Sáng kiến kinh nghiệm: Một số kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi môn Vật lí 10

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT HÀM RỒNG

ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:

MỘT SỐ KINH NGHIỆM BỒI DƯỠNG
HỌC SINH GIỎI MÔN VẬT LÍ 10

Tác giả: Lưu Thị Phương
Giáo viên Tổ: Lý ­ KTCN
Trường THPT Hàm Rồng

Năm học 2012 – 2013
1


CHƯƠNG I : ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài 
Vật lý là một môn khoa học quan trọng, nghiên cứu những hiện tượng xảy  
ra trong đời sống có nhiều ứng dụng trong thực tế cuộc sống hằng ngày, hỗ  trợ 
đa số nhu cầu thiết yếu trong sinh hoạt của con người. Hơn nữa, nó còn giúp cho  
con người hiểu biết thêm về vũ trụ vốn nhiều bí ẩn. Vật lý trong nhà trường là  
một môn học lý thú, tuy nhiên đối với một số  không ít học sinh, môn lý đựợc  
đánh giá là rất khó để học tốt.
Muốn đào tạo được những học sinh học giỏi môn Vật lý thì việc tuyển 
chọn đúng học sinh có năng khiếu, năng lực đặc biệt, là khâu quan trọng, là điều 
kiện tiên quyết trong việc có được đội tuyển học sinh giỏi chất lượng. Để  làm  
được điều này ngoài việc theo dõi quá trình học tập của các em trên lớp, cần cho 
các em thử sức mình qua nhiều vòng thi. 
Bên cạnh yếu tố  năng lực, trình độ  của học sinh, vai trò của giáo viên là 
rất quan trọng. Giáo viên phải là người gieo hứng thú, khơi gợi sáng tạo và dẫn 

dắt học sinh bằng trí tuệ, tài năng và niềm đam mê của mình. Việc mời các em 
học sinh đã đạt giải cao về trao đổi, hướng dẫn các em học sinh khóa sau cũng là 
một giải pháp quan trọng không chỉ có tác dụng về mặt kiến thức mà còn có tác 
dụng cổ vũ, động viên các em noi gương, phấn đấu.
Giáo viên phải thực sự  tâm huyết, yêu nghề, say mê khoa học, ham học 
hỏi, không ngại khó, không bằng lòng với những thành tích sẵn có, không bằng 
lòng với chính mình. Cần trao đổi, giao lưu học hỏi kinh nghiệm của các đồng  
nghiệp  ở  các trường chuyên, xây dựng được mối liên hệ  với các giáo sư  đầu 
ngành, các chuyên gia khoa học để có thể tiếp cận nhanh, linh hoạt, hiệu quả các  
thông tin cập nhật về nội dung chương trình cũng như tiếp cận với phương pháp  
dạy học mới, có nhiều hình thức hữu hiệu để  khuyến khích học sinh, phát huy  
năng lực tự học, tự nghiên cứu đối với học sinh giỏi.
Những năm gần đây, theo đà phát triển của đất nước, các trường phổ 
thông nói chung, trường THPT Hàm Rồng nói riêng rất chú trọng vào việc bồi 
dưỡng học sinh giỏi ngay từ năm lớp 10. Nhằm mục đích giao lưu học hỏi, với  
kinh nghiệm nhiều năm dẫn dắt đội tuyển tôi xin đưa ra sáng kiến kinh nghiệm  
với tựa đề:      “ Một số kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi Vật lý 10” 
2. Phạm vi nghiên cứu :
Đề tài sáng kiến kinh nghiệm cấp trường.
3. Đối tượng.
Là học sinh khối lớp 10 năm học 2012 – 2013 trường THPT hàm Rồng.
2


4. Mục đích nghiên cứu.
­ Nhằm xác định rõ kế  hoạch, nhiệm vụ  của giáo viên phải dạy như  thế 
nào để cho học sinh học tốt, đi thi có giải.
­ Khích lệ cổ vũ phong trào học tập của học sinh trong đội tuyển, tạo tiền  
đề cho bồi dưỡng các đội tuyển 11, 12.
­ Xác định được phương hướng ôn tập, học tập cho học sinh, tạo điểm 

nhấn sức vượt cho học sinh khi tham dự đội tuyển HSG môn Vật lí.
­ Giúp học sinh nâng cao kiến thức, kỹ năng tìm ra phương hướng học bộ 
môn để học sinh yêu thích học bộ môn hơn nữa.
­   Giúp   cho   bản   thân   người   dạy   cũng   như   đồng   nghiệp   bổ   sung   vào 
phương pháp dạy học bộ môn của mình một số bài học thực tiễn.
­ Góp phần đẩy mạnh phong trào tự  học, tự  nghiên cứu của giáo viên và 
học sinh.
­ Tạo đà phát triển cao hơn cho việc bồi dưỡng đội tuyển trong các năm 
học tới.
­ Tăng cường trao đổi học tập  kinh nghiệm từ đồng nghiệp cùng đơn vị.  
Cũng như  mong muốn sự  đóng góp kinh nghiệm để  đồng nghiệp,   góp y ki
́ ến  
nhằm nâng cao chuyên môn và khả  năng tự  học, tự  đào tạo thực hiện phương  
châm học thường xuyên, học suốt đời.

3


CHƯƠNG II. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN
Mỗi môn học trong trường THPT có những đặc trưng riêng về  phương  
pháp cũng như  kỹ  năng làm bài. Qua thực tiễn bồi dưỡng đội tuyển học sinh  
giỏi nhiều năm  ở    trường THPT Hàm Rồng tôi đã rút ra được các bước tiến  
hành như sau:
1. Bước 1: Thành lập đội tuyển học sinh giỏi lớp 10.
­ Yêu cầu  phải thành lập một đội  có những em  nhận thức và ham học  
tập môn Vật lí hơn học sinh khác.
­ Chọn đối tượng  là khâu đầu tiên, là hạt nhân nòng cốt cho đội tuyển.
  + Nếu chọn được đối tượng tốt sẽ  thuận lợi cho việc bồi dưỡng từ đó  
người giáo viên có điều kiện để  phát huy các thế  mạnh về  phương pháp bồi 
dưỡng và kiến thức  cần truyền đạt cho học sinh.

  + Giả thuyết nếu chọn đối tượng không tốt sẽ dẫn đến giáo viên: dù có  
phương pháp tốt, biện pháp tốt nhưng  học sinh bị ràng buộc, không đam mê từ 
đó dẫn đến kết quả không cao (Vì dạy và học là hai yếu tố quan hệ hữu cơ với 
nhau, trò phải có hứng thú và mong muốn tiếp nhận có tinh thần cầu tiến học  
hỏi thì thầy mới có điều kiện thực hiện thành công y t
́ ưởng của mình. Dẫn đến 
học trò có mong muốn sự học hỏi tích cực sẽ đòi hỏi và thúc đẩy thầy dạy càng 
tốt hơn trong tìm tòi và đưa ra tri thức mới)
  Kêt qua đ
́
̉ ội tuyển lớp 10 nếu thuận lợi sẽ là đông l
̣
ực cho học sinh đội  
tuyển 11, 12 . Nếu thấy nhân tố  yếu sẽ cần phải thay thế và bổ  sung tuy nhiên  
cần có sự kế thừa năm cũ và phát triển năm  mới. 
Với học sinh khối lớp 10 năm 2012 – 2013 trường THPT Hàm Rồng năm 
nay rất khó để lọc đội tuyển ngay từ đầu vì các em thi vào 10 không có môn Lý. 
Do vậy phải sau một thời gian học thì đội tuyển mới được hình thành. Cụ  thể 
đội tuyển có 24 em:
­ Lớp 10 A1:
*. Dương Khắc Tùng
*. Lại Văn Sâm
*. Đỗ Quang Trường
*. Nguyễn Minh Khánh
*. Lê Đức Anh Minh
*. Vũ Việt Dũng.
­ Lớp A2: 
*.  Nguyễn Châu Linh
*. Đào Duy Tùng
*. Dương Thị Huệ

4


*. Nguyễn Thị Hảo
*. Nguyễn Ngọc Hải
­ Lớp A3:
*. Nguyễn Tuấn Vũ
*. Lê Quốc Cường
*. Lê Duy Linh
*. Trần Văn Quang
*. Dương Tất Minh
*. Lê Nguyên Nhất
*. Nguyễn Quốc Khánh
*. Lê Thị Ngọc Mỹ
­ Lớp A10:
*. Trần Thị Thu Giang
*. Lê Thị Hồng
*. Nguyễn Văn Thuận
*. Đỗ Minh Thành.
2. Bước 2: Khi đã có đội tuyển HSG cần kiểm tra chặt chẽ đối tượng học 
sinh tham gia đội tuyển từ  các giờ  chính khóa  ở  lớp đến kiểm tra kĩ năng 
kiến thức ­  kĩ năng học bài ở nhà.
­ Giáo viên cần có sổ  theo dõi ghi chép đánh giá từng phần cụ  thể  kế 
hoạch đã đạt được mặt còn hạn chế của đối tượng dựa trên đặc điểm tính cách 
của từng học sinh đã lựa chọn để từ đó tìm cách tháo gỡ dần những tồn tại hạn  
chế  cho từng em. Đánh giá thường xuyên và có thông báo chi tiết cụ  thể  bằng  
việc trả  và chấm bài cho học sinh trong đội tuyển. Yêu cầu các em làm bài 
nghiêm túc, đầy đủ, đọc thêm các sách có liên quan.
3. Bước 3: Sưu tâm cac đê thi ,cac dang bai tâp hay cho đôi tuyên .
̀

́ ̀
́ ̣
̀ ̣
̣
̉
 
­ Thường xuyên sưu tầm cập nhật các đề thi, các dạng kĩ năng đòi hỏi học  
sinh tự  hoàn thiện hoặc hoàn thiện dưới sự  hướng dẫn của giáo viên. Tiến tới 
nâng dần việc tự  học của học sinh. Để  các em thấy việc cần thiết phải vận  
dụng được kiến thức cơ bản từ SGK vào bài thi. Phần nào từ SGK cơ bản, phần  
nào từ SGK nâng cao. Học sinh tự nhận thức và thấy được sự hạn chế của mình 
ở các nội dung cơ bản từ đó giúp cho việc tự rèn luyện nâng cao trao đổi với GV  
để tự nâng cao bồi dưỡng có hiệu quả hơn.
4. Bước 4 : Lam quen v
̀
ơi đê thi HSG  năm tr
́ ̀
ươc c
́ ủa trường
­ Làm quen với các đề thi năm trước. Đây cũng là cách giáo viên giúp cho 
học sinh tổng hợp được, khái quát các kỹ  năng kiến thức yêu cầu đối với học  
sinh giỏi. Từ  đó tạo điều kiện trang bị  cho các em kỹ  năng hoàn thiện, và sự 
phản xạ với các đề, kiểu đề từ đòi hỏi thấp đến đòi hỏi cao. Học sinh đội tuyển 
5


luôn có tầm để đón nhận các dạng đê mà ng
̀
ười ra đề yêu cầu, có khả năng phát 
huy năng lực tư duy, kiến thức kỹ năng, phương pháp làm bài đã có. Không rơi 

vào tình trạng bị  động khi xem đề, dẫn đến bỡ  ngỡ  mất phương hướng hoang  
mang làm sai khi đọc đề.
5. Bước 5: Kiêm tra th
̉
ương xuyên kêt h
̀
́ ợp vơi viêc châm tra bai.
́ ̣
́
̉ ̀
­ Kiểm tra thường xuyên sự  chuyên cần học tập của học sinh trên lớp,  ở 
nhà, xem mức độ  đáp  ứng yêu cầu giáo viên đặt ra thông qua việc yêu cầu làm  
bài. Chấm, trả bài, chữa lỗi câu, lỗi chính tả, lỗi kiến thức một cách nghiêm túc. 
Từ  đó giúp học sinh có nhận thức sâu sắc hơn về  việc học, viết, trình bày để 
làm bài thi đạt điểm cao. Đó cũng là cách học cẩn thận khoa học, chính xác.
6. Bước 6: Khai thac các sách tham kh
́
ảo nâng cao. 
­ Hướng dẫn học sinh khai thác tối đa các sách tham khảo thông dụng như:  
Giải toán Vật lý 10, Phương pháp giải bài tập vật lý sơ  cấp, Bài tập cơ  học…  
trong rèn luyện thi học sinh giỏi.
­ Đối với môn Vật lí nói chung, học sinh giỏi Vật lí nói riêng việc đề  cao  
khai thác phương pháp thực hành, làm thí nghiệm, tham khảo các thí nghiệm 
trong sách thực hành, sách bài tập là hết sức cần thiết.  Việc sử dụng thí nghiệm 
trong dạy học góp phần quan trọng vào việc hoàn thiện những phẩm chất và 
năng lực của học sinh,  đưa đến sự  phát triển toàn diện cho người  học. Thí  
nghiệm Vật lý là phương tiện nhằm góp phần nâng cao chất lượng kiến thức và  
rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo vật lý cho học sinh. Nhờ  thí nghiệm học sinh có thể 
hiểu sâu hơn bản chất vật lý của các hiện tượng, định luật, quá trình... được  
nghiên cứu và do đó khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh sẽ 

linh hoạt và hiệu quả hơn.
7.   Bước   7:   Tiến   hành   cho   học   sinh   thi   và   kiểm   tra   đánh   giá   theo   cả   2 
phương thức tự luận và trắc nghiệm . 
­ Mỗi phương pháp đều có một  ưu nhược điểm nhất định. Phương pháp 
tự  luận có  ưu điểm là đánh giá được khả  năng diễn đạt, sử  dụng ngôn ngữ  và  
quá trình tư duy của học sinh để  đi đến câu trả lời, góp phần rèn luyện cho học 
sinh khả năng trình bày, diễn đạt ý kiến của mình. Từ đó học sinh có điều kiện  
bộc lộ  khả  năng sáng tạo của mình một cách không hạn chế, giáo viên có điều  
kiện đánh giá đầy đủ khả năng sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên phương pháp tự 
luận cũng có nhược điểm là bài kiểm tra chỉ kiểm tra được một phần nhỏ  kiến 
thức, do đó khó có thể phân biệt rõ ràng trình độ của học sinh.
Phương pháp trắc nghiệm có ưu điểm là có thể kiểm tra đánh giá trên diện  
rộng trong một khoảng thời gian ngắn. Có điều kiện kiểm tra một cách có hệ 
thống và toàn diện kiến thức và kĩ năng của học sinh. Từ  đó giáo viên có thể 
6


đánh giá được rõ ràng trình độ  của học sinh và quan trọng hơn, học sinh sẽ  tự 
đánh giá được trình độ của bản thân một cách chính xác. Tuy nhiên phương pháp  
trắc nghiệm sẽ hạn chế khả năng sáng tạo của học sinh.
Vì vậy, giáo viên phải dùng cả  2 hình thức tự  luận và trắc nghiệm một 
cách luân phiên thì mới tìm được đúng các nhân tố tích cực, sáng tạo đưa vào để 
bồi dưỡng học sinh giỏi.
­ Từ các bài kiểm tra của học sinh mà người giáo viên phải tìm cách tháo 
gỡ thắc mắc cả về phương pháp, cach giai bai tâp nh
́
̉ ̀ ̣
ững phần chương co bai tâp
́ ̀ ̣  
kho .Tim gi

́ ̀
ải pháp hiệu quả để  dạy từng chương từng vấn đề  hoặc chuyên đề 
định giảng dạy. Tìm ra phương pháp tiếp cận học sinh có hiệu quả nhất.
8. Bước 8 :Khích lệ, động viên về mặt tinh thần cho các em trong đội tuyển 
­ Luôn cổ vũ động viên  tinh thần cho các em trong đội tuyển giúp các em  
tự tin trong khi tham dự đội tuyển.
Đặt niềm tin và hy vọng vào các em, giúp các em phát huy hết năng lực khi làm 
bài. Cần phối kết hợp với giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, cán bộ đoàn…
Tạo điều kiện cả về vật chất và tinh thần cho các em khi tham dự đội tuyển.
­ Phối hợp với bạn bè, gia đình động viên để các em học tốt hơn.
­ Mời các học sinh cũ đang học đại học hoặc đang công tác, đặc biệt là những 
em có thành tích học sinh giỏi về nói chuyện với các em, khơi gợi lòng say mê, 
quyết tâm phấn đấu.
­ Kích thích lòng yêu thích môn Vật lý thông qua các buổi ngoại khóa Vật lý. Ví 
dụ, năm nay học sinh khối lớp 10 trường THPT hàm Rồng được tham gia cuộc 
thi làm tên lửa nước. Mỗi lớp tham dự 2 tiết mục, lớp nào có tên lửa bay xa nhất 
sẽ có giải. Thực tế tất cả các em (kể cả các em không trong đội tuyển) rất nhiệt  
tình háo hức tham gia, mỗi lớp chia làm 2 nhóm làm tên lửa, các em rất sáng tạo 
trong việc lắp thêm đồng hồ đo áp suất, làm tên lửa 3 tầng… Cuộc thi thật sự đã  
đem lại nhiều niềm vui, say mê sáng tạo đến với các em học sinh trong toàn  
khối.
9. Bước 9: Chủ động cho đội tuyển học sinh giỏi bồi dưỡng theo thời gian
­ Giáo viên tự chủ  động cho đội tuyển học sinh giỏi bồi dưỡng theo thời 
gian, địa điểm hợp lí. Tránh ôn gấp rút, ôn trong thời gian dài, hoặc ôn kiểu nhồi 
nhét kiến thức.
­ Tranh thủ  trong những buổi học chung của cả  lớp, giáo viên đan xen 
những bài tập khó, gợi mở chung, tạo điều kiện phát huy sự sáng tạo của các em 
trong đội tuyển.
­ Giáo viên thường xuyên giao bài tập về  nhà cho các em trong đội tuyể,  
thu và chấm, đồng thời nhận xét ưu khuyết điểm cụ thể.

7


­ Tranh thủ những lúc cuối buổi học, cùng với các em trong đội tuyển giáo 
viên giải đáp các thắc mắc những bài tập khó cho các em, cùng các em tranh luận 
một số khúc mắc.
10. Bước 10:Thực hiện trình tự ôn tập
­ Giáo viên nên ôn theo từng phần, rèn luyện từ cơ bản đến nâng cao. Giáo 
viên thường xuyên giao bài, giao các nội dung cần tìm hiểu cho các em về nhà tự 
đọc, làm bài. Luôn lắng nghe ý kiến và thỏa mãn yêu cầu giải đáp kiến thức, kỹ 
năng cho học sinh. Tăng tính tích cực làm việc của thầy và trò, kích thích sự  tự 
tìm tòi của học sinh là chủ yếu.
11. Bước 11:Ghi chép kết quả thi của học sinh.
­ Giáo viên thường xuyên ghi chép kết quả các bài kiểm tra của học sinh, 
gặp gỡ để nắm bắt các tình huống khi học sinh làm bài. Giáo viên chủ động liên 
lạc với gia đình để bố mẹ các em nắm được sự tiến bộ của từng em. Giáo viên 
tự rút ra bài học kinh nghiệm cho mình và đồng nghiệp để thực hiện bồi dưỡng  
học  sinh giỏi  các khối  khác và cho khối 10   năm sau  tốt hơn.   Đúc rút kinh 
nghiệm để trao đổi với đồng nghiệp cung tim h
̀ ̀ ương giai quyêt.
́
̉
́

8


CHƯƠNG III. ỨNG DỤNG VÀO THỰC TIỄN.
Với qui mô là đề  tài sáng kiến kinh nghiệm bồi dưỡng đội tuyển 10 cấp  

trường ở một trường đã có bề dày thành tích. Thường xuyên các năm, đội tuyển 
Vật lý lớp 12 của trường đều nằm trong tốp 10 của Tỉnh, bản thân thấy đề  tài 
này có thể  sử  dụng cho các đối tượng dạy học môn Vật lí  ở  nhiều loại hình 
dưới đây:
­ Giúp cho giáo viên nhanh chóng phát hiện nhân tố trong dạy và học.
­ Qua thực tiễn đề  tài còn giúp cho người giáo viên mau chóng cải thiện  
phương pháp có hiệu quả hơn với các đối tượng dạy học cụ thể.
­ Việc áp dụng các bước trong đề tài còn là cơ sở cho giáo viên hiểu, vận 
dụng cách tự hoàn thiện và nâng cao chính kiến thức kỹ năng của thầy cũng như 
đo và đánh giá từ đó nâng kiến thức, kỹ năng của đối tượng lựa chọn.
­ Qua việc nghiên cứu sáng kiến này còn cho thấy người giáo viên phải  
luôn cập nhật thông tin, chú ý cách kiểm tra đánh giá một cách linh động, sáng  
tạo.
­ Tin tưởng, hy vọng giành tình cảm, biết động viên khích lệ  học sinh 
đúng lúc cũng là bài học đóng góp lên sự thành công.
­ Qua thực tiễn dạy học và nghiên cứu đề  tài này bản thân nhận thấy sự 
thành công của đội tuyển 10 môn Vật lí nói riêng và các đội tuyển khối 11, 12  
nói chung đòi hỏi người giáo viên phải tâm huyết với nghề, luôn có sự  tìm tòi 
sáng tạo.

9


CHƯƠNG IV: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
Sau một thời gian khá dài tham gia vào việc bồi dường học sinh giỏi môn  
Vật lý tôi đã thấy là phải bắt tay ngay vào việc bồi dưỡng cho các em từ lớp 10  
thì mới có kết quả  cao  ở lớp 12 được. Thực tế  hàng năm đã chứng minh đa số 
các em  ở đội tuyển lớp 12 đều là những em đã được bồi dưỡng từ lớp 10. Kết  
quả  thi học sinh giỏi môn Vật lí   cấp trường của các em học sinh trong đội 
tuyển luôn vượt trội so với những em nằm ngoài đội tuyển. 

Cụ  thể  năm học 2012 – 2013 này đội tuyển học sinh giỏi gồm 24 em đã 
đạt 10/12 giải trong số 4 lớp/12 lớp của trường với 1 giải nhất, 2 giải nhì, 2 giải 
ba và 5 giải khuyến khích. Với 10 học sinh hạt giống này, bản thân sẽ cũng với  
các em tiếp tục bồi dưỡng, rèn luyện trong những năm lớp 11, 12 tới. Hy vọng 
những tên tuổi như  Dương Khắc Tùng, Nguyễn Minh Khánh, Vũ Việt Dũng, 
Dương Thị Huệ … sẽ còn được nhắc đến trong kì thi học sinh giỏi Tỉnh lớp 12.
Qua quá trình dạy đội tuyển, qua sáng kiến kinh nghiệm này tôi cũng có ý 
kiến đề  xuất với nhà trường nên để  giáo viên đứng đội tuyển dạy những lớp  
học sinh có chất lượng tốt của trường để tiện cho việc lập và dạy đội tuyển.
Trên đây là một vài kinh nghiệm của cá nhân, chắc chắn vẫn có những  
chỗ  không tránh khỏi sai sót. Mong được sự  đóng góp  kiến của các thầy cô và 
các bạn đồng nghiệp để  quá trình dạy học sinh giỏi cũng như  tự  bồi dưỡng  
chuyên môn của bản thân  được tốt hơn./.
Xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN 
VỊ

Thanh Hóa, ngày 15 tháng 5 năm 2013
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình 
viết, không sao chép nội dung của người 
khác.

Lưu Thị Phương

10