Hướng dẫn kỹ thuật thực hiện đánh giá môi trường chiến lược đối với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội

TỔNG CỤC MÔI TRƯỜNG
CỤC THẨM ĐỊNH VÀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƯỜNG

HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT THỰC HIỆN ĐÁNH
GIÁ MÔI TRƯỜNG CHIẾN LƯỢC ĐỐI VỚI
QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

Hướng dẫn này được sử dụng để thực hiện đánh giá môi trường chiến
lược cho quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp vùng, cấp tỉnh.

Hà Nội – 12/2010


MỤC LỤC
Các từ viết tắt ........................................................................................................... 3
1. MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 4
1.1. Giới thiệu chung ............................................................................................ 4
1.2. Các nguyên tắc đảm bảo hiệu quả của ĐMC đối với QHPTKTXH................. 4
1.2.1. ĐMC phải cung cấp được các thông tin đầu vào một cách sớm nhất và có
hiệu quả nhất phục vụ cho việc xây dựng QHPTKTXH..................................... 4
1.2.2. ĐMC phải đánh giá được tính bền vững về môi trường của các phương án
được đề xuất trong QHPTKTXH ....................................................................... 4
1.2.3. ĐMC phải tạo ra được những thuận lợi cho việc tham vấn hiệu quả với các
bên liên quan ..................................................................................................... 6
1.3. Mối quan hệ giữa ĐMC với các dạng đánh giá khác ...................................... 6
2. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN ĐMC ĐỐI VỚI QHPTKTXH.................................... 8
2.1. Sơ đồ quá trình ĐMC ..................................................................................... 8
2.2. Mô tả các bước của ĐMC đối với QHPTKTXH............................................. 9
2.2.1. Xác định phạm vi ĐMC .......................................................................... 9
2.2.2. Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên
quan đến QHPTKTXH .....................................................................................10

2.2.3. Xác định các bên liên quan và xây dựng kế hoạch huy động sự tham gia
của các bên liên quan........................................................................................15
2.2.4. Phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH..............19
2.2.5. Đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất ..................25
2.2.6. Đánh giá các xu hướng môi trường trong tương lai khi triển khai các hoạt
động đề xuất trong QHPTKTXH ......................................................................28
2.2.7. Đề xuất các biện pháp giảm nhẹ/tăng cường và chương trình quản lý, giám
sát môi trường..................................................................................................34
2.2.8. Soạn thảo báo cáo ĐMC và đệ trình cơ quan có thẩm quyền để thẩm định
.........................................................................................................................39
3. CÁCH TIẾP CẬN VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐMC ......................................47
3.1. Các mối liên kết logic giữa việc xây dựng QHPTKTXH và ĐMC.................47
3.2. Lựa chọn phương pháp ĐMC........................................................................49
3.3. Tổ chức thực hiện ĐMC................................................................................50
3.3.1. Kết hợp ĐMC với quá trình lập quy hoạch..............................................50
3.3.2. Phối hợp và trao đổi thông tin giữa các chuyên gia ĐMC và cơ quan lập
quy hoạch .........................................................................................................52
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................54

2


Các từ viết tắt

BVMT

Bảo vệ môi trường

CBM

Cam kết bảo vệ môi trường

CQK

Chiến lược, quy hoạch, kế hoạch

ĐDSH

Đa dạng

ĐKTC

Điều khoản tham chiếu

ĐMC

Đánh giá môi trường chiến lược

ĐTM

Đánh giá tác động môi trường

GHG

Khí gây hiệu ứng nhà kính

HTTTĐL hoặc GIS

Hệ thống thông tin địa lý

KCN/KCX

Khu công nghiệp/Khu chế xuất

KHĐT

Kế hoạch và Đầu tư

NGO

Tổ chức phi chính phủ

PTBV

Phát triển bền vững

QHPCKTXH

Quy hoạch phát triển kinh tế xã hội

SWOT

(Phân tích về) các điểm mạnh và điểm yếu, các cơ hội và
thách thức

TNMT

Tài nguyên và Môi trường

UBND

Uỷ ban nhân dân

3


1. MỞ ĐẦU

1.1. Giới thiệu chung
Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội (QHPTKTXH) là luận chứng phát triển
kinh tế-xã hội và tổ chức không gian các hoạt động kinh tế - xã hội hợp lý trên lãnh
thổ nhất định trong một thời gian xác định. Đó là bước cụ thể hóa chiến lược phát
triển kinh tế-xã hội theo không gian và thời gian.
Ở Việt Nam, đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) được định nghĩa là “việc phân
tích, dự báo các tác động đến môi trường của dự án chiến lược, quy hoạch, kế hoạch
phát triển trước khi phê duyệt nhằm bảo đảm phát triển bền vững“. Mục tiêu tổng
thể của ĐMC là lồng ghép những cân nhắc về tác động môi trường vào quá trình lập
kế hoạch và tăng cường sự minh bạch cũng như quá trình ra quyết định có sự tham
gia.
Với định nghĩa và mục tiêu như trên, ĐMC cũng có thể được coi là một công cụ lồng
ghép phát triển bền vững vào quá trình lập kế hoạch. Ở Việt Nam, quan điểm phát
triển bền vững được xác định là “phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững thông qua
tăng trưởng kinh tế đi đổi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi
trường“.
Vì vậy, đặt ĐMC trong bối cảnh phát triển bền vững thì việc thực hiện ĐMC cho các
chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội ở Việt Nam nên quan tâm
tới thuật ngữ “môi trường“ theo nghĩa rộng, có nghĩa là ngoài việc tập trung chủ yếu
vào các vấn đề môi trường ĐMC cũng nên xem xét các mối liên hệ giữa các vấn đề
môi trường và kinh tế-xã hội.
1.2. Các nguyên tắc đảm bảo hiệu quả của ĐMC đối với QHPTKTXH

1.2.1. ĐMC phải cung cấp được các thông tin đầu vào một cách sớm nhất và có
hiệu quả nhất phục vụ cho việc xây dựng QHPTKTXH
Quá trình thực hiện ĐMC được coi là có hiệu quả nhất khi nó được bắt đầu một cách
sớm nhất có thể và được tiến hành đồng thời với việc xây dựng QHPTKTXH. Các
bước ĐMC đề xuất phải được tiến hành theo những cách để không gây cản trở gì cho
quá trình xây dựng QHPTKTXH mà ngược lại nó phải làm tăng thêm giá trị của
QHPTKTXH (Xem chi tiết tại Chương 3).
Quá trình tiến hành ĐMC thường là một quá trình mang tính lặp đi lặp lại của việc
thu thập thông tin, xác định các phương án, xác định các tác động môi trường, xây
dựng các biện pháp giảm nhẹ/tăng cường, và chỉnh sửa lại các đề xuất cho phù hợp
trên cơ sở các tác động môi trường đã được dự báo. Quá trình ĐMC được bắt đầu
sớm và được lặp đi lặp lại thì sẽ củng cố và nâng cao được chất lượng chung của
việc xây dựng các QHPTKTXH.
1.2.2. ĐMC phải đánh giá được tính bền vững về môi trường của các phương án
được đề xuất trong QHPTKTXH
Quá trình ĐMC tạo ra được khả năng để xem xét các lựa chọn chiến lược khác nhau
về:
4


• Quản lý nhu cầu phát triển các hoạt động thành phần;
• Công nghệ và các quy trình được sử dụng cho các hoạt động phát triển được
đề xuất: ví dụ việc lựa chọn phát triển công nghiệp công nghệ cao hay phát
triển các loại hình phát triển công nghiệp có nguy cơ gây ô nhiễm cao;
• Địa điểm triển khai các hoạt động phát triển được đề xuất: ví dụ việc xây
dựng các khu công nghiệp trên các vùng chuyên canh cây nông nghiệp có thể
tác động đến an ninh lương thực;
• Thời gian biểu hoặc trình tự của các hoạt động phát triển được đề xuất.
Không phải lúc nào các lựa chọn này cũng có thể thực hiện được. Có nhiều phương
án chỉ phù hợp với cấp tỉnh hoặc cấp khu vực và vì thế khi ra các quyết định ở cấp

“cao hơn” thường phải loại bỏ bớt một số phương án. Tuy nhiên, “thứ bậc của các
phương án” nêu trong Hộp 1 có thể là một hướng dẫn hữu ích để xem xét và cân
nhắc về các phương án trong quá trình tiến hành ĐMC.
Các bên liên quan có thể được huy động tham gia một cách hữu ích trong quá trình
đề xuất và đánh giá cả các phương án mang tính chiến lược và các phương án cụ thể
hơn thông qua việc tổ chức tham vấn với các cơ quan có trách nhiệm liên quan. Các
phương án cân nhắc thông qua quá trình này phải được thể hiện dưới hình thức văn
bản và phải đưa ra được những lý do tại sao được lựa chọn và/hoặc tại sao lại không
được lựa chọn để tiếp tục thực hiện.
Hộp 1: Thứ bậc của các phương án có thể được xem xét trong quá trình ĐMC
Các hoạt động phát triển được đề xuất liệu có cần thiết không? (các lựa
chọn về quản lý nhu cầu)
Có thể đáp ứng được nhu cầu mà không cần phải có những hoạt động phát
triển hoặc kết cấu hạ tầng mới hay không? Liệu có những cơ hội hiện thực nào để
quản lý nhu cầu phát triển (ví dụ, thông qua các công cụ về pháp luật, kinh tế hoặc
hành chính hoặc các biện pháp khác để thúc đẩy các thay đổi về hành vi) hay
không ?
⇓
Việc đó được tiến hành như thế nào? (Các lựa chọn về phương pháp hoặc về
quy trình)
Liệu có những phương pháp, công nghệ hoặc quy trình để có thể đáp được
ứng nhu cầu phát triển mà gây tổn hại tới môi trường ít hơn so với những phương
pháp truyền thống hay không ?
⇓
Ở đâu? (Lựa chọn địa điểm)
Những đề xuất về họat động phát triển nên được thực hiện ở đâu?
⇓
Khi nào? (Lựa chọn thời gian biểu hoặc trình tự)
Các hoạt động phát triển sẽ phải được thực hiện khi nào, thực hiện theo
5

hình thức và trình tự nào ?
1.2.3. ĐMC phải tạo ra được những thuận lợi cho việc tham vấn hiệu quả với
các bên liên quan
Việc tham vấn với các cơ quan có trách nhiệm liên quan và với các bên bị ảnh hưởng
hoặc các bên có sự quan tâm đến QHPTKTXH được đề xuất là một yếu tố cốt lõi
trong thực tế thực hiện ĐMC hiệu quả. Việc này có mục đích là để làm tăng tính
minh bạch và tính trách nhiệm của quá trình ĐMC, và giảm thiểu được rủi ro bị bỏ
sót thông tin quan trọng của nhóm ĐMC. Việc tham vấn với các bên liên quan còn
có thể giúp thu được những thông tin bổ ích trong quá trình ĐMC, góp phần huy
động sự hỗ trợ cho việc thực hiện các khuyến nghị đề xuất về ĐMC. Do đó, các
chuyên gia ĐMC luôn được khuyến khích để tiến hành việc tham vấn với các cơ
quan có trách nhiệm và các bên có liên quan chính.
1.3. Mối quan hệ giữa ĐMC với các dạng đánh giá khác
Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) bắt đầu được sử dụng ở Việt Nam từ khoảng
năm 1993 như là công cụ chủ yếu để đánh giá tác động và rủi ro về mặt môi trường
đối với những đề xuất về dự án xây dựng cơ bản và dự án đầu tư. Việc thực hiện
đánh giá các vấn đề về môi trường ở giai đoạn thực hiện dự án đã hạn chế các cơ hội
xem xét những lựa chọn thay thể mang lại sự phát triển bền vững hơn ở những giai
đoạn sớm hơn của quá trình lập kế hoạch. Do đó, ngày càng có nhiều sự đồng thuận
rằng quá trình đánh giá về mặt môi trường cần tiến hành ở cấp độ cao hơn cấp dự án
nhằm gây ảnh hưởng tới các quyêt định mang tầm chiến lược hơn.
Tuy nhiên Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) không nên được coi là sự thay
thế của ĐTM, một công cụ vấn được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường 2005
và được áp dụng cho các dự án đầu tư và xây dựng được nêu trong Phụ lục I của
Nghị định số 21/2008/NĐ-CP. Thay vào đó, ĐMC cần bổ sung cho ĐTM thông qua
hướng dẫn việc thực hiện các dự án được xác định trong CQK (như loại bỏ những
lựa chọn không phù hợp, đưa ra những tiêu chí lựa chọn địa điểm, hoặc đề ra những
yêu cầu cụ thể cho việc sử dụng những công nghệ cụ thể). Bằng cách này, ĐMC có

thể giúp cho quá trình thực hiện ĐTM được thuận lợi và tiết kiệm hơn.
Vai trò của ĐMC và ĐTM trong các cấp lập kế hoạch được biểu diễn trong Hình 1.

6


Hình 1.Vai trò của ĐMC và ĐTM trong các cấp lập kế hoạch
Các loại đánh giá khác (như đánh giá tác động xã hội, đánh giá tác động tích lũy,
đánh giá/thẩm định tính bền vững) có thể được sử dụng, lồng ghép hoặc kết hợp
với quá trình ĐMC. Trên thực tế, khi sử dụng phương pháp tiếp cận phát triển bền
vững trong ĐMC thì đã lồng ghép các mối quan tâm về môi trường, xã hội và kinh
tế, và tất cả các phương pháp tiếp cận nêu trên đều được tối ưu hóa ở những cấp độ
khác nhau trong quá trình ĐMC.

7


2. CÁC BƯỚC THỰC HIỆN ĐMC ĐỐI VỚI QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN KT - XH

2.1. Sơ đồ quá trình ĐMC
Theo Hướng dẫn kỹ thuật chung về ĐMC do Bộ Tài nguyên và Môi trường ban
hành, để tiến hành một ĐMC ở Việt Nam có các bước thực hiện theo trình tự đặt ra
sau đây:
1. Xác định phạm vi ĐMC;
2. Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu về môi trường có liên
quan đến Quy hoạch phát triển KT - XH;
3. Xác định các bên liên quan chính và chuẩn bị kế hoạch huy động sự tham gia
của các bên liên quan;
4. Phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH (phương án
0);

5. Đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất;
6. Đánh giá các xu hướng môi trường trong tương lai khi thực hiện
QHPTKTXH;
7. Đề xuất tổng hợp các biện pháp giảm nhẹ/tăng cường và kế hoạch giám sát
môi trường ;
8. Biên soạn báo cáo ĐMC và đệ trình cơ quan có thẩm quyền liên quan để thẩm
định.

Hình 2. Các bước thực hiện ĐMC
8


Hướng dẫn này mô tả các bước thực hiện ĐMC nêu trong Hinh 2 bằng việc giải
thích về mục đích của mỗi bước, sự cần thiết của mỗi bước; cách tiếp cận để thực
hiện việc phân tích; đề xuất các tham vấn với các bên có liên quan và những gợi ý về
những việc cần làm và những việc cần tránh.
Đối với mỗi bước, Hướng dẫn cũng còn đưa ra các ví dụ về các thông tin đầu vào
cần thiết và các kết quả cần đạt được trên cơ sở trích dẫn từ thực tế tiến hành các
ĐMC. Các khuôn mẫu sử dụng không nhất thiết phải được tuân thủ một cách nghiêm
ngặt - các khuôn mẫu đánh giá khác có thể được sử dụng nếu chúng phù hợp và
thuận tiện hơn đối với người sử dụng.
Dưới đây sẽ cụ thể hoá các bước chung nêu trên thành các bước phù hợp với đặc thù
thực hiện ĐMC đối với QHPTKTXH
2.2. Mô tả các bước của ĐMC đối với QHPTKTXH
2.2.1. Xác định phạm vi ĐMC
Mục đích
Xác định phạm vi ĐMC của một QHPTKTXH bao gồm phạm vi về không gian và
thời gian để tạo lập những các căn cứ xác đáng cho việc thu thập và biên soạn các
thông tin cơ sở phù hợp và cần thiết cho công tác ĐMC. Để có thể lồng ghép một
cách có hiệu quả ĐMC vào quá trình xây dựng QHPTKTXH, bước này phải được

tiến hành khi bối cảnh tổng thể của QHPTKTXH đang được xác định và khi các
phương án lựa chọn chung nhất đang được xây dựng.
Sự cần thiết
Việc xác định phạm vi tác động của một QHPTKTXH cụ thể, hay nói cách khác,
việc xác định phạm vi ĐMC đối với một QHPTKTXH cụ thể có tầm quan trọng đặc
biệt để đặt ra các yêu cầu thiết thực trong việc thu thập các thông tin cơ sở liên quan.
Nếu được thực hiện tốt, việc xác định phạm vi ĐMC có thể nâng cao đáng kể chất
lượng công tác ĐMC, mặt khác, làm tiết kiệm đáng kể thời gian và các nguồn lực
cần thiết để hoàn thành công tác ĐMC.
Xác định phạm vi không gian:
Phạm vi không gian nghiên cứu của ĐMC là không gian chịu tác động của
QHPTKTXH bao gồm không gian lập QHPTKTXH và các vùng phụ cận chịu tác
động về kinh tế - xã hội và môi trường của QHPTKTXH.
Xác định phạm vi về thời gian:
Phạm vi thời gian nghiên cứu của ĐMC bao gồm kỳ hạn lập QHPTKTXH (quy
hoạch từ năm nào đến năm nào, có định hướng cho giai đoạn xa hơn hay không),
thời gian tiến hành lập quy hoạch và ĐMC, thời gian của chuỗi số liệu nghiên cứu,
khảo sát, thu thập, quan trắc để tiến hành lập báo cáo ĐMC.
Gợi ý thực hành
Nên phân tích kỹ những bước xây dựng QHPTKTXH là đối tượng của ĐMC và thu
thập các thông tin về:
• Cấu trúc và trình tự của quá trình xây dựng QHPTKTXH;
9


• Những vấn đề cốt lõi đang được xem xét;
• Khung thời gian và việc tổ chức cho các bên liên quan tham gia vào việc xây
dựng QHPTKTXH.
Những câu hỏi cơ bản để xác định phạm vi chung cho ĐMC:
• Những vấn đề phát triển cốt lõi và những vùng nghiên cứu nào sẽ phải được

xem xét trong quá trình ĐMC ? ví dụ cần xác định các vùng có liên quan như
sử dụng nước của một dòng sông thì cần xem xét đến các vùng phụ cận thuộc
lưu vực
• Những khoảng thời gian nào mà ĐMC cần phải bao quát trong quá trình đánh
giá? có phải kiểm tra hay không các tác động mang tính trung hạn có thể xảy
ra, ví dụ trong vòng 5 - 10 tới, hoặc liệu có phải tập trung hay không vào
những tác động mang tính dài hạn hơn, ví dụ trong vòng 10 – 20 năm tới hoặc
dài hơn nữa?
• Những đơn vị và chuyên gia nào cần phải được huy động tham gia trong quá
trình soạn thảo báo cáo ĐMC?
Cách tiếp cận
Các tham vấn trong quá trình xác định phạm vi ĐMC có tầm quan trọng đặc biệt bởi
vì chúng sẽ làm rõ được bản chất tổng thể của ĐMC bằng cách đặt ra những câu hỏi
quan trọng như đã nêu trên. Hiển nhiên rằng, nhiều câu hỏi trong số đó có thể không
được trả lời khi bắt đầu quá trình ĐMC bởi thông tin về những nét đặc thù riêng của
QHPTKTXH sẽ được phát sinh dần dần trong quá trình tiến hành. Về phương diện
này, điều quan trọng là phải xác nhận được rằng việc xác định phạm vi ĐMC không
cần phải được xử lý như một bước thủ tục riêng biệt - việc xác định phạm vi có thể
được thực hiện thông qua các cuộc tham vấn lặp đi lặp lại với các cơ quan có trách
nhiệm về môi trường liên quan trong một số giai đoạn tiếp theo của quá trình xây
dựng QHPTKTXH.
Phương pháp thực hiện: ma trận, phán xét chuyên gia?
2.2.2. Xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên
quan đến QHPTKTXH
Mục đích
Bước này là để xác định các vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có
liên quan cần phải được xem xét trong quá trình ĐMC. Các vấn đề và mục tiêu này
sẽ giúp cho việc xác định các chỉ số môi trường thích hợp hoặc đưa ra các câu hỏi
định hướng tập trung vào các phân tích đặt ra trong quá trình ĐMC.
Danh mục các vấn đề và mục tiêu này phải bao quát được những vấn đề chủ yếu và

nó cần phải được thể hiện một cách ngắn gọn và rõ ràng. Danh mục sơ bộ ban đầu
này phải được sử dụng một cách không cứng nhắc – nó có thể được thay đổi (được
bỏ đi bớt hoặc thêm vào) khi chúng ta hiểu rõ hơn về các vấn đề môi trường của
QHPTKTXH.
Sự cần thiết
10


Việc xác định các vấn đề và mục tiêu môi trường có liên quan đến QHPTKTXH là
một điểm xuất phát quan trọng có ảnh hưởng đến tất cả các bước cơ bản của quá
trình ĐMC. Trong ĐMC đối với các QHPTKTXH cấp quốc gia, nhiệm vụ ĐMC này
có thể hướng trọng tâm đặc biệt vào việc xác định các vấn đề môi trường và các mục
tiêu môi trường của quốc gia (cần ghi nhớ rằng các vấn đề và mục tiêu này không
phải khi nào cũng là hoàn hảo). Trong ĐMC đối với các QHPTKTXH cấp tỉnh,
nhiệm vụ ĐMC này có thể hướng trọng tâm đặc biệt vào việc xác định các vấn đề
môi trường có liên quan chính (và cũng có thể cả các mục tiêu môi trường liên quan
ở cấp quốc gia nữa).
Các vấn đề và mục tiêu môi trường có thể được sửa đổi bởi vì các thông tin cơ sở sẽ
được thu thập thêm và việc đánh giá môi trường có thể được bổ sung và có thể được
sử dụng để giám sát việc thực hiện QHPTKTXH.
Gợi ý thực hành
Điều quan trọng là phải luôn ghi nhớ rằng không thể có một tập hợp duy nhất nào
của các vấn đề và mục tiêu môi trường lại có thể áp dụng được ở mọi nơi. Đối với
mỗi QHPTKTXH, các vấn đề và mục tiêu môi trường cụ thể phải được xác định
riêng sao cho phản ánh được thực trạng về môi trường và phát triển có liên quan đến
QHPTKTXH đó.
a) Các vấn đề cốt lõi về môi trường
Với sự hợp tác của các cơ quan có trách nhiệm về môi trường, các chuyên gia ĐMC
phải bắt đầu bằng việc xác định các vấn đề môi trường cốt lõi có liên quan đến vùng
lập QHPTKTXH. Đầu tiên là thiết lập một danh mục tổng quát (danh mục dài) của

tất cả các vấn đề môi trường có thể xảy ra liên quan đến các hoạt động phát triển đã
và đang diễn biến trong vùng lập QHPTKTXH. Danh mục này phải được rà soát một
cách kỹ lưỡng theo hướng giảm bớt để tạo ra một danh sách rút ngắn về các vấn đề
cần phải được xem xét trong quá trình ĐMC.
Dưới đây là một số danh sách môi trường nên xem xét trong quá trình ĐMC
Bảng 1. Ví dụ về những vấn đề môi trường cốt lõi và mục tiêu môi trường có
liên quan đến QHPTKTXH
Các hoạt động phát triển
Các vấn đề
liên quan đến vấn đề môi
môi trường
trường cốt lõi
cốt lõi
Đa dạng sinh Chuyển đổi mục đích sử
học
dụng đất từ lâm nghiệp,
nông nghiệp, thủy sản cho
các hoạt động phát triển
khác
Các tác động bất lợi có thể
xảy ra do các hoạt động
phát triển tác động đến đa
dạng sinh học
Chế độ thuỷ Sự thay đổi chế độ thủy
văn
văn do tác động của các
hoạt động phát triển trong

Các mục tiêu
môi trường

Văn bản pháp lý
có liên quan

Các chỉ thị
đánh giá

Tăng diện tích
rừng trồng
Duy trì diện tích
đất ngập nước

Kế hoạch hành
động quốc gia về
Đa dạng sinh học;
về bảo tồn và phát
triển bền vững
các vùng đất ngập
nước

Mức độ phá huỷ
thảm thực vật
Chỉ tiêu rừng
trồng mới
Diện tích đất
ngập nước bị
xâm phạm

Đảm bảo nhu Chiến lược quốc Chế độ hạn hán,
cầu sử dụng gia về bảo vệ môi ngập lụt

nước
trường
Mức độ nhiễm
11


vùng quy hoạch
Các tác động chủ quan,
khách quan từ các vùng
phụ cận có liên quan

mặn

Biến đổi khí Sự suy giảm thảm thực vật
hậu
Sự biến đổi do tác động
của hiệu ứng nhà khí do
các hoạt động phát thải khí
thải

Tăng tỷ lệ thảm
thực vật
Ứng phó với
nước biển dâng

Chiến lược quốc
gia về bảo vệ môi
trường
Chương trình mục
tiêu quốc gia về

biến đổi khí hậu

Chất
lượng Tác động từ khí thải, khói
không khí
bụi của các hoạt động phát
triển
Chất
lượng Gia tăng nước thải không
nước
(nước qua xử lý từ các hoạt động
mặt,
nước dân sinh, kinh tế - xã hội
ngầm)

Cải thiện chất
lượng
không
khí
Bảo
vệ
tài
nguyên nước

Chiến lược quốc
gia về bảo vệ môi
trường
Chiến lược quốc
gia về bảo vệ môi
trường

Gia tăng chất Từ các hoạt động phát triển Quy hoạch bãi
thải rắn;
trong vùng quy hoạch
chôn lấp
Thu gom xử lý
nước thải
Sức khỏe cộng Sức khỏe cộng động suy Nâng cao sức
đồng
giảm do gia tăng ô nhiễm khỏe cộng đồng
khí thải, nước thải...
Bị đe dọa bởi các hoạt
động phát triển và các yếu
tố liên quan khác...

Chiến lược quốc
gia về bảo vệ môi
trường
Chiến lược quốc
gia về bảo vệ môi
trường
Định hướng chiến
lược phát triển
bền vững

Môi trường xã Chịu tác động của quá trình Nâng cao mức Chiến lược quốc
hội
phát triển liên quan đến di sống văn hóa, gia về bảo vệ môi
dân, chuyển đổi mục đích giáo dục
trường;

chiến
sử dụng đất, đào tạo và tái
lược bảo vệ môi
đào tạo...
trường cấp tỉnh
Môi trường giáo dục và hệ
Định hướng chiến
thống giáo dục, các dịch vụ
lược phát triển
công cộng...
bền vững

Chỉ tiêu rừng
trồng mới, tỷ lệ
cây xanh, diện
tích rừng bảo
vệ, khoanh nuôi
Nhiệt độ không
khí, mức dâng
nước biển
Bụi, CO, CO2,
NOx, SO2
Tỷ lệ cây xanh
pH, SS, BOD,
COD, dầu mỡ,
kim loại nặng,
coliform
Nhiễm
mặn,
nhiễm phèn

Số lượng các
bãi chôn lấp
hợp vệ sinh
Chỉ số cơ cấu
bệnh tật
Tần xuất bùng
phát dịch bệnh
Tỷ lệ sinh sản,
tai nạn giao
thông
Chỉ số phát
triển giáo dục
Chỉ số phát
triển con người
(nhà ở, sinh kế,
chất lượng cuộc
sống)
Chỉ số rủi ro (an
toàn VSTP, an
toàn GT, an
ninh xã hội)

b) Các mục tiêu về môi trường
Khi các vấn đề cốt lõi về môi trường đã được xác định, các chuyên gia ĐMC phải
xác định xem liệu đã có những mục tiêu bảo vệ môi trường nào được đặt ra có liên
12


quan đến những vấn đề môi trường cốt lõi này. Các mục tiêu bảo vệ môi trường có
thể được tìm thấy ở các văn bản chính thống đã ban hành hoặc sắp ban hành, như:

• Các luật, quy định hoặc tiêu chuẩn về môi trường (tiêu chuẩn không khí xung
quanh)
• Các chiến lược, chính sách, kế hoạch hành động về môi trường hoặc về phát
triển bền vững (như chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia, cấp tỉnh);
• Các chiến lược hoặc chính sách về phát triển ngành/lĩnh vực (nếu trong đó có
xác định các mục tiêu, các ưu tiên liên quan đến phát triển bền vững hoặc liên
quan đến bảo vệ môi trường (chương trình tiết kiệm năng lượng).
Những mục tiêu này có thể được coi như là những dấu mốc tổng thể về môi trường
của QHPTKTXH – chúng có thể được sử dụng để phân tích xem liệu QHPTKTXH
đó có lợi gì cho kế hoạch bảo vệ môi trường và liệu có thể được sử dụng để đề xuất
các phương án phát triển hay không. Các mục tiêu bảo vệ môi trường này có thể
được chia ra theo 2 nhóm mục tiêu:
• Các mục tiêu “đánh giá”: đó là những mục tiêu hoặc tiêu chuẩn ở mức tối
thiểu/cơ bản mà QHPTKTXH nhất thiết phải coi trọng; và
• Các mục tiêu “mong muốn”: đó là những mục tiêu môi trường mang tính lâu
dài mà QHPTKTXH cần xem xét.
c) Các câu hỏi định hướng cho việc đánh giá
Có nhiều ĐMC có thể bổ trợ được cho việc xác định các vấn đề và mục tiêu môi
trường liên quan bằng việc xác định những chỉ số hoặc câu hỏi định hướng thích hợp
giúp cho việc mô tả xu hướng hiện tại và xu hướng tương lai khi có hay không có
QHPTKTXH (ví dụ, các vấn đề về điều kiện và quy mô của các vùng thiên nhiên có
giá trị). Tuy nhiên, khi lựa chọn các chỉ số hoặc câu hỏi định hướng có liên quan, các
chuyên gia ĐMC phải tính đếm đến mức độ sẵn có của dữ liệu. Điều đó không có
nghĩa rằng, sự thiếu hụt về dữ liệu để xác định những chỉ số cụ thể nào đó là nhất
định sẽ ngăn cản được việc sử dụng chúng trong tương lai trong quá trình tiến hành
ĐMC. Điều cần làm trong thực tế là, nếu không có sẵn dữ liệu thì phải nói rõ và đưa
ra những nhận định, phán xét xem liệu có thể sử dụng được những chỉ số đó hay
không, hoặc liệu có cần lựa chọn các chỉ số khác với mức độ dữ liệu sẵn có nhiều
hơn hay không.
Các tiếp cận

Các vấn đề và mục tiêu môi trường liên quan phải được xác định làm sao để nhóm
QHPTKTXH có thể chấp nhận như là một chuẩn mực phù hợp cho nhóm
QHPTKTXH sử dụng để đánh giá các hoạt động về môi trường trong QHPTKTXH
và đề xuất về những sửa đổi của QHPTKTXH sau này. Một cách lý tưởng, một số
hoặc tất cả các vấn đề và mục tiêu môi trường do các chuyên gia ĐMC xác định có
thể được lồng ghép ngay vào QHPTKTXH như là những mục tiêu về môi trường của
chính nó.
Việc tham vấn ở giai đoạn này cũng có thể được mở rộng tới các bên liên quan chủ
yếu khác trong quá xây dựng QHPTKTXH và tiến hành ĐMC. Những tham vấn kiểu
như vậy có thể nâng cao được chất lượng và sự chấp nhận toàn diện của toàn bộ quá
13


trình ĐMC. Các bên liên quan cũng có thể đề xuất những nghiên cứu có liên quan
hoặc các nguồn dữ liệu bổ sung có thể được sử dụng trong các giai đoạn sau của quá
trình ĐMC.
Gợi ý thực hành
• Phải bảo đảm rằng các vấn đề và mục tiêu môi trường liên quan bao quát
được tất cả các vấn đề chính cần quan tâm, bởi vì sự thiếu hụt ở giai đoạn này
có thể làm lệch hướng cho toàn bộ quá trình ĐMC.
• Phải lựa chọn được những mục tiêu bảo đảm có tính thoả đáng về quy mô và
mức độ chi tiết của QHPTKTXH. Các mục tiêu môi trường của QHPTKTXH
ở cấp quốc gia có thể là chung chung hơn so với các mục tiêu môi trường đối
với QHPTKTXH ở cấp chi tiết hơn mà ở đó có xác định các biện pháp cụ thể
và có nhiều các dự án ở những địa điểm khác nhau.
• Khi xác định các mục tiêu môi trường, cần xem xét đồng thời cả nội dung
QHPTKTXH lẫn những yêu cầu về pháp luật và những mục tiêu có liên quan
trực tiếp đến QHPTKTXH.
• Đừng quên xem xét tới các mục tiêu có liên quan đến việc thích ứng với sự
biến đổi khí hậu.

• Không lựa chọn quá nhiều các vấn đề và mục tiêu, bởi vì đằng sau chúng sẽ
có nhiều vấn đề khó khăn đặt ra.
• Nếu có thể, nên cố gắng đi đến sự đồng thuận về các vấn đề và mục tiêu môi
trường với các cơ quan có trách nhiệm về môi trường, với nhóm xây dựng
QHPTKTXH và có thể cả với các bên liên quan chủ chốt khác. Trường hợp lý
tưởng là, các mục tiêu môi trường liên quan xác định trong quá trình ĐMC
được lồng ghép ngay vào QHPTKTXH như những mục tiêu môi trường có
tính xuyên suốt.
Bảng 2. Ví dụ về những vấn đề, mục tiêu môi trường và những câu hỏi định
hướng đối với một QHPTKTXH
Các vấn đề môi
trường cốt lõi

Ví dụ cụ thể liên
quan đến
QHPTKTXH

Mục tiêu liên
quan trong
QHPTKTXH

Các chỉ thị/câu hỏi
định hướng cho việc
đánh giá

Nguồn dữ liệu

Đa dạng sinh
học bao gồm cả
hệ động vật và

hệ thực vật

Tất cả các hành
lang ĐDSH địa
phương ngày càng
bị phá vỡ

Điều kiện và quy mô
của các vùng thiên
nhiên có giá trị
Tính liên thông giữa
các sinh cảnh tự nhiên

Báo cáo tình trạng
môi trường, Báo cáo
đánh giá về ĐDSH,
Báo cáo Thiên
nhiên 2000

Chất lượng
không khí

Chất lượng không
khí kém tại các khu
vực

Tăng tổng diện tích
các khu bảo tồn lên
8% so với năm
2000 (Kế hoạch

hành động bảo tồn
ĐDSH, 2001)
Đảm bảo có dưới
5% dân số sống tại
các khu vực bị ảnh
hưởng do không
khí ô nhiễm (Chiến
lược môi trường
quốc gia, 2003)
14

Số người sinh sống tại Báo cáo hiện trạng
các khu vực có mức độ
ô nhiễm không khí quá
cao
Số ngày có mức độ ô
nhiễm không khí trung
bình và cao so với


Đất

Tình trạng mở rộng
đô thị thiếu kiểm
soát lấn chiếm đất
nông nghiệp có giá
trị cao tại các khu
vực

Ưu tiên phát triển

ở những vùng đất
kém màu mỡ
(Chiến lược môi
trường quốc gia,
2003)

Biến đổi khí
hậu

Yếu tố địa hình địa
phương và sự phụ
thuộc vào sản xuất
nông nghiệp làm
cho vùng nghiên
cứu rất dễ bị tổn
thương do các điều
kiện khí hậu bất
thường (lũ lụt hoặc
hạn hán)

Đảm bảo tất cả các
mục tiêu phát triển
lồng ghép được
những biện pháp
nhằm thích ứng
với sự biến đổi khí
hậu xảy ra
(Chương trình mục
tiêu quốc gia về
biến đổi khí hậu,

2008)

mức trung bình của cả
nước
Điều kiện và quy mô
Không có dữ liệu
của các vùng đất kém
màu mỡ;
Mức độ mở rộng của
đô thị;
Chất lượng và số
lượng của đất nông
nghiệp
Mức độ xảy ra hạn hán Không có dữ liệu
và sa mạc hoá
Quy mô lũ lụt
Mức độ tổn thương
của các vùng đô thị và
của các hoạt động giao
thông khi có lũ lụt bất
thường xảy ra

2.2.3. Xác định các bên liên quan và xây dựng kế hoạch huy động sự tham gia
của các bên liên quan
Mục đích
Nhiệm vụ này là để xác định các bên liên quan chủ chốt có sự quan tâm đến quá
trình ĐMC tương ứng và để lựa chọn các cách tiếp cận hiệu quả để họ đóng góp các
ý kiến, nhận xét và gợi ý của mình cho qúa trình ĐMC.
Nhiệm vụ này có thể được tiến hành song song với nhiệm vụ 1 bởi vì việc xác định
các bên liên quan chủ chốt sẽ phải sử dụng những thông tin về các vấn đề cốt lõi

được đề cập trong quá trình ĐMC.
Sự cần thiết
Sự tham gia của các bên liên quan bị tác động hoặc có mối quan tâm trong quá trình
ĐMC sẽ giúp nâng cao được chất lượng của việc đánh giá, sẽ cung cấp các thông tin
đầu vào cho ĐMC, và có thể tạo thuận lợi cho việc thực hiện QHPTKTXH khi đã
được phê duyệt.
Về phương diện này, điều quan trọng là phải ghi nhận được rằng, việc tham vấn với
các bên liên quan trong ĐMC có thể rất khác biệt so với việc tham vấn trong ĐTM.
Việc tham vấn trong ĐTM thường là để tìm ra những phương án của dự án phù hợp
với các cộng đồng địa phương, trong khi đó tham vấn trong ĐMC (đặc biệt là đối với
các QHPTKTXH mang tính tổng thể hoặc mang tính chiến lược) chủ yếu là để tìm ra
những ý tưởng và những thông tin đầu vào từ các bên liên quan bị ảnh hưởng hoặc
có mối quan tâm, bao gồm các cơ quan khác nhau, chuyên gia có sự quan tâm đến
các hoạt động và tầm nhìn phát triển lâu dài đặt ra trong các QHPTKTXH khác
nhau. Vì thế mà bản chất của sự tham vấn với các bên liên quan trong quá trình
ĐMC có thể rất khác với sự tham vấn trong quá trình ĐTM.
15


Cách tiếp cận
a) Xác định các bên liên quan chủ chốt có sự quan tâm trong quá trình ĐMC
QHPTKTXH có liên quan đến tất cả các ngành, lĩnh vực phát triển trong vùng lập
quy hoạch, vì vậy các bên liên quan là rất rộng, từ các cơ quan công quyền, các
doanh nghiệp tư nhân, các cơ quan khoa học, các tổ chức phi chính phủ hoặc những
công dân bình thường - những đối tượng có thể bị tác động bởi hoặc có quan tâm
đến các hoạt động phát triển được đề xuất. Tuy nhiên, việc xác định các bên liên
quan cần tập trung vào các đối tượng liên quan chủ yếu đến các vấn đề môi trường
cốt lõi. Các bên liên quan chủ yếu này có thể được xác định ngay từ giai đoạn đầu
của quá trình ĐMC để có thể tiến hành các cuộc tham vấn cần thiết.
Một cách chung nhất để xác định các liên quan chủ yếu là thiết lập một bảng ma trận

(xem Bảng 3 dưới đây). Việc này nên được tiến hành cùng với nhóm xây dựng
QHPTKTXH để có thể cho phép việc tham vấn được điều phối hoặc thậm chí được
tiến hành cùng với nhóm xây dựng QHPTKTXH.
Rất nhiều khi “công chúng” được đại diện bởi các cơ quan chính quyền. Tuy nhiên,
thậm chí trong trường hợp khi các cơ quan chính quyền được xác định như là các
bên liên quan chủ chốt, người ta vẫn khuyến nghị là phải thông báo cho công chúng
nói chung về quá trình ĐMC và phải tạo cơ hội cho công chúng đưa ra góp của
mình.
Bảng 3. Ví dụ về ma trận xác định các bên liên quan trong QHPTKTXH cấp
tỉnh (cấp vùng thì bổ sung thêm các tỉnh có liên quan của quy hoạch và các bộ
ngành liên quan đến quy hoạch)
Bên liên quan

Các vấn đề quan tâm

Sở Tài nguyên và Môi Quản lý đất đai
trường
Quản lý môi trường
Sở Kế hoạch và Đầu Quản lý đầu tư
tư
Thẩm định quy hoạch, dự
án
Sở Công thương
Quy hoạch các KCN
Sử dụng nước
Sở NN&PTNT

Sở Xây dựng

Sở Giao thông vận tải

Quy hoạch nông nghiệp
và thuỷ sản
Sử dụng nước
Quy hoạch đô thị
Quy hoạch bãi chôn lấp
Quy hoạch hệ thống giao
thông

Sở Lao động-Thương Xu hướng dân số, hình
binh-Xã hội
thái di cư, vấn đề tái định
cư
Các chương trình giảm
nghèo
16

Phương pháp tham vấn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn

Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn


Sở VHTTDL

Chính
quyền
địa
phương
các
cấp
(UBND cấp huyện, xã)
Các Tổ chức phi chính
phủ

Các Tổ chức nghiên
cứu khoa học (tự
nhiên, xã hội-nhân
văn) và công nghệ

Phát triển du lịch, số
lượng khách đến thăm

quan du lịch, quy hoạch
các khu du lịnh, du lịch
sinh thái
Các vấn đề đặc thù địa
phương
Các vấn đề về cộng đồng
Các vấn đề đặc thù liên
quan đến các tổ chức phi
chính phủ
Các vấn đề về cộng đồng
Nghiên cứu các vấn đề
liên quan
Đề xuất các giải pháp
thực hiện

Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn

Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn
Các cuộc họp chính thức với các công
chức có liên quan
Các cuộc hội thảo và hội nghị bàn tròn

b) Mời các bên liên quan đóng góp ý kiến về ĐMC

Việc tham vấn trong quá trình ĐMC sẽ là lý tưởng nhất khi nó được tiến hành cùng
với việc tham vấn trong quá trình xây dựng QHPTKTXH. Các kênh truyền thông
hiện có cũng thường là những phương tiện có hiệu quả để tiến hành tham vấn trong
quá trình ĐMC. Tuy nhiên, vào những thời điểm khác nhau có thể sẽ đòi hỏi phải có
những phương tiện bổ sung khác nữa.
Các công cụ và biện pháp để tham vấn cộng đồng có sự phụ thuộc vào bản chất của
QHPTKTXH, vào sự sắp xếp tối ưu để thu nhận các ý kiến đóng góp của các bên
liên quan chủ chốt, và tất nhiên, còn phụ thuộc vào quỹ thời gian và các nguồn lực
sẵn có. Về phương diện này, điều quan trọng cần ghi nhận là các phương thức lắng
nghe công chúng hoặc các bảng câu hỏi điều tra sử dụng trong tham vấn cộng đồng
đối với công tác ĐTM có thể không mang lại hiệu quả tốt nhất trong trường hợp của
ĐMC. Thay vào đó, những cuộc hội thảo để giải quyết vấn đề, các cuộc hội nghị bàn
tròn, các cuộc phỏng vấn ... lại có thể trở thành những phương tiện thân thiện và có
hiệu quả hơn để thu thập các thông tin đầu vào từ các bên liên quan trong quá trình
ĐMC.
Quá trình tham vấn các bước thực hiện ĐMC thông qua việc lựa chọn các nôi dung
tham vấn bằng việc giải thích về mục đích của mỗi bước, sự cần thiết của mỗi bước;
cách tiếp cận để thực hiện việc phân tích; đề xuất các tham vấn với các bên có liên
quan và những gợi ý về những việc cần làm và những việc cần tránh.
Đối với mỗi bước của quá trình tham vấn, cần đưa ra các thông tin đầu vào cần thiết
và các kết quả cần đạt được trên cơ sở trích dẫn từ thực tế tiến hành các ĐMC. Các
khuôn mẫu sử dụng không nhất thiết phải được tuân thủ một cách nghiêm ngặt - các
khuôn mẫu đánh giá khác có thể được sử dụng nếu chúng phù hợp và thuận tiện hơn
đối với người sử dụng.

17


Vòng tham vấn lần 1
Các vấn đề môi trường và kinh tế - xã

hội được phát hiện và các ưu tiên được
xác định

Vòng tham vấn lần 2
Phân tích các xu hướng thuộc các chủ
đề liên quan khi không có và khi có
quy hoạch
Vòng tham vấn lần 3
Toàn bộ các tác động của quy hoạch tới
các mối quan tâm đặc biệt mang tính
chiến lược
Các giải pháp giảm thiểu được xác định

Hình 3. Sơ đồ quá trình tham vấn ĐMC
Trong kế hoạch huy động sự tham gia của các bên liên quan cũng phải xác định được
những giai đoạn tối ưu để tham vấn. Nhóm ĐMC phải xác định được những đánh giá
và phân tích có khả năng thu được nhiều lợi ích nhất từ các bên liên quan. Vấn đề
quan trọng là phải tránh được những sự tham vấn không cần thiết. Thông thường,
những phân tích sau đây sẽ thu được lợi ích từ các bên liên quan:
• Việc xác định những vấn đề cốt lõi có liên quan đến QHPTKTXH;
• Việc phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH, việc
đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất và việc đưa ra
khuyến nghị nhằm làm tối ưu hoá các mục tiêu và phương án này;
• Việc đánh giá các xu hướng môi trường trong tương lai khi thực hiện các hoạt
động phát triển được đề xuất trong QHPTKTXH, việc đưa ra các khuyến nghị
nhằm tối ưu hóa chúng, và tổng quan về các biện pháp giảm thiểu và tăng
cường được đề xuất.
• Thông tin đầu vào từ các bên bên liên quan trong từng giai đoạn này có thể dễ
dàng được thu thập bằng cách đưa ra những câu hỏi rõ ràng để họ trả lời.
Gợi ý thực hành

• Nên tập trung vào những bên liên quan có nhiều quan tâm hoặc bị tác động
đáng kể bởi QHPTKTXH được đề xuất;
• Nên nhớ rằng mục đích ban đầu của sự tham vấn là để thu thập những dữ liệu
và thông tin đầu vào bổ sung nhằm nâng cao chất lượng của việc phân tích và
xây dựng các phương án cho phù hợp về mặt môi trường;
• Nên hướng sự tham vấn vào những phân tích quan trọng nhất của quá trình
ĐMC;
18


• Cố gắng sử dụng các kênh tham vấn sẵn có nếu có thể;
• Nên thảo luận với nhóm xây dựng QHPTKTXH về kế hoạch của mình về
việc xác định và huy động sự tham gia của các bên liên quan. Lý tưởng nhất
là việc tham vấn trong ĐMC được thực hiện cùng với quá trình xây dựng
QHPTKTXH.
Phương pháp thực hiện
Gửi tài liệu để xin ý kiến đóng góp, họp, hội thảo
2.2.4. Phân tích các xu hướng môi trường khi không có QHPTKTXH
Mục đích
Bước này là để mô tả “phương án 0” – tức là, mô tả sự tiến triển có thể xảy ra của
tình trạng môi trường trong trường hợp QHPTKTXH không được triển khai. Các
phân tích ở bước này có thể gợi mở ra nhiều sự hiểu biết sâu sắc hơn và có thể trở
nên hữu ích không chỉ riêng đối với quá trình ĐMC mà còn hữu ích đối với cả việc
xây dựng QHPTKTXH nữa.
Sự cần thiết
Việc hiểu biết đúng đắn về tình trạng và các xu hướng môi trường ở thời điểm hiện
tại cũng như sự tiến triển có thể xảy ra của chúng trong trường hợp QHPTKTXH
không được triển khai sẽ tạo cơ sở cho việc dự báo các tác động môi trường trong
ĐMC cũng như so sánh giữa các lựa chọn và phương án phát triển thay thế trong quá
trình ĐMC. Các xu hướng môi trường này có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác

nhau, như:
• Các động lực của thị trường;
• Các dự án phát triển lớn đã được phê duyệt nhưng chưa được triển khai thực
hiện;
• Các quy hoạch phát triển khác; và
• Sự biến đổi khí hậu (vấn đề biến đổi khí hậu được dự đoán là sẽ đặc biệt
nghiêm trọng ở Việt Nam).
Tác động của những hoạt động phát triển này là chưa thể nhìn thấy được ngay. Các
phân tích tiếp theo hướng về tương lai của ĐMC sẽ lột tả được các xu hướng biến
đổi về môi trường có thể xảy ra và điều đó có tầm quan trọng để nắm bắt các tác
động của QHPTKTXH đến “môi trường tương lai” mà trong đó QHPTKTXH sẽ
hoạt động. Nhiều vấn đề về môi trường có thể có những tác động tốt hoặc ngược lại
có tác động xấu đến QHPTKTXH được đề xuất (ví dụ, một số hệ sinh thái nhất định
sẽ bị mất đi; nhiều đặc tính môi trường sẽ trở nên ngày càng quan trọng). Vấn đề
quan trọng nữa là phải lưu ý rằng, một số xu hướng môi trường trong một tương lai
gần có thể bị ảnh hưởng bởi sự biến đổi khí hậu (ví dụ: biến đổi nhiệt độ, hạn hán, lũ
lụt hoặc mực nước biển dâng ... xảy ra một cách bất thường) được dự báo là sẽ rất
nghiêm trọng ở Việt Nam.
Cách tiếp cận

19


ĐMC đòi hỏi phải xem xét đến những xu hướng biến đổi lâu dài và nhóm ĐMC phải
minh giải được các biến đổi môi trường đang xảy ra có liên quan đến QHPTKTXH.
Về phương diện này, điều quan trọng cần ghi nhận là, hầu hết những thiếu sót thông
thường xảy ra trong việc phân tích về tình trạng môi trường và xu hướng biến đổi
của nó ở thời điểm hiện tại không phải là vì thiếu dữ liệu mà là vì việc phân tích có
mục tiêu không đúng, tập trung vào những vấn đề không thích hợp. Vì thế, nhiệm vụ
này, nhất là đối với QHPTKTXH quy mô lớn, đòi hỏi phải hướng trọng tâm vào

cách tư duy phân tích, phương pháp tiếp cận chiến lược trong thu thập dữ liệu, các
phán xét của chuyên gia có trình độ cao.
Việc thu thập thông tin cơ sở, về lý thuyết, có thể được tiến hành một cách vô hạn
định. Để bảo đảm rằng việc đánh giá tình trạng hiện tại có trọng tâm trọng điểm, nên
tập trung vào những vấn đề và mục tiêu môi trường chủ yếu, những câu hỏi định
hướng đã được xác định trong bước ĐMC trước đó. Các chuyên gia ĐMC phải tập
hợp đủ thông tin để trả lời cho các câu hỏi sau:
• Tình trạng hiện tại tốt hay xấu như thế nào? Tình trạng hiện tại còn cách bao
nhiêu so với các ngưỡng hoặc các mục tiêu đã xác định?
• Các yếu tố đặc biệt nhạy cảm hoặc quan trọng của môi trường tiếp nhận, ví
dụ, các nhóm xã hội dễ bị tổn thương, các nguồn tài nguyên không có khả
năng tái tạo, các loài bị đe dọa nguy hiểm, các sinh cảnh quý hiếm .... có bị
ảnh hưởng không? Các vấn đề này có thể đảo ngược hay không thể đảo
ngược, lâu dài hay tạm thời?
• Động lực của các xu hướng này là gì?
• Sự tiếp diễn trong tương lai của các xu hướng này sẽ như thế nào?
Cả hai loại thông tin định tính và định lượng đều có thể được sử dụng cho mục đích
này. Việc mô tả các xu hướng trong quá khứ và hiện tại có thể dựa trên cơ sở những
dữ liệu sẵn có được thu thập từ các nguồn thông tin hiện tại (xem Hộp 3) hoặc thông
qua các ý kiến phán xét, đánh giá của chuyên gia (trong trường hợp thiếu dữ liệu).
Các chuyên gia ĐMC không nên lao ngay vào việc thu thập những dữ liệu thô ở giai
đoạn này, trừ khi có những vấn đề thấy đã rất rõ ràng rồi nhưng lại không có dữ liệu.
Họ buộc phải thực hiện nhiệm vụ trong khi phải tính đến kết quả của các nghiên cứu
đã có và phải xem xét đến các động lực chính gây ra các xu hướng này. Khi đã có
sẵn các bản đồ cần thiết, các kết quả phân tích này có thể được thể hiện trên bản đồ
để minh hoạ về quy mô không gian và các mối liên kết giữa các vấn đề về môi
trường, kinh tế và xã hội thuộc vùng nghiên cứu.
Hộp 2: Các nguồn thông tin có thể thu thập
Các báo cáo về tình trạng môi trường
Dữ liệu từ các quy hoạch phát triển khác hiện có

Các dự án nghiên cứu
Các dữ liệu về xu hướng môi trường hiện tại và tương lai không những chỉ để phục
vụ cho các bước tiếp theo của ĐMC mà còn để tăng cường cho việc phân tích bối
cảnh phát triển chung trong quá trình soạn thảo QHPTKTXH. Trong những trường
20


hợp khi mà quá trình ĐMC được tiến hành trong quá trình xây dựng QHPTKTXH,
thông tin thu thập được hoặc tạo ra được ở bước này có thể được cung cấp cho nhóm
xây dựng QHPTKTXH và có thể nâng cao chất lượng cho chính việc xây dựng
QHPTKTXH.
Cách thực hiện
Đối với mỗi vấn đề môi trường cốt lõi và các mục tiêu môi trường có liên quan đã
được xác định trong bước trước, các thông tin và dữ liệu cơ sở hiện hữu cần phải
được thu thập, tổng kêt, phân tích để đánh giá hiện trạng và các xu hướng môi
trường ở thời điểm hiện tại cũng như sự tiến triển có thể xảy ra của chúng trong
trường hợp QHPTKTXH không được triển khai
Việc phân tích các xu hướng môi trường có thể nhận được những lợi ích đáng kể từ
việc thu thập những thông tin đầu vào từ các cơ quan có thẩm quyền chủ chốt, các cơ
quan nghiên cứu, các nhóm kinh doanh hoặc các tổ chức phi chính phủ khi họ có
những thông tin liên quan. Các cuộc hội thảo, hội nghị bàn tròn và những cuộc họp
không chính thức....có thể được sử dụng cho mục đích này.
Gợi ý thực hành
• Phải giữ được trong tâm trọng điểm trong quá trình thu thập thông tin: Không
nên thu thập quá nhiều thông tin hoặc không nên sử dụng bất kỳ thông tin nào
sẵn có tại đó. Nên tập trung vào những vấn đề, mục tiêu về môi trường và
những câu hỏi định hướng đã được xác định trong Bước 1 và không nên đánh
giá một cách quá nặng nề về tình trạng thông tin không phù hợp;
• Phải thiết lập một giới hạn về thời gian để thu thập thông tin. Không nên
trông đợi vào việc có thể thu thập được tất cả thông tin phù hợp ngay trong

bước ĐMC đầu tiên của QHPTKTXH, mà phải thu xếp để làm sao có thể lấp
được những chỗ trống lớn cho quá trình sửa đổi hoặc đánh giá QHPTKTXH
trong tương lai;
• Nên sử dụng kiến thức chuyên môn của các cơ quan có trách nhiệm về môi
trường và các bên liên quan chủ chốt để xác định và lý giải các dữ liệu liên
quan và để dự báo các xu hướng;
• Khi mô tả các xu hướng trong quá khứ, cố gắng xác định những nhân tố về
kinh tế hoặc xã hội chủ yếu là động lực của các xu hướng này. Thông tin này
về sau có thể sẽ giúp ích cho việc phân tích xem liệu QHPTKTXH có ảnh
hưởng tích cực hay tiêu cực gì đến các động lực này;
• Nên xem xét đến sự tác động của các CQK có liên quan khác và phác hoạ một
cách khái quát về sự tiến triển của các xu hướng môi trường khi QHPTKTXH
không được triển khai;

21


Hình 4. Bảng tổng hợp mô tả các vấn đề về môi trường và xã hội của một QHPTKTXH
Các chủ đề và vấn đề Các xu hướng quá khứ và tương lai trong các Các xu hướng tương lai trong Các xu hướng Kết luận và
trọng tâm của ĐMC
vấn đề chính khi không có QH
các vấn đề chính khi có QH
tương lai với khuyến nghị
QH
Các chủ đề Các vấn đề Các
xu Khả năng tiến hóa trong tương lai Tác động trực tiếp của các hợp Tác động lũy
được đề cập quan tâm hướng quá của các xu hướng này do có các quy phần khác nhau trong QHTĐ tích của tất cả
trong ĐMC
cụ thể
khư và các hoạch hoặc các dự án chính trong tới các xu hướng tương lai (dựa các xu hướng

động lực vùng nghiên cứu có thể được thực trên sự phân tích các xu hướng với QH và ý
trong các thi kể cả khi QH không được thực khi không có QH)
nghĩa của các
vấn
đề hiện
tác động này
chính
đối với các mối
quan tâm mang
tính chiến lược
Môi trường

Xã hội

Kinh tế

Thủy văn, chất lượng nước,
ĐDSH dưới nước và trên cạn...

Nhân khẩu học/di dân, các nhóm
dân tộc thiểu số và sinh kế, sức
khỏe ...
Nông nghiệp, thủy sản,
khai thác mỏ, giao thông,
công nghiệp, du lịch…

Giải thích định tính rõ
ràng xu hướng và ý nghĩa
.. khi không có số liệu

..đồ thị và bản đồ khi có số
liệu

Ý nghĩa của các xu hướng tương lai được tiên lượng với QH trong các
mối quan tâm chiến lược: các tác động đến các thành phần môi trường,
bảo tồn đa dạng sinh học, cung cấp nước, tác động xã hội, tác động kinh
tế
22

- Hành động cấp quốc
gia
- Hành động tại lưu vực
(quá trình quy hoạch
mới, thu xếp thể chế,
giám sát)
- Hành động cấp tỉnh
- Hành động ở cấp dự án
cụ thể (gợi ý cụ thể cho
thiết kế chi tiết dự án và
đánh giá)


• Nên xem xét đến tác động của sự biến đổi khí hậu có thể xảy ra đến các xu
hướng môi trường trong tương lai vì chúng có thể bị ảnh hưởng bởi các hiện
tượng khí hậu bất thường;
• Nếu có thể, nên thể hiện kết quả phân tích này trên bản đồ để minh hoạ về quy
mô không gian và sự liên kết giữa các vấn đề về kinh tế, xã hội và môi trường;
• Nên chia sẻ và kiểm tra chéo các thông tin này với nhóm xây dựng QHPTKTXH.
Dưới đây là ví dụ về phân tích xu hướng diễn biến nồng độ bụi và đa dạng sinh học rạn
san hô của tỉnh Quảng Nam

Hình 5. Diễn biến nồng độ bụi tại một số điểm quan trắc ở Quảng Nam
Nguồn: Báo cáo ĐMC quy hoạch phát triển kinh tế xã hội tỉnh Quảng Nam, 12/2009

23


Hình 6. Xu hướng diễn biến đa dạng sinh học rạn san hô ở Khu bảo tồn biển Cù
lao Chàm
(Nguồn: Báo cáo ĐMC quy hoạch phát triển kinh tế xã hội tỉnh Quảng Nam, 12/2009)

24


2.2.5. Đánh giá các mục tiêu và phương án phát triển được đề xuất
Mục đích
Bước này là để đánh giá tác động tổng thể của các phương án, các mục tiêu hay các ưu
tiên phát triển được đề xuất đến các xu hướng biến đổi các vấn đề môi trường cốt lõi
(như đã nêu trong bước ĐMC trước đó) và xem xét tính nhất quán của các mục tiêu phát
triển kinh tế với những mục tiêu về môi trường và xã hội đã được xác định ở Việt Nam.
Sự cần thiết
Một thực tế thông thường là phải xem xét các phương án phát triển khác nhau trong
tương lai, phải đề xuất được các mục tiêu hoặc ưu tiên phát triển thay thế khi xây dựng
QHPTKTXH. Việc đánh giá các đề xuất này có thể chỉ ra các cơ hội để thực hiện các
phương án nhằm tiến tới sự phát triển bền vững.
Việc đánh giá như vậy đòi hỏi phải có các cuộc thảo luận lặp đi lặp lại giữa các chuyên
gia ĐMC và chuyên gia xây dựng QHPTKTXH. Thông qua những cuộc thảo luận có
thể xác định được các rủi ro hoặc lợi ích lớn về môi trường của các phương án phát triển
khác nhau. Thông tin này có thể giúp xây dựng các phương án trong quá trình xây dựng
QHPTKTXH, hoặc đề xuất những thay đổi về mục tiêu của bản thân QHPTKTXH.

Cách tiếp cận
Việc đánh giá các đề xuất chiến lược rõ ràng là một việc khó. Tuy nhiên, nó có thể trở
nên dễ dàng hơn bằng cách sử dụng thông tin về các xu hướng môi trường trong tương
lai khi không có QHPTKTXH (xem các bước ĐMC trước). Thông tin về các xu hướng
môi trường trong tương lai này sẽ cho phép các chuyên gia ĐMC xem xét xem các
phương án phát triển, mục tiêu phát triển và các ưu tiên phát triển được đề xuất liệu:
• Có ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực đến các động lực chủ yếu (nguyên nhân gốc
rễ) của các vấn đề về môi trường liên quan;
• Có thể dẫn đến những nguy cơ mới về môi trường; hoặc
• Có tạo điều kiện thuận lợi cho việc cải thiện môi trường.
• Mối quan hệ giữa các mục tiêu phát triển được đề xuất và các mục tiêu môi
trường có liên quan có thể dễ dàng được trình bày bằng các ma trận đơn giản mô
tả về những tác động cơ bản. Những vấn đề xung đột và tương hợp khác nhau
cũng có thể dễ nhìn thấy bằng cách sử dụng các biểu tượng đơn giản hoặc các
màu khác nhau để chỉ dẫn, ví dụ như sau:
• Những vấn đề xung đột/hạn chế tuyệt đối (màu đỏ);
• Những vấn đề xung đột/hạn chế đáng kể (màu da cam);
• Những tác động tích cực hoặc những tương hợp đáng kể (màu xanh lá cây nhạt);

25