Báo cáo: Rà soát, phân tích, đánh giá và xây dựng kế hoạch phát triển chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo tỉnh Trà Vinh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1018.92 KB, 75 trang )
UBND TỈNH TRÀ VINH
DỰ ÁN AMD TRÀ VINH
ĐBSCL
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN
BÁO CÁO
RÀ SOÁT, PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ VÀ XÂY DỰNG
KẾ HOẠCH PHÁT TRIỂN CHUỖI GIÁ TRỊ
NGÀNH HÀNG LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH
Sản phẩm “Lúa Trà Vinh”
Nhóm nghiên cứu:
Võ Thị Thanh Lộc (Nhóm trưởng)
Nguyễn Văn Nhiều Em
Trương Hồng Võ Tuấn Kiệt
Huỳnh Hữu Thọ
Đoàn Minh Vương
Lâm Huôn
Nguyễn Thị Kim Thoa
Cần Thơ, tháng 2 2016
MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC BẢNG
......................................................................................................................................................
ii
DANH MỤC HÌNH
.......................................................................................................................................................
ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
........................................................................................................................................
iii
TÓM TẮT
......................................................................................................................................................................
iv
RÀ SOÁT, PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ VÀ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH PHÁT TRIỂN CHUỖI GIÁ TRỊ NGÀNH
HÀNG LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH
.........................................................................................................
1
I. GIỚI THIỆU
...............................................................................................................................................................
1
II. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
......................................................................................................................................
2
II.1 Mục tiêu chung
....................................................................................................................................................
2
II.2 Mục tiêu cụ thể
...................................................................................................................................................
2
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
...........................................................................................................................
2
III.1 Phương pháp tiếp cận
........................................................................................................................................
2
III.2 Phương pháp chọn vùng nghiên cứu và quan sát mẫu
......................................................................................
2
III.3 Cỡ mẫu và phương pháp chọn quan sát mẫu
...................................................................................................
4
III.4 Phương pháp thu thập dữ liệu
...........................................................................................................................
5
III.5 Phương pháp phân tích dữ liệu
..........................................................................................................................
6
IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
..................................................................................................................................
6
KHẢO SÁT, RÀ SOÁT, PHÂN TÍCH VÀ ĐÁNH GIÁ CHIẾN LƯỢC NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO
TỈNH TRÀ VINH ĐẾN NĂM 2015
..............................................................................................................................
7
1.1 TẦM NHÌN VỀ NGÀNH HÀNG LÚA GẠO ĐẾN NĂM 2015 CỦA TỈNH
.........................................................
7
1.2 CÁC CHIẾN LƯỢC NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH ĐÃ PHÊ DUYỆT
..............
7
1.3 ĐÁNH GIÁ CỤ THỂ CÁC GÓI CÔNG VIỆC NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH
10
..
1.3.1 Đánh giá của các Sở Ban ngành tỉnh Trà Vinh
...............................................................................................
10
1.3.1.1 Quy hoạch vùng sản xuất (gói số 1)
.......................................................................................................
10
1.3.1.2 Thành lập các THT, HTX (gói số 2)
........................................................................................................
11
1.3.1.3 Cải thiện chất lượng lúa, gạo (gói số 4)
................................................................................................
12
1.3.1.4 Cải tiến công nghệ sau thu hoạch (gói số 5)
..........................................................................................
12
1.3.1.5 Xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường (gói số 9):
...................................................................
14
1.3.2 Đánh giá chi tiết các hoạt động đến năm 2015
..............................................................................................
14
PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH NĂM 2015
...............................................................
23
2.1 MÔ TẢ CHUỖI GIÁ TRỊ GẠO TỈNH TRÀ VINH
...............................................................................................
23
2.1.1 Sơ đồ chuỗi giá trị gạo
...................................................................................................................................
23
2.1.2 Mô tả các tác nhân chuỗi giá trị lúa gạo
.........................................................................................................
24
2.1.2.1 Nông dân sản xuất lúa
.............................................................................................................................
24
2.1.2.2 Thương lái lúa
..........................................................................................................................................
39
2.1.2.3 Nhà máy xay xát
.......................................................................................................................................
41
2.1.2.4 Công ty tiêu thụ lúa gạo
...........................................................................................................................
43
2.1.2.5 Đại lý bán sỉ/lẻ gạo
.................................................................................................................................
44
2.1.3 Phân tích kinh tế chuỗi giá trị gạo tỉnh Trà Vinh
...........................................................................................
44
2.1.3.1 Phân tích giá trị gia tăng theo kênh thị trường
.........................................................................................
44
2.1.3.2 Phân tích tổng hợp kinh tế chuỗi giá trị gạo tỉnh Trà Vinh
....................................................................
46
V. PHÂN TÍCH SWOT CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH
..................................................................
49
1. Chiến lược đột phá
..............................................................................................................................................
49
2. Chiến lược điều chỉnh
.........................................................................................................................................
55
3. Chiến lược thích ứng
...........................................................................................................................................
55
4. Chiến lược phòng thủ
..........................................................................................................................................
56
VI. NHỮNG VIỆC CẦN LÀM NGAY TRONG NĂM 2016
.....................................................................................
57
VII. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
.......................................................................................................................
58
VII1. Kết luận
..............................................................................................................................................................
58
TÀI LIỆU THAM KHẢO
............................................................................................................................................
61
PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH ĐÁP VIÊN
.....................................................................................................................
63
PHỤ LỤC 2: THÔNG TIN CHUNG NÔNG DÂN
.....................................................................................................
68
i
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng I.1: Cơ sở chọn địa bàn nghiên cứu
.....................................................................................................................
4
Bảng I.2: Cơ cấu quan sát mẫu
....................................................................................................................................
5
Bảng 1.1: Đánh giá các chỉ tiêu theo gói công việc
....................................................................................................
15
Bang 2.1: C
̉
ơ câu giông lúa theo vu
́
́
̣ ............................................................................................................................
26
Bảng 2.2: Cơ câu giá thành 1kg lúa t
́
ươi và hiệu quả sản xuất lúa
..........................................................................
27
Bảng 2.3: Cơ câu giá thành và hi
́
ệu quả sản xuất theo vụ lúa và quy mô
................................................................
28
Bảng 2.4: Hiệu quả sản xuất lúa TB trên 1ha
............................................................................................................
29
Bảng 2.5: Sự tham gia các lớp tập huấn của nông dân
..............................................................................................
30
Bảng 2.6: Rủi ro và đánh giá các loại rủi ro của nông hộ
.........................................................................................
32
Bảng 2.7: Thu nhập trung bình nông hộ trồng lúa
.....................................................................................................
34
Bảng 2.8: Chi tiêu của nông hộ năm 2015
.................................................................................................................
35
Bảng 2.9: Hoạt động bán lúa của thương lái
.............................................................................................................
40
Bảng 2.10: Đối tượng bán của nhà máy xay xát
........................................................................................................
42
Bảng 2.11: Hoạt động bán lúa của Công ty
................................................................................................................
43
Bảng 2.12: Phân tích giá trị gia tăng theo kênh thị trường
..........................................................................................
45
Bảng 2.13: Phân tích tổng hợp kinh tế chuỗi giá trị gạo
...........................................................................................
46
Bảng 2.14: Tỷ suất lợi nhuận toàn chuỗi giá trị lúa gạo tỉnh Trà Vinh
....................................................................
47
Bảng I.3: Ma trận SWOT và các giải pháp chiến lược
..............................................................................................
53
DANH MỤC HÌNH
Trang
Hình 2.1 Sơ đồ chuỗi giá trị gạo tỉnh Trà Vinh năm 2015
.........................................................................................
23
Hình 2.2: Hoạt động vay vốn của nông dân
...............................................................................................................
31
ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
AEC
BĐKH
BVTV
Cty
DN
DNNVV
Đ
ĐBSCL
ĐX
EVFTA
GAP
HT
HTX
KH&ĐT
KIP
LMHTX
LT
LTTV
MOE
ND
NMXX
NN
NN&PTNT
PCT
Sở CT
SRI
SWOT
SX
TĐ
THT
Tp. HCM
TPP
UBND
VTNN
Cộng đồng kinh tế ASEAN
Biến đổi khí hậu
Bảo vệ thực vật
Công ty
Doanh nghiệp
Doanh nghiệp nhỏ và vừa
Đồng
Đồng bằng sông Cửu Long
Đông Xuân
Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – Châu Âu
Thực hành nông nghiệp tốt
Hè Thu
Hợp tác xã
Kế hoạch và đầu tư
Phương pháp phỏng vấn người am hiểu
Liên minh hợp tác xã
Lương thực
Lương thực Trà Vinh
Sai số cho phép
Nông dân
Nhà máy xay xát
Nông nghiệp
Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
Phó chủ tịch
Sở Công thương
Mô hình thâm canh lúa cải tiến
Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức
Sản xuất
Thu Đông
Tổ hợp tác
Thành phố Hồ Chí Minh
Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương
Uỷ ban nhân dân
Vật tư nông nghiệp
iii
TÓM TẮT
Trà Vinh là tỉnh có diện tích trồng lúa năm 2015 là 237.321 ha với sản lượng đạt
1,35 triệu tấn, đứng thứ 6 vùng đồng bằng sông Cửu Long sau Kiên Giang, An Giang,
Đồng Tháp, Long An và Sóc Trăng. So với 5 tỉnh đứng đầu về sản xuất lúa của vùng,
tỉnh Trà Vinh ít lợi thế cạnh tranh hơn về nhiều mặt, chẳng hạn thiếu vùng nguyên
liệu lúa có thương hiệu, thiếu hệ thống sấy, xay xát và lau bóng hiện đại tại địa
phương. Lúa chủ yếu bán qua thương lái (85,9%) để đưa đi tiêu thụ ở Tiền Giang và
Long An, nơi tập trung nhiều hệ thống xay xát hiện đại để xuất khẩu, thiếu các mô
hình liên kết kinh doanh giữa nông dân và công ty xuất khẩu lúa gạo mang tính ổn định
và bền vững về lâu dài; bất lợi hơn về nguồn nước ngọt so với các tỉnh khác; và rủi ro
do biến đổi khí hậu cao. Vì những lý do cơ bản này việc nghiên cứu nhằm rà soát,
phân tích, đánh giá và xây dựng kế hoạch phát triển chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo
tỉnh Trà Vinh để nâng cao thu nhập và lợi nhuận toàn chuỗi, góp phần phát triển ổn
định và bền vững chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo nói chung, nâng cao thu nhập cho hộ
trồng lúa nói riêng, đặc biệt là hộ nghèo và cận nghèo là rất cần thiết. Nghiên cứu dựa
trên Lý thuyết chuỗi giá trị của Kaplinsky và Morris (2001), phương pháp tiếp cận
chuỗi giá trị toàn cầu của GTZ Eschborn (2007) và tạo ra chuỗi giá trị tốt hơn cho
người nghèo (M4P, 2008) và bộ công cụ phân tích chuỗi giá trị của Võ Thị Thanh Lộc
và Nguyễn Phú Son (2013) cùng với 191 quan sát mẫu bao gồm các tác nhân và nhà hỗ
trợ chuỗi lúa gạo tỉnh Trà Vinh.
Kết quả nghiên cứu cho thấy có nhiều hỗ trợ từ địa phương để thay đổi giống
theo nhu cầu thị trường, khắc phục thủy lợi, tạo liên kết trong sản xuất tuy mức độ
còn thấp, năng suất và sản lượng tăng qua các năm, hiệu quả kinh tế sản xuất lúa khá
cao. Tuy nhiên, để sản xuất và tiêu thụ lúa có hiệu quả cao hơn, ổn định và bền vững
về lâu dài, nhóm nghiên cứu đã đề xuất 4 chiến lược gồm 12 giải pháp chiến lược và
19 hoạt động nâng cấp, đặc biệt là 8 hoạt động của chiến lược đột phá nhằm phát
triển liên kết kinh doanh nông dân – công ty.
iv
RÀ SOÁT, PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ VÀ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH
PHÁT TRIỂN CHUỖI GIÁ TRỊ NGÀNH HÀNG LÚA GẠO
TỈNH TRÀ VINH
I. GIỚI THIỆU
Trà Vinh là tỉnh duyên hải vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có khí hậu
nhiệt đới gió mùa với nền nhiệt độ cao và ổn định nên thuận lợi cho sản xuất nông
nghiệp và thuỷ sản. Thật vậy, kinh tế của tỉnh Trà Vinh chủ yếu dựa vào các ngành
hàng này. Cụ thể, diện tích đất nông nghiệp của tỉnh năm 2015 khoảng 148.024ha
(chiếm 63,2% tổng diện tích đất tự nhiên của tỉnh). Theo số liệu của Cục Thống kê
tỉnh và Sở Nông nghiệp và PTNT, năm 2015 hầu hết các chỉ tiêu chính của ngành tăng
không nhiều, thậm chí giảm so với năm 2014. Giá trị sản xuất toàn ngành nông nghiệp
(theo giá so sánh 1994) tăng 0,82%; trong đó nông nghiệp tăng 1,88%, thuỷ sản giảm
1,08% và lâm nghiệp giảm 2,65%. Riêng diện tích gieo trồng lúa (3 vụ, 2 vụ và 1 vụ
kết hợp nuôi thuỷ sản) trong năm 2015 là 237.321 ha, với sản lượng đạt 1,35 triệu tấn
và năng suất trung bình 5,73 tấn/ha. Trà Vinh là tỉnh có diện tích trồng lúa chiếm 5,6%
tổng diện tích trồng lúa của vùng ĐBSCL, đứng thứ 6 sau Kiên Giang, An Giang,
Đồng Tháp, Long An và Sóc Trăng. Mặc dù diện tích, năng suất và sản lượng lúa của
Trà Vinh năm 2015 đều tăng so với các năm trước nhưng những năm gần đây ảnh
hưởng của biến đổi khí hậu làm lượng mưa ít, chịu ảnh hưởng của gió chướng, thuỷ
triều cao gây ngập úng và hạn hán cục bộ làm ảnh hưởng lớn đến sản xuất lúa, nhất
là vụ hè thu. Ngoài ra, nguồn nước trực tiếp cung cấp cho Trà Vinh là từ sông Tiền và
sông Hậu thông qua dự án thuỷ lợi Nam Măng Thít nhưng vẫn thiếu nước ngọt vào
mùa khô, một phần do ảnh hưởng của thuỷ triều và xâm nhập mặn.
Ngoài ra, so với 5 tỉnh đứng đầu về sản xuất lúa của vùng ĐBSCL, tỉnh Trà
Vinh ít lợi thế cạnh tranh hơn về nhiều mặt, chẳng hạn như thiếu vùng nguyên liệu
lúa có thương hiệu như ST và Tài Nguyên Châu Hưng của Sóc Trăng; Nàng Hương
Chợ Đào, Tài Nguyên Chợ Đào, nàng Hoa và RVT của Long An; Jasmine và Jamonica
của An Giang; VĐ20, Jasmine và gạo hữu cơ Ngọc Đỏ hương dứa của Đồng Tháp; và
5.0007.000 ha Jasmine được liên kết tiêu thụ ổn định của Kiên Giang; Trà Vinh thiếu
cụm xay xát chế biến lớn của các tác nhân sau nông dân như các tỉnh khác; thiếu các
mô hình liên kết kinh doanh giữa nông dân và công ty xuất khẩu lúa gạo mang tính ổn
định và bền vững về lâu dài; bất lợi hơn về nguồn nước ngọt so với các tỉnh khác; và
rủi ro do biến đổi khí hậu cao. Vì những lý do này nên sản xuất lúa và tiêu thụ lúa gạo
hiện tại của Trà Vinh còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức như nắng nóng kéo
dài, lượng mưa ít làm thiếu nước cục bộ và gây thiệt hại trên nhiều diện tích, đặc biệt
lúa vụ Hè Thu; nông dân thiếu vốn sản xuất; giá nguyên liệu, các loại vật tư đầu vào
duy trì ở mức cao, trong khi giá bán lúa không ổn định; việc liên kết trong sản xuất và
tiêu thụ lúa gạo còn nhiều khó khăn đã tác động mạnh đến hoạt động sản xuất, kinh
doanh của ngành hàng lúa gạo. Mặc dù trong thời gian qua có nhiều chính sách hỗ trợ
1
phát triển nông nghiệp, nông thôn của tỉnh cũng như sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và
hỗ trợ của các ngành, các cấp trong việc tổ chức triển khai thực hiện Đề án tái cơ cấu
ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững nhưng
việc thu hút đầu tư và liên kết kinh doanh còn rất hạn chế. Do vậy, việc “ Rà soát,
phân tích, đánh giá và xây dựng kế hoạch phát triển chuỗi giá trị ngành hàng lúa
gạo tỉnh Trà Vinh” là rất cần thiết, đặc biệt là các giải pháp đột phá nhằm tăng thu
nhập và hiệu quả ngành hàng lúa gạo của tỉnh.
II. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
II.1 Mục tiêu chung
Rà soát, phân tích, đánh giá và xây dựng kế hoạch phát triển chuỗi giá trị ngành
hàng lúa gạo tỉnh Trà Vinh nhằm nâng cao thu nhập và lợi nhuận toàn chuỗi, góp phần
phát triển ổn định và bền vững chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo nói chung, nâng cao
thu nhập cho hộ trồng lúa nói riêng, đặc biệt là hộ nghèo và cận nghèo.
II.2 Mục tiêu cụ thể
Rà soát, phân tích và đánh giá thực trạng sản xuất và tiêu thụ lúa gạo tỉnh
Trà Vinh đến năm 2015
Phân tích chuỗi giá trị lúa gạo tỉnh Trà Vinh năm 2015
Đề xuất kế hoạch nâng cấp chuỗi giá trị lúa gạo tỉnh Trà Vinh từ năm
2016
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
III.1 Phương pháp tiếp cận
Lý thuyết chuỗi giá trị của Kaplinsky và Morris (2001), phương pháp tiếp cận
chuỗi giá trị toàn cầu của GTZ Eschborn (2007) và tạo ra chuỗi giá trị tốt hơn cho
người nghèo (M4P, 2008) và bộ công cụ phân tích chuỗi giá trị của Võ Thị Thanh Lộc
và Nguyễn Phú Son (2013) được ứng dụng để giải quyết các mục tiêu nghiên cứu của
đề tài.
III.2 Phương pháp chọn vùng nghiên cứu và quan sát mẫu
Tiêu chí chọn vùng nghiên cứu là huyện và xã có diện tích và sản lượng lúa lớn
năm 2015, sau đó kết hợp với hai tiêu chí xã có ảnh hưởng biến đổi khí hậu và tỷ lệ
hộ nghèo và cận nghèo cao được ưu tiên chọn. Theo tiêu chí diện tích và sản lượng lúa
thì 4 huyện có diện tích và sản lượng lúa đại diện 68,7% cho tỉnh Trà Vinh là huyện
Càng Long, Châu Thành, Trà Cú và Cầu kè. Kết hợp với hai tiêu chí xã có ảnh hưởng
biến đổi khí hậu và tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo của 7 huyện trong vùng dự án thì 6
xã được chọn làm địa bàn nghiên cứu bao gồm xã Huyền Hội, Mỹ Chánh, Đa Lộc, Tân
Hiệp, Đại An và Châu Điền. Các tiêu chí trên được cụ thể trong Bảng I.1 dưới đây:
2
3
Bảng I.1: Cơ sở chọn địa bàn nghiên cứu
2014
S
T
T
2015
%hộ
Sản
nghèo
lượng
& CN
(ha)
Diện tích
gieo
trồng
(ha)
Sản
lượng
(tấn)
Diện
tích gieo
trồng
(ha)
Xã Bình Phú
4,165
23,755
4,097
24,618
27,9
2
Xã Huyền Hội
7,200
44,640
7,200
47,520
29,5
3
Xã Phương Thạnh
3,900
21,645
3,900
22,113
35,4
II
Huyện Châu Thành
24,100
139,356
24,065
147,346
1
Xã Mỹ Chánh
5,655
34,311
5,655
36,333
41,3
2
Xã Đa Lộc
7,040
37,756
7,040
42,240
48,0
3
Xã Lương Hoà
3,035
17,360
3,005
16,707
30,4
4
Xã Song Lộc
7,350
44,829
7,350
46,789
34,6
5
Xã Hoà Lợi
1,020
5,100
1,015
5,278
35,1
I
Huyện/Xã
Huyện Càng Long
III
Huyện Trà Cú
10,858
57,344
10,939
59,577
1
Xã Thanh Sơn
2,272
11,999
2,355
12,325
2
Xã An Quãng Hữu
2,451
13,483
2,448
14,528
3
Xã Tân Hiệp
5,330
28,203
5,366
29,040
43,3
4
Xã Đại An
804
3,660
771
3,683
36,8
IV
Xã có
ảnh
hưởng
BĐKH
Cầu Kè
1
Phong Phú
5,550
36,445
5,452
37,782
2
Châu Điền
6,528
42,432
6,448
42,556
35,6
3
Hoà Ân
3,665
22,357
3,630
23,595
4
Phong Thạnh
5,814
38,954
5,812
40,104
5
Hoà Tân
1,580
9,767
1,710
10,325
X
X
X
Nguồn: Dự án AMD Trà Vinh, 2015
III.3 Cỡ mẫu và phương pháp chọn quan sát mẫu
Phương pháp xác định cỡ mẫu dựa vào đặc tính dữ liệu. Cách xác định này phụ
thuộc vào ba yếu tố: (1) Độ biến động của dữ liệu, (2) Độ tin cậy trong nghiên cứu và
(3) sai số cho phép MOE. Công thức tính như sau:
4
n =
[ p (1 p )] 2
Z /2
MOE 2
Trong đó: Độ biến động dữ liệu:
V = p(1 p) => max
p – p2 => max
1 – 2p = 0
p = 0,5 => p(1p) = 0,25
Chọn độ tin cậy trong nghiên cứu là 95%, suy ra α = 5% = 0,05
và α/2 = 0,025, tra bảng phân phối Z ta có Z 0,025 = 1,96
Chọn sai số cho phép MOE là 10%, ta có: n = 96
Vậy cỡ mẫu ít nhất phải là 96. Trong nghiên cứu này, cỡ mẫu 230 là rất phù hợp
cho thống kê suy rộng từ mẫu cho tổng thể.
Cỡ mẫu quan sát là 230 bao gồm tất cả các tác nhân tham gia chuỗi (nông dân,
thương lái, NMXX, đại lý bán sỉ/lẻ và công ty), nhà hỗ trợ chuỗi và đại biểu dự hội
thảo. Phương pháp chọn quan sát mẫu đối với nông dân trồng lúa là phương pháp phi
ngẫu nhiên có điều kiện (hộ có trồng và bán lúa ít nhất 7 năm), các tác nhân sau nông
dân được chọn theo phương pháp liên kết chuỗi (Bảng I.2).
Bảng I.2: Cơ cấu quan sát mẫu
STT
Đối tượng
Số quan
sát mẫu*
Phương pháp phi ngẫu nhiên có điều kiện
1
Nông dân
2
Thương lái
3
NMXX
11
Phương pháp theo liên kết chuỗi
4
Công ty
7
Phương pháp theo liên kết chuỗi
5
Đại lý sỉ/lẻ
7
Phương pháp theo liên kết chuỗi
6
Nhà hỗ trợ
15
Phỏng vấn KIP
7
Đại biểu hội thảo
69
Tổ chức ngày 19/02/2016 tại Trà Vinh
Tổng cộng
112
Phương pháp
9
Phương pháp theo liên kết chuỗi***
230
(*) Xem danh sách chi tiết trong phụ lục 1
(***) Phỏng vấn người sau theo kết quả người trước, thí dụ nông dân bán cho thương lái nào thì tìm
người đó phỏng vấn tiếp …
III.4 Phương pháp thu thập dữ liệu
Dữ liệu thứ cấp:
Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thống kê của các sở/ban ngành
của tỉnh có liên quan; các báo cáo hàng năm, thống kê hàng năm và những định hướng
5
kế hoạch trong tương lai liên quan đến sản xuất và tiêu thụ lúa gạo; tài liệu dự án, báo
cáo sơ kết chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị lúa gạo của tỉnh đã phê duyệt. Các tài liệu
hội thảo, công trình nghiên cứu của các Viện/Trường; tài liệu tham khảo của Trung
tâm học liệu trường Đại học Cần Thơ và một số trang Web có liên quan đến lĩnh vực
lúa gạo trên mạng internet…
Dữ liệu sơ cấp:
Sử dụng phương pháp phỏng vấn người am hiểu (KIP) bằng bảng hỏi bán cấu
trúc đối với nhóm đối tượng là các tác nhân hỗ trợ/thúc đẩy của các sở ban ngành.
Sử dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp với bảng hỏi cấu trúc đối với tất cả
tác nhân tham gia chuỗi (nông dân, thương lái, NMXX, đại lý bán sỉ/lẻ và công ty).
Phỏng vấn sâu tổ trưởng THT sản xuất lúa
Hội thảo cấp tỉnh góp ý hoàn chỉnh kế hoạch nâng cấp chuỗi giá trị lúa gạo
III.5 Phương pháp phân tích dữ liệu
Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu các phương pháp phân tích dưới đây được sử
dụng:
Phân tích SWOT toàn chuỗi ngành hàng
Phân tích lợi ích chi phí
Phân tích rủi ro theo chuỗi cung ứng của Steve (2008)
Phân tích chuỗi giá trị theo cách tiếp cận toàn cầu của GTZ (2007)
Bộ công cụ phân tích chuỗi giá trị của Võ Thị Thanh Lộc và Nguyễn Phú Son
(2013)
Kiểm định Ttest sự khác biệt số trung bình giữa hai nhóm hộ có diện tích lúa
trên 1ha và dưới 1ha.
Phương pháp crosstab để kiểm định mối quan hệ giữa việc tham gia tập huấn
và năng suất theo quy mô.
IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
Kết quả và thảo luận của báo cáo sẽ chia làm 2 phần:
Phần 1 liên quan đến kết quả “Khảo sát, rà soát, phân tích và đánh giá chiến
lược nâng cấp chuỗi giá trị lúa gạo tỉnh Trà Vinh đến năm 2015”.
Phần 2 bao gồm kết quả “Phân tích chuỗi giá trị lúa gạo năm 2015 của tỉnh
Trà Vinh”, kết hợp với kết quả Phần 1 từ đó đề xuất các giải pháp chiến lược nâng
cấp chuỗi giá trị lúa gạo tỉnh Trà Vinh trong thời gian tới.
Chú ý: Phần 1 và Phần 2 có cấu trúc và format riêng để dễ theo dõi:
6
PHẦN 1
KHẢO SÁT, RÀ SOÁT, PHÂN TÍCH VÀ ĐÁNH GIÁ CHIẾN LƯỢC
NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH ĐẾN NĂM 2015
Qua nghiên cứu chuỗi giá trị lúa gạo tỉnh Trà Vinh năm 2015 cùng với dữ liệu thứ cấp
của các Sở/ban ngành của tỉnh, nhóm nghiên cứu tiến hành đánh giá chung về tầm nhìn
và các chiến lược cũng như đánh giá cụ thể 11 hoạt động nâng cấp chuỗi giá trị lúa
gạo tỉnh đã phê duyệt.
1.1 TẦM NHÌN VỀ NGÀNH HÀNG LÚA GẠO ĐẾN NĂM 2015 CỦA TỈNH
Đến năm 2015, tỉnh Trà Vinh là tỉnh xuất khẩu gạo chất lượng cao và nông dân
trong tỉnh được liên kết hoàn toàn với thị trường và nâng cao lợi nhuận cho nông hộ.
Đánh giá chung về tầm nhìn: Sở Kế hoạch và Đầu tư đã phối hợp với Sở Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo
hướng gia tăng giá trị và phát triển bền vững, tham mưu ban hành chính sách khuyến
khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn theo Nghị định số
210 của Chính phủ (Quyết định số 04/2015/QĐUBND ngày 13/2/2015). Mặc dù hàng
năm hỗ trợ giống lúa chất lượng cao cho khoảng 34.000 ha, đầu tư sản xuất giống
khoảng 300 ha, đến nay có hơn 75% diện tích sử dụng giống lúa chất lượng cao và
gần 60% sử dụng giống xác nhận. Tuy nhiên, hiện nay (2015) diện tích trồng lúa chất
lượng cao đạt yêu cầu xuất khẩu đến các thị trường khó tính là không đáng kể. Nông
dân mới được liên kết đầu vào bởi vài công ty và chỉ liên kết đầu ra với công ty LT
TV, chiếm 0,2% (# 3.000 tấn năm 2015) trong tổng sản lượng lúa của tỉnh. Lúa Trà
Vinh chủ yếu bán qua thương lái (85,9%). Lợi nhuận người trồng lúa chỉ nâng cao
đáng kể đối với các nhóm THT/HTX có liên kết đầu vào và làm theo quy trình kỹ thuật
của công ty. Ngoài ra, các chương trình, kế hoạch thực hiện tái cơ cấu kinh tế nhìn
chung chưa được chú ý tận dụng thế mạnh, lợi thế cạnh tranh của ngành, của địa
phương; chưa chú ý triệt để đến tái cơ cấu liên quan đến việc tổ chức lại sản xuất
các chuỗi cung ứng sản phẩm có lợi thế cạnh tranh của địa phương, sản xuất nông
nghiệp còn nhỏ lẻ, tự phát, chưa gắn kết với thị trường (thiếu liên kết kinh doanh),
khả năng cạnh tranh về giá, về chất lượng chưa cao.
1.2 CÁC CHIẾN LƯỢC NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ LÚA GẠO TỈNH TRÀ
VINH ĐÃ PHÊ DUYỆT
1.
Tạo liên kết thị trường có hiệu quả cho tất các các tác nhân trong chuỗi
2.
Hỗ trợ việc tự tổ chức có hiệu quả của nông dân
7
3.
Nâng cao chất lượng sản phẩm đáp ứng yêu cầu thị trường xuất khẩu
4.
Cải tiến các quy trình, công nghệ canh tác và sau thu hoạch
5.
Thu hút đầu tư nước ngoài và tăng cường chế biến để nâng cao giá trị gia
tăng của chuỗi
6.
Xây dựng và quảng bá nhãn hiệu lúa gạo
7.
Đảm bảo sự hỗ trợ có hiệu quả và điều phối tốt giữa tất cả các sở ban
ngành có liên quan
Đánh giá chung về các chiến lược:
Chiến lược (1) Tạo liên kết thị trường có hiệu quả cho tất các các tác nhân trong
chuỗi: Đến năm 2015 tổng diện tích có liên kết đầu vào chỉ chiếm 9,8% tổng diện
tích trồng lúa của THT/HTX (3.589 ha/36.653ha) và chỉ khoảng 1,5% tổng diện tích
trồng lúa của tỉnh; Riêng liên kết đầu ra chỉ hơn 500 ha (khoảng 3.000 tấn lúa), chiếm
khoảng 0,2% tổng sản lượng lúa của tỉnh. Tuy tỷ lệ liên kết kinh doanh (cả đầu vào
lẫn đầu ra) không cao nhưng lợi nhuận có tăng lên so với không liên kết. Theo kết quả
phỏng vấn THT thì liên kết làm theo quy trình kỹ thuật của công ty thì năng suất cao
hơn 500kg/ha và chi phí giảm 23 triệu đồng/ha. Do vậy, cần tăng cường liên kết kinh
doanh giữa THT/HTX – Công ty trên địa bàn tỉnh.
Chiến lược (2), (3) và (4) Hỗ trợ việc tự tổ chức có hiệu quả của nông dân, nâng
cao chất lượng và cải tiến quy trình canh tác: Có rất nhiều hỗ trợ từ phía chính
quyền địa phương các cấp về giống, cải thiện các công trình thuỷ lợi trọng điểm phục
vụ đa mục tiêu phát triển kinh tế và ứng phó với biến đổi khí hậu , thành lập mới
THT/HTX, chuyển đổi diện tích sản xuất lúa kém hiệu quả sang trồng cây ngắn ngày
kết hợp nuôi thuỷ sản, vận hành, điều tiết các cống giữ ngọt, ngăn mặn phù hợp,
chính sách tổ chức và hỗ trợ xây dựng cánh đồng lớn, cơ giới hoá...
Tuy nhiên, đổi mới về công nghệ còn chậm, sức cạnh tranh không cao. Việc
triển khai thực hiện liên kết, hợp tác, xây dựng cánh đồng lớn còn khó khăn, bước đầu
chỉ mới xây dựng được mô hình mẫu trên lúa với diện tích không lớn (trên 3.300 ha) và
chỉ liên kết được đầu vào; việc gắn kết với các doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm
không đáng kể. Thực hiện kế hoạch chuyển đổi diện tích đất trồng lúa kém hiệu quả
sang trồng cây hàng năm khác, kết hợp nuôi thuỷ sản còn chậm và chưa đạt yêu cầu.
Trong khi đó, việc sản xuất tự phát như trồng cam sành trên đất lúa, nuôi cá lóc tràn
lan gây ô nhiễm môi trường và phá vỡ quy hoạch, khó quản lý. Ứng dụng khoa học,
công nghệ mới trong sản xuất, thu hoạch, bảo quản, chế biến sau thu ho ạch còn
chậm, chất lượng sản phẩm không cao, đưa vào thị trường chủ yếu ở dạng thô, thiếu
8
sức cạnh tranh, không nâng cao được chuỗi giá trị các ngành hàng thế mạnh. Chất
lượng, hiệu quả hoạt động của hợp tác xã và tổ hợp tác còn nhiều mặt yếu kém ; chưa
chủ động, còn trông chờ vào sự hỗ trợ của nhà nước. Riêng công tác nhà nước về
giống, vật tư đầu vào cho sản xuất, chất lượng nông sản, thuỷ sản, vệ sinh an toàn
thực phẩm còn nhiều hạn chế, yếu kém và lúng túng. Vẫn còn tình trạng lạm dụng
thuốc trừ sâu. Tỷ lệ cơ sở sản xuất, kinh doanh vật tư nông nghiệp qua kết quả kiểm
tra, đánh giá chưa đạt yêu cầu còn cao và chậm được cải thiện. Hơn nữa, khu vực
nông nghiệp, nông thôn vốn có nhiều rủi ro... nên doanh nghiệp ít mạnh dạng đầu tư.
Chiến lược (5): Thu hút đầu tư nước ngoài và tăng cường chế biến để nâng cao
giá trị gia tăng. Tỉnh đã mời được 08 doanh nghiệp tham gia đầu tư vào nông nghiệp,
nông thôn với tổng vốn đầu tư khoảng 130 tỷ đồng; 05 doanh nghiệp đầu tư xây
dựng; 6 cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm tập trung ; 2 doanh nghiệp đầu tư sản xuất
giống thuỷ sản; 01 doanh nghiệp đầu tư trồng rừng; 05 doanh nghiệp đăng ký và đang
làm thủ tục chuẩn bị đầu tư vào lĩnh vực chăn nuôi và sản xuất trồng trọt với vốn đầu
tư khoảng 65 tỷ đồng. Ngoài ra, còn có 23 doanh nghiệp tham gia chuỗi liên kết, xây
dựng cánh đồng lớn (Báo cáo Sở Công Thương, 2015). Tuy nhiên, đến năm 2015, tỉnh
chưa thu hút được vốn đầu tư nước ngoài cũng như trong nước về việc xây dựng hệ
thống dây chuyền chế biến lúa gạo chất lượng cao từ khâu sấy lúa – xay xát – đánh
bóng – tách màu – đóng gói – kho dự trữ và xuất khẩu.
Chiến lược (6): Xây dựng và quảng bá nhãn hiệu lúa gạo . Cuối năm 2011, Sở
Khoa học – Công nghệ triển khai thực hiện dự án tạo lập, quản lý và phát triển nhãn
hiệu chứng nhận “Châu Điền” cho sản phẩm gạo hữu cơ sinh học. Tổ chức 02 cuộc
hội thảo liên kết thị trường cho cánh đồng mẫu lớn tại huyện Tiểu Cần và Cầu Kè.
Kết quả tiếp tục ký kết hợp đồng liên kết đầu vào với các công ty, doanh nghiệp
(Công ty thuốc BVTV An Giang, Công ty phân bón Bình Điền, tổ giống Chín Táo…)
cung cấp giống, phân, thuốc cho nông dân đến cuối vụ thu hồi. Sở Công thương và
Công ty lương thực Trà Vinh xây dựng kế hoạch thu mua lúa hàng hoá trong dân đạt
chuẩn xuất khẩu theo hợp đồng, tránh tình trạng thiệt thòi cho nông dân khi lúa rớt giá.
Tuy nhiên, hiện nay (2015) Tỉnh chưa thực hiện được và cũng không thể thực hiện
được nhãn hiệu khi chưa có vùng nguyên liệu chuẩn cho việc xuất khẩu. Cũng lưu ý
rằng nhãn hiệu và thương hiệu lúa gạo thuộc về giống lúa và công ty xuất khẩu trực
tiếp làm nên nhãn hiệu và thương hiệu; tên địa phương (Tỉnh/huyện/xã) chỉ phục vụ
truy xuất nguồn gốc, chỉ dẫn địa lý. Vì vậy, rất cần chính sách kêu gọi công ty đầu tư
xây dựng vùng nguyên liệu cũng như xây dựng hệ thống chế biến hoàn chỉnh, từ đó
tăng tính khả thi khi xây dựng nhãn hiệu và thương hiệu về lâu dài.
Chiến lược (7): Đảm bảo sự hỗ trợ có hiệu quả và điều phối tốt giữa tất cả các
sở ban ngành có liên quan.
Trong hai năm 2010 và 2011, rất nhiều cuộc họp và hội thảo giữa các Sở Ban
ngành tỉnh Trà Vinh để thống nhất kế hoạch và trách nhiệm nâng cấp chuỗi giá trị lúa
9
gạo của tỉnh. Theo sơ kết năm 2011 của tỉnh, có rất nhiều hoạt động được thực hiện
liên quan đến quy hoạch vùng sản xuất, thành lập THT/HTX, cải thiện chất lượng lúa
gạo, cải thiện công nghệ sau thu hoạch, phát triển thị trường (xem phần 3 bên dưới).
Tuy nhiên, cho đến nay (2015) các Sở/ban ngành có phối hợp tổ chức hội nghị thành
lập HTX trên mô hình cánh đồng lớn. Phối hợp với cơ quan Thường trực phía Nam
Liên minh HTX Việt Nam, Công ty Cổ phần Vật tư tổng hợp và phân bón Hoá sinh
(thuộc Bộ Quốc phòng) tổ chức hội thảo triển khai chương trình “Hỗ trợ cung ứng
vật tư nông nghiệp tập trung qua HTX” cho các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh,
với 30 đại biểu là Giám đốc HTX, Tổ trưởng THT trên lĩnh vực nông nghiệp tham dự,
tham dự nghiệm thu máy sấy lúa do Công ty giống cây trồng Miền Nam hỗ trợ cho
HTX nông nghiệp Nhị Trường. Cùng với một số Sở ngành, chính quyền địa phương
bàn giải pháp tháo gỡ khó khăn cho khu vực kinh tế tập thể, làm việc thành lập HTX
theo mô hình kiểu mới; xây dựng mô hình để tổ chức tập huấn về kỹ thuật, liên kết
thị trường theo kế hoạch xây dựng mô hình. Tiếp và làm việc với Liên minh HTX
thành phố Hồ Chí Minh đến trao đổi, học tập mô hình, giao lưu kinh tế hàng hoá tại
tỉnh Trà Vinh.
Tuy nhiên, một số Sở/ban ngành có nhận xét “Sự phối hợp giữa các ngành, các
cấp trong triển khai thực hiện nhiệm vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn có lúc thiếu
chặt chẽ và chưa đồng bộ. Vai trò quản lý nhà nước của cơ quan chuyên ngành và
chính quyền các cấp chưa được phát huy đúng mức”, “một số hoạt động chưa thể
triển khai trong thực tiễn do thiếu tính khả thi trong liên kết hỗ trợ và chỉ trên giấy
tờ”.
Riêng nhóm nghiên cứu thấy rằng, kế hoạch được tỉnh và các sở ban ngành
thảo luận rất thấu đáo, phân công rõ ràng và có cơ quan chịu trách nhiệm và cơ quan
phối hợp nhưng việc thực hiện còn chậm do cả nguyên nhân khách quan và chủ quan
liên quan đến kinh phí cũng như một số gói công việc đưa ra chưa có cơ sở thực tiễn
qua nghiên cứu để đề xuất, ngay cả việc đầu tư phát triển THT/HTX còn trùng lắp
giữa các sở ban ngành với nhau nên hiệu quả đạt chưa cao hoặc hoạt động không thể
thực hiện được như mô tả cụ thể các phần tiếp theo dưới đây.
1.3 ĐÁNH GIÁ CỤ THỂ CÁC GÓI CÔNG VIỆC NÂNG CẤP CHUỖI GIÁ TRỊ
LÚA GẠO TỈNH TRÀ VINH
1.3.1 Đánh giá của các Sở Ban ngành tỉnh Trà Vinh
Theo sơ kết đánh giá của các Sở/ban ngành tỉnh trong 10 tháng đầu tiên thực
hiện các chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị lúa gạo năm 2011, một số gói công việc đã
tiến hành về Quy hoạch sản xuất, Thành lập HTX/THT, Cải thiện chất lượng lúa
gạo, Cải thiện công nghệ sau thu hoạch và Xây dựng thương hiệu và phát triển thị
trường. Cụ thể như sau:
1.3.1.1 Quy hoạch vùng sản xuất (gói số 1)
Hoàn thành và trình UBND tỉnh phê duyệt quy hoạch đầu tư phát triển vùng
lúa chất lượng cao tỉnh Trà Vinh giai đoạn 20102015 và định hướng đến năm 2020
10
(theo Quyết định số 898/QĐUBND, ngày 19/5/2010). Trong năm 2011 diện tích sản
xuất lúa chất lượng cao 13.006 ha, đạt 50,6% kế hoạch, chiếm 5,6% diện tích gieo
trồng của tỉnh, năng suất bình quân 6,07 tấn/ha, cao hơn kế hoạch 0,57 tấn/ha, cao hơn
0,89 tấn/ha so năng suất chung toàn tỉnh (5,18 tấn/ha), chủ yếu là các giống OM 6162,
OM 4900, OM 5451, OM 5472, OM 6976, OM 6932; Kế hoạch năm 2012 diện tích sản
xuất lúa chất lượng cao tăng 37.800 ha tập trung chủ yếu ở 41 xã của 05 huyện. Năm
2015 có hơn 75% diện tích sử dụng giống lúa chất lượng cao và gần 60% sử dụng
giống xác nhận; 100% khâu làm đất, bơm tát nước, trên 98% khâu thu hoạch và 50 –
60% khâu gieo sạ, phun thuốc, sấy lúa bằng cơ giới hoá.
Thực hiện 37 mô hình sản xuất lúa chất lượng cao theo phương pháp cùng
nông dân ra đồng với diện tích 380 ha và 762,26 ha mô hình cánh đồng mẫu lớn tại các
xã Phong Phú (Cầu Kè), Tân Sơn (Trà Cú), Phú Cần (Tiểu Cần) đã góp phần đáp kể
trong tổ chức sản xuất hiệu quả và tăng năng suất lúa toàn tỉnh.
Năng suất lúa bình quân của tỉnh đã tăng từ 4,79 tấn/ha năm 2008 lên 5,18
tấn/ha năm 2012. Năng suất trung bình năm 2015 là 5,73 tấn/ha, đặc biệt đối với các
THT/HTX có liên kết đầu vào với các công ty năng suất tăng lên 67 tấn/ha.
Công tác thuỷ lợi đã thực hiện nạo vét các kênh cấp 2, kênh nội đồng, đầu
tư gia cố, sửa chữa các cống ngăn mặn, điều tiết nước ngọt phục vụ tưới, tiêu nội
đồng với tổng chiều dài kênh (cấp II) 106.990 m và tổng chiều dài kênh cấp (cấp III)
240.962 m đạt chỉ số đủ nước tưới, tiêu khoảng 60% năm 2012. Năm 2015 thi công,
đào đắp, nạo vét 523 công trình thuỷ lợi nội đồng, chiều dài 413.494 m, khối lượng
đào đắp 1,46 triệu m3. Ngoài ra, thực hiện chương trình nâng cấp hệ thống đê sông, đê
biển ngành đã tập trung triển khai 5 dự án, trong đó hoàn thành 01 dự án: Kè bảo vệ
khu bờ tây cảng cá Định An; đê biển Nam rạch Trà Cú; kè bảo vệ đoạn xung yếu bờ
biển ấp Cồn Trứng; kè bảo vệ đoạn xung yếu bờ biển xã Hiệp Thạnh; đê ven cửa
sông Cổ Chiên bảo vệ khu dân cư thị trấn Mỹ Long đã góp phần quan trọng đảm bảo
an toàn cho các công trình đê điều, bảo vệ sản xuất và dân cư trong mùa mưa bão.
1.3.1.2 Thành lập các THT, HTX (gói số 2)
Năm 2011, trên địa bàn tỉnh hiện có 11 hợp tác xã nông nghiệp và 701 tổ hợp tác
chuyên sản xuất lúa trong vùng dự án lúa chất lượng cao. Trong đó, mới thành lập 01
hợp tác xã nông nghiệp trong năm 2011. Đến năm 2015 có 41 HTX nông nghiệp và
1043 THT sản xuất lúa.
Trong năm 2011, Chi cục Phát triển nông thôn đã tập huấn về cách quản lý cho
09 hợp tác xã sản xuất lúa giống; 01 hợp tác xã sản xuất lúa và dịch vụ nông nghiệp;
31 tổ hợp tác sản xuất lúa chất lượng cao; ngoài ra còn tổ chức tập huấn 02 lớp cho
cán bộ cấp xã nằm trong vùng dự án về hướng dẫn qui trình thành lập hợp tác xã và tổ
11
hợp tác ở xã Phú Cần, huyện Tiểu Cần và xã Phong Phú, huyện Cầu Kè. Năm 2015 có
43 lớp tập huấn.
1.3.1.3 Cải thiện chất lượng lúa, gạo (gói số 4)
Tỷ lệ lúa hàng hoá chất lượng cao tăng từ 20% (2009) lên 27% (2011) và kế
hoạch tăng 36% vào năm 2012. Năm 2015 tỷ lệ này là 70,5%.
Thực hiện khảo nghiệm chọn giống thích ứng với biến đổi khí hậu gồm 62
giống lúa thuộc bộ A0, A1 và bộ giống Trà Vinh, kết quả chọn được 12 giống phù hợp
với điều kiện của tỉnh. Đến năm 2015 có 06 bộ giống lúa, đã chọn được 18 giống có
năng suất cao, chống chịu sâu bệnh tốt.
Năm 2011, thực hiện kế hoạch điều phối, cung ứng giống lúa chất lượng
cao 847.249 tân (28.530 tân giông nguyên chung va 818.719 tân giông xac nhân 1). Đ
́
́
́
̉
̀
́
́
́
̣
ến
năm 2015 có 951.895 tấn lúa từ giống chất lượng cao, chiếm 70,5% trong tổng sản
lượng lúa của tỉnh.
Hoàn thành, phê duyệt và đưa vào sử dụng sổ tay kỹ thuật sản xuất lúa chất
lượng cao theo phương pháp FFS. Tổ chức 07 lớp tập huấn kỹ thuật sản xuất hạt lúa
giống và cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, kinh doanh. Ngoài ra, đã tổ
chức 233 lớp tập huấn kỹ thuật canh tác lúa chất lượng cao theo phương pháp FFS.
Tổ chức 02 lớp tập huấn kiểm định ruộng sản xuất giống cho 30 cán bộ
Ngành Nông nghiệp và 30 Tổ trưởng các THT sản xuất, kinh doanh lúa giống.
Kết hợp với dự án Para – GIZ thực hiện thí điểm 05 mô hình thâm canh lúa
cải tiến (SRI) với diện tích 1,2 ha. Mô hình bước đầu đạt kết quả tốt, tiếp tục triển
khai cho vụ Hè Thu 2012 với diện tích 4,0 ha tại Tiểu Cần, Cầu Kè. Đây là một trong
những mô hình thích ứng với biến đổi khí hậu và từng bước xây dựng nhãn hiệu
chứng nhận lúa SRI hữu cơ sinh học.
Năm 2015, Tổ chức tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất cho 9.040 l ượt
nông dân; tư vấn trực tiếp cho trên 11.000 lượt hộ; xây dựng 15 mô hình trình diễn về
máy cấy lúa và ứng dụng hệ thống thâm canh cải tiến trong sản xuất lúa theo SRI; trên
200 mô hình ứng dụng khoa học kỹ thuật trong luân canh lúamàu, chăn nuôi gia súc
gia cầm, nuôi thuỷ sản luân canh với lúa, góp phần đưa sản xuất lúa có hơn 75% diện
tích ứng dụng biện pháp “3 giảm 3 tăng”, trên 70% diện tích sử dụng giống cấp xác
nhận và nhóm giống chất lượng cao.
1.3.1.4 Cải tiến công nghệ sau thu hoạch (gói số 5)
Đến năm 2011, toàn tỉnh có 150 máy gặt đập liên hợp, 80 máy cắt xếp dãy,
160 lò sấy lúa công suất 48 tấn/ha, ước tính thực hiện thu hoạch bằng cơ giới trên
50% diện tích, trong đó các huyện vùng trọng điểm sản xuất lúa: Càng Long, Cầu Kè,
Tiểu Cần, Châu Thành thu hoạch bằng cơ giới trên 60% diện tích. Đạt được tỷ lệ thu
12
hoạch bằng máy như trên là nhờ các tổ chức, cá nhân làm dịch vụ từ tỉnh khác đưa
máy vào Trà Vinh hoạt động (do thời điểm thu hoạch tập trung lệch thời gian so với
các tỉnh lân cận), thực tế số lượng máy trong tỉnh chỉ đảm bảo khoảng 30% diện tích
sản xuất, ước tính thời gian tới tỉnh phải thực hiện chính sách hỗ trợ đầu tư thêm
khoảng 300 máy gặt đập liên hợp để nâng năng lực chủ động nội tỉnh giải quyết 70 –
80% diện tích sản xuất lúa của tỉnh. Năng lực sấy lúa vụ HT vẫn còn thấp, bình quân
chỉ đạt khoảng 35% sản lượng lúa HT của tỉnh.
Năm 2015, có 5.950 máy cày, máy xới, 39.356 máy bơm tát nước, 317 máy gặt
đập liên hợp, 45 máy gặt xếp dãy, 2.642 máy tuốt lúa, 143 lò sấy, 2.245 dụng cụ sạ
hàng, 7.928 bình phun thuốc có động cơ. Nhờ vậy, nâng tỷ lệ cơ giới hoá các khâu làm
đất, bơm tát nước, tuốt lúa đạt 100%; thu hoạch 80%; gieo sạ, phun thuốc 5060%;
sấy khoảng 3540% sản lượng lúa vụ Hè Thu và Thu Đông.
13
1.3.1.5 Xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường (gói số 9):
Trong kế hoạch Sở Khoa học – Công nghệ đang triển khai thực hiện dự án
tạo lập, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận “Châu Điền” cho sản phẩm gạo
hữu cơ sinh học. Tuy nhiên, hoạt động này chưa bắt đầu thực hiện do chưa có sự hiện
hữu của sản phẩm gạo hữu cơ quy mô lớn và thị trường cũng như kinh phí thực hiện
dự án này như đã trình bày ở gói số 6.
Tổ chức 02 cuộc hội thảo liên kết thị trường cho cánh đồng mẫu lớn tại huyện
Tiểu Cần và Cầu Kè. Kết quả tiếp tục ký kết hợp đồng liên kết đầu vào với các công
ty, doanh nghiệp (Công ty thuốc BVTV An Giang, Công ty phân bón Bình Điền, tổ
giống Chín Táo…) cung cấp giống, phân, thuốc cho nông dân đến cuối vụ thu hồi. Sở
Công thương và Công ty lương thực Trà Vinh xây dựng kế hoạch thu mua lúa hàng hoá
trong dân đạt chuẩn xuất khẩu theo hợp đồng, tránh tình trạng thiệt thòi cho nông dân
khi lúa rớt giá.
Năm 2015, xây dựng mô hình đơn vị đầu mối tiêu thụ hàng nông sản, thuỷ
sản của tỉnh nhằm hỗ trợ các Tổ hợp tác, Hợp tác xã, các hộ sản xuất và nông
dân nhằm tìm kiếm các thị trường tiêu thụ ổn định, giải quyết đầu ra các mặt hàng
nông sản của tỉnh; xây dựng Dự án hỗ trợ mô hình thí điểm về Điểm bán hàng Việt
Nam với tên gọi “Tự hào hàng Việt Nam” theo Công văn số 4735/BCTTTTN
ngày 14/5/2015 của Bộ Công Thương. Ngoài ra, nhiều liên kết đầu vào với các công
ty ADC, công ty thuốc BVTV An Giang và công ty Lương thực mang lại hiệu quả
sản xuất cao hơn 1520% lần so với không liên kết. Tuy nhiên, chưa có xây dựng
nhãn hiệu và khó xây dựng vì phụ thuộc vào công ty liên kết vùng nguyên liệu có
năng lực tài chính, thị trường và khoa học công nghệ cao về lâu dài.
1.3.2 Đánh giá chi tiết các hoạt động đến năm 2015
Bảng 1.1 dưới đây trình bày các chi tiết về chỉ tiêu từ các gói công việc đến
năm 2015 theo các gói công việc của Biểu bảng của tỉnh.
14
Bảng 1.1: Đánh giá các chỉ tiêu theo gói công việc
Gói
công
việc
1
Thành
lập các
tổ hợp
tác
Mục tiêu
Nông dân
hưởng lợi từ
lợi thế kinh tế
theo quy mô
(kinh tế hợp
tác) thông qua
việc tham gia
vào tổ hợp tác
Chỉ số
Thực hiện chỉ số
đến năm 2015
Đến 2013 thành lập và quản
lý tốt 300 tổ hợp tác
Thành lập mới đạt 60%, quản
lý tốt đạt 50%
Đến 2013 thành lập 15 hợp
tác xã và HTX cung cấp dịch
vụ hiệu quả cho các thành
viên của mình
Đến 2013 giảm 10% chi phí
cho các đầu vào
Đến 2013, 75% các tổ hợp tác
ký hợp đồng tiêu thụ với nhà
máy xay xát lúa gạo và/hoặc
các nhà máy chế biến thực
phẩm
Thành lập mới đạt 15 HTX, chỉ
có 4/15 HTX cung cấp dịch vụ
có hiệu quả với chi phí giảm
hơn 10%
Khoảng 9,4% có ký hợp đồng
mua chung bán chung
Nguyên nhân: Tỉnh chưa chủ
động tìm kiếm và hỗ trợ nối
kết đầu ra hiệu quả, xây dựng
vùng nguyên liệu đúng nghĩa;
chưa có sự bức phá HTX kiểu
mới.
Hoạt động chính
Thực hiện hoạt động
chính đến năm 2015
1. Nâng cấp cho các HTX, THT đã có 1. Có nhưng hiệu quả vẫn
sẵn
chưa cao, tỷ lệ
THT/HTX chỉ “mua
2.
Tổ chức 100 lớp tập
chung” nhưng “chưa bán
huấn/năm về tiếp cận thị trường
chung”
và nghị định 151
2.
Tổ chức tập huấn đạt
3. Hướng dẫn thủ tục đăng ký và hỗ
30%/năm (40 lớp năm
trợ xây dựng hợp đồng hợp tác
2015)
theo Nghị định 151.
3. Hướng dẫn thủ tục đăng
4. Tổ chức tập huấn về kỹ năng
ký đạt 40%.
quản lý cho tất cả các THT có liên
4. Tổ chức tập huấn kỹ
quan
năng quản lý THT đạt
5. Tổ chức tập huấn về kỹ năng
quản lý cho tất cả các HTX có liên 15% (7 lớp năm 2015)
5. Tổ chức tập huấn kỹ
quan
năng quản lý cho HTX
6. Tổ chức hội thảo liên kết các tổ
đạt 65% (33 lớp năm
nhóm sản xuất với các đơn vị
2015)
cung ứng vật tư nông nghiệp
6.
Khoản 15% tổ,
nhóm hiện có tham gia ít
nhất 1 lần/năm.
7. 2 lớp
8.
Hỗ trợ ký kết hợp đồng tiêu 8. 99 THT
9.
Không đáng kể
thụ sản phẩm giữa THT và các
nhà máy xay xát lúa gạo và chế
10. Không đáng kể
biến thực phẩm.
9. Điều phối cung cấp dịch vụ phát
Nguyên nhân: Cơ quan
7. Tổ chức hội thảo liên kết thị
trường cho các THT với các nhà
máy xay xát lúa gạo và chế biến
thực phẩm.
15
Gói
công
việc
Mục tiêu
Chỉ số
Thực hiện chỉ số
đến năm 2015
Hoạt động chính
triển kinh doanh cho các THT.
10.Hỗ trợ các THT tiếp cận được
vốn
2
3
Thành
lập Cty
cổ
phần
NN
Tăng giá trị
gia tăng trong
chế biến tại
Trà Vinh
Đến 2011, thành lập công ty
cổ phần nông nghiệp.
75% nguyên liệu đầu vào lúa
gạo của Cty cổ phần là mua
từ các tổ hợp tác và hợp tác
xã.
Đến 2013 Cty cổ phần xuất
khẩu 50% đầu ra.
Chưa thực hiện được
Quy
hoạch
vùng
SX
Tổ chức sản
xuất hiệu quả
và tăng tính
cạnh tranh.
Đến 12/2009 quy hoạch vùng
trồng lúa chất lượng cao
50,000 ha/năm
Có triển khai và hơn 75% diện
tích ứng dụng biện pháp “3
giảm 3 tăng”, trên 70% diện tích
sử dụng giống cấp xác nhận và
nhóm giống chất lượng cao
Đến tháng 12/2012 hoàn thành
việc mở rộng, nâng cấp trại
sản xuất lúa giống cấp
nguyên chủng xã Bình Phú,
huyện Càng Long.
Đến 2013, tăng năng suất lúa
lên 6%.
Có đủ nước tưới, tiêu 80%
vào 2013 và 100% vào 2020.
Nguyên nhân: các ngành chức
năng còn rất lúng túng và chưa
thể thực hiện vì ai làm trụ cột,
vốn, quản lý và đặc biệt là thị
trường đầu ra của công ty.
Tổ chức sản xuất 417,8 ha lúa
giống sản lượng 1.859 tấn ,
trong đó 41,2 ha cấp nguyên
chủng đạt 164,8 tấn, sản lượng
lúa giống được sản xuất từ các
hộ nông dân giỏi đáp ứng trên
65% nhu cầu lúa giống trong
tỉnh.
Năm 2015, năng suất lúa tăng
1,7% (riêng năm 2015 so với
năm 2010 năng suất tăng
15,3%). Cụ thể là 67 tấn/ha tuỳ
Làm rõ các chính sách và điều
kiện đầu tư của tỉnh Trà Vinh
Xác định nhà đầu tư phù hợp
Hỗ trợ ký kết hợp đồng tiêu thụ
giữa các THT và Cty cổ phần
nông nghiệp
Khảo sát vùng quy hoạch
Thiết kế lập quy hoạch
Khảo sát thực trạng của các công
trình giao thông nội đồng
Đề xuất kế hoạch nâng cấp dựa
trên các số liệu khảo sát
Hoàn thiện hệ thống thuỷ
lợi: 60% vào năm 2009,
70% vào năm 2011, 100%
vào năm 2020
Thực hiện hoạt động
chính đến năm 2015
chịu trách nhiệm chưa
chủ động phối hợp thực
hiện. Doanh nghiệp và
THT chưa thấy lợi ích
thiết thực khi liên kết thị
trường và ký hợp đồng.
Chính sách của tỉnh
rất rõ và minh bạch
nhưng chưa có công ty
cụ thể đầu tư.
Có thực hiện các hoạt
động. Cụ thể đào đắp, nạo
vét 523 công trình thuỷ lợi
nội đồng, chiều dài
413.494 m, khối lượng đào
đắp 1,46 triệu m3. phục vụ
tưới tiêu trên 60% diện
tích. Tuy nhiên, do biến
đổi khí hậu một số địa
phương vẫn thiếu nước,
nhiễm mặn năng suất lúa
còn thấp.
16
Gói
công
việc
Mục tiêu
Chỉ số
Thực hiện chỉ số
đến năm 2015
Hoạt động chính
Thực hiện hoạt động
chính đến năm 2015
theo vụ năm 2015 (Làm theo
quy trình KT của cty ADC).
4
5
Cải
thiện
chất
lượng
lúa gạo
Cải
tiến
công
nghệ
sau thu
hoạch
Cải thiện
chất lượng và
tăng năng suất
lúa gạo để
đáp ứng nhu
cầu thị trường
Tỷ lệ lúa chất lượng cao của
tổng sản lượng sản xuất
(hiện tại là 20%): tăng 50%
vào 2011 và 80% vào 2015
Số tổ hợp tác sản xuất lúa
giống: 120 THT vào 2009, 150
THT vào năm 2011 (tăng các
năm tiếp theo)
Sản xuất đạt 65% nhu cầu lúa
giống của tỉnh; có hơn 75%
diện tích sử dụng giống lúa
chất lượng cao và gần 60% sử
dụng giống xác nhận.
Liên kết sản xuất, kinh doanh
giống với 13 HTX, 87 THT sản
xuất giống lúa và 80 cơ sở kinh
doanh phân bón, thuốc bảo vệ
thực vật gắn với kinh doanh lúa
giống
Chọn các giống phù hợp (năng
suất cao, chất lượng cao, đáp
ứng nhu cầu thị trường)
Tổ chức tập huấn kỹ thuật trồng
lúa giống cho THT
Giảm thất
thoát sau thu
hoạch và tăng
chất lượng
lúa gạo.
50% diện tích sản xuất được
thu hoạch bằng máy móc hiện
đại vào năm 2012.
50% sản lượng thu hoạch
được sấy khô vào năm 2012.
Tỷ lệ cơ giới hoá các khâu làm
đất, bơm tát nước, tuốt lúa đạt
100%; thu hoạch 80%; gieo sạ,
phun thuốc 5060%; sấy khoảng
3540% sản lượng lúa vụ Hè
Thu và Thu Đông.
Cơ giới hoá thu hoạch: máy gặt
xếp dãy (41 vào năm 2009, 100
vào năm 2011)
Không rõ lúa sấy khô từ đâu???
Số liệu không thống kê được.
6
Thành Các tác nhân
lập liên tại địa
Có ít nhất 1 liên hiệp các cơ
sở chế biến được thành lập
Chưa thực hiện được vì chưa
có công ty đầu tư.
Tổ chức tập huấn kỹ thuật
trồng lúa hàng hoá theo tiêu
chuẩn GAP
Cơ giới hoá thu hoạch: máy gặt
đập liên hợp (100 vào năm 2009,
140 vào năm 2011)
Tăng số lượng lò sấy: 224 vào
năm 2009, 230 vào năm 2011.
Nâng cấp trang thiết bị cho 24 cơ
sở xay xát vào năm 2009.
Nâng cấp 40% doanh nghiệp xay
xát có trang bị hệ thống sấy đạt
chuẩn vào năm 2011.
Tổ chức các buổi cung cấp thông
tin về công nghệ sau thu hoạch
Thực hiện khảo
nghiệm 06 bộ giống
lúa, đã chọn được 18
giống có năng suất
cao, chống chịu sâu
bệnh tốt
Tập huấn kỹ thuật
được quan tâm tốt,
đặc biệt là từ các công
ty cung ứng đầu vào.
Có 5.950 máy cày,
máy xới, 39.356 máy
bơm tát nước, 317
máy gặt đập liên hợp,
45 máy gặt xếp dãy,
2.642 máy tuốt lúa,
143 lò sấy, 2.245 dụng
cụ sạ hàng, 7.928 bình
phun thuốc có động cơ
Sở CT giúp tiếp cận
vốn vay cho 7 DN với
tổng nhu cầu vốn vay
là 118,5 tỷ đồng. Tuy
nhiên, chưa biết có
vay được không???
Các hoạt động này
chưa rõ vì chưa thành
17
Gói
công
việc
hiệp
xay xát
7
Quy
hoạch
cụm
công
nghiệp
xay xát,
Mục tiêu
phương hợp
tác để tăng giá
trị gia tăng.
Tăng giá trị
gia tăng trong
chế biến tại
Trà Vinh
Chỉ số
Thực hiện chỉ số
đến năm 2015
tại mỗi huyện vào cuối năm
2010.
Có ít nhất 2 cụm chế biến
được chứng nhận GAP vào
cuối năm 2011.
75% các tổ hợp tác ký hợp
đồng tiêu thụ với nhà máy xay
xát lúa gạo và/hoặc các nhà
máy chế biến thực phẩm
80% thu hoạch được lưu trữ
trong kho vào năm 2012
Đến 12/2010 hoàn chỉnh quy
hoạch chi tiết cụm công
nghiệp xay xát, lau bóng và
chợ đầu mối gạo.
Hoạt động chính
và kho hàng cho các THT và cơ
sở xay xát
Khoảng 15% THT có ký hợp
đồng với cty LTTV + Cty
BVTVAG
Chưa rõ lưu trữ kho nào???
Tuy nhiên lúa Trà Vinh không
có hiện tượng chưa khô ở khâu
sản xuất vì 91% nông dân bán
lúa tươi.
Sở CT có trình UBND tỉnh phê
duyệt 2 đề án có liên quan:
(1) Phát triển công nghiệp tiểu
thủ công nghiệp phục vụ nông
nghiệp, nông thôn.
(2) Phát triển công nghiệp chế biến
Thực hiện hoạt động
chính đến năm 2015
lập liên hiệp xay xát
Xây dựng bản đồ các bên có liên
quan (bao gồm THT, cơ sở sấy,
cơ sở xay xát, nhà máy lau bóng,
nhà kho,…).
Tổ chức hội thảo cho các tác
nhân chuỗi giá trị tại địa phương
để xây dựng mô hình hợp tác sau
thu hoạch và chế biến
Cung cấp dịch vụ phát triển kinh
doanh cho các cụm xay xát ví dụ
như xây dựng kế hoạch kinh
doanh, tiếp cận vốn, cải tiến
công nghệ và cấp chứng chỉ
Nâng cấp các cơ sở và xây mới
các sân, kho: 10 cơ sở được nâng
cấp vào năm 2011, thêm 16 cơ sở
vào năm 2015.
Lập kế hoạch theo dõi đánh giá
hiệu quả từ việc nâng cấp cải
tiến trang thiết bị và sự liên kết
với tổ nhóm sản xuất định kỳ 06
tháng 01 lần
Xây dựng mới 02 nhà máy tại
Cầu Kè và Tiểu Cần (Tổng Cty
Lương thực miền Nam).
Xin chủ trương, khảo sát chọn
địa điểm
Lập quy hoạch chi tiết bao gồm
các hệ thống cơ sở hạ tầng,
điện, môi trường,...
Chưa có kế hoạch cụ
thể cho Quy hoạch
cụm công nghiệp xay
xát, lau bóng và chợ
đầu mối gạo
Trình cấp có thẩm quyền để phê
18
Gói
công
việc
8
lau
bóng
và chợ
đầu
mối
gạo
Tận
dụng
sản
phẩm
phụ
Mục tiêu
tận dụng các
sản phẩm
phụ để tăng
giá trị gia
tăng.
Chỉ số
50% trấu được sử dụng để
sản xuất năng lượng vào năm
2015
Thực hiện chỉ số
đến năm 2015
Hoạt động chính
thực phẩm tỉnh Trà Vinh đến năm
2015.
duyệt
Lập luận chứng kinh tế kỹ thuật
Hơn 60% trấu thuộc các NMXX
được sử dụng làm củi trấu
Sử dụng rơm làm thức ăn gia súc
Nhà máy xay xát sử dụng trấu
để hoạt động thay thế cho
việc sử dụng điện.
Tập huấn kỹ thuật ủ rơm làm
thức ăn cho gia súc
Sử dụng rơm làm nấm rơm
Sử dụng trấu làm nhiên liệu cho
lò sấy và lò hơi
Thực hiện hoạt động
chính đến năm 2015
Những hoạt động này
được thực hiện tốt tại
Trà Vinh, tuy nhiên
không có số liệu
thống kê cụ thể
Nghiên cứu việc khí hoá
trấu để thay thế năng
lượng điện trong các nhà
máy xay xát lúa gạo
9
Phát
triển
nghề
truyền
thống
sản xuất các
sản phẩm
truyền thống
để tăng giá trị
gia tăng.
Các ngành nghề truyền thống
chế biến của tổng sản lượng
gạo sản xuất tại tỉnh vào năm
2015
Người tìm được việc làm
trong ngành nghề truyền
thống vào năm 2015
Có Xây dựng kế hoạch triển
khai thực hiện Đề án bảo tồn
và phát triển làng nghề tỉnh Trà
Vinh giai đoạn 2014 2015 và
tầm nhìn đến năm 2020. Tuy
nhiên, các hoạt động cụ thể
chưa có số liệu thống kê để
đánh giá.
Cung cấp dịch vụ phát triển kinh
doanh để nâng cấp công nghệ,
xây dựng kế hoạch kinh doanh
và tiếp cận vốn trong các ngành
nghề sau:
Sản xuất bún
Sản xuất bánh tráng
Sản xuất bánh tét
Sản xuất rượu
Có thực hiện nhưng
không có số liệu
thống kê cụ thể
Các loại bánh từ bột gạo, nếp và
cốm dẹp,...
19
