 1


Tương tác thuốc


GC làm giảm tác dụng: vitamin D, SU, digoxin, salicylate, tolvaptan, ergotamin, macrolid, estrogen, carbamazepin.



Thuốc ảnh hưởng Corticoid:

 Giảm tác dụng Corticoid: barbiturate, phenyltoin, rifampicin, carbamazepin
 Tăng tác dụng Corticoid: kháng sinh macrolid (erythromycin,clarithromycin), kháng nấm
(ketoconazol,itraconazol), ARV (ritonavir), chẹn calci (diltiazem), isoniazid

 Giảm hấp thu Coticoid qua đường uống: antacid.

TÁC DỤNG SINH LÝ
1.

Protein, glucose, lipid:

 Dị hóa đạm, giảm tổng hợp protein
 Phân hủy và tái phân bố mỡ
 Tăng sự tân sinh đường và giảm thu glucose ở mô ngoại vi nên có khuynh hướng làm tăng đường huyết
 Tác dụng đối kháng với insulin
2.

Da, cơ, mô liên kết:

 Ngăn cản tế bào biểu bì phân chia, tổng hợp DNA
 Giảm tổng hợp, sản xuất collagen


TÁC DỤNG SINH LÝ
3.

Điều hòa nước, điện giải, huyết áp:

 GC tăng huyết áp

bằng nhiều cơ chế: trên cơ trơn mạch máu tăng nhạy catecholamin, Angiotensin II và giảm tác dụng dãn mạch của NO,

tăng tổng hợp angiotensinogen, duy trì trương lực mạch máu

 Thận: tăng sự hấp thu ion Na+ và nước, tăng thải ion H+ và K+, tăng GFR
4.

Xương, Calci: giảm hấp thu Calci ở ruột, tăng thải Calci qua thận, giảm họat động tạo xương của tạo cốt bào

5.

Sự tăng trưởng và phát triển: ức chế sự tăng trưởng do dị hóa mô liên kết, cơ, xương và ức chế tác dụng IGF1,
GC gây trưởng thành phổi thông qua tổng hợp surfactant, kích thích enzyme phenylethanolamine Nmethyltransferase (PNMT)- chất chuyển noradrenaline thành adrenaline tại tủy thượng thận


TÁC DỤNG SINH LÝ
6.

Thần kinh: gián tiếp qua HA, glucose, điện giải và ảnh hưởng trực tiếp cảm xúc, hành vi, khả năng phản ứng của não

7.

Hormone chống stress: tăng tiết đáp ứng với stress thực thể hay tâm lý

8.

Tiêu hóa: loét dạ dày, viêm tụy hoại tử khi thừa GC

9.

Nội tiết: giảm hoạt động trục tuyến giáp, giảm GnRH, LH, FSH

10.

Tế bào máu và hệ lympho:

 Giảm eosinophil trong tuần hoàn, phân bố về lách và phổi, giảm basophil, tăng neutrophil, tiểu cầu, hồng cầu ngoại vi
 Giảm lympho ngoại vi và kích thước lách, tuyến ức do ức chế sự phân bào của lympho. GC gây giảm tiết cytokin qua ức chế ảnh
hưởng NF-κB của lên nhân. Giảm tiết cytokin IL2 dẫn tới giảm tăng sinh lympho và gây chết tế bào theo chương trình


TÁC DỤNG DƯỢC LÝ

1.
2.
3.

Kháng viêm
Chống dị ứng
Ức chế miễn dịch


TÁC DỤNG DƯỢC LÝ
 Sự di chuyển tế bào đến chỗ viêm: giảm lymphocyte, giảm eosinophil, monocyte, giảm sự di chuyển của các tế
bào tiết ra các chất hóa hướng động, tăng neutrophil, basophil ngoại vi

 Chất vận mạch: ức chế phóng thích histamin, bradykinin, giảm leucotrien C, giảm sản xuất Prostaglandin
 Thực bào, lympho: giảm thực bào lưu thông, ức chế interleukin II, giảm lymphokin, giảm monokin, giảm sản
xuất kháng thể, giảm tăng sinh tế bào sợi (chậm lành sẹo)



Tác dụng phụ của glucocorticoid




Thường gặp khi dùng liều cao, kéo dài
Hoặc do ngưng thuốc đột ngột nhất là sau một thời gian dùng thuốc liều
cao, kéo dài


Xuất hiện tác dụng phụ corticoid theo thời gian và liều dùng



Saag, KG, Koehnke, R, Caldwell, JR, et al. Am J Med 1994; 96:115.


Tác dụng phụ của glucocorticoid
Biến chứng sớm
1.

Viêm loét dạ dày

 Có thể gây loét nhiều ổ, thường tại bờ cong lớn
 Hay gặp khi suy dinh dưỡng, dùng thêm các thuốc NSAID hay có tiền căn viêm loét dạ dày
 Có thể do tăng sản xuất acid, giảm sản xuất chất nhầy, giảm sự tái sinh tế bào.
2.

Giảm sức đề kháng của cơ thể

 Dễ bị nhiễm trùng với vi trùng sinh mủ, lao, virus, nấm
 Lao tiềm ẩn có thể trờ thành nặng thêm
 Các dạng nhiễm virus như thủy đậu, herpes, zona, sởi, có thể trở thành cấp tính

Tác dụng phụ của glucocorticoid
Biến chứng sớm
3.

Tâm thần kinh

 Hay gây hưng phấn, ăn ngon miệng, mất ngủ
 Nếu nặng hơn có thể có cơn nói sảng, hoang tưởng, trầm cảm, lú lẫn
 Đã có tiền căn tâm thần dễ bị, có thể có cơn tâm thần cấp


Tác dụng phụ của glucocorticoid
Biến chứng muộn
1.

Rối loạn phân bố mỡ, thay đổi ở da niêm: Vẻ mặt hay kiểu hình dạng Cushing

 Mặt tròn, mỡ tập trung vùng gáy, thân mình (bụng, vai, lưng), chân tay teo gầy, sức cơ yếu (do dị hóa đạm)
 Da mỏng, da dễ bị bầm máu khi va chạm nhẹ, dễ bị nứt, chậm hóa sẹo khi bị thương (GC ức chế tạo protein,
giảm tạo collagen ở mô liên kết)

 Da mặt ửng đỏ, nhiều mụn trứng cá
 Có thể có rậm lông (hirsutisme)


Rạn da trong hội chứng Cushing