Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
-----***-----

LÊ QUÝ DƢƠNG

RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ
TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ QUỐC TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Hà Nội, 2018


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
-----***-----

LÊ QUÝ DƢƠNG

RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ
TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN HÀ NỘI
Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế
Mã số: 60310106

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ QUỐC TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Hà Văn Hội
XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội, 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc
lập của tôi. Các số liệu, kết quả đưa ra trong luận văn là trung thực, có nguồn
gốc rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.
Tác giả luận văn

Lê Quý Dƣơng


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, tôi đã nhận
được rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình và đóng góp quý báu của nhiều tập thể và
cá nhân.
Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Hà Văn Hội,
người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học
tập, thực hiện nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo Khoa Kinh tế
quốc tế, phòng Đào tạo - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội
đã giúp đỡ tôi hoàn thành quá trình học tập và thực hiện luận văn của mình.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, các anh chị đang công tác tại
Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi và cung
cấp thông tin cần thiết cho tôi trong quá trình nghiên cứu thực hiện luận văn.

Xin cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên và giúp đỡ tôi
hoàn thành chương trình học tập và thực hiện Luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!.


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.......................................................................... i
DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ ii
DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ .................................................................. iii
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
LUẬN VỀ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ ......................... 4
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................. 4
1.1.1. Nội dung tổng quan ................................................................................ 4
1.1.2. Đánh giá các công trình nghiên cứu đã tổng quan ............................... 13
1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về rủi ro trong thanh toán quốc tế ................. 13
1.2.1. Khái quát về thanh toán quốc tế ........................................................... 13
1.2.2. Khái quát về rủi ro trong thanh toán quốc tế ....................................... 18
CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................... 311
2.1. Phương pháp phân tích tổng hợp cách thức luận văn sử dụng ............. 311
2.2. Phương pháp thống kê cách thức luận văn sử dụngError! Bookmark not
defined.
2.3. Phương pháp so sánh cách thức luận văn sử dụng................................ 322
2.4. Phương pháp case study ........................................................................ 325
CHƢƠNG 3. PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ RỦI RO VÀ CÁC BIỆN PHÁP
PHÒNG CHỐNG RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI
NGÂN HÀNG TMCP SÀI GÒN HÀ NỘI ............................................... 344
3.1. Khái quát chung về hoạt động kinh doanh quốc tế của SHB Ngân hàng

TMCP Sài Gòn Hà Nội ................................................................................ 344
3.1.1. Hoạt động kinh doanh ngoại hối ........................................................ 344


3.1.2. Thực trạng hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn
Hà Nội ........................................................................................................ 3636
3.2. Phân tích đánh giá rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng TMCP
Sài Gòn Hà Nội ............................................................................................ 422
3.2.1. Phân loại theo nguyên nhân phát sinh ................................................ 422
3.2.2. Phân loại theo các phương thức thanh toán quốc tế .......................... 522
3.3. Biện pháp phòng, chống rủi ro thanh toán quốc tế mà Ngân hàng TMCP
Sài Gòn Hà Nội đã và đang áp dụng ............................................................ 611
3.4. Đánh giá chung công tác phòng chống rủi ro trong thanh toán quốc tế của
Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội ............................................................ 6969
3.4.1. Kết quả đạt được. ................................................................................ 69
3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ......................................................... 711
CHƢƠNG 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO
TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG TMCP SÀI
GÒN HÀ NỘI .............................................................................................. 78
4.1. Định hướng phát triển hoạt động thanh toán quốc tế của Ngân hàng
TMCP Sài Gòn Hà Nội .................................................................................. 78
4.1.1. Định hướng phát triển hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Sài
Gòn Hà Nội tới năm 2025 ............................................................................. 78
4.1.2. Định hướng phát triển hoạt động TTQT của Ngân hàng TMCP Sài Gòn
Hà Nội trong thời gian tới ............................................................................ 800
4.1.3. Mục tiêu quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế đến năm
2025 của Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội .............................................. 822
4.2. Giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong Thanh toán quốc tế của Ngân hàng
TMCP Sài Gòn Hà Nội ................................................................................ 833
4.2.1.. Các giải pháp chung .......................................................................... 833

4.2.2. Các giải pháp cụ thể ............................................................................. 88
4.3. Một số kiến nghị.................................................................................... 911
4.3.1 Đối với chính phủ ............................................................................... 911


4.3.2. Đối với Ngân hàng nhà nước. ............................................................ 955
4.3.3. Kiến nghị đối với Doanh nghiệp XNK ................................................ 97
4.3.4. Kiến nghị đối với Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội .................... 1011
KẾT LUẬN ............................................................................................... 1033
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 1055


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT

Từ viêt tắt

Nguyên nghĩa

1

CIC

2

CN

Trung tâm thông tin phòng ngừa rủi ro và xử lý
rủi ro của Ngân hàng Nhà nước

Chi nhánh

3

L/C

Thư tín dụng – Letter of Credit

4

MTV

5

NH

6

NHPH

Ngân hàng phát hành

7

NHTM

Ngân hàng thương mại

8

NHTB

Ngân hang thong báo

9

NK

10

OFAC

11

SHB

Một thành viên
Ngân hàng

Nhập khẩu
Danh sách đen của Văn phòng kiểm soát tài sản
nước ngoài (Office of Foreign Asset Control –
OFAC), Bộ Tài chính
Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Hà Nội

12

SWIFT

13

TCTD

(Society for Worldwide Interbank and Financial
Telecommunication) là Hiệp hội viễn thông liên
ngân hàng và tài chính quốc tế
Tổ chức tín dụng

14

TMCP

Thương mại cổ phần

15

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

16

TTQT

Thanh toán quốc tế

17

UCP

18

XK

19

WTO

Quy tắc thực hành tín dụng chứng từ - Uniform
Customs and Pratice for Documentary
Credits.
Xuất khẩu
Tổ chức thương mại thế giới

i


DANH MỤC BẢNG BIỂU

STT

Bảng

1

Bảng 3.1

2

Bảng 3.2

3

Bảng 3.3

Nội dung
Tình hình thanh toán nhập khẩu giai đoạn 2014 –
2017
Hoạt động thanh toán xuất khẩu tại SHB từ năm
2014 đến năm 2017
Tổng hợp các phương thức thanh toán quốc tế
2014-2017

ii

Trang
41

42

44


DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ

STT
1

STT
1

Hình

Nội dung

Hình 3.1 Trình độ thực hiện nghiệp vụ thanh toán ghi sổ
Sơ đồ

Nội dung

Sơ đồ 3.1 Mô hình tác nghiệp TTQT tại SHB

iii

Trang
58

Trang
78


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Từ ngày 1/1/2011, theo cam kết gia nhập tổ chức thương mại thế giới
(WTO), Việt Nam sẽ cho phép ngân hàng nước ngoài cung cấp các dịch vụ,
sản phẩm như ngân hàng trong nước. Như vậy, từ năm 2011, ngân hàng nước
ngoài và ngân hàng trong nước sẽ có cùng một sân chơi sòng phẳng. Các ngân
hàng nội địa không những phải cạnh tranh với nhau mà còn phải cạnh tranh
với các ngân hàng nước ngoài để chiếm giữ thị phần. Trong xu hướng đó,
ngành tài chính ngân hàng Việt Nam đang có những điều chỉnh căn bản nhằm

phát huy thế mạnh, khắc phục nhược điểm, từng bước tạo ra một hệ thống ngân
hàng hiện đại, an toàn, hiệu quả và đạt được chuẩn mực quốc tế vào khu vực.
Là một mắt xích không thể thiếu trong hoạt động dịch vụ của ngân hàng, hoạt
động thanh toán quốc tế ngày càng có vị trí quan trọng. Thương mại thế giới
phát triển chưa từng có từ trước đến nay kéo theo sự gia nhập sâu rộng nền
kinh tế Việt Nam vào nền kinh tế thế giới. Các doanh nghiệp Việt Nam mở
rộng ra thị trường thế giới thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động xuất nhập khẩu và từ
đó hoạt động thanh toán quốc tế phát triển lên tầm cao mới.
Hoạt động TTQT tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội đã đạt được
những thành tựu nhất định. Sự mở rộng và phát triển đa dạng các sản phẩm
thanh toán quốc tế đã tạo tiền đề căn bản để đáp ứng ngày một tốt hơn nhu cầu
của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu và yêu cầu kiện toàn hóa hệ thống dịch
vụ của ngân hàng trong quá trình mở cửa nền kinh tế đất nước. Tuy nhiên, thực
tiễn hoạt động thanh toán quốc tế trong bối cảnh kinh tế nước ta đang ngày
càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới chứa đựng rất nhiều rủi ro,
nhất là các rủi ro mang tính chất quốc tế. Do đó, để thực hiện mục tiêu phát
triển an toàn, hiệu quả, việc nghiên cứu và đưa ra các giải pháp hữu hiệu nhằm
1


phòng ngừa và quản lý rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng TMCP
Sài Gòn Hà Nội là một yêu cầu cấp bách. Xuất phát từ những lý do trên, học
viên đã lựa chọn đề tài “Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân
hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Hà Nội” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp
của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
Phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro trong nghiệp vụ TTQT của Ngân hàng
TMCP Sài Gòn Hà Nội. Đưa ra các ý kiến đề xuất, kiến nghị để hạn chế rủi
ro.
3. Câu hỏi nghiên cứu:

Để nghiên cứu chi tiết nội dung đề tài “Rủi ro trong hoạt động thanh
toán quốc tế tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội” cần giải quyết nội dung
các câu hỏi sau:
Hoạt động TTQT từ năm 2014 đến năm 2017 tại Ngân hàng TMCP Sài
Gòn Hà Nội diễn ra như thế nào? Đã gặp phải những rủi ro gì?
Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội đã phòng ngừa rủi ro đó như thế
nào? Biện pháp phòng ngừa rủi ro trong thời gian tới như thế nào?
4. Đối tƣợng và Phạm vi nghiên cứu của đề tài:
Đối tượng nghiên cứu: Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại
Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội.
Phạm vi nghiên cứu: Tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội từ năm
2014 đến năm 2017.
5. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được kết cấu thành 4 chương:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về rủi ro
trong thanh toán quốc tế.
Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu
2


Chƣơng 3: Thực trạng rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng
TMCP Sài Gòn Hà Nội.
Chƣơng 4: Giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong thanh toán quốc tế tại
Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội.

3


CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Nội dung tổng quan
1.1.1.1. Các nghiên cứu có tính chất lý luận về rủi ro trong kinh doanh
Nền kinh tế Việt Nam đang từng bước phát triển theo hướng công
nghiệp hóa, hiện đại hóa. Kể từ khi hội nhập kinh tế quốc tế đến nay, lĩnh vực
kinh doanh quốc tế đang ngày càng được mở rộng và đem lại thu nhập cao
cho các chủ thể kinh tế. Tuy nhiên, kinh doanh quốc tế luôn tiềm ẩn rất nhiều
rủi ro bởi sự khác biệt giữa các quốc gia. Có rất nhiều bài nghiên cứu đề cập
đến vấn đề rủi ro trong kinh doanh quốc tế. Cụ thể là:
Nguyễn Thị Quy và tập thể tác giả Trường Đại học Ngoại thương với đề
tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, 2007. Nghiên cứu – Phân tích các rủi ro trong
hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội
nhập kinh tế quốc tế. Đề tài được các tác giả hệ thống hóa lý luận chung về
rủi ro và quản trị rủi ro trong kinh doanh quốc tế. Từ những kinh nghiệm quản
trị rủi ro của các doanh nghiệp ở một số quốc gia trên thế giới, các tác giả đi
sâu vào phân tích thực trạng rủi ro và hoạt động quản trị rủi ro của các doanh
nghiệp Việt Nam trong kinh doanh quốc tế. Đặt trong bối cảnh hội nhập kinh
tế quốc tế, bài nghiên cứu đưa ra những cơ hội và thách thức đối với các
doanh nghiệp Việt Nam, nhận định được xu hướng phát triển mới trong hoạt
động quản trị rủi ro trên thế giới và định hướng cho các doanh nghiệp Việt
Nam. Điểm nhấn của bài nghiên cứu là đưa ra những giải pháp thiết thực nhất
cho các doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu được rủi ro trong kinh doanh quốc
tế cũng như những kiến nghị hợp lý đề xuất với Quốc hội, Chính phủ, Ngân
hàng nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Thương mại, Bộ Ngoại giao.
4


Luận văn Thạc sĩ Kinh tế thế giới và quan hệ kinh tế quốc tế, 2008,
Nguyễn Nam Hải, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội. Các
rủi ro phát sinh khi thực hiện hợp đồng ngoại thương của các doanh nghiệp

Việt Nam. Tác giả nghiên cứu, phân tích về lý thuyết những rủi ro thường xảy
ra trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu của Việt Nam. Đánh giá các rủi
ro đã từng phát sinh trong khi thực hiện hợp đồng mua bán quốc tế của một số
doanh nghiệp Việt Nam, đưa ra nguyên nhân những rủi ro đó. Từ đó, nêu kiến
nghị đối với nhà nước về đổi mới hoàn thiện chính sách quản lý và cơ chế
điều hành kinh doanh xuất nhập khẩu, phát triển thị trường bảo hiểm mạnh và
cạnh tranh cao. Đồng thời, đề xuất một số biện pháp phòng ngừa, hạn chế rủi
ro trong quá trình thực hiện hợp đồng xuất nhập khẩu.
Bài nghiên cứu của tác giả Võ Thị Thúy Anh, 2009, Trường Đại học
Kinh tế - Đại học Đà Nẵng, tạp chí khoa học và công nghệ Đại học Đà Nẵng
– Số 2(31). Quản lý rủi ro hối đoái giao dịch trong kinh doanh quốc tế. Bài
viết này trình bày các chiến lược quản lý rủi ro hối đoái giao dịch trong kinh
doanh quốc tế như chiến lược kỹ thuật hoạt động, chiến lược hợp đồng tài
chính, cách thức vận dụng các chiến lược này cũng như đánh giá ưu, nhược
điểm của từng chiến lược. Hơn nữa, bài viết nêu rõ rằng doanh nghiệp nên tự
bảo vệ mình khỏi rủi ro hối đoái giao dịch trong kinh doanh quốc tế thông qua
bảo hiểm khi thị trường tài chính không hoàn hảo hay khi tỷ giá hối đoái biến
động lớn. Nếu thực hiện bảo hiểm, đầu tư kết hợp quyền chọn hay quyền
chọn là công cụ tài chính tốt nhất, hợp đồng kỳ hạn là sự lựa chọn tốt thứ hai
của các doanh nghiệp kinh doanh quốc tế.
1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu về rủi ro trong thanh toán quốc tế trên thế giới
Rủi ro trong thanh toán quốc tế là vấn đề quan tâm chung của tất cả các
quốc gia thế giới. Nhiều nhà nghiên cứu nước ngoài đã nghiên cứu rủi ro
trong thanh toán quốc tế trên nhiều khía cạnh và đưa ra những biện pháp quản
5


lý rủi ro đối với nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu và đối với ngân hàng. Có thể
kể đến những bài nghiên cứu tiêu biểu sau:
Joshua Abor, 2005. Quản lý rủi ro hối đoái của các doanh nghiệp Anh.

Tạp chí tài chính rủi ro của Anh số 6 trang 96-108. Bài viết đi sâu vào thực
tiễn quản lý rủi ro ngoại hối của công ty Anh khi tham gia vào thương mại
quốc tế. Nghiên cứu này tập trung vào việc làm thế nào các công ty Anh quản
lý rủi ro ngoại hối của họ và các vấn đề liên quan rủi ro tỷ giá, xác định mức
độ mà các công ty sử dụng các kỹ thuật quản lý rủi ro ngoại hối. Đặc trưng
của bài viết này là phân tích về quản lý rủi ro ngoại hối từ quan điểm Anh.
Kiến nghị những giải pháp nhằm tăng cường các hoạt động quản lý rủi ro
ngoại hối của các công ty Anh. Bài viết này rất hữu ích không chỉ cho các
doanh nghiệp tham gia vào thương mại quốc tế, mà còn cho các tổ chức tài
chính quan tâm đến việc cung cấp sản phẩm bảo hiểm rủi ro cho các doanh
nghiệp này.
Sirpal R. (2009). Quản lý thanh toán quốc tế và giảm thiểu rủi ro trong
thanh toán quốc tế. Tạp chí quản lý tài chính Hoa Kỳ số 33(9) trang 36-45.
Bài nghiên cứu chỉ ra những rủi ro xảy ra đối với các doanh nghiệp khi thực
hiện các giao dịch quốc tế. Điểm nhấn của bài viết là việc sử dụng thanh toán
điện tử trong các giao dịch quốc tế để giúp các doanh nghiệp cải thiện chu kỳ
thanh toán và hạn chế được rủi ro trong thanh toán quốc tế.
Nghiên cứu của tổ chức Glenbrook, Hoa Kỳ, 2011. Bối cảnh - Triển
vọng của thanh toán xuyên biên giới. Tổ chức này đã đề cập đến vấn đề thanh
toán xuyên biên giới trong bối cảnh thế giới hiện nay. Với việc sử dụng chủ
yếu phương pháp nghiên cứu định lượng thông qua việc thực hiện các cuộc
khảo sát với đối tượng điều tra là các ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ
thanh toán quốc tế, cũng như những người thực hiện thanh toán xuyên quốc
gia. Theo đó, một trong những mục tiêu chính của cuộc khảo sát mà nhóm
6


nghiên cứu thực hiện là tìm hiểu những thách thức trong việc thanh toán qua
biên giới dưới sự nhận định của các chuyên gia. Dựa trên kết quả thu được,
các ngân hàng và các nhà cung cấp khoản thanh toán đã nhận định rằng

những khó khăn lớn nhất trong việc thanh toán qua biên giới mà người sử
dụng dịch vụ của công ty của họ phải đối mặt là: thời gian cần cho các quỹ để
xóa, sự hòa giải thanh toán (payment reconciliation), việc theo dõi tiến độ
thanh toán (tracking payment progress), và thiếu minh bạch về phí trao đổi
ngoại hối (lack of foreign exchange fee transparency). Thêm vào đó, theo kết
quả của cuộc điều tra của các ngân hàng và đối tượng cung cấp dịch vụ,
nghiên cứu cũng đã tiết lộ ra 3 đặc điểm quan trọng trong việc thanh toán
xuyên biên giới là độ tin cậy, tốc độ hay tính kịp thời và sự an toàn. Do vậy,
nó đã đem đến những gợi ý về việc cải tiến hệ thống nhằm tập trung nâng cao
3 đặc điểm trên. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, những thách thức đối với thanh
toán quốc tế không chỉ đơn giản là những kết quả đến từ việc sự gia tăng
không ngừng của khối lượng giao dịch. Một số yếu tố về kinh tế, chính trị, và
kỹ thuật cũng gây ra những áp lực không nhỏ cho các hoạt động này. Tuy
nhiên, hầu hết những câu trả lời trong khảo sát của nghiên cứu đến từ những
ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế tại Hoa Kì nên những
đánh giá rút ra không được xem như mang tính đại diện cho toàn cầu. Công
trình nghiên cứu cũng đưa ra một số nhận định về sự rườm rà, dễ gây lỗi, và
tốn kém trong quá trình thực hiện thanh toán quốc tế. Quá trình tăng trưởng
trong nền kinh tế thế giới và toàn cầu hóa đã kéo theo sự lộn xộn trong quá
trình thanh toán. Một phần nguyên nhân được đưa ra là việc duy trình hệ
thống thanh toán cũ (đã được lập từ nhiều thập kỷ trước) vẫn được tiếp tục sử
dụng, và chúng sẽ được cải tiến thêm để đáp ứng các nhu cầu của doanh
nghiệp hiện đại. Trên những kết quả thu được từ cuộc khảo sát, nhóm nghiên
cứu cũng đã đưa ra một số những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và tính
7


hiệu của thanh toán quốc tế. Đối với người sử dụng của các hệ thống thanh
toán, trên cả hai bên trả tiền và nhận được, đều có mong muốn làm thế nào để
thiết lập các quy trình tốt nhất để tối ưu hóa nhu cầu của họ.

1.1.1.3. Các công trình nghiên cứu về rủi ro trong thanh toán quốc tế ở các
ngân hàng thương mại Việt Nam
Đối với mỗi quốc gia thanh toán quốc tế luôn đóng một vai trò quan
trọng trong nền kinh tế. Nhưng TTQT lại luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro bởi những
đặc thù của nó. Ở nước ta, việc phân tích rủi ro trong thanh toán quốc tế và
đưa ra những giải pháp nhằm hạn chế được những rủi ro đó là đề tài thu hút
sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Có thể kể đến những tác phẩm tiêu
biểu sau:
Bài nghiên cứu của tác giả Lại Ngọc Quý, 2001 “Những vấn đề cơ bản
nhằm hoàn thiện các nghiệp vụ thanh toán quốc tế trong hệ thống các Ngân
hàng thương mại Việt Nam”, Luận án Tiến Sĩ khoa học kinh tế. Tác giả đã đề
cập đến Thanh Toán quốc tế và phân biệt rủi ro thanh toán quốc tế thành ba
nguyên nhân: Rủi ro từ kỹ thuật nghiệp vụ, rủi ro đạo đức và rủi ro do cơ chế
chính sách thay đổi. Trong đó, tác giả mới chỉ đề cập sơ qua về một số kỹ
thuật nghiệp vụ đơn giản, các rủi ro cho người tham gia. Nhận định nguyên
nhân ban đầu, nguồn gốc rủi ro và hướng giải quyết ở mức rất chung chung.
Cũng trong hệ thống các bài viết có liên quan đến luận án của mình, tác
giả Lại Ngọc Quý trong bài viết: ”Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế
và giải pháp hạn chế nhìn từ góc độ pháp lý” đăng trên tạp chí ngân hàng số
3+4 trang 54-56 đã đóng góp giải pháp hạn chế rủi ro bằng chính sách. Tuy
nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng và nhanh chóng như hiện nay
thì việc sử dụng các công cụ chính sách bị hạn chế rất nhiều.
Bài nghiên cứu của tác giả Nguyễn Văn Tiến, học viện ngân hàng, báo
tài chính tháng 5/2008 trang 47-49, Phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong thanh toán
quốc tế. Bài viết đi sâu vào nghiên cứu rủi ro tỷ giá, việc sử dụng đồng USD
8


trong thương mại, thanh toán và đầu tư quốc tế, phân tích biến động của tỷ giá
tác động đến các đối tượng: ngân hàng, doanh nghiệp, các nhân... có hoạt

động xuất nhập khẩu, chủ nợ và con nợ bằng đồng USD. Từ kinh nghiệm
phòng ngừa rủi ro tỷ giá của các ngân hàng thương mại trên thế giới, tác giả
đưa ra những giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong thanh toán quốc tế cho
các ngân hàng thương mại, nhà xuất khẩu, nhập khẩu trong bối cảnh kinh tế
tại Việt Nam.
Luận án Tiến sĩ kinh tế của tác giả Lê Thị Phương Liên, Đại học Kinh tế
Quốc Dân: “ Nâng cao hiệu quả hoạt động thanh toán quốc tế của các Ngân
hàng thương mại Việt Nam” 2008. Bài nghiên cứu đã hệ thống hóa một cách
chi tiết những vấn đề lý luận cơ bản về thanh toán quốc tế; trên cơ sở thực
tiễn hoạt động TTQT của NHTM Việt Nam trong thời gian từ năm 20032008, luận án đã đi vào nghiên cứu một cách toàn diện về hoạt động TTQT
của NHTM Việt Nam và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu của
quả hoạt động TTQT của NHTM. Trong phần phụ lục 4, tác giả đề cập thẳng
đến các rủi ro phát sinh, chỉ ra nguyên nhân cơ bản, nhưng mới chỉ dừng ở
mức đề cập. Chưa đánh giá một cách chuyên sâu hơn về rủi ro và tác động
của nó lên phương thức thanh toán đó.
Rủi ro pháp lý trong hoạt động thanh toán quốc tế của Việt Nam – Tạp
chí khoa học và đào tạo ngân hàng, số 61, tháng 06/2007, Nguyễn Thị Hồng
Hải. Bài viết nhấn mạnh đến rủi ro pháp lý trong hoạt động TTQT tại Việt
Nam. Xuất phát từ các vấn đề liên quan đến rủi ro pháp lý trong TTQT như:
pháp luật và chính sách liên quan đến hoạt động TTQT, thông lệ quốc tế về
TTQT, các rào cản hoạt động thương mại, tác giả đưa ra những nguyên nhân
dẫn đến rủi ro pháp lý trong TTQT của Việt Nam. Đặc biệt bài viết đưa ra
những giải pháp hữu ích nhằm giảm rủi ro pháp lý trong hoạt động TTQT của
Việt Nam.

9


Bài nghiên cứu của tác giả Nguyễn Nam Hải, năm 2008, Trường Đại học
Quốc gia Hà Nội, Trường Đại học Kinh tế với đề tài nghiên cứu – "Các rủi ro

phát sinh khi thực hiện hợp đồng ngoại thương của các doanh nghiệp Việt
Nam". Tác giả đã nghiên cứu Qua các bài học kinh nghiệm cụ thể trong hoạt
động kinh doanh xuất nhập khẩu và thực hiện hợp đồng thương mại quốc tế,
Tác giả mong muốn tổng hợp và cập nhật các tài liệu có liên quan để nghiên
cứu sâu hơn, một cách toàn diện và có hệ thống những vấn đề rủi ro có thể
phát sinh trong khi thực hiện loại hợp đồng ngoại thương, từ đó đề xuất các
giải pháp phòng ngừa hữu hiệu, giúp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kinh
doanh xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam. Tác giả nghiên cứu,
phân tích về lý thuyết những rủi ro thường xảy ra trong hoạt động kinh doanh
xuất nhập khẩu của Việt Nam. Nghiên cứu, đánh giá các rủi ro đó từng phát
sinh trong khi thực hiện hợp đồng mua bán quốc tế của một số doanh nghiệp
Việt Nam và tìm ra nguyên nhân của những rủi ro đó. Đề xuất giải pháp nhằm
phòng ngừa và hạn chế rủi ro trong khi thực hiện hợp đồng mua bán quốc tế
của Việt Nam.
Bài nghiên cứu của tác giả Phạm Thị Diệu Linh, năm 2008, Trường Đại
học Ngoại thương Hà Nội, chuyên ngành Kính tế thế giới và Quan hệ kinh tế
quốc tế với đề tài nghiên cứu – "Rủi ro và hạn chế rủi ro trong phương pháp
thanh toán bằng thư tín dụng tại Ngân hàng Công thương Việt Nam". Cũng
xuất phát từ tư duy nhìn nhận chung từ góc độ nghiệp vụ, thanh toán quốc tế
không chỉ góp phần vào tạo nên hiệu quả kinh doanh tại mỗi ngân hàng mà
còn đóng góp vào các hoạt động kinh doanh khác. Đặc biệt là phương thức
thanh toán bằng thư tín dụng gắn liền với hoạt động thương mại quốc tế song
phương, đa phương liên quan đến nhiều chủ thể, nhiều đối tác tham gia ở các
quốc gia khác nhau nên tiềm ẩn nhiều rủi ro. Làm thế nào để giảm thiểu được
rủi ro nhằm nâng cao hiệu quả trong hoạt động kinh doanh ngân hàng thông
10


qua dịch vụ thanh toán quốc tế bằng thư tín dụng, với phạm vi nghiên cứu cụ
thể, thực tế tại ngân hàng Công thương Việt Nam, tác giả đã đưa ra những

cảnh báo rủi ro nói chung từ đó có những đề xuất giải pháp cụ thể nhằm giảm
thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế, đặc biệt trong phương thức
thanh toán bằng thư tín dụng, một trong những phương pháp đang áp dụng rất
phổ biến trong lĩnh vực thanh toán quốc tế hiện nay.
Trần Anh Tuấn, 2010, Giải pháp hạn chết rủi ro thanh toán quốc tế tại
Ngân hàng No&PTNT Thủ Đô. Luận văn Thạc sỹ, Trường Đại học Kinh tế
Quốc dân, khoa tài chính ngân hàng. Luận văn đã đề cập đến các vấn đề như
sau: các khái niệm về thanh toán quốc tế, những rủi ro trong các phương thức
thanh toán quốc tế và một số rủi ro thường gặp khác trong thanh toán quốc tế.
Trên cơ sở đó, luận văn đã trình bày thực trạng rủi ro trong thanh toán quốc tế
tại Ngân hàng No&PTNT Thủ Đô và đưa ra giải pháp hạn chế rủi ro trong
thanh toán quốc tế cần thực hiện tại Ngân hàng No&PTNT Thủ Đô.
Trần Thị Thái Hằng, 2014, Quản lý rủi ro các phương thức thanh toán
quốc tế tại Ngân hàng Ngoại thương. Công trình nghiên cứu của tác giả đến từ
Đại học Đông Á tập trung nghiên cứu về rủi ro thanh toán quốc tế theo
phương thức thanh toán nhờ thu và phương thức tín dụng chứng từ, phân tích
và đo lường rủi ro. Bài viết nhấn mạnh vào cách quản lý rủi ro thanh toán
quốc tế theo hai phương thức trên tại Ngân hàng Ngoại thương, đưa ra quy
trình đánh gia rủi ro, kiểm soát, tài trợ rủi ro trong hoạt động thanh toán xuất
nhập khẩu.
Bài nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu mô hình đánh giá khả năng chịu
đựng rủi ro thị trường của ngân hàng thương mại Việt Nam", mã số: DTNH.
14/2015 của TS. Nguyễn Thị Cẩm Thủy và tập thể nhóm tác giả Trường Học
viện Ngân hàng kết hợp với Cơ quan Thanh tra giám sát ngân hàng, Ngân
hàng Nhà nước, năm 2015, 2016. Đề tài nghiên cứu các vấn đề về rủi ro thị
11


trường và phương pháp đo lường khả năng chịu đựng rủi ro thị trường của
ngân hàng thương mại. nghiên cứu rủi ro thị trường và đo lường rủi ro thị

trường của một số ngân hàng thương mại Việt Nam, bao gồm rủi ro lãi suất
và rủi ro tỷ giá. Theo kết quả nghiên cứu, các ngân hàng thương mại đã nhận
thức rõ và đang dần chuẩn hóa mô hình tổ chức quản lý rủi ro. Xây dựng và
áp dụng mô hình đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro thị trường của ngân hàng
thương mại Việt Nam. Đề xuất khuyến nghị áp dụng mô hình đánh giá khả
năng chịu đựng rủi ro thị trường đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam.
Kết quả nghiên cứu cho thấy về cơ bản các NHTM đã tiếp cận phương pháp
quản trị rủi ro hiện đại theo tiêu chuẩn quốc tế và có chiến lược kinh doanh
khá phù hợp, vì vậy đã giảm thiểu đáng kể nguy cơ rủi ro.
Bài nghiên cứu của tác giả Phạm Thị Như Thủy, năm 2014, Trường Đại
Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng với đề
tài nghiên cứu - "Quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng
Thương mại Cổ phần Đầu tư và phát triển Việt Nam". Sự phát triển mạnh mẽ
quan hệ kinh tế quốc tế không những về chiều rộng mà còn về chiều sâu.Tích
cực hội nhập kinh tế quốc tế đem lại nhiều cơ hội kinh tế như hàng hoá xuất
khẩu có thể tiếp cận thị trường tốt hơn, thu hút được nhiều vốn đầu tư
nước ngoài hơn và nhiều lợi ích gián tiếp khác. Điều đó đồng nghĩa với việc
các doanh nghiệp sẽ tăng cường thương mại quốc tế.Và không phải lúc nào
các nhà xuất nhập khẩu cũng có thể thanh toán tiền hàng trực tiếp cho nhau
mà thường phải sử dụng kênh trung gian là hệ thống ngân hàng thương
mại.Với tốc độ nhanh,độ chính xác cao cùng với việc hỗ trợ, tư vấn tốt cho
các khách hàng là mục tiêu hàng đầu của ngân hàng trong thanh toán quốc tế.
Tuy nhiên hoạt động thanh toán quốc tế cũng giống như các hoạt động khác
của ngân hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro vì sự đa dạng, phức tạp của yếu tố quốc tế
mang lại. Vì vậy việc nghiên cứu một cách có hệ thống các rủi ro xuất hiện
12


trong thanh toán quốc tế nâng cao hiệu quả thanh toán quốc tế cho ngân hàng
là cần thiết. Từ những thực tế nghiên cứu, tác giả cũng đã đưa ra được những

ý kiến đóng góp cho sự phát triển của hệ thống thanh toán quốc tế của hệ
thống ngân hàng Việt nam.
1.1.2. Đánh giá các công trình nghiên cứu đã tổng quan
Nhìn chung các tài liệu trên đã tập trung phân tích những rủi ro trong
thanh toán quốc tế thường gặp trên nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên các tài
liệu trên vẫn chưa đi sâu vào phân tích rủi ro trong thanh toán quốc tế theo
các các phương thức thanh toán quốc tế nhìn từ góc độ của Ngân hàng. Luận
văn này sẽ làm sáng tỏ vị trí và vai trò của thanh toán quốc tế trong bối cảnh
hội nhập kinh tế quốc tế; các rủi ro thường gặp trong thanh toán quốc tế; đặc
biệt đi sâu vào phân tích rủi ro các phương thức thanh toán quốc tế dưới góc
độ của Ngân hàng trong quá trình thanh toán xuất nhập khẩu. Căn cứ vào tổng
hợp những rủi ro, cơ sở lý luận đã xây dựng và thực tiễn nghiên cứu, đề ra
thêm những giải pháp nhằm quản lý rủi ro trong các phương thức thanh toán
quốc tế tại Ngân hàng SHB.
1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về rủi ro trong thanh toán quốc tế
1.2.1. Khái quát về thanh toán quốc tế
1.2.1.1. Khái niệm và đặc điểm của thanh toán toán quốc tế
a) Khái niệm.
Quan hệ quốc tế giữa các nước bao gồm nhiều lĩnh vực, như kinh tế, chính
trị, ngoại giao, văn hóa, khoa học kỹ thuật… trong đó quan hệ kinh tế (chủ
yếu là ngoại thương) chiếm vị trí chủ đạo, là cơ sở cho các quan hệ kinh tế
quốc tế khác tồn tại và phát triển. Quá trình các hoạt động quốc tế dẫn đến
nhu cầu chi trả, thanh toán giữa các chủ thể ở các nước khác nhau, từ đó hình
thành và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế, trong đó, ngân hàng là cầu
nối trung gian giữa các bên.
13


Từ phân tích trên ta có thể đi đến khái niệm: “Thanh toán quốc tế là việc
thực hiện nghĩa vụ chi trả và quyền hưởng lợi về tiền tệ phát sinh trên cơ sở

các hoạt động kinh tế và phi kinh tế giữa các tổ chức, cá nhân nước này với
các tổ chức, cá nhân nước khác, hay giữa một quốc gia với tổ chức quốc tế,
thông qua quan hệ giữa các ngân hàng của các nước liên quan”.
b) Đặc điểm của thanh toán quốc tế
Thanh toán quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc
tế, có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, thanh toán quốc tế được thực hiện chủ yếu bằng hình thức
thanh toán không dùng tiền mặt, thông qua mạng lưới các ngân hàng trong
nước và quốc tế và sự liên kết giữa hệ thống ngân hàng của các nước và các tổ
chức tài chính quốc tế.
Thứ hai, thanh toán quốc tế được tiến hành bằng các phương thức thanh
toán tiên tiến và hiện đại trên cơ sở phát triển của công nghệ ngân hàng và
công nghệ thông tin hiện đại, đảm bảo độ tin cậy và chính xác cao độ.
Thứ ba, đồng tiền trong thanh toán quốc tế có thể là ngoại tệ đối với một
trong hai bên hoặc là ngoại tệ đối với cả hai bên.
Thứ tư, thanh toán quốc tế diễn trong trong bối cảnh có sự khác biệt về
luật pháp, tập quán, ngôn ngữ giữa các quốc gia.
1.2.1.2. Các chủ thể trong thanh toán quốc tế
- Người trả tiền hay người yêu cầu chuyển tiền: (Remitter) đó chính là
người mua, người đầu tư, người chuyển kinh phí ra ngoài nước, kiều bào
chuyển tiền về nước..): Là người yêu cầu ngân hàng chuyển tiền ra nước ngoài.
-

Người hưởng: (Beneficiary) là người xuất khẩu, chủ nợ, người tiếp

nhận vốn đầu tư hoặc là người nào đó đo người chuyển tiền chỉ định.
- Ngân hàng nhận ủy nhiệm chuyển tiền: (Remitting Bank) là ngân hàng
phục vụ cho người chuyển tiền, thực hiện lệnh của người yêu cầu chuyển tiền,
thường là ngân hàng ở nước người yêu cầu chuyển tiền.
14

- Ngân hàng trả tiền: (Paying Bank)là ngân hàng trực tiếp trả tiền cho
người thụ hưởng, thông thường là ngân hàng đại lý hay chi nhánh của ngân
hàng chuyển tiền ở nước người thụ hưởng.
1.2.1.3. Các phương thức thanh toán quốc tế
Có nhiều phương thức thanh toán quốc tế, sau đây mà ba phương thức
thanh toán cơ bản, thường áp dụng trong thương mại quốc tế
a. Phương thức chuyển tiền.
Phương thức chuyển tiền là phương thức mà trong đó khách hàng
(người trả tiền) yêu cầu Ngân hàng của mình chuyển một số tiền nhất định
cho một người khác (người hưởng lợi) ở một địa điểm nhất định bằng phương
thức chuyển tiền do khách hàng yêu cầu.
Chuyển tiền là một phương thức thanh toán trực tiếp giữa hai bên.
Phương thức này rất đơn giản, ở đây Ngân hàng chỉ là người trung gian thực
hiện việc thanh toán theo uỷ nhiệm hưởng hoa hồng, không bị ràng buộc gì về
tránh nhiệm. Khi áp dụng phương thức này thì giữa hai bên mua bán phải có
tín nhiệm rất cao, việc thanh toán phụ thuộc vào thiện chí của người mua. Vì
vậy chuyển tiền ít được sử dụng trong thánh toán hàng hoá ngoại thương mà
thường được sử dụng trong quan hệ trả nợ, tiền đặt cọc, tiền ứng trước, trả
tiền thừa, thanh toán những khoản chi phí phi mậu dịch hay tiền bồi thường.
b. Phương thức thanh toán nhờ thu( Collection of payment).
Phương thức thanh toán nhờ thu là một phương thức thanh toán quốc tế
trong đó người xuất khẩu (người bán) sau khi đã hoàn thành nghĩa vụ giao
hàng, hoặc cung ứng dịch vụ cho người nhập khẩu (người mua), uỷ thác cho
Ngân hàng phục vụ mình thu hộ số tiền ở người nhập khẩu nước ngoài, trên
cơ sở hối phiếu do người xuất khẩu ký phát.
Trong thanh toán quốc tế, khi sử dụng phương thức này các nước thường
vận dụng “Bản quy tắc thông nhất về nhờ thu chứng từ thương mại – ICC
522” do phòng thương mại quốc tế Paris ban hành, bản sửa đổi năm 1995.

15