VĂN NGHỆ SĨ VÀ ĐỜI SỐNG XH HIỆN NAY

Vì sao các văn nghệ sĩ "im hơi lặng tiếng"?
Vietnamnet
03:17' PM - Thứ tư, 12/08/2009
Ở bất cứ thời điểm nào, hoàn cảnh nào thì văn nghệ sĩ cũng là những người quan tâm đến thời cuộc,
cất lên tiếng nói của thời đại mình, nhân dân mình, hướng tới những giá trị thẩm mĩ và nhân văn cao
đẹp. Trước đây, trong cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc và thống nhất đất nước, văn nghệ sĩ đã lên
tiếng và tiếng nói của họ đã hoà nhịp với tiếng nói, nguyện vọng chung của dân tộc.
Ngày nay, trong công cuộc xây dựng đất nước, văn học - nghệ thuật cũng là một mặt trận không kém
phần cam go, quyết liệt. Với thiên chức của mình, văn nghệ sĩ phải là người thể hiện được thái độ,
trách nhiệm, tình cảm, trí tuệ trước những vấn đề lớn của dân tộc và thời đại thông qua văn học -
nghệ thuật.
Thế nhưng trong suốt một thời gian dài, đặc biệt là sau đổi mới, nhiều lĩnh vực văn học - nghệ thuật
chưa có những bước đột phá, chưa đáp ứng được đòi hỏi của người thưởng thức là phải có các tác
phẩm hay, xứng tầm thời đại, đáp ứng được nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần ngày càng cao của
nhân dân. Dường như hiện nay, khá nhiều văn nghệ sĩ đang “im hơi lặng tiếng”, bầu không khí sáng
tạo khá trầm lắng trong lúc cuộc sống đầy sôi động với rất nhiều vấn đề nóng bỏng đang được đặt ra.
Vì sao?
VietNamNet mở diễn đàn "Vì sao các văn nghệ sĩ 'im hơi lặng tiếng'?" với mong muốn các văn nghệ
sĩ chia sẻ, trao đổi, bày tỏ ý kiến của mình trước những vấn đề cấp thiết của văn học - nghệ thuật hiện
nay cùng trách nhiệm của những người hoạt động trong lĩnh vực văn hoá - nghệ thuật trước những
vấn đề lớn của đất nước, làm sao để chúng ta có những tác phẩm hay, tương xứng với tầm vóc của
dân tộc và thời đại. Rất mong nhận được sử hưởng ứng của bạn đọc.
• Tôi trăn trở nhất hiện nay là luân thường đạo lý ở đời
• Cái sự 'im hơi lặng tiếng' có lỗi ở cả môi trường
• Sẽ là sai lầm lớn nếu lấy văn hóa làm 'chân ga'
Tôi trăn trở nhất hiện nay là luân thường đạo lý ở đời
Mở đầu, chúng tôi xin giới thiệu ý kiến của NSND Lê Hùng, giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam kiêm
giám đốc Nhà hát Tuổi trẻ.
Chúng tôi nói lên tiếng nói của mình bằng tác phẩm
Tôi không nghĩ rằng văn nghệ sĩ chúng tôi hiện nay đang im lặng hay thờ ơ với những vấn đề trọng
đại của đất nước. Chúng tôi thể hiện sự quan tâm của mình, nói lên tiếng nói của mình thông qua

những tác phẩm.
Rất có thể hiện nay, chưa xuất hiện những tác phẩm kinh điển, để đời ở mọi lĩnh vực của văn học
nghệ thuật. Những tác phẩm đó không phải lúc nào cũng ra được. Nó cần phải được đầu tư, cần thời
gian để thai nghén bởi nó không phải là hàng hóa tiêu dùng hàng ngày để sản xuất dễ dàng.
Nhưng chúng tôi vẫn có những tác phẩm phản ánh
mặt này hay mặt khác của đời sống, nó đáp ứng
được tinh thần thời sự, thậm chí tính nhân văn vẫn
rất cao nhưng nó chưa thể nổi tiếng được như
những tác phẩm đã được khẳng định giá trị.
Như trong lĩnh vực sân khấu, từ năm 1990 đến
nay, chúng tôi vẫn liên tục dựng những vở diễn
phản ánh sự biến động của tình hình đất nước.
Có thể kể ra như “Người lang thang không cô
đơn” năm 1990; “Người không thể chết” ca ngợi
các chiến sĩ thanh niên xung phong và các chiến sĩ
Trường Sơn đã đổ xương máu giành lại độc lập
cho Tổ quốc; “Bản thông điệp từ Điện Biên” năm 2000; “Những quân bài định mệnh” nói về công
cuộc chống tham nhũng và tới đây sẽ là vở “Sự hi sinh thầm lặng” về các chiến sĩ ngày xưa nhưng lại
để nói câu chuyện của ngày hôm nay.
Trong mỗi vở diễn, chúng tôi đều hướng thiện, đều có những bài học hết sức cụ thể cho khán giả để
họ suy ngẫm.
Tất cả những băn khoăn, trăn trở, những sự quan tâm của văn nghệ sĩ chúng tôi đều được thể hiện
qua những tác phẩm của mình. Đó cũng là nhiệm vụ của người nghệ sĩ – những chiến sĩ trên mặt trận
tư tưởng văn hóa. Tôi thấy rằng, nghệ sĩ chúng tôi vẫn đang làm và làm rất tích cực đấy chứ. Chúng
tôi đâu có im lặng?
Với tư cách cá nhân của một nghệ sĩ, tôi cũng còn nhiều trăn trở với những vấn đề lớn của đất nước,
nhiều lắm chứ. Tại sao những người nông dân trên mảnh đất này còn nghèo, còn khổ khi kinh tế phát
triển mạnh như thế? Tại sao giới trẻ hiện nay lại sống ích kỷ, vô nghĩa và quên dần quá khứ? Tại sao
vẫn còn nạn tham nhũng? Tại sao văn hóa xã hội lại đi xuống như vậy?…
Đấy là những vấn đề lớn của xã hội, bằng khía cạnh này hay khía cạnh khác chúng tôi vẫn báo động

những điều đó. Những sự trăn trở ấy rất nhiều, và tôi gửi vào trong tác phẩm để góp một phần tiếng
nói làm cho đất nước mình ngày càng tốt lên.
Mỗi thời, văn nghệ sĩ có một cách thức riêng để thể hiện sự quan tâm tới xã hội
Nhiều người thường so sánh giai đoạn hiện nay với quãng thời gian sau đổi mới. Phải nói rằng, thời
gian đó sân khấu kịch nói riêng và văn học nghệ thuật nói chung có rất nhiều tác phẩm lớn, có tiếng
nói đóng góp vào sự vận động và phát triển của xã hội. Trong lĩnh vực sân khấu có thể kể ra đây như
các vở “Nhân danh công lý”, “Hồn Trương Ba da hàng thịt”, “1000 ngày kháng án”…
Ở thời điểm đó, báo chí và các loại phương tiện truyền thông khác chưa phát triển như hiện nay nên
khi sân khấu kịch nói đúng vào những vấn đề bức xúc của xã hội thì được khán giả rất hưởng ứng và
đón nhận. Cái đó góp phần tạo nên tiếng nói riêng của nó. Thế nhưng hiện nay, tất cả những vấn đề
của xã hội đã được nói trên báo chí, truyền hình, trên phim ảnh chứ không còn là đặc quyền riêng của
sân khấu nữa.
Nhiệm vụ của sân khấu bây giờ đã khác trước, không chỉ đơn thuần là phản ánh những cái đó. Sân
khấu vẫn phải nói ra những thói hư tật xấu, để đưa được tính nhân văn của vở diễn lên cao, nhưng
làm thế nào phải gần gũi với công chúng chứ bây giờ nói là đáp ứng tình hình phát triển của đất nước
mà dựng những vấn đề mà báo chí đã nói hết cả rồi thì khán giả không xem. Không thể cứ nói mạnh
mẽ trong khi khán giả không đến rạp để xem kịch.
Hơn thế nữa, sân khấu cũng chỉ là một tiếng nói thôi chứ không thể bao trùm các tiếng nói khác được.
Chúng tôi là một kênh để nói lên những vấn đề lớn, những vấn đề còn đang bức xúc của xã hội thôi.
Ngày xưa báo chí chưa nói thì sân khấu nói nên khán giả đến xem, sức mạnh tác động lớn hơn so với
hiện nay khi đã có rất nhiều nguồn thông tin hấp dẫn khác.
Sân khấu không nên nói lại những gì các phương tiện khác đã nói mà nó gửi gắm đến khán giả những
thông điệp có ý nghĩa bằng cách thức và ngôn ngữ của chính mình. Ví dụ bây giờ nói về chuyện giới
trẻ sống thế nào thì sân khấu có cách thức riêng của nó. Chúng tôi cho họ xem lại quá khứ thông qua
những vở kịch để họ nhận thấy họ đang phung phí tuổi trẻ của mình như thế nào.
Không phải cứ hô khẩu hiệu mới là lên tiếng
Sân khấu nói riêng và nghệ thuật nói chung là loại hình sáng tạo, nó có đặc thù riêng nên không nên
áp đặt cho nó bất kỳ một đề tài nào cả. Hiện nay, vào những dịp kỷ niệm lớn, nếu Nhà nước muốn
phát động phong trào thì có thể đặt hàng.
Có những hình ảnh rất lãng mạn, có những lớp kịch rất lãng mạn mà có khi khiến cho người ta nhớ

nó cả cuộc đời và nhờ nó mà người ta sống tốt hơn lên. Một người lính khi ra trận có thể mang mãi
hình ảnh Romeo và Juliet hôn nhau bên cửa sổ nhưng khi vào trận chiến họ vẫn hết mình chứ không
phải vì một lớp kịch hô khẩu hiệu chúng tôi vì đất nước.
Nên làm gì và làm như thế nào thì việc ấy giao lại quyền cho các nghệ sĩ, cho văn nghệ sĩ miễn mục
đích cuối cùng là để cuộc sống tốt hơn lên, người dân mình thương yêu nhau hơn lên và xây dựng đất
nước ngày càng mạnh hơn bằng tiếng nói của riêng họ chứ không nên chỉ họ, áp đặt họ phải làm cái
nó làm cái kia. Tự thân người nghệ sĩ bao giờ cũng muốn làm những thứ mà họ trăn trở nhất chứ
không nhất thiết phải nói về những sự kiện thời sự nóng hổi.
Vấn đề mà tôi trăn trở nhất hiện nay là luân thường đạo lý ở đời. Nó bắt đầu bị phá vỡ, người ta (nhất
là giới trẻ) đang dần quên, không còn nhớ đến quá khứ nữa. Họ không biết rằng để họ được sống như
ngày hôm nay thì đã có bao nhiêu người hy sinh. Cha ông của chúng ta cũng muốn sống lắm, họ cũng
muốn hưởng hạnh phúc lắm nhưng họ đã hy sinh hạnh phúc riêng tư của mình cho đất nước có ngày
hôm nay.
Thanh niên bây giờ phải soi mình vào quá khứ, quá khứ như thế bây giờ mình sống đã được chưa?
Những người từ quá khứ sống lại và chất vấn những người hiện tại, họ đã sống xứng đáng với tiền
nhân ngã xuống chưa? Cái đó có sức tác động lớn hơn nhiều so với việc hô khẩu hiệu suông, dạy
thanh niên bây giờ phải làm cái gì.
Cần phải có sự đầu tư để văn hóa phát triển tương xứng với kinh tế
Kinh tế của chúng ta hiện nay đã phát triển hơn rất nhiều rồi nhưng văn hóa thì chưa phát triển tương
xứng. Văn hóa có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống xã hội cũng như sự phát triển của đất
nước. Nếu không chú ý để làm sao cho văn hóa phát triển bắt kịp với đời sống kinh tế thì sẽ hết sức
nguy hiểm.
Tại sao những nước phát triển khác, họ đã quá giàu có về kinh tế rồi nhưng đời sống tinh thần vẫn bị
khủng hoảng, đạo đức xã hội vẫn xuống cấp đến mức báo động? Đó không phải là tình trạng chỉ có ở
nước họ mà còn là bài học cho chúng ta.
Nếu không phát triển văn hóa cho tương xứng với sự phát triển của nền kinh tế thì những thứ đó sớm
muộn sẽ xảy ra. Hiện nay, xã hội Việt Nam đã manh nha những điều đó khi đạo đức xã hội đang
xuống cấp, tôn ti trật tự trong gia đình đảo lộn và nó chuẩn bị đến những bước “nặng” hơn. Rõ ràng
đời sống đầy đủ tiện nghi nhưng họ bế tắc, do văn hóa không phát triển ngang bằng với kinh tế.
Tấm gương tày liếp chính là các nước tiên tiến, các siêu cường kinh tế đang phải trả giá. Hy vọng

rằng những điều đó sẽ không xảy ra ở Việt Nam hoặc chúng ta phải nhìn ra để ngăn chặn được nó.
Tôi cũng đã nói sự lo lắng của mình trên rất nhiều diễn đàn rằng khi tình hình kinh tế phát triển nhanh
mà đời sống tinh thần không bắt kịp sẽ nảy sinh rất nhiều vấn đề.
Văn nghệ sĩ mong muốn Đảng và Nhà nước đầu tư một cách dài hạn và triệt để, cũng như phải mạnh
tay thì văn hóa văn nghệ mới phát triển. Muốn thế, nhà nước cần đầu tư những thứ thiết thực như cơ
sở hạ tầng phục vụ cho văn hóa, chăm lo cho đời sống anh chị em nghệ sĩ để họ có thể dành toàn bộ
tâm sức cho công việc sáng tạo tác phẩm, không bị phân tâm trước những mối lo cơm áo gạo tiền.
Để có những tác phẩm kinh điển thì chúng tôi cần được nhà nước đầu tư nhiều hơn nữa. Đầu tư
không phải là cho một tác phẩm cụ thể nào đó mà phải đầu tư cho cả cuộc đời, để chúng tôi có thể
sáng tạo. Ngay cả tài năng của các nghệ sĩ cũng có hạn, Nhà nước cũng phải có chính sách để bồi
dưỡng tài năng của họ.
Ở thời nào cũng thế, văn nghệ sĩ luôn luôn quan tâm đến những vấn đề lớn của đất nước. Sự quan
tâm đó thể hiện bằng công việc sáng tạo, bằng tác phẩm để cùng với những lĩnh vực khác làm cho đất
nước chúng ta ngày càng trở nên tốt đẹp hơn.
NSND Lê Hùng (Tuấn Hải ghi)
Cái sự 'im hơi lặng tiếng' có lỗi ở cả môi trường
Người nói ắt phải có người nghe với sự cầu thị và thiện chí. Lên tiếng là một thái độ, im lặng cũng là
một thái độ. Đôi khi sự "im hơi lặng tiếng" của người nghệ sĩ còn có duyên do từ môi trường văn hóa
- xã hội xung quanh. Để văn nghệ sĩ hào hứng sáng tạo rất cần một môi trường có hào khí, minh
bạch, tin cậy và liên tài. Chúng tôi xin giới thiệu cuộc trò chuyện của VietNamNet với đạo diễn,
NSND Đặng Nhật Minh tham gia vào diễn đàn ’Vì sao văn nghệ sĩ "im hơi lặng tiếng"?’
Chất lượng sáng tác không ra đời trong những phòng hội thảo có gắn máy lạnh
- Nhìn vào nhiều lĩnh vực văn học - nghệ thuật trong thời gian dài qua thấy ít có những sự đột phá,
chưa đáp ứng được đòi hỏi của người thưởng thức là phải có các tác phẩm hay, xứng tầm thời đại,
theo ông thì lý do gốc rễ bắt nguồn từ đâu?
- Hàng chục năm nay, trong các cuộc gặp gỡ của lãnh đạo cấp trên với văn nghệ sỹ, tôi thường nghe
một điệp khúc được nhắc đi nhắc lại rất nhiều lần: Anh chị em văn nghệ sỹ không thiếu tài, chỉ thiếu
Đạo diễn Đặng Nhật Minh
phương tiện, thiếu sự đầu tư quan tâm thích đáng của Đảng, Nhà nước… nên chưa có những tác
phẩm lớn, xứng đáng với dân tộc, với thời đại… Để rồi cuối cùng đi đến kết luận: muốn có những tác

phẩm lớn thì Nhà nước phải chi nhiều tiền hơn nữa. Tóm lại tiền là vấn đề hàng đầu, là lý do của mọi
lý do.
Gần đây được đọc trên báo tường thuật cuộc gặp gỡ của Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết với đại
diện các hội VHNT tại trụ sở 51 Trần Hưng Đạo, Hà Nội, ngày 22/7 vừa qua, cái điệp khúc trên lại
được nhắc lại… và rồi lại kiến nghị nhà nước tăng thêm kinh phí cho các Hội VHNT. Tóm lại: Có
tiền thì sẽ có những tác phẩm lớn.
Là người làm trong lĩnh vực điện ảnh, tôi không phải là người coi nhẹ tác dụng của đồng tiền, của
những phương tiện kỹ thuật tốn kém… nhưng nghe mãi cái điệp khúc trên tôi chợt nghĩ không biết
đến bao giờ chúng ta mới nhìn thẳng vào sự thật để nói với nhau rằng: Cái thiếu nhất của chúng ta
hiện nay là thiếu TÀI NĂNG. Thiếu tài thì sẽ không có gì cả cho dù tiền bạc, phương tiện kỹ thuật có
dư thừa. Đó lẽ ra phải là mối quan tâm hàng đầu của các Hội VHNT.
Với bộ máy văn nghệ công chức thư lại như hiện nay thì mối quan tâm hàng đầu là kinh phí (để nuôi
dưỡng guồng máy đó) là những cuộc hội thảo vô bổ, những lễ lạt phù phiếm nhằm cốt để tiêu tiền
nhà nước một cách hợp pháp. Nếu ví văn nghệ như một cánh đồng thì người lao động miệt mài trên
đồng ruộng để làm ra thóc gạo thì ít mà những kẻ chạy lăng xăng trên bờ để giám sát, hô hào, cờ
dong trống mở thì nhiều. Chi phí của nhà nước để nuôi đội quân trên bờ đó, để tổ chức những hội
thảo, lễ hội phù phiếm đó là rất lớn, trong khi những người làm việc trên đồng ruộng thì ít được quan
tâm (nó cũng như bức tranh nông thôn hiện nay vậy).
Hàng năm có hàng chục cuộc hội thảo nâng cao chất lượng sáng tác nhưng tôi chưa bao giờ được
nghe người ta bàn về chuyện làm sao để có được những tài năng trong lĩnh vực văn nghệ. Mà muốn
có những tài năng đó thì phải bàn đến chuyện đào tạo, đến toàn bộ nền giáo dục nữa. Muốn có người
tài thì phải làm sao tạo ra trong đời sống văn nghệ một môi trường không bị ô nhiễm để cho những tài
năng được nẩy mầm, hoặc không bị thui chột. Biết bao nhiêu vấn đề được đặt ra xung quanh vấn đề
cốt lõi này nhưng vì tế nhị nên ít ai muốn bàn đến. Có điều chắc chắn rằng: chất lượng sáng tác
không ra đời trong những phòng hội thảo có gắn máy lạnh và có phong bì.
Môi trường văn hóa của chúng ta hiện nay bị ô nhiễm trầm trọng!
- Thực tế là khá nhiều văn nghệ sĩ đang “im hơi lặng tiếng” trước cuộc sống sôi động với rất nhiều
vấn đề nóng đang được đặt ra, tức là họ xa rời, dửng dưng với những vấn đề hiện tại, ý kiến của đạo
diễn thế nào?
- Tôi không nghĩ tất cả các văn nghệ sỹ đều dửng dưng trước những vấn đề nóng bỏng của cuộc sống,

trừ một số người vì đồng tiền chạy theo guồng máy của nền văn hoá tiêu thụ đang ngự trị. Việc chưa
có tác phẩm hay như chúng ta mong đợi có thể vì người nghệ sỹ lực bất tòng tâm, chưa có đủ tài, đủ
kiên trì để theo đuổi đến cùng điều mình ấp ủ, nung nấu.
Nhưng thử đặt câu hỏi ngược lại: nếu có những tác phẩm đạt được những vấn đề nóng bỏng của cuộc
sống liệu nó có được đón nhận hay bị công kích, phê phán, đánh đòn hội chợ như đã từng thấy trong
sinh hoạt văn học và điện ảnh nước nhà? Cái sự "im hơi lặng tiếng" này có lỗi của người sáng tác một
phần và có lỗi của cả môi trường xung quanh nữa. Có thể nói môi trường văn hoá của chúng ta hiện
nay bị ô nhiễm trầm trọng.
- Trước đây, trong những giai đoạn khốc liệt nhất của chiến tranh, người nghệ sĩ lại càng hăng sáng
tác, và thực tế là trong hoàn cảnh khó khăn, lại có nhiều tác phẩm để đời, từ điện ảnh đến văn học
đều "sôi sục" khí thế. Nhưng hiện tại, rất nhiều lĩnh vực nghệ thuật đang bị cơn lốc thị trường, giải
trí cuốn theo. Vì sao trong bộn bề những vấn đề nóng bỏng của cuộc sống, nghệ thuật hay nói cách
khác những người sáng tác lại thiếu đi sự quyết liệt, thưa ông?