Đề tài: Tìm hiểu, mô tả, đánh giá và đề xuất để bảo tồn nhũng giá trị văn nghệ dân gian của tộc người Thái

 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI
KHOA VĂN HĨA THƠNG TIN VÀ XàHỘI

TÌM HIỂU VỀ
TIM HIÊU, MƠ TA, ĐANH GIA VA ĐÊ XT ĐÊ BAO TƠN
̀
̉
̉
́
́ ̀ ̀
́
̉
̉
̀ 
NHUNG GIA TRI VĂN NGHÊ DÂN GIAN CUA TƠC NG
̃
́
̣
̣
̉
̣
ƯƠÌ  
THAI.

́
BÀI TẬP CÁ NHÂN 
HỌC PHẦN VĂN HOA CAC DÂN TƠC THIÊU SƠ.
́
́
̣
̉
́
Giảng viên hướng dẫn : TS..
Sinh viên thực hiện       : LƯƠNG VĂN QUANG
Hà Nội, tháng/2017

1


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

LỜI CAM ĐOAN 
        Tơi thực hiện cơng trình nghiên cứu với tên đề tài: “.Tìm  
hiểu, mơ tả, đánh giá và đề  xuất để  bảo tồn những giá trị  văn  
nghệ dân gian của tộc người mà Anh (Chị) đã nghiên cứu. ”
 Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tơi trong thời 
gian qua. Tơi xin chịu hồn tồn trách nhiệm nếu có sự  khơng trung  
thực về thơng tin sử dụng trong cơng trình nghiên cứu này.

Hà Nội, ngày 26 tháng 10 năm 2017


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

LỜI CẢM ƠN
Tơi xin chân thành cảm ơn tới TS.Lê Thị Hiền ­ Giảng viên học 
phần “Phương pháp nghiên cứu khoa học” đã trang bị cho tơi nói 
riêng và lớp 1505QLVB nói chung những kiến thức, kĩ năng cơ bản 
để hồn thành tốt đề tài nghiên cứu này.
Tơi cũng xin cảm ơn ban quản lý và người dân địa phương ở khu 
vực xung quanh hang Co Phương đã tạo điều kiện cho tơi có thêm 
hiểu biết về di tích lịch sử thiêng liêng này.
Tuy vậy, do kiến thức cịn hạn chế nên bài nghiên cứu của tơi 
khơng tránh khỏi những sai sót. Rất mong nhận được sự thơng cảm, 
góp ý của cơ để bài nghiên cứu của tơi được hiệu quả và hồn chỉnh 
hơn.
Xin chân thành cảm ơn!

 


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 

 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

 
 
 

ST

Từ viết tắt

 Nghĩa của từ viết tắt

1

LĐTBXH

Lao động thương binh và xã hội

2

UBND

Ủy ban nhân dân

3

NĐ ­ CP

Nghị Định – Chính Phủ

4

TNXP

Thanh niên xung phong

5

TTĐT

Thơng tin điện tử

6

ATK

An tồn khu

T

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 

  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài: 
          Việt Nam một đất nước có bề dày lịch sử. Một đất nước đầy 
biến động, với những cuộc chiến tranh xâm lược đẫm máu. Một 
đất nước của những con người kiên cường, bất khuất, với truyền 
thống dựng nước và giữ nước vẻ vang của ơng cha ta từ bao đời 
nay. Với nền văn hóa mang đặc trưng của một nước châu Á, Việt 
Nam ta nổi tiếng với nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh. 

Trong đó, khơng thể khơng nhắc tới khu di tích lịch sử hang Co 
Phương.
  Trong chiến tranh, đây là căn cứ và là điểm trung chuyển 
lương thực, vũ khí của qn ta lên Thượng Lào và Tây Bắc phục vụ 
cho chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Vào 3 giờ chiều ngày 
2/4/1953, máy bay giặc Pháp thay nhau thả bom khốc liệt. 3 chiếc 
máy bay đã thả 3 quả bom xuống khu vực xã Phú Lệ, nhưng đau 
đớn nhất trong vụ xả bom kinh hồng vào chiều hơm đó là một 
trong 3 quả bom găm thẳng vào sườn núi Pù Bó rồi nổ tung. Cả một 
sườn núi đá rầm rầm tụt xuống chân núi, cửa ra vào duy nhất của 
hang Co Phường bị những phiến đá liền khối như gian nhà bít 
kín. Lúc này, trong hang có dân cơng hỏa tuyến của xã Thiệu 
Ngun, huyện Thiệu Hóa, mới lên nhận nhiệm vụ bảo vệ tuyến 
đường 15A đi Vạn Mai, tỉnh Hịa Bình.Trong ngày định mệnh đó, 
trong hang có 12 người nhưng 1 đã may mắn sống sót do đang ra 
sơng gánh nước. 

6


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Để tưởng  nhớ tới cơng ơn của những người đã mãi mãi nằm 
trong hang sâu,người dân địa phương và chính quyền địa phương đã 

bảo vệ và lập chùa để thờ cúng tưởng nhớ tới người đã hi sinh vì 
dân tộc. Chính quyền huyện Quan Hóa cũng đã có nhiều văn bản đề 
nghị cơng nhận di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh. Năm 2012,  hang 
Co Phương được UBND tỉnh Thanh Hóa xếp hạng di tích lịch sử 
cấp tỉnh.
 Tơi là sinh viên chun nghành quản lý văn hóa , tự  nhận thấy 
cần phải có trách nhiệm và nghĩa vụ giúp nền văn hóa, lịch sử Việt 
Nam được bảo tồn, phát triển để  sánh vai với các cường quốc năm 
châu.
 Khu di tích lịch sử  này có ví trí gần địa phương tơi sinh sống  
nên tiện cho việc quan sát, tìm hiểu và giúp chúng tơi hồn thành đề 
tài này một cách dễ dàng.
     Chính bởi những lý do trên nên tơi đã quyết định tìm hiểu đề tài 
này.
 2. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu: Khu di tích lịch sử hang Co Phương.
Phạm vi nghiên cứu:
  ­ Về khơng gian: Khu di tích lịch sử hang Co Phương
  ­ Về thời gian: Trong chiến tranh, đây là căn cứ và là điểm trung 
chuyển lương thực, vũ khí của qn ta lên Thượng Lào và Tây Bắc 
phục vụ  cho chiến dịch Điện Biên Phủ  năm 1954. Trong thời bình 
nơi đây là nơi n nghĩ của những người con kiên trung của đất 
nước, là nơi tưởng nhớ cơng lao của các anh ,các chị với tổ quốc.
7


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M

  ƯƠNG CA DA
̀
 

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu:
Mục tiêu: Hồn thành đề tài nghiên cứu: “Tìm hiểu về khu di tích 
lịch sử  hang Co Phương tại Phú Lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh 
Hóa. ”
Nhiệm vụ nghiên cứu:
­ Cơ sở lý luận về di tích và khái qt về di tích.
­ Đặc điểm của khu di tích hang Co Phương.
+ Tìm hiểu về các đặc điểm.
+ Tìm hiểu về vai trị.
+ Tìm hiểu về tiềm năng du lịch.
­ Đưa ra một số  giải  pháp bảo  tồn  khu  di tích lịch  sự  hang Co 
Phương.
4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề:
Di tích lịch sử­ cách mạng cũng là một phương tiện trực quan 
trong dạy học ở trường phổ thơng, nghiên cứu về vấn đề này đã có 
nhiều tài liệu nước ngồi và trong nước nói đến.
Hiện nay chưa có tác giả nào nghiên cứu về đề tài này. Để hồn 
thành đề tài này tơi đã tham khảo qua sách lịch sử địa phương, trang 
TTĐT tỉnh Thanh Hóa....  tình hình thực tiễn. Để  trong bài nghiên 
cứu này tơi sẽ làm rõ hơn về khu di tích lịch sử hang Co Phương tại  
Phú Lệ, hun Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa.
5. Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện để  tài này tơi đã sử  dụng các phương pháp nghiên  
cứu sau:
­ Phương pháp tổng hợp lý luận.
8

 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

­ Phương pháp thu thập và nghiên cứu tài liệu.
­ Phương pháp quan sát thực tế.
6. Đóng góp của đề tài:
 ­ Kết quả  đạt được của đề  tài có thể  trở  thành tư  liệu nghiên  
cứu và tham khảo cho các bài nghiên cứu khác.
­ Cung cấp thêm nhiều thơng tin và giải pháp để bảo tồn và phát 
triển di tích.
7. Cấu trúc của đề tài:
Ngồi phần mở  đầu, kết luận, danh mục viết tắt, danh mục tài 
liệu tham khảo và phụ lục đề tài gồm có 03 chương sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận về di tích và khái qt về di tích .
Chương   2:   Đặc   điiểm   của   khu   di   tích   lịch   sử  hang   Co 
Phương.
Chương 3: Giải pháp bảo tồn khu di tích lịch sử  hang Co  
Phương.

9


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 

 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DI TÍCH VÀ KHÁI QT VỀ KHU 
DI TÍCH .
1.1 Cơ sở lý luận:
    1.1.1 Khái niệm: 
          ­ Trước khi tìm hiểu khái niệm về di tích, phải hiểu về di tích 
lịch sử cách mạng. 
Theo quy định của Luật di sản văn hóa được Quốc hội Nước 
Cộng hịa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, khóa X, kì họp thứ 9, thơng 
qua ngày 29/6/2001, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật di 
sản văn hóa năm 2009 thì di sản văn hóa bao gồm di sản văn hóa phi 
vật thể và di sản văn hóa vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất 
có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học được lưu truyền từ thế hệ này 
qua thế hệ khác.
  ­   “Di   tích là   dấu   vết   của quá   khứ còn   lưu   lại   trong lịng 
đất hoặc   trên   mặt   đất   có   ý   nghĩa   về   mặt văn   hóa và lịch   sử".".
[1,Tr34]
 ­ “Di tích lịch sử ­ văn hố là cơng trình xây dựng, địa điểm và 
các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc cơng trình, địa điểm đó có 
giá trị lịch sử, văn hố, khoa học”.[3,Tr42 ]
 ­ “Di tích cách mạng ­ kháng chiến là một bộ phận cấu thành hệ 
thống các di tích lịch sử ­ văn hố, tuy nhiên, nó có những điểm khác 
với các di tích tơn giáo tín ngưỡng như đình, đền, chùa, miếu… ở 

chỗ: đó là những địa điểm cụ thể, cơng trình kiến trúc có sẵn (nhà 
10


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

ở, đường phố…), là những cơng trình được con người tạo nên phù 
hợp với mục đích sử dụng (địa đạo, hầm bí mật…) gắn liền với 
những sự kiện cụ thể, nhân vật lịch sử cụ thể mà trở thành di tích.” 
 ­ Ở Việt Nam, 1 di tích khi đủ các điều kiện sẽ được cơng nhận 
theo thứ tự: di tích cấp tỉnh, di tích cấp quốc gia và di tích quốc gia 
đặc biệt. Tính đến năm 2014, Việt Nam có hơn 40.000 di tích, thắng 
cảnh trong đó có hơn 3.000 di tích được xếp hạng di tích quốc gia 
và hơn 7.000 di tích được xếp hạng cấp tỉnh. Mật độ và số lượng di 
tích nhiều nhất ở 11 tỉnh vùng đồng bằng sơng Hồng với tỷ lệ 
chiếm khoảng 70% di tích của Việt Nam. Trong số di tích quốc gia 
có 62 di tích quốc gia đặc biệt và trong số đó có 8 di sản thế giới.
        1.1.2 Phân loại di tích:
  Căn cứ Điều 4 Luật di sản văn hố, Điều 14 Nghị định số 
92/2002/NĐ­CP ngày 11/11/2002 của Chính phủ Việt Nam quy định 
chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hố, các di 
tích được phân loại như sau:
       1.1.2.1 Di tích lịch sử ­ văn hố:
           Di tích lịch sử ­ văn hố là cơng trình xây dựng, địa điểm và 

các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc cơng trình, địa điểm đó có 
giá trị lịch sử, văn hố, khoa học. Di tích lịch sử  ­ văn hóa phải có 
một trong các tiêu chí sau đây:
 Cơng trình xây dựng , địa điểm gắn với sự  kiện lịch sử tiêu 
biểu trong q trình dựng nước và giữ nước. Các di tích tiêu biểu 

11


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

thuộc loại này như đền Hùng, Cổ  Loa, Cố  đơ Hoa Lư, Bãi cọc 
Bạch Đằng, Cột cờ...
 Cơng trình xây dựng , địa điểm gắn với thân thế  và sự  nghiệp 
của anh hùng dân tộc, danh nhân của đất nước. Các di tích tiêu 
biểu thuộc loại này như Khu di tích lịch sử Kim Liên, Đền Kiếp 
Bạc, Quần thể  di tích danh thắng n Tử, Lam Kinh, đền Đồng 
Nhân...
 Cơng trình xây dựng , địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu 
biểu của các thời kỳ cách mạng, kháng chiến. Các di tích tiêu 
biểu thuộc loại này như Khu di tích chiến thắng Điện Biên 
Phủ, Địa đạo Củ Chi, Khu di tích lịch sử cách mạng Pắc 
Bó, Phịng tuyến Tam Điệp, Hành cung Vũ Lâm, Khu rừng Trần 
Hưng Đạo...

        Năm 2010, di tích lịch sử chiếm 51.2% số di tích được xếp 
hạng. Các di tích này khơng những có giá trị lịch sử và văn hóa mà 
cịn mang lại những giá trị lớn trên phương diện kinh tế, nhất là 
kinh tế du lịch. 
       1.1.2.2  Di tích kiến trúc nghệ thuật:
      Di tích kiến trúc nghệ thuật là cơng trình kiến trúc nghệ thuật, 
tổng thể kiến trúc đơ thị và đơ thị có giá trị tiêu biểu trong các giai 
đoạn phát triển nghệ thuật kiến trúc của dân tộc. Quần thể các 
cơng trình kiến trúc hoặc cơng trình kiến trúc đơn lẻ có giá trị tiêu 
biểu về kiến trúc, nghệ thuật của một hoặc nhiều giai đoạn lịch sử. 

12


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Các di tích tiêu biểu loại này như Chùa Bút Tháp, phố cổ Hội 
An, nhà thờ Phát Diệm, chùa Keo, đình Tây Đằng, Chùa Phật Tích.
    Năm 2010, di tích kiến trúc nghệ thuật chiếm 44.2% tổng số di 
tích được xếp hạng.
        1.1.2.3 Di tích khảo cổ:
         Di tích khảo cổ là những địa điểm khảo cổ có giá trị nổi bật 
đánh dấu các giai đoạn phát triển của các văn hố khảo cổ. Các di 
tích tiêu biểu thuộc loại này như Hồng thành Thăng Long, hang 

Con Moong, di chỉ Đơng Sơn, động Người Xưa, thánh địa Mỹ Sơn.
         Năm 2010, di tích khảo cổ chiếm 1.3% các di tích được xếp 
hạng.
         1.1.2.4.  Di tích thắng cảnh:
         Di tích thắng cảnh (danh lam thắng cảnh) là cảnh quan thiên 
nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với 
cơng trình kiến trúc có giá trị lịch sử, thẩm mỹ, khoa học. Danh lam 
thắng cảnh phải có một trong các tiêu chí sau đây:
Cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh 
quan thiên nhiên với cơng trình kiến trúc có giá trị thẩm mỹ tiêu 
biểu. Các di tích quốc gia đặc biệt tiêu biểu thuộc loại này như 4 
danh lam thắng cảnh khu danh thắng Tây Thiên, Tràng An ­ Tam 
Cốc ­ Bích Động, vịnh Hạ Long, động Phong Nha.
Khu vực thiên nhiên có giá trị khoa học về địa chất, địa 
mạo, địa lý, đa dạng sinh học, hệ sinh thái đặc thù hoặc khu 
vực thiên nhiên chứa đựng những dấu tích vật chất về các giai 
13


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

đoạn phát triển của Trái Đất. Các di tích tiêu biểu thuộc loại này 
như vịnh Hạ Long, Cao ngun Đồng Văn, các vườn quốc 
gia và khu dự trữ sinh quyển thế giới ở Việt Nam.

       1.1.2.5.  Di tích lịch sử cách mạng:
       Di tích cách mạng ­ kháng chiến là một bộ phận cấu thành hệ 
thống các di tích lịch sử ­ văn hố, tuy nhiên, nó có những điểm khác 
với các di tích tơn giáo tín ngưỡng như đình, đền, chùa, miếu… ở 
chỗ: đó là những địa điểm cụ thể, cơng trình kiến trúc có sẵn (nhà 
ở, đường phố…), là những cơng trình được con người tạo nên phù 
hợp với mục đích sử dụng (địa đạo, hầm bí mật…) gắn liền với 
những sự kiện cụ thể, nhân vật lịch sử cụ thể mà trở thành di tích. 
Loại hình di tích này rất đa dạng, phong phú, có mặt ở khắp mọi 
nơi, khó nhận biết, đồng thời cũng rất dễ bị lãng qn, dễ biến 
dạng theo mục đích sử dụng, theo thời tiết và theo thời gian. Bởi 
vậy các di tích này vừa khó bảo tồn vừa khó phát huy tác dụng nếu 
khơng được quan tâm đặc biệt.
Một số di tích lịch sử cách mạng như: Chiến khu Tân Trào, Chiến 
khu Quỳnh Lưu, Khu di tích chiến thắng Điện Biên Phủ, Ngã ba 
Đồng Lộc...
        1.1.2.5  Phân cấp di tích:
Căn cứ vào giá trị lịch sử, văn hố, khoa học, di tích lịch sử ­ văn 
hố, danh lam thắng cảnh (gọi chung là di tích) được chia thành:
Di tích nằm trong danh mục kiểm kê di sản văn hóa. 

14


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀

 

Di tích cấp tỉnh là di tích có giá trị tiêu biểu của địa phương. 
Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh quyết định xếp hạng di tích 
cấp tỉnh.
 Di tích quốc gia  là di tích có giá trị tiêu biểu của quốc gia. Bộ 
Văn hóa ­ Thơng tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch 
(Việt Nam) quyết định xếp hạng di tích quốc gia.
 Di tích quốc gia đặc biệt  là di tích có giá trị đặc biệt tiêu biểu 
của quốc gia. Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng di tích 
quốc gia đặc biệt; quyết định việc đề nghị Tổ chức Giáo dục, 
Khoa học và Văn hố của Liên hợp quốc xem xét đưa di tích tiêu 
biểu của Việt Nam vào Danh mục di sản thế giới. Di tích quốc 
gia đặc biệt ở Việt Nam được xếp hạng các đợt đầu gồm: Cố đơ 
Hoa Lư, Di tích Pác Bó, Dinh Độc Lập, Hồng thành Thăng 
Long, Khu căn cứ Trung ương Cục miền Nam, Khu di tích ATK 
Thái Ngun, Khu di tích chiến thắng Điện Biên Phủ, Khu di tích 
Cơn Sơn ­ Kiếp Bạc, Khu di tích khởi nghĩa n Thế, Khu di tích 
Kim Liên, Khu di tích Phủ Chủ tịch, Khu di tích Tân Trào, Khu 
lưu niệm chủ tịch Tơn Đức Thắng, Nhà tù Cơn Đảo, Quần thể di 
tích Cố đơ Huế, Thành nhà Hồ, Thánh địa Mỹ Sơn, Thắng cảnh 
Tràng An ­ Tam Cốc ­ Bích Động, Văn Miếu ­ Quốc Tử 
Giám, Vườn quốc gia Phong Nha ­ Kẻ Bàng, Vịnh Hạ Long, Đơ 
thị cổ Hội An và Đền Hùng.
Trong trường hợp di tích đã được xếp hạng mà sau đó có đủ căn 
cứ xác định là khơng đủ tiêu chuẩn hoặc bị huỷ hoại khơng có khả 
15


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 

 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

năng phục hồi thì người có thẩm quyền quyết định xếp hạng di tích 
nào có quyền ra quyết định huỷ bỏ xếp hạng đối với di tích đó. 
1.2 Lịch sử hang Co Phương.
  Đã 64 năm qua kể từ ngày định mệnh máy bay Pháp gầm rú 
trên bầu trời huyện Quan Hóa rồi thả bom xuống hang Co Phường ( 
Bản Sại ­ xã Phú Lệ) khiến tảng đá trên vách núi đổ xuống bịt kín 
cửa hang, chơn vùi 11 dân cơng hỏa tuyến cho tới bây giờ.
Hơn nửa thế kỷ trơi qua, hang Co Phương với rêu phong, cỏ dại 
mọc xung quanh, cảnh vật hoang sơ dường như vẫn khơng thay đổi, 
cửa hang vẫn chỉ là một hốc đá bởi những phiến đá bịt kín lối vào 
hang. Lá cờ Tổ quốc được treo trang trọng trên nóc của hang như 
một sự tri ân đối với những liệt sĩ đã khuất.
Chúng tơi trở về thăm hang Co Phường, nơi đã chơn vùi 11 liệt 
sĩ dân cơng hỏa tuyến ngày ấy vào một ngày giữa tháng 7. Cái ngày 
lịch sử định mệnh đớn đau ấy vẫn cịn ám ảnh ngun vẹn trong 
tâm trí của những cụ già bản Sại dù cho thời gian có đi qua.
Ngày ấy, địa phận  xã Phú Lệ là nơi trung chuyển lương thực, 
vũ khí cho chiến dịch Thượng Lào, Điện Biên Phủ. Lực lượng 
TNXP được huy động về đây xẻ núi làm đường, tham gia vận 
chuyển lương thực, vũ khí phục vụ chiến trường. Đây là địa bàn vơ 
cùng quan trọng bởi tuyến đường 15A chạy qua xã Phú Lệ là huyết 
mạch giao thơng đặc biệt đối với việc vận chuyển qn, vũ khí, 
lương thực phục vụ cho Điện Biên Phủ và Thượng Lào.

16


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Phủ Lệ ln là địa bàn bị thực dân Pháp đánh phá ác liệt nhất. 
Qn Pháp trú ở đồn Co Lương ( Hịa Bình, cách địa điểm này 8km 
). Chúng thường xun mở các cuộc càn qt sang Thanh Hóa nhằm 
cắt đứt tuyến đường vận chuyển qn lương cho chiến dịch Điện 
Biên Phủ.
Tại Phủ Lệ có hang Co Phương ( Cịn gọi là hang Co Phường 
theo tiếng Thái hay hang cây khế theo tiếng Kinh) là một hang núi 
do thiên nhiên kiến tạo trong lịng núi đá của dãy Pù Bo. Núi có 
chiều dài 60m, rộng 40m gồm các phiến đá lớn chồng xếp lên nhau, 
xung quanh núi là đồi đất. Hang có diện tích khoảng 18­20m2, nơi 
cao nhất của hang là 4m, càng đi sâu vào bên trong hang càng hẹp.
Vào những năm chống thực dân Pháp, hang Co Phường khơng 
chỉ là trạm qn lương mà cịn là nơi trú qn của bộ đội, TNXP và 
dân cơng hỏa tuyến. Lương thực, thực phẩm và vũ khí ngồi việc 
chuyển bộ bằng xe đạp thồ cịn được vận chuyển bằng đường 
ngược sơng Mã. Tới khu vực Phú Lệ, dịng sơng cạn, thuyền bè đi 
lại khó khăn được chuyển lên bờ và chuyển bộ. Đường 15A đoạn 
qua Phú Lệ, nơi có cầu Phú Lệ, cầu Vạn Mai thường bị máy bay 

giặc Pháp ném bom, bắn phá. Để đảm bảo giao thơng, đoạn đường 
này ln có lực lượng TNXP, dân cơng hỏa tuyến đảm nhiệm để 
giữ vững giao thơng thơng suốt.
Sau khi nhận nhiệm vụ trên, ngày 6/3/1953, huyện Thiệu Hóa 
đã tổ chức 3 trung đội dân cơng, mỗi trung đội biên chế 45 người 
lên Quan Hóa làm đường và cầu Phú Lệ. Từ ngày 17­30/3, đồn dân 
cơng huyện Thiệu Hóa tổ chức đan sọt, gánh đá làm đường Vạn 
17


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Mai. Ngày 31/3, đơn vị dân cơng huyện Thiệu Hóa được Ban chỉ huy 
cơng trường điều về làm cầu Phú Lệ.
Vào 3 giờ chiều ngày 2/4/1953, máy bay giặc Pháp thay nhau 
thả bom khốc liệt. 3 chiếc máy bay đã thả 3 quả bom xuống khu 
vực xã Phú Lệ, nhưng đau đớn nhất trong vụ xả bom kinh hồng 
vào chiều hơm đó là một trong 3 quả bom găm thẳng vào sườn núi 
Pù Bó rồi nổ tung. Cả một sườn núi đá rầm rầm tụt xuống chân núi, 
cửa ra vào duy nhất của hang Co Phường bị những phiến đá liền 
khối như gian nhà bít kín. 
Đồng đội và nhân dân đã dùng mọi cách nhưng ngày đó cơng cụ 
thơ sơ, chỉ là búa, cuốc, xẻng, xà beng nên việc phá một tảng đá lấp 
cửa hang Co Phường là một điều khơng tưởng và sau đó đành bất 

lực, khơng có cách nào cứu những người mắc kẹt trong hang. 11 
người của tiểu đội dân cơng xã Thiệu Ngun, huyện Thiệu Hóa 
đang trú ẩn trong hang bị mắc kẹt trong đó cho đến chết. Cái ngày 
định mệnh ấy đã chơn vùi 11 dân cơng hỏa tuyến tại hang Co 
Phường hơn nửa thế kỷ qua. Các anh chị đã ngã xuống lúc chỉ mới 
18, đơi mươi và có những người chưa lập gia đình. Họ đã mãi mãi 
nằm lại trong lịng đất, cuộc đời của những liệt sĩ TNXP ở đây 
cũng giống như câu chuyện của 10 cơ gái Đồng Lộc hay ở "hang 
Tám Cơ" vậy. Họ là những người đã góp xương máu làm nên chiến 
thắng lịch sử 30/4/1975. 
Nỗi ám ảnh vẫn cịn hằn trong đơi mắt của cụ Hà Văn Nhậm, 
người con của bản Sại. Năm nay cụ Nhậm cũng đã ngồi 90 tuổi 
rồi thế nhưng nhắc về cái ngày định mệnh ấy, đơi mắt cụ nhìn xa 
18


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

xăm, giọng cụ khắc khoải: “Sau tiếng nổ rung trời, tơi thấy xung 
quanh trở nên hoang tàn, cảnh tượng hãi hùng, chỉ thấy xác người và 
máu tràn lan khắp một vùng. Nơi hang Co Phương tiếng kêu la thảm 
thiết, nhiều người dân tập trung tìm cách cứu các anh chị nhưng vơ 
vọng vì khối đá q lớn. Người dân chỉ cịn cách đưa thức ăn qua 
máng luồng rồi đưa vào hang nhưng có lẽ khơng thành. Khoảng 10 

ngày sau thì khơng cịn thấy tiếng kêu la nữa. Dân làng hiểu rằng, 
các anh chị đã ra đi rồi”.
Đến nay số lượng chính xác về số người chết kẹt trong hang 
Co Phường vẫn chưa được tìm hiểu chính xác. Tuy nhiên theo 
những cụ cao niên trong bản thì có khoảng hơn 50 người thiệt 
mạng ở cả trong và ngồi hang, bao gồm TNXP, dân cơng và người 
dân xã Phú Lệ. Trong số người chết nói trên, hiện tại đã có 16 
TNXP đã được Nhà nước cơng nhận là liệt sỹ.
Ngày nay, phương án di dời tảng đá lớn để tìm hài cốt liệt sĩ ở 
hang Co Phường đã được đề cập tuy nhiên do việc tìm được hài cốt 
và xác định danh tính sẽ gặp nhiều khó khăn vì thế thân nhân các 
liệt sĩ đã thống nhất giữ ngun vị trí những người đã n nghỉ trong 
lịng hang. 
Tiểu kết 
Các nội dung trong chương 1tơi đã trình bày cơ  sở  lý luận về 
di tích và khái qt về di tích như: Cơ sở lý luận, khái niệm, phân 
loại,  di tích lịch sử  ­ văn hóa,  di tích kiến trúc nghệ  thuật,li tích 
khảo cổ, di tích lịch sử cách mạng, phân cấp di tích, lịch sử hang 
Co Phương. Để có thêm những kiến thức về di tích,đặc biệt là về 
19


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

khu di tích hang Co Phương, hơn nữa là nền tảng để  tìm hiểu về 
thực trạng của khu di tích lịch sử hang Co Phương được đề cập ở 
chương 2.

20


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Chương 2
 ĐẶC ĐIỂM CỦA KHU DI TÍCH LỊCH SỬ HANG CO 
PHƯƠNG.
 2.1. Đặc điểm của khu di tích hang Co Phương
Sáng ngày 24 tháng 07 năm 2012, UBND tỉnh phối hợp cùng Sở 
LĐTBXH và các ngành liên quan đã làm lễ dâng hương khánh thành 
khu tưởng niệm và cơng bố quyết định cơng nhận di tích lịch sử 
cách mạng cấp tỉnh đối với hang Co Phường thuộc xã Phú Lệ, 
huyện vùng cao Quan Hóa. Cơng trình do Sở LĐTBXH làm chủ đầu 
tư với tổng vốn xây dựng hơn 6 tỉ đồng. 
Khu di tích lịch sử gồm có: sân chùa, cột cờ, bái đường, bia 
tượng niệm, hang.
        2.1.1. Sân đền:  
Sân đền của hang co phường  được bày đặt các chậu cảnh, các 
loại hoa và hàng cây xanh được trồng theo hàng quanh sân đền với 

mục đích làm tăng thêm cảnh sắc thiên nhiên cho ngơi chùa và che 
bóng mát.
Diện tích của sân đền phụ thuộc vào những điều kiện và đặc 
điểm riêng của từng chùa. Riêng hang co phường có diện tích 
khoảng 30­40 mét vng. Bề mặt sân đền được ốp lát gạch đỏ hết 
khắp mặt sân. Và đặc biệt ngơi đền này được chia làm hai phần sần 
với hai bục sân, đường lên nối hai phần sân này là nhũng bậc thềm, 
ốp lát bằng đá xanh. Phân sân đền là một khoảng sân rơng dãi.

21


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Ở sân đền thường diễn ra các chương trình văn nghệ, cũng như 
các lễ hội do người dân Phú Lệ tổ chức vào các ngày lễ như mồng 
02 tháng 09 (tết độc lập), ngày 27 tháng 07 (Ngày thương binh liệt 
sỹ) hàng năm, tết ngun đán. Bên cạnh các chương trình văn nghệ, 
lễ dâng hương là phần chính trong các ngày đó. Đó là lịng biết ơn 
của tồn Đảng, tồn dân địa phương xã Phú Lệ đối với cơng lao của 
nhưng người đã hy sinh thân mình cho tổ quốc nói chung, và xã Phú 
Lệ nói riêng.

2.1.2. Bái đường:  

Từ dưới sân đền, để đi được đến đây phải đi lên một số bậc 
thềm. Lớp kiến trúc duy nhất của ngơi đền là nhà bái đường ( hay 
cịn gọi là tiền đường, nhà thiêu hương ) mà người dân nơi đây hay 
gọi là đền. Vì ngay xưa khi chưa được cơng nhận nơi đây là khu di 
tích lịch sử cách mạng người dân đã tự lập ngơi đền bằng gỗ,tre 
nứa mộc mạc để thờ cúng. Mãi đên năm 2012, mới được UBND 
tỉnh cơng nhận và hộ trợ chi phí xây dựng được khn viên, bái 
đường cùng cơ sở hạ tầng của cả khu di tích. Bái đường được xây 
dựng với bốn cột trụ xi măng vũng chắc và hai mái lập bằng ngói 
đỏ. Ở nhà bái đường đặt bia đá ghi danh các anh hùng liệt sỹ đã 
nằm xuống ở hang Co Phương. Giữa bái đường là hương án, nơi 
thắp hương chính. Thơng thường người đến lễ thắp hương ở đây.

22


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Chiến tranh đã lùi xa, đất nước đã thống nhất, nhưng hậu quả 
của chiến tranh để lại những đau thương mất mát khơng thể bù đắp 
được. Hàng năm, ngày thương binh, liệt sĩ ngày 27 tháng 07 đã trở 
thành ngày tồn dân tưởng nhớ, tri ân những người có cơng với 
nước, ngày có ý nghĩa lịch sử, chính trị xã hội sâu sắc, mang đậm 
truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Ngồi ngày 27 

tháng 07, người dân và chính quyền địa phương xã Phú Lệ cịn tổ 
chức các lễ dâng hương ngày mùng 02 tháng 09 hằng năm.
2.1.3 Cột cờ: 
Nằm giữa sân đền là cột cờ tổ quốc có chiều cao khoảng 3m, 
cột cờ được xây dựng với nền móng vững chắc, cây cột là bằng 
inox trịng với đừng kính 60cm. Cột cờ là biểu tưởng của sự vinh 
quang là niềm tự hịa của dân tộc Việt Nam. Màu đỏ của lá cờ là 
màu sương máu của các anh,các chị TNXP, Đồn dân cơng huyện 
Thiệu Hóa đã mãi mãi nằm trong hang Co Phương và các anh hùng 
liệt sỹ đã hy sinh vì độc lập tổ quốc. Cột cờ trang nghiêm giữa sân 
đền, lá cờ tung bay trên bầu trời của hịa bình và độc lập của đất 
nước. Nhờ cơng lao của các anh, các chị người hy sinh vì tổ quốc 
hơm nay.

2.1.4. Bia tượng niệm :
Bia tượng niệm được xây dựng bằng khối bê tơng  với chiêù 
cao hơn 3m, rộng 1m. Trên bia được khắc tên 11 liệt sỹ hy sinh do 
máy bay Pháp ném bom sát hại. Đó là 11 dân cơng hỏa tuyến xã 
23


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

Thiệu Hóa, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa đang làm nhiệm vụ 

chiến dịch thượng Lào. 
Và dưới đây là danh sách 11 liệt sỹ đã hy sinh tại hang Co 
Phương xã Phú Lệ :
DANH SÁCH 11 LIỆT SỸ HY SINH NGÀY 2/4/1953.
STT

Họ Và Tên

Năm Sinh

01

Nguyễn Thị Diễu

 1933

03 

Nguyễn Chi Hồng

1924

04

Nguyễn Thị Hội

1933

05

Nguyễn Thị Mứt

1932

06

Nguyễn Dung Phước

1919

07

Nguyễn Thị Thêm

1931

08

Nguyễn Chí Tồn

1926

09

Nguyễn Thị Toản

1932

10

Nguyễn Thị Tơ

1932

11

Nguyễn Thị Viên

1935

24


 LƯƠNG VĂN QUANG –  YOUTUBE 
 
 : 
  M
  ƯƠNG CA DA
̀
 

2.1.5. Hang :
Hang Co Phương (cịn gọi là hang Co Phường theo tiếng Thái 
hay hang cây khế  theo tiếng Kinh) là một hang núi do thiên nhiên 
kiến tạo trong lịng núi đá của dãy Pù Bó.” 
Vào những năm chống thực dân Pháp, hang Co Phường khơng  
chỉ là trạm qn lương mà cịn là nơi trú qn của bộ đội, TNXP và 
dân cơng hỏa tuyến. Lương thực, thực phẩm và vũ khí ngồi việc 
chuyển bộ  bằng xe  đạp thồ  cịn  được  vận chuyển bằng  đường 
ngược sơng Mã. Tới khu vực Phú Lệ, dịng sơng cạn, thuyền bè đi 

lại khó khăn được chuyển lên bờ  và chuyển bộ. Đường 15A đoạn 
qua Phú Lệ, nơi có cầu Phú Lệ, cầu Vạn Mai thường bị  máy bay  
giặc Pháp ném bom, bắn phá. Để đảm bảo giao thơng, đoạn đường 
này ln có lực lượng TNXP, dân cơng hỏa tuyến đảm nhiệm để 
giữ vững giao thơng thơng suốt.
Theo  khảo  sát   của  Sở  Văn  Hóa  ­  Thể   Thao  và  Du  lịch   tỉnh 
Thanh Hóa, hang Co Phương là hang núi do thiên nhiên kiến tạo núi 
có chiều dài 60m, rộng 40m gồm các phiến đá lớn chồng xếp lên 
nhau, xung quanh núi là đồi đất. Hang có diện tích khoảng 18­20m2, 
nơi cao nhất của hang là 4m, càng đi sâu vào bên trong hang càng 
hẹp, đó là cảnh vật nơi đây cịn lưu lại từ khi 3 chiếc máy bay Pháp 
thả  3 quả  bom xuống. Cảnh tượng thực dân Pháp ném 3 quả  bom 
trúng hang Co Phường ­ thuộc xã Phú Lệ, huyện Quan Hóa, tỉnh 
Thanh Hóa làm nhiều dân cơng hỏa tuyến hy sinh và vĩnh viễn nằm 
sâu dưới lịng núi cách đây 64 năm, vẫn chưa phai mờ trong tâm trí 
của một số người dân.
25