Thành ngữ biểu hiện ý nghĩa cực cấp trong tiếng Việt

Soỏ 9 naờm 2006

Taùp chớ KHOA HOẽC ẹHSP TP.HCM

THNH NG BIU HIN í NGHA
CC CP TRONG TING VIT
PHM HNG DNG*
1. í ngha cc cp (superlative/superlatif) l s din t ngha tt , tt
cựng, tt nh, khụng th hn c na v cng khụng th so sỏnh hn c na
v tớnh cht, trng thỏi ca s vt, hin tng.
Ngi Vit thng dựng cỏc hỡnh thc biu hin nh bộo nh trõu trng,
cao nh nỳi, en nh ct nh chỏy, bộ ht tiờu, nghốo rt mng ti, dt c cỏn
mai, õy l cỏc thnh ng biu hin ý ngha cc cp c trng ca ting Vit.
Bi vit cp n c im hỡnh thc ca thnh ng biu hin ý ngha cc cp
trong ting Vit.
2. Thnh ng ting Vit a dng v mt ng phỏp, ng ngha v dng hc
c cỏc nh Vit ng hc c bit quan tõm nghiờn cu. Theo phõn loi ca
Hong Vn Hnh, thnh ng ting Vit cú 3 kiu loi : kiu loi 1 : thnh ng n
d húa i xng ; kiu loi 2 : thnh ng n d hoỏ phi i xng ; kiu loi 3 :
thnh ng so sỏnh [2].
Da trờn kt qu kho sỏt nhng thnh ng trong cỏc T in thnh ng
ting Vit, chỳng tụi nhn thy cỏc thnh ng cú ý ngha cc cp c biu hin
trong c hai loi : thnh ng so sỏnh v thnh ng khụng phi so sỏnh.
2.1. Thnh ng biu hin ý ngha cc cp cú yu t so sỏnh
So sỏnh (compare) l mt thao tỏc t duy nờn phộp so sỏnh l mt hỡnh thc
din t ph quỏt ca ngụn ng.
Thụng thng, ngi ta cho rng So sỏnh l nhỡn vo cỏi ny m xem xột
cỏi kia thy s ging nhau, khỏc nhau hoc s hn kộm. So sỏnh vi bn gc.
So sỏnh lc lng hai bờn. Lp bng so sỏnh. [9]. Hay núi rừ hn So sỏnh l
a mt vt ra xem xột s ging nhau, khỏc nhau, s hn kộm v mt phng
din vi mt khỏc c coi l chun. Cú th khụng phi ch mt m l nhiu s

*

ThS, Trng Tiu hc Nguyn Thỏi Sn

132


Phaùm Huứn g Duừng

Taùp chớ KHOA HOẽC ẹHSP TP.HCM

vt, nhiu thuc tớnh c so sỏnh. Da trờn yu t c so sỏnh v yu t
chun, ngi ta chia phộp so sỏnh thnh cỏc loi : so sỏnh ngang, so sỏnh
hn/kộm, so sỏnh khụng nhm xỏc nh hn kộm [6] v dựng cỏc mụ hỡnh ca
phộp so sỏnh nh :
a) A nh / ta nh / chng nh B ; A bao nhiờu B by nhiờu ; A l B [4], [11] ;
b) At nh B, t l thuc tớnh ca A [2] ;
c) Cu trỳc tuyn tớnh gm 4 yu t :
- yu t 1 c so sỏnh vi chun (YT/BSS) ;
- yu t 2 v phng din so sỏnh (YTPD) ;
- yu t 3 th hin quan h trong so sỏnh (YTQH) ;
- yu t 4 chun so sỏnh (YTSS), vớ d [6] :
1
YT/BSS
Mt

2
YTPD
Ti

3
YTQH
Nh

4
YTSS
Hoa

Ngoi ra, ngi ta cũn cho rng so sỏnh l mt hỡnh thc din t mt
cỏch sinh ng, cú hỡnh nh, th hin s nhn thc v i tng c núi n v
th hin s ỏnh giỏ, thỏi , tỡnh cm, xỳc cm i vi i tng ú () giỳp
cho vic tip nhn thun li hn nhiu l vỡ nhng iu tru tng ó c
chuyn thnh s vt c th, gn gi [7].
Tuy nhiờn, bờn cnh ú, so sỏnh cũn c dựng biu hin ý ngha cc
cp v tớnh cht, trng thỏi ca cỏc s vt, hin tng c so sỏnh vi nhau ; cú
th gi l so sỏnh ý ngha cc cp. iu ny ó c cỏc nh nghiờn cu khng
nh.
Khi núi v ý ngha cc cp ca cỏc thnh ng c
nh
nh
nh
nh
nh
nh

Yu t th 2 ch
SV/HT cú tớnh cht,
trng thỏi chun ý
ngha cc cp
hựm

hi
cha cht
a úi
voi
ban ngy
try hi

Thnh ng biu hin
ý ngha cc cp cú
yu t so sỏnh
c nh hựm
Bn nh hi
Bun nh cha cht
Dai nh a úi
Kho nh voi
Sỏng nh ban ngy
Vui nh try hi

i chiu vi hỡnh thc tng ng trong ting Anh, chỳng tụi nhn thy
thnh ng biu hin ý ngha cc cp cú yu t so sỏnh l mt cu trỳc : as +
adjective + as + noun. Vớ d :
136


Phaùm Huứn g Duừng

Taùp chớ KHOA HOẽC ẹHSP TP.HCM

en nh mc

as black as ink

khe nh võm



as fit as a fiddle

gy nh con mm



as flat as board

nhanh nh chp



as rapid as lightning

bn nh hi/ma lem

to be as dirty as a leper

xu nh ma

as ugly as a scarecrow/sin

trng nh tuyt



as white as snow,

Cng ging nh ting Vit, thnh ng ting Anh cng dựng yu t th hai
l yu t so sỏnh. Yu t so sỏnh thng biu th :
- ng vt khụng cú tht, nh :
xu nh ma



bn nh hi/ma lem

as ugly as a scarecrow/sin
to be as dirty as a leper, ;

- ng vt cú tht, nh :
ỏc nh hựm



as fierce as a tiger

ngu nh la

as stupid as a donkey

vui nh sỏo



as gay as a lark

yu nh sờn



as weak as a baby, ;

en nh mc



as black as ink

en nh b húng



as black as soot

en nh than

as black as coal

nng nh chỡ



as heavy as lead, ;

nhanh nh chp



as rapid as lightning

sỏng nh ban ngy



as bright as day

trng nh tuyt



as white as snow, ;



as good as play,

- s vt, nh :

- quỏ trỡnh, nh :

- hot ng, nh :
vui nh hi

137


Soỏ 9 naờm 2006

Taùp chớ KHOA HOẽC ẹHSP TP.HCM

T s i chiu ny, cú th núi thnh ng so sỏnh ý ngha cc cp l mt phm
trự ph quỏt trong cỏc ngụn ng .
2.2. Thnh ng biu hin ý ngha cc cp khụng cú yu t so sỏnh
Cỏc thnh ng nh : bộ ht tiờu, gan cúc tớa, gn bỏt sỏch, giu nt vỏch,
dt c cỏn mai, thng rut nga, ngang cnh ba, sch nc cn, nghốo rt mng
ti, tr mt ch, l cũ b, chỏn n mang tai, l thnh ng n d húa phi i xng cú
kt cu l ng tớnh t [2].
Cú th coi õy l nhng thnh ng biu hin ý ngha cc cp khụng cú yu t so
sỏnh. Cu trỳc ca nhng thnh ng ny cú hai yu t : yu t th nht l cỏc v t
trng thỏi cú hm ngha thang v yu t th hai l mt ng on so sỏnh khụng
hin ngụn c dựng biu hin ý ngha cc cp ca thnh ng ú. Yu t th hai l
ng on biu th s vt, hin tng c tnh lc yu t cụng c nh, n phớa
trc.
Kho sỏt cỏc thnh ng nh bộ ht tiờu, gan cúc tớa, gn bỏt sỏch, giu nt
vỏch, dt c cỏn mai, thng rut nga, ngang cnh ba, nghốo rt mng ti, tr

mt ch, cú th nhn thy yu t th hai thc cht l mt ng on ch s vt, hin
tng vn cú thuc tớnh c trng in hỡnh v tớnh cht, trng thỏi so vi cỏc s vt,
hin tng khỏc v c tnh lc yu t cụng c nh, n gn vi v t trng thỏi
to nờn thnh ng n d biu hin ý ngha cc cp v tớnh cht, trng thỏi.
bộ nh ht tiờu



bộ ht tiờu

gan nh cúc tớa



gan cúc tớa

gn nh bỏt sỏch



gn bỏt sỏch

ngang nh cnh ba



ngang cnh ba

dt n c nh cỏn mai

dt c cỏn mai

thng nh rut nga



thng rut nga

nghốo n rt mng ti



nghốo rt mng ti

giu n nt vỏch



giu nt vỏch

mong n con mt



mong con mt,

Cú th khỏi quỏt mụ hỡnh (pattern) ca PTCC l thnh ng biu hin ý
ngha cc cp khụng cú yu t so sỏnh nh sau :

138


Taùp chớ KHOA HOẽC ẹHSP TP.HCM

Yu t th nht ch
tớnh cht, trng
thỏi ca SV/HT
bộ
gan
giu
thng
nghốo

Yu t th 2 ch SV/HT cú
tớnh cht, trng thỏi
chun ý ngha cc cp
ht tiờu
cúc tớa
nt vỏch
Rut nga
rt mựng ti

Phaùm Huứn g Duừng

Thnh ng biu hin ý
ngha cc cp cú yu t
so sỏnh
Bộ ht tiờu
Gan cúc tớa

Giu nt vỏch
Thng rut nga
Nghốo rt mựng ti

3. í ngha cc cp (superlative/superlatif) l mt phm trự ph quỏt, ngụn
ng no cng cú hỡnh thc biu hin. Thnh ng biu hin ý ngha cc cp trong
ting Vit l hỡnh thc biu hin khỏ c ỏo. Cỏc ni dung trỡnh by ch l khi
tho. Chỳng tụi s tip tc kho sỏt vn ny sõu hn.

Ti liu tham kho
[1]. Nguyn Th Dng (2005), Tỡm hiu thnh ng so sỏnh cú yu t biu th

ng vt trong ting Vit v ting Phỏp, K yu Hi ngh khoa hc Nhng vn
ngụn ng hc, NXB Khoa hc Xó hi, H Ni.
[2]. Hong Vn Hnh (2004), Thnh ng hc ting Vit, NXB Khoa hc Xó hi,

H Ni.
[3]. Cao Xuõn Ho (1998), Ting Vit My vn ng õm ng phỏp ng ngha,

NXB Giỏo dc, Tp.HCM.
[4]. inh Trng Lc (1995), 99 phng tin v bin phỏp tu t ting Vit, NXB

Giỏo dc, H Ni.
[5].

inh Trng Lc (1999), Phong cỏch hc ting Vit. NXB Giỏo dc, H Ni.

[6]. Nguyn Th Lch (2001), Cu trỳc so sỏnh trong ting Vit. Tp chớ Ngụn ng

s 7.

[7].

Nguyn Th Lch (2005), Yu t chun trong cu trỳc so sỏnh ngh thut. Tp
chớ Ngụn ng s 7.

[8]. Nguyn Lc (2004), Thnh ng ting Vit. NXB Thanh Niờn, Tp.HCM.
[9]. Hong Phờ (ch biờn) (1992), T in ting Vit, Trung tõm T in Ngụn

ng, H Ni.
139


Taùp chớ KHOA HOẽC ẹHSP TP.HCM

Soỏ 9 naờm 2006

[10]. Ló Thnh (1988), T in thnh ng Anh Vit, NXB Khoa hc K thut, H

Ni.
[11]. Cự ỡnh Tỳ (2001), Phong cỏch hc v c im tu t ting Vit NXB Giỏo

dc, H Ni.
[12]. Nguyn Nh í (ch biờn, 1998), T in gii thớch thnh ng ting Vit, NXB

Giỏo dc, H Ni.

140