Nghiên cứu sự ảnh hưởng của salicylic acid và aspirin trong tăng trưởng của cây chuối già lùn (musa acuminata) trong điều kiện in vitro

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HỒ CHÍ MINH

ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP

NGHIÊN CỨU SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA SALICYLIC ACID
VÀ ASPIRIN TRONG TĂNG TRƯỞNG CỦA CÂY
CHUỐI GIÀ LÙN (Musa acuminata) TRONG ĐIỀU KIỆN
IN VITRO.

Ngành:

CÔNG NGHỆ SINH HỌC

Chuyên ngành: CÔNG NGHỆ SINH HỌC

Giảng viên hướng dẫn : TS. ĐỖ ĐĂNG GIÁP
Sinh viên thực hiện

: VÕ PHÙNG THỤY THANH TUYỀN

MSSV: 1411100147

Lớp: 14DSH01

TP. Hồ Chí Minh, 2018.


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài này do chính tôi thực hiện, đây là công trình nghiên
cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Những thông tin tham khảo trong đồ án đều

được trích dẫn cụ thể nguồn sử dụng. Các kết quả nghiên cứu trong đồ án do tôi tự
thực hiện, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn. Các
kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 7 năm
2018 Sinh viên thực hiện

Võ Phùng Thụy Thanh Tuyền

A


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp của mình, tôi xin chân thành cảm ơn tập
thể giảng viên khoa Công nghệ sinh học thuộc Viện Khoa học Ứng dụng của trường
đại học Công Nghệ Tp.HCM đã tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức cho tôi
trong suốt quá trình học tập tại đây.
Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS Đỗ Đăng Giáp đã trực tiếp
hướng dẫn, giúp đỡ tận tình trong suốt quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp này.
Xin chân thành cảm ơn sự hỗ trợ, giúp đỡ, động viên của các anh chị, bạn bè
và gia đình trong suốt thời gian thực hiện vừa qua.
Vì thời gian hạn hẹp và vốn kiến thức còn hạn chế nên cuốn báo cáo này sẽ
không tránh được những thiếu sót. Rất mong nhận được sự chỉ bảo và đóng góp của
quý thầy cô để cuốn báo cáo này hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 7 năm 2018
Sinh viên thực hiện

Võ Phùng Thụy Thanh Tuyền

B

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC BẢNG........................................................................................................ iv
DANH MỤC HÌNH ẢNH................................................................................................v
DANH MỤC BIỂU ĐỒ.................................................................................................. vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.........................................................................................vii
LỜI MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
Đặt vấn đề...................................................................................................................... 1
Mục đích........................................................................................................................2
Mục tiêu đề tài...............................................................................................................2
Nội dung đề tài...............................................................................................................2
Phương pháp nghiên cứu...............................................................................................2
Kết quả đạt được............................................................................................................2
Kết cấu của đồ án tốt nghiệp..........................................................................................3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.........................................................................4
1.1 Giới thiệu chung về cây chuối già lùn......................................................................4
1.1.1 Giới thiệu........................................................................................................4
1.1.2 Nguồn gốc và phân bố....................................................................................5
1.1.3 Đặc điểm thực vật học....................................................................................5
1.1.4 Đặc điểm sinh học......................................................................................... 10
1.1.5 Yêu cầu về điều kiện sinh thái của chuối già lùn.......................................... 12
1.1.6 Công dụng..................................................................................................... 13
1.1.7 Một số nghiên cứu trước đây........................................................................ 14
1.1.8 Ý nghĩa kinh tế của việc trồng chuối............................................................. 16
i

1.1.9 Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối già lùn ở nước ta.................................. 16
1.2 Giới thiệu sơ lược về nuôi cấy mô......................................................................... 19
1.2.1 Khái niệm nhân giống in vitro....................................................................... 19
1.2.2 Lợi ích của nhân giống in vitro..................................................................... 20
1.2.3 Khó khăn trong nhân giống in vitro.............................................................. 20
1.2.4 Cơ sở khoa học của nuôi cấy mô tế bào thực vật.......................................... 21
1.2.5 Các phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật............................................. 21
1.2.6 Lịch sử phát triển của nuôi cấy mô tế bào thực vật....................................... 23
1.3 Chất điều hoà sinh trưởng thực vật......................................................................... 24
1.3.1 Salicylic acid (SA)........................................................................................ 24
1.3.2 Aspirin.......................................................................................................... 25
CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP.......................................................... 27
2.1 Thời gian và địa điểm nghiên cứu.......................................................................... 27
2.2 Vật liệu................................................................................................................... 27
2.2.1 Vật liệu nghiên cứu....................................................................................... 27
2.2.2 Thiết bị, dụng cụ và hoá chất........................................................................ 27
2.2.3 Môi trường nuôi cấy..................................................................................... 27
2.3 Nội dung nghiên cứu.............................................................................................. 29
2.3.1 Nội dung 1: Khảo sát ảnh hưởng của salicylic acid ở nồng độ cao lên khả
năng tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro 29
2.3.2 Nội dung 2: Khảo sát ảnh hưởng của aspirin ở nồng độ cao lên khả năng
tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro.........30
2.3.3 Nội dung 3: Khảo sát ảnh hưởng của salicylic acid ở nồng độ thấp lên khả
năng tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro 31
2.3.4 Nội dung 4: Khảo sát ảnh hưởng của aspirin ở nồng độ thấp lên khả năng
tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro.........32
ii


2.4 Phương pháp thu nhận số liệu................................................................................ 32

2.5 Phân tích và xử lý số liệu....................................................................................... 34
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN................................................................. 35
3.1 Nội dung 1: Khảo sát ảnh hưởng của salicylic acid ở nồng độ cao lên khả năng
tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro.............35
3.2 Nội dung 2: Khảo sát ảnh hưởng của aspirin ở nồng độ cao lên khả năng tăng
trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro.....................38
3.3 Nội dung 3: Khảo sát ảnh hưởng của salicylic acid ở nồng độ thấp lên khả năng
tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro.............42
3.4 Nội dung 4: Khảo sát ảnh hưởng của aspirin ở nồng độ thấp lên khả năng tăng
trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều kiện in vitro.....................45
CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................ 49
4.1 Kết luận.................................................................................................................. 49
4.2 Kiến nghị................................................................................................................ 49
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. 50
PHỤ LỤC

iii


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng các nồng độ cao của SA lên khả năng
tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) in vitro.......................................... 29
Bảng 2.2. Bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng các nồng độ cao của aspirin lên khả
năng tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) in vitro................................. 30
Bảng 2.3. Bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng các nồng độ thấp của SA lên khả
năng tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) in vitro................................. 31
Bảng 2.4. Bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng các nồng độ thấp của aspirin lên khả
năng tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) in vitro................................. 32
Bảng 3.1. Ảnh hưởng của salicylic nồng độ cao (0; 1; 2; 3 mg/l) lên sự tăng trưởng
của cây chuối già lùn (Musa acuminata) sau 4 tuần nuôi cấy.......................................... 35

Bảng 3.2. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ cao (0; 1; 2; 3 mg/l) lên sự tăng trưởng của
cây chuối già lùn (Musa acuminata) sau 4 tuần nuôi cấy................................................. 39
Bảng 3.3. Ảnh hưởng của salicylic acid nồng độ thấp (0,0; 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1,0 mg/l)
lên sự tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) sau 4 tuần nuôi cấy............42
Bảng 3.4. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ thấp (0,0; 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1,0 mg/l) lên sự
tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) sau 4 tuần nuôi cấy.......................45

iv


DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Cây chuối già lùn (Musa acuminata)......................................................4
Hình 1.2. Rễ cây chuối già lùn...............................................................................6
Hình 1.3. Tàn dư của thân thật cây chuối già lùn....................................................7
Hình 1.4. Thân giả cây chuối già lùn......................................................................7
Hình 1.5. Lá cây chuối già lùn................................................................................8
Hình 1.6. Phát hoa (bắp chuối) già mới nở.............................................................9
Hình 1.7. Phát hoa (bắp chuối) già đã nở.............................................................. 10
Hình 1.8. Quả chuối già........................................................................................ 10
Hình 1.9. Sơ đồ cây chuối trưởng thành (Trần Thanh Hương, 2011)....................12
Hình 1.10. Biểu đồ thống kê thị trường chuối....................................................... 17
Hình 2.1. Môi trường nuôi cấy trước khi hấp khử trùng....................................... 28
Hình 2.2. Môi trường nuôi cấy sau khi hấp khử trùng.......................................... 28
Hình 2.3. Phương pháp thu nhận chỉ tiêu về trọng lượng cây...............................33
Hình 2.4. Thiết bị đo chlorophyll cầm tay............................................................ 34
Hình 3.1. Ảnh hưởng của salicylic acid ở nồng độ cao lên sự phát triển của cây
chuối già lùn nuôi cấy in vitro............................................................................... 38
Hình 3.2. Ảnh hưởng của aspirin ở nồng độ cao lên sự phát triển của cây chuối
già lùn nuôi cấy in vitro......................................................................................... 41
Hình 3.3. Ảnh hưởng của salicylic acid ở nồng độ thấp lên sự phát triển của

cây chuối già lùn nuôi cấy in vitro......................................................................... 44
Hình 3.4. Ảnh hưởng của aspirin ở nồng độ thấp lên sự phát triển của cây
chuối già lùn nuôi cấy in vitro............................................................................... 48

v


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Ảnh hưởng của SA nồng độ cao lên chiều cao của cây chuối già lùn
Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................................................... 36
Biểu đồ 3.2. Ảnh hưởng của SA nồng độ cao lên số rễ của cây chuối già lùn Musa
acuminata sau 4 tuần nuôi cấy......................................................................................... 37
Biểu đồ 3.3. Ảnh hưởng của SA nồng độ cao lên số lá và hàm lượng chlorophyll của
cây chuối già lùn Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy................................................... 37
Biểu đồ 3.4. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ cao lên chiều cao của cây chuối già lùn
Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................................................... 40
Biểu đồ 3.5. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ cao lên trọng lượng tươi và trọng lượng
khô cây chuối già lùn Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................ 40
Biểu đồ 3.6. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ cao lên trọng lượng tươi và trọng lượng
khô cây chuối già lùn Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................ 41
Biểu đồ 3.7. Ảnh hưởng của SA nồng độ thấp lên chiều cao của cây chuối già lùn
Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................................................... 43
Biểu đồ 3.8. Ảnh hưởng của SA nồng độ thấp lên số rễ của cây chuối già lùn Musa
acuminata sau 4 tuần nuôi cấy......................................................................................... 44
Biểu đồ 3.9. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ thấp lên chiều cao của cây chuối già lùn
Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................................................... 46
Biểu đồ 3.10. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ thấp lên số rễ của cây chuối già lùn
Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................................................... 47
Biểu đồ 3.11. Ảnh hưởng của aspirin nồng độ thấp lên số lá và hàm lượng chlorophyll
của cây chuối già lùn Musa acuminata sau 4 tuần nuôi cấy............................................. 47

vi


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
MS
NAA

:
:

Murashige and Koog (1962)
α – napthalene acetic acid

SA

:

salicylic acid

vii


LỜI MỞ ĐẦU
Đặt vấn đề
Việt Nam ta là nước có khí hậu nhiệt đới gió mùa, là điều kiện tốt cho mọi
loài sinh vật phát triển. Các loại cây ăn trái ở nước ta ra quả quanh năm, đây cũng là
một trong những nguồn hàng được xuất khẩu mang lại lợi nhuận hiện nay. Các loại
trái cây nhiệt đới phổ biến mà ta có như chuối, cam, xoài,… trong đó chuối là cây
chiếm tỷ trọng khá lớn. Chuối là loại cây có nhiều nguồn dinh dưỡng và lợi ích.

Toàn bộ sản phẩm của cây chuối đều có thể sử dụng làm lương thực, thực phẩm,
thức ăn gia súc, thuốc nhuộm,…
Chuối có rất nhiều loại như: chuối cau, chuối xiêm, chuối ngự,… Trong số đó
thì chuối già là loại chuối phổ biến được nhiều người biết đến. Tiêu biểu hơn trong
nhóm chuối già là cây chuối già lùn.
Chuối già lùn thường được nhân giống bằng phương pháp nhân giống in vtro.
Nhân giống in vitro giúp tạo ra cây giống đồng đều về mặt di truyền, sạch bệnh,
năng suất cao, chất lượng đảm bảo. Phương pháp này còn có thể rút ngắn vòng đời
từ đó kiểm soát được quá trình tăng trưởng của cây và tạo năng suất cao hơn cho
người trồng.
Để giúp cây sinh trưởng và phát triển nhanh trong môi trường in vitro thường
người ta bổ sung thêm các chất như khoáng, vitamin, các chất điều hòa sinh
trưởng…vào môi trường để cây tăng khả năng tự phát triển. Salicylic acid (SA) và
aspirin là hai chất đã được biết đến và nghiên cứu sử dụng trên nhiều đối tượng.
Salicylic acid đã được thử nghiệm qua một số đối tượng như: đậu nành (GutierrezCoronado và cộng sự, 1998); lúa mì (Shakirova và cộng sự, 2003); ngô (Gunes và
cộng sự, 2007); Chamomile (Kovacik và cộng sự, 2009)… Hiện SA đã được chứng
minh như một chất kích thích tăng trưởng của thực vật. Bên cạnh đó, aspirin là một
dẫn xuất của SA nó cũng mang một số đặc tính như SA. Kỹ sư Hứa Quyết chiến đã
từng sử dụng dẫn xuất đó để tạo chế phẩm sử dụng cho cây, cũng như tại Đại học
Rhode Insland người làm vườn ở đây đã sử dụng aspirin với nồng độ thích hợp cho

1


cây và cho biết rằng cây tăng trưởng nhanh hơn hiệu quả hơn so với cây không
được sử dụng. Tuy vậy aspirin còn là chất mới chưa được ứng dụng trực tiếp trong
nuôi cấy in vitro.
Từ các vấn đề trên, với mong muốn nâng cao hiệu quả tạo giống chuối già
lùn năng suất tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của salicylic acid và
aspirin trong tăng trưởng của cây chuối già lùn (Musa acuminata) trong điều

kiện in vitro”.
Mục đích
Tìm ra các điều kiện bổ sung thích hợp để nâng cao hiệu quả tạo giống chuối
già lùn (Musa acuminata) năng suất.
Mục tiêu đề tài
Đánh giá khả năng ảnh hưởng của SA và aspirin tác động lên cây chuối già
lùn (Musa acuminata) trong phương pháp in vitro.
Nội dung đề tài
Khảo sát ảnh hưởng của SA lên khả năng tăng trưởng của cây chuối già lùn
(Musa acuminata).
Khảo sát ảnh hưởng của aspirin lên khả năng tăng trưởng của cây chuối già
lùn (Musa acuminata).
Phương pháp nghiên cứu
Các thí nghiệm được bố trí ngẫu nhiên. Các nghiệm thức được lặp lại 3 lần.
Các số liệu thu đựơc xử lý thống kê bằng phần mềm Statgraphics Centurion XV,
trắc nghiệm phân hạng các nghiệm thức bằng LSD với độ tin cậy 95%. Số liệu được
trình bày bằng biểu đồ trong Microsoft Excel 2010.
Kết quả đạt được
Thí nghiệm 1: Xác định được nồng độ SA cao thích hợp cho sự tăng trưởng
cây chuối già lùn Musa acuminata (0 – 1 mg/l).
Thí nghiệm 2: Xác định được nồng độ aspirin cao thích hợp cho sự tăng
trưởng cây chuối già lùn Musa acuminata (0 – 1 mg/l).
2


Thí nghiệm 3: Xác định được nồng độ SA thấp thích hợp nhất cho sự tăng
trưởng cây chuối già lùn Musa acuminata (0,8 mg/l).
Thí nghiệm 4: Xác định được nồng độ aspirin thấp thích hợp nhất cho sự tăng
trưởng cây chuối già lùn Musa acuminata (0,8 mg/l).
Kết cấu của đồ án tốt nghiệp

Đồ án tốt nghiệp bao gồm các chương sau:
 Chương 1: Tổng quan tài liệu
 Chương 2: Vật liệu và phương pháp
 Chương 3: Kết quả và bàn luận
 Chương 4: Kết luận và kiến nghị.

3


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1 Giới thiệu chung về cây chuối già lùn
1.1.1 Giới thiệu
Giới
Ngành

:
:

Plantae
Magnoliophyta

Lớp

:

Liliopsida

Bộ

:

Zingiberales

Họ

:

Musaceae

Chi

:

Musa

Loài

:

Musa acuminata

Hình 1.1. Cây chuối già lùn
(Musa acuminata)
Chuối già có danh pháp hai phần là: Musa acuminata (AAA Group), thuộc
họ chuối (Musaceae), chúng thuộc nhóm chuối Cavendish. Đây là giống chuối có
giá trị thương mại cao, chiếm 47% tổng sản lượng toàn cầu trong giai đoạn 1998 –
2000 và là giống chuối chiếm sản lượng chính trên thế giới.
Chuối được trồng ở các nước như Ấn Độ, Nam Trung Quốc, Malaysia, Việt
Nam, các nước Đông Phi,… Các loài chuối hoang dại được tìm thấy rất nhiều ở
Đông Nam Á, có thể nói rằng Đông Nam Á là quê hương của chuối.

Theo Persley, Gabrielle J và Pamela George (1996) đã đánh giá: “Việt Nam
là một trong những trung tâm xuất xứ của các giống chuối Musa spp…, có nhiều
loài, giống, và nhân bản… Các giống thương mại xuất khẩu chuối của Việt Nam chủ
yếu dựa trên các giống địa phương thuộc nhóm giống chuối Cavendish có nguồn
gốc bản địa ở Việt Nam”.

4


1.1.2 Nguồn gốc và phân bố
Cây chuối có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới Đông Nam Á. Đa số các giống
trồng hiện nay là sự kết hợp giữa hai loài hoang dại Musa acuminata (AA) và Musa
balbisiana (BB), hay giữa các giống trong cùng một loài với nhau. Hai loài này có
kiểu gen nhị bội, thụ tinh được, có cùng số lượng nhiễm sắc thể cơ bản (n=11)
nhưng có các đặc điểm hình thái khác nhau (APG II, 2003; Trần Thanh Hương,
2011).
Chuối già được trồng nhiều ở các tỉnh Vĩnh Long, Trà Vinh, Bến Tre, Tiền
Giang… và được chuyển đi tiêu thụ ở Thành phố Hồ Chí Minh, ra Bắc, sang Trung
Quốc và châu Âu.
Chuối già lùn đang được trồng nhiều ở thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương mang
lại hiệu quả kinh tế cao cho các hộ trồng giống chuối này.
Đặc biệt là giống chuối già lùn Long Tân (xã Long Tân, huyện Nhơn Trạch,
tỉnh Đồng Nai) rất nổi tiếng và mang lại nguồn thu nhập cao cho nhiều hộ dân ở
đây.
Và nhiều tỉnh, thành trong cả nước cũng đã mở rộng diện tích trồng chuối
(trong đó có chuối già lùn) vì lợi nhuận cao, nhiều hộ nông dân đã trở nên khá giả,
giàu có nhờ vào trồng chuối.
1.1.3 Đặc điểm thực vật học
Chuối già thuộc loại cây thân thảo, cao từ 5 đến 6 mét, sống lâu năm, thân
cây tròn, thẳng, có bẹ lá, là cây thân mềm, một lá mầm. Cuống hình tròn có khuyết

rãnh, lá to, dài. Chuối già có năng suất cao, phẩm chất tốt (hàm lượng đường, axit
và vitamin đều cao). Vì vậy, nó là giống được trồng phổ biến trong nhân dân ta.
Hiện nay chuối già là giống có ý nghĩa nhất, nó là mặt hàng xuất khẩu chính trong
các loại chuối.
1.1.3.1 Rễ
Là rễ chùm, có hai loại: rễ ngang và rễ thẳng.
₋

Rễ ngang mọc xung quanh củ chuối và phân bố ở lớp đất mặt từ 0 – 30 cm, phần nhiều tập trung ở độ sâu 0,15 cm, bề ngang rộng tới 2 – 3 cm
loại rễ

5


này sinh trưởng khỏe, phân bố rộng, đó là loại rễ quan trọng nhất để hút nước
và dinh dưỡng nuôi cây.
₋

Rễ thẳng mọc ở phía dưới củ chuối, ăn sâu 1 – 1,5cm, tác dụng chủ yếu giữ cây đứng vững. Rễ chuối
chứa nhiều nước, giòn, mềm, yếu, dễ gãy; sức chịu hạn, chịu úng đều kém so với nhiều loại cây ăn trái
khác.

Hình 1.2. Rễ cây chuối già lùn
1.1.3.2 Thân
Gồm 2 loại: Thân thật và thân giả
₋ Thân thật: Còn được gọi là củ chuối, có hình tròn dẹt và ngắn, khi phát triển
đầy đủ có thể rộng 30 cm. Phần bên ngoài xung quanh củ chuối được bao
phủ bởi những vết sẹo từ bẹ lá có dạng tròn. Ở đáy mỗi bẹ lá đều có một chồi
mầm nhưng chỉ các chồi ở phần giữa củ là phát triển được, có khuynh hướng
mọc trồi dần lên. Các sẹo lá mọc rất gần nhau làm thành khoảng cách rất

ngắn. Củ chuối sống lâu năm, là cơ quan chủ yếu dự trữ chất dinh dưỡng,
đồng thời là nơi để rễ, lá, mầm và cuống hoa mọc ra. Do đó củ chuối to mập
là cơ sở đảm bảo cho cây sinh trưởng nhanh, năng suất cao. Xung quanh củ
chuối có nhiều mầm ngủ, sau này sẽ phát triển thành cây con.

6


₋

Thân giả: Thân cây chuối là thân giả, hình trụ do nhiều bẹ lá lồng vào nhau tạo thành. Các bẹ lá cuốn sát
nhau tạo thành một khối hình trụ dẻo dai, gồm những khối sợi và những ô rỗng mọng nước. Thân cây
chuối cao từ 3 – 6 m.

Hình 1.3. Tàn dư của thân thật cây chuối già lùn

Hình 1.4. Thân giả cây chuối già lùn

7


1.1.3.3 Lá
Lá được sắp xếp theo vòng xoắn và gồm có ba phần:
₋ Bẹ lá: Mọc từ thân chính dưới mặt đất, các bẹ lá cuộn chặt vào nhau
tạo nên thân giả. Bẹ lá có nhiều chất xơ và các lổ rỗng, xốp, mọng
nước. Tiết diện của bẹ lá hình khăn mỏng, hai bề mặt của bẹ lá nhẳn
bóng. Chiều dài của mỗi bẹ lá quyết định chiều cao của thân chính khi
lá đã phát triển.
₋

Cuống lá: Từ phần cuối của bẹ cho đến phiến lá, dài khoảng 20 – 40 cm.

₋

Phiến lá: Phiến lá đơn, to, rộng, dài 1 – 2 m, rộng 0,3 – 0,6 m, có cuốn lá chạy dọc đến chóp lá. Phiến lá dể bị rách do giông gió,
phiến lá

được dùng để lót, gói thực phẩm, gói bánh…
Lá chuối phát triển mạnh nhất từ tháng 5 đến tháng 8, mỗi tháng mọc ra 3 – 4
lá, phiến lá to, dày, màu xanh đậm và bóng. Từ tháng 10 trở đi, cách từ 2 – 3 tuần
mới ra 1 lá mới, lá thường mỏng, nhỏ, màu xanh nhạt, sinh trưởng chậm. Đến tháng
12 trở đi mỗi tháng chỉ mọc được 1 lá.

Hình 1.5. Lá cây chuối già lùn

8


1.1.3.4 Hoa chuối
Hoa chuối thuộc loại hoa đủ, có đầy đủ các bộ phận: đế, đài, tràng, nhị, nhụy.
Trên chùm hoa có 3 loại hoa: hoa cái, hoa trung tính và hoa đực.
₋

Hoa cái: Có đế hoa rất phát triển, tập trung ở phía gốc cuống buồng, phần này dài nhất (50 – 100
cm). Loại hoa này nở ra trước tiên, nhị cái phát triển, nhị đực thoái hóa. Chỉ có hoa cái là phát
triển thành trái

được. Do đó, khi trồng, chọn lọc cây giống tốt, chăm bón kịp thời để
hình thành nhiều hoa cái là nhân tố quan trọng bảo đảm năng suất cao.
₋

Hoa trung tính: Có đế hoa kém phát triển, chiều dài chỉ bằng 1/2 hoa, nhị đực khá phát triển.
Loại hoa này không thành quả được, thường mọc ở giữa các chùm hoa cái và hoa đực, số lượng
ít.

₋

Hoa đực: Có nhị đực rất phát triển, dài hơn cả đầu nhụy. Đế hoa chỉ
bằng 1/3 chiều dài hoa. Loài hoa này không thể phát triển để cho hoa
quả được, thường mọc tập trung ở ngọn của chùm hoa. Phần bắp
chuối mà nhân dân ta vẫn có thói quen cắt đi gồm một số ít hoa trung
tính và phần chủ yếu là số hoa đực.

Hình 1.6. Phát hoa (bắp chuối) già mới nở

9


Hình 1.7. Phát hoa (bắp chuối) già đã nở
1.1.3.5 Quả
Quả nằm trên buồng, có từ 6 – 8 nải, mỗi nải khoảng 12 quả. Quả nhỏ, dài,
mùi thơm. Khi chưa chín, vỏ vẫn màu xanh nhưng khi chín mùi thì màu vàng. Quả
chuối có vị ngọt, tính rất lạnh (tính hàn), không độc.

Hình 1.8. Quả chuối già
1.1.4 Đặc điểm sinh học
Chuối già GrainNain hay còn gọi là già lùn, thường cao khoảng 1,2 – 1,5 m,
cây mập, lá rộng bề ngang, nhưng ngắn hơn chiều dài so với lá chuối già cao, phẩm
chất khá. Quả của nó có đặc điểm: vị đậm ngọt, thơm và ngon, cuống quả chắc, vỏ
10

quả dày. Vì vậy, chuối già lùn trở thành một loại quả được ưa chuộng nhiều hiện
nay. Bên cạnh việc đáp ứng nhu cầu thị trường trái cây nó còn được sử dụng trong
nhiều công nghệ chế biến khác như: bánh kẹo, mứt, thực phẩm sấy…tất cả đều
mang lại giá trị dinh dưỡng cao.
Cây chuối gồm hai phần chính: phần dinh dưỡng và phần mang phát hoa.
Phần dinh dưỡng gồm một thân ngầm (củ chuối) nằm dưới mặt đất, là thân thật,
mang hệ thống rễ bất định và một thân giả khí sinh với hệ thống lá bẹ lồng vào
nhau. Mỗi nách lá đều mang chồi ngủ. Trong thời kỳ dinh dưỡng, nhiều chồi dinh
dưỡng cùng phát triển trên thân ngầm, nhưng chỉ có các chồi từ giữa đến ngọn thân
ngầm mới có thể phát triển thành cây, đảm bảo cho sự nhân giống dinh dưỡng (Bùi
Trang Việt và cộng sự, 2000; Trần Thanh Hương, 2011).
Ở chuối có hai loại hoa đực và hoa cái riêng biệt. Cả hai loại hoa này đều
lưỡng tính, nhưng hoa cái có nhị không có túi phấn, hoa đực có noãn sào bị thoái
hóa. Cách mà “bắp chuối” mọc dựng thẳng hướng lên trên, mọc ngang, hay mọc
hướng địa, màu sắc thân cây, hình dạng cuống lá, sự phân bố của noãn, chồi đực,
hay hình dạng trái được dùng để phân loại các giống trồng (Bùi Trang Việt và cộng
sự, 2000; Trần Thanh Hương, 2011).

11


Hình 1.9. Sơ đồ cây chuối trưởng thành (Trần Thanh Hương, 2011)
1.1.5 Yêu cầu về điều kiện sinh thái của chuối già lùn
1.1.5.1 Khí hậu
Nhiệt độ: Nhiệt độ thích hợp để chuối già lùn phát triển là 20 – 35oC, tối ưu
o

o

là 25 C. Dưới nhiệt độ này, thời gian sinh trưởng kéo dài. Nhiệt độ 16 C, chuối

ngừng sinh trưởng.
Lượng mưa: Cây chuối già lùn cần một lượng mưa từ 1500 – 2000 mm phân
bố đều trong năm. Các tỉnh Nam bộ mùa nắng kéo dài 6 tháng, mưa không đáng kể
nên cần phải tưới. Thiếu nước cây sinh trưởng yếu, 3 – 4 tuần mới nở 1 lá thay vì 1

12


tuần nở 1 lá hoàn toàn, bẹ ngắn đi và chùn ngọn, chậm trổ buồng, nải chuối khít
nhau, trái quăn queo.
Ánh sáng: Tất cả các giống chuối đều cần ánh sáng và chuối già lùn cũng
vậy, mặc dù chuối không có tính quang kỳ. Ở những vườn chuối thiếu ánh sáng thì
cây con đời sau thường cao hơn đời trước khoảng 50 cm. Lá màu vàng trắng khi cây
bị thiếu dinh dưỡng và ánh sáng.
Gió: Gió bão và băng giá là hai yếu tố khí hậu gây thiệt hại vườn chuối khó
khắc phục nhất. Vườn chuối không trồng cây chắn gió sẽ làm rách lá nhiều, ảnh
hưởng đến quang hợp, giảm năng suất.
1.1.5.2 Đất trồng
Rễ chuối là rễ chùm, nhỏ và mềm. Vì vậy, đất trồng chuối cũng phải mềm,
kết cấu thuần nhất, không có tầng cứng sỏi đá gần mặt đất. Chuối cũng cần nhiều
nước nên đất cũng phải nhiều mùn, xốp, chứa được nhiều nước nhưng cũng cần
thoát nước trong mùa mưa. Mực nước ngầm cần sâu trên 0,8 m. Độ pH thích hợp
rộng từ 4,8 – 8,0, tối thích là 6,0 – 7,5. Nói chung, cây chuối không kén đất, ở nước
ta vùng nào cũng trồng được vì khí hậu thích hợp, chỉ cần đất không bị ngập nước.
1.1.6 Công dụng
1.1.6.1 Làm thức ăn dinh dưỡng
Chuối là cây ăn trái được ưa chuộng hầu hết các nước trên thế giới. Ở một số
vùng nhiệt đới ẩm, chuối còn là nguồn cung cấp năng lượng chính.

Trái chuối chứa protein, tinh bột, chất béo, các loại đường, calci, phốt-pho,
kali, kẽm, vitamin A, C, E, chất gôm, vitamin B11, cụ thể là trong 100 g phần ăn
được thì có: chất bột đường (27,7 g), chất đạm (1,1 g), nước (74,1 g), sinh tố C (9
mg), B1 (0,03 mg), B2 (0,04 mg), Caroten (359 Unit), Calcium (11 mg),
Magnesium (42 mg), Kalium (279 mg), Sắt (0,56 mg), 8,6% Fructos, 4,7% Glucos,
13,7% Sacaros. Đặc biệt trong quả chuối có nhiều Pectin, là 1 Glucid không có giá
trị về mặt năng lượng nhưng là chất giúp cho sự tiêu hóa hấp thu tốt, chống nhiễm
trùng đường ruột. Chuối cung cấp nhiều năng lượng nhất (trên dưới 100 Calori /
100 g thịt chuối chín tươi) vì chuối chứa nhiều bột đường nhất.
13


Ngoài lượng carbohydrate phong phú, trái chuối còn giàu potassim – một
chất khoáng cần cho hoạt động của tim, chứa nhiều vitamin C, B6, đặc biệt là
vitamin A – loại vitamin thường thiếu hụt trong bữa ăn của người dân vùng nhiệt
đới (Smith và Hamill, 1993; Kalimuthu và cộng sự, 2007). Trong trái chuối có sự
hiện diện của Banlec, một loại protein đặc biệt có khả năng ngăn cản sự xâm nhập
của virut HIV vào cơ thể (Trần Thanh Hương, 2011).
1.1.6.2 Làm thuốc
Chuối già là loại quả chứa nhiều dinh dưỡng nên thường được dùng làm thực
phẩm dinh dưỡng và làm thuốc phổ biến hơn mọi loại chuối. Đây là loại thức ăn
thích hợp với mọi người, mọi lứa tuổi, một loại quả ngon cần thiết cho trẻ nhỏ,
người cao tuổi và những người lao động cực nhọc cần bổ sung năng lượng. Trong
chuối già chứa nhiều tinh bột, cứ 100 g chuối già chín có 74 g nước, 1,5 g protid,
0,4 g axit hữu cơ, 22,4 g glucid, 0,8 g xenluluza, cung cấp được 100 calo hơn hẳn
các loại quả ngọt khác trong việc cung cấp năng lượng (trong 100 g: cam chứa 43
calo, đu đủ chín chứa 36 calo, nhãn chứa 49 calo, vú sữa chứa 43 calo…). Như vậy,
lượng chất glucid có trong chuối chín là rất cao, ở dạng glucaza (20%), fructoza
(1.5%) và saccharaza (65%) đây là những loại đường tự nhiên quý của quả chín,
giúp dễ tiêu hóa, cơ thể hấp thụ nhanh và cung cấp nhiều năng lượng. Theo y học cổ

truyền, chuối già có vị ngọt, tính lạnh, vào vị, đại tràng. Có tác dụng tư âm, nhuận
tràng, nhuận phế, thanh nhiệt, giải độc. Dùng cho các trường hợp táo bón, sốt nóng
khát nước, mụn nhọt, tăng huyết áp, an thai…
1.1.7 Một số nghiên cứu trước đây
1.1.7.1 Nghiên cứu trong nước
Do nhu cầu tiêu thụ chuối ngày càng tăng, việc nghiên cứu nhằm tạo các
giống chuối mới có tính đồng nhất về tuổi, sạch bệnh, cho năng suất cao và ổn định
về chất lượng rất được quan tâm (Gomez, 2000; Haicour và cộng sự, 1998; Strosse
và cộng sự, 2006).
Năm 1993, Đoàn Thị Ái Thuyền và cộng sự đã đưa ra quy trình nhân giống
chuối bằng phương pháp nuôi cấy mô bao gồm 5 giai đoạn chính sau: đưa mẫu vào

14


nuôi cấy, tạo và nhân nhanh chồi chuối, tạo rễ cây, ươm chuối trong vườn ươm, bầu
chuối và trồng ra ruộng sản xuất.
Năm 1994, theo Đỗ Năng Vịnh và cộng sự khi bổ sung BAP từ 7 – 9 mg/l thì
hệ số nhân chồi của chuối già là cao nhất.
Năm 1997, Phạm Kim Thu và Đặng Thu Vân từ nghiên cứu hoàn thiện quy
trình sản xuất giống cây chuối bằng phương pháp nuôi cấy mô, môi trường nuôi cấy
chuối MS (1962) có bổ sung 1ppm Thiamin HCl đã làm tăng khả năng tái sinh chồi
chuối.
Năm 1998, Trần Thế Tục và các cộng sự đã chỉ ra rằng lượng phân bón tính
cho 1 gốc chuối trong 1 chu kỳ là 100 – 200 g đạm, 20 – 40 g lân và 250 – 300 g
kali.
Năm 1999, theo Vũ Công Hậu thì lượng phân bón NPK thích hợp tính cho 1
gốc chuối vụ 1 là 50 – 60 g đạm, 30 – 40 g lân và 70 – 80 g kali.
Năm 2009, theo Vũ Ngọc Phượng và cộng sự, cây chuối được nuôi trong
điều kiện ánh sáng tự nhiên sẽ sinh trưởng và phát triển tốt hơn so với nuôi cấy ở

điều kiện đèn trong phòng thí nghiệm, cường độ ánh sáng tự nhiên thay đổi liên tục
trong ngày từ 500 – 7000 lux, cây chuối sẽ dễ thích nghi hơn so vơi ánh sáng đèn.
Năm 2017, Mai Hương Trà đã khảo sát ảnh hưởng của nano bạc trên cây
chuối già lùn và tìm ra giải pháp mới nhân giống nhanh, hiệu quả như sau: bổ sung
nano bạc ở nồng độ 1 ppm vào môi trường là thích hợp nhất trong giai đoạn nhân
chồi in vitro của cây chuối già lùn, bổ sung nano bạc ở nồng độ 3 ppm vào môi
trường giúp cây chuối già lùn phát triển tốt ở giai đoạn cây in vitro, đối với cây
chuối già lùn con khi trồng trên giá thể xơ dừa ngoài vườn ươm thì nồng độ nano
bạc thích hợp là 5 ppm.
1.1.7.2 Nghiên cứu ngoài nước
Năm 2003, Ở Đài Loan – Trung Quốc, Lee đã thành công trong vi nhân
giống cây chuối Cavendish bằng phương pháp nuôi cấy mô.

15