Nồng độ cytokin của trẻ sốt xuất huyết Dengue điều trị tại khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018

Nghiên cứu Y học

NỒNG ĐỘ CYTOKIN CỦA TRẺ SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE
ĐIỀU TRỊ TẠI KHOA NHI, BỆNH VIỆN ĐA KHOA TIỀN GIANG
Trần Thanh Hải*, Tạ Văn Trầm**

TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) nhưng
cũng có nhiều điều chưa sáng tỏ, trong đó có vai trò của các cytokin.
Mục tiêu: Khảo sát nồng độ cytokine của trẻ SXHD điều trị tại Khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang.
Phương pháp: Mô tả cắt ngang.
Kết quả: Có 234 bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu và các kết quả ghi nhận: Có mối tương quan giữa
nồng độ IL-6 và IL-4 với sốc sốt xuất huyết Dengue với p; OR; khoảng tin cậy 95% tương ứng là 0,03;0,99; 0,980,99 và 0,03; 0,17; 0,35-0,88. Nồng độ IL-1β, IL-2, IL-4, IL-12, IL-13, TNF-α cao ở ngày 1 sau đó giảm dần theo
ngày sốt có ý nghĩa thống kê với p lần lượt là 0,02; 0,04; 0,006; 0,021; 0,049; 0,015.
Kết luận: Cần có những nghiên cứu khác với các loại cytokin khác và có nhiều thời điểm đo nồng độ cytokin hơn.
Từ khóa: Sốt xuất huyết Dengue (SXHD), cytokin.

ABSTRACT
CONCENTRATION OF CYTOKINES IN DENGUE HEMORRHAGIC FEVER IN CHILDREN OF TIEN
GIANG GENERAL HOSPITAL
Tran Thanh Hai, Ta Van Tram
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 22 - No 4- 2018: 55 – 60
Background: Although there have been many studies on Dengue hemorrhagic fever (DHF) patients but also
many things unclear, including the role of cytokines.
Objectives: To survey the concentration of cytokines in DHF in children of Tien Giang General Hospital.
Methods: cross-sectional descriptive.
Results: 234 patients were studied and the results as: There was a correlation between IL-6 and IL-4 levels
with Dengue shock syndrome with p; OR; 95% CI is 0.03, 0.99; 0.98-0.99 and 0.03; 0.17; 0.35-0.88. IL-1, IL-2,
IL-5, IL-10, IL-12, IL-13, TNF-α , INF-γ did not correlate with dengue shock in children. The IL-1β , IL-2, IL-4,

IL-12, IL-13, TNF-α levels were statistically significantly decreased with p, spectively is 0.02; 0.04; 0.006; 0.021;
0.049; 0.015.
Conclusions: Other studies with other types of cytokines and more time to measure cytokine levels are needed.
Keywords: Dengue hemorrhagic fever (DHF), cytokine.
người nhiễm Dengue dẫn đến khoảng 24.000
ĐẶT VẤN ĐỀ
trường hợp tử vong. Chẩn đoán lâm sàng và
Bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là
điều trị SXHD đã được TCYTTG chuẩn hóa và
vấn đề y tế quan trọng ở các nước nhiệt đới,
hoàn thiện dần bằng phác đồ. Tuy nhiên vẫn
trong đó có Việt Nam. Theo Tổ chức Y tế Thế
còn nhiều trường hợp SXHD tử vong(6). Theo y
giới (TCYTTG), hằng năm, có khoảng 20 triệu
văn, có 03 yếu tố liên quan đến độ nặng và tử
* Trường Cao đẳng Y tế Tiền Giang,
Tác giả liên lạc: PGS.TS Tạ Văn Trầm,

Chuyên Đề Nhi Khoa

**Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang
ĐT: 0913 771 779,
Email:

55


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018

vong trong SXHD là đáp ứng miễn dịch (hiện
tượng
ADE:
antibody
dependent
enhancement), đặc điểm di truyền của người
bệnh và đặc tính vi rút(10). Hiểu biết được
những yếu tố liên quan này sẽ góp phần quan
trọng trong việc xử trí và cải thiện điều trị,
tiên lượng SXHD. Một cơ chế miễn dịch bệnh
sinh khác cho nhiễm virus Dengue được đề
cập trong thời gian sau này và được các nhà
nghiên cứu tìm cách chứng minh là nhiễm
virus Dengue gây đáp ứng miễn dịch. Điều
này không chỉ làm suy yếu đáp ứng miễn dịch
thải trừ virus mà còn tạo quá mức các cytokin.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng đáp ứng
miễn dịch ký chủ có thể đóng vai trò trong
phát triển SXHD và sốc SXHD, bao gồm đáp
ứng miễn dịch qua trung gian tế bào, sản
phẩm cytokin của các tế bào khác nhau, trong
đó sự hoạt hóa lympho T dẫn đến hoạt hóa bổ
thể và sản xuất nhiều cytokin khác nhau với
sự hoạt hóa lympho T quá mức có thể dẫn đến
đáp ứng cytokin bệnh lý có liên quan đến
bệnh nặng. Nồng độ cytokin và những thụ thể
hòa tan của chúng ở những bệnh nhân SXHD
cao hơn bệnh nhân sốt Dengue đã gợi ý vai trò
của một số cytokin nào đó trong độ nặng của

bệnh. Nhiều nghiên cứu ghi nhận vai trò của
các cytokin trong quá trình gia tăng tính thấm
thành mạch và xuất huyết(4). Từ những nghiên
cứu trên cho thấy các chỉ dấu sinh học, đặc
biệt là các cytokin cần được nghiên cứu hơn
nữa sẽ là một vấn đề mới, quan trọng trong
lĩnh vực chẩn đoán, xử trí và tiên lượng căn
bệnh có khả năng gây tử vong này.

ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU
Thiết kế nghiên cứu
Mô tả cắt ngang.
Dân số nghiên cứu
Tất cả trẻ em được chẩn đoán SXHD nhập
Khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tiền Giang.

theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới và
Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị SXHD của Bộ
Y tế; có RT-PCR hoặc NS1 ELISA dương tính;
được sự đồng ý của gia đình.
Tiêu chí loại trừ
Trẻ bị SXHD có kèm theo các bệnh lý khác
như suy gan, suy thận, hội chứng thận hư, suy
tim, tim bẩm sinh hoặc không được sự đồng ý
của gia đình.
Cỡ mẫu
Được xác định theo công thức ước lượng 1 tỉ lệ.

Trong đó: Z: khoảng tin cậy = 97%; d: sai số
chuẩn = 0,05; Z 1-α/2= 1,96; p: tần suất lý thuyết.

Theo nghiên cứu của M. Juffrie(4) từ mẫu huyết
tương lúc nhập viện của bệnh nhân SXHD, nồng
độ IL-8 tăng cao trong 16,9% các trường hợp (với
nồng độ dao động 20-482 pg/ml và trung bình là
30 pg/ml), p=0,169.
 n = 1,962 x 0,169.0,831/0,0025 = 216 người
Các bước thực hiện
Mỗi bệnh nhân có một mẫu máu tĩnh mạch
rút ra vào ngày nhập viện để xét nghiệm RTPCR và NS1 ELISA để xác nhận tất cả các trường
hợp nhiễm bệnh SXHD. Các trường hợp này sau
đó sẽ được đo nồng độ cytokin. Phát hiện
cytokin
bởi
multiplex
micro-bead
immunoassay: trong bộ xét nghiệm này phát
hiện 10 loại cytokin: IL-1β, IL-2, IL-4, IL-5, IL-6,
IL-10, IL-12, IL-13, IFNγ và TNF-α. Các xét
nghiệm được thực hiện tại Đơn vị Nghiên cứu
lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU – Bệnh viện
Bệnh Nhiệt đới TP. Hồ Chí Minh). Các triệu
chứng lâm sàng sẽ được theo dõi và ghi nhận
hằng ngày cho đến khi xuất viện.
Phân tích dữ liệu
Phần mềm SPSS 18.0.

Tiêu chí chọn bệnh

KẾT QUẢ

Bệnh nhân điều trị tại Khoa Nhi Bệnh viện
Đa khoa Tiền Giang được chẩn đoán mắc SXHD

Có 234 bệnh nhi được xác nhận huyết
thanh học nhiễm vi rút Dengue (DENV) được

56

Chuyên Đề Nhi Khoa


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018
đo nồng độ các cytokin, bao gồm IL-1β, IL-2, IL4, IL-5, IL-6, IL-10, IL-12, IL-13, TNF- α và INF-γ.
Các kết quả ghi nhận như sau:
Bảng 1. Đặc điểm dịch tễ và bệnh lý
Đặc điểm
SXHD không sốc
Độ nặng của bệnh
SXHD có sốc
Ngày sốt khi bệnh Ngày 1 và ngày 2
nhi nhập viện
Ngày 3
DENV-1
Phân bố bệnh nhi
DENV-2
theo týp DENV
DENV-3 và 4
Tổng cộng

n

219
15
111
123
143
35
56
234

%
93,59
6,41
47,43
52,57
61,11
14,96
23,93
100

Trong 234 bệnh nhi được đo nồng độ cytokin
vào ngày nhập viện, ghi nhận các kết quả sau:

Nghiên cứu Y học

nghiệm máu vào ngày 1 và ngày 2, sau đó nồng
độ giảm dần ở những bệnh nhi được xét nghiệm
vào ngày 3, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê
với p<0,05. Ngược lại, nồng độ IL-10 và INF-γ có
khuynh hướng tăng lên theo ngày sốt: nồng độ
thấp nhất ở những bệnh nhi được xét nghiệm

máu vào ngày 1 và ngày 2, sau đó cao hơn ở
những bệnh nhi sốt ngày 3, tuy nhiên sự khác
biệt không có ý nghĩa thống kê với p tương ứng
là 0,68 và 0,5 (p≥0,05).
Bảng 3. Trung vị nồng độ các cytokin theo ngày sốt ở
trẻ SXHD
*

Loại

Tất cả các
ngày (pg/ml)
n=234

Ngày 1
và 2 (pg/ml)
n=111

Ngày 3
(pg/ml)
n=123

p

IL-1β

1,0

1,00

1,00

0,02

IL-2

5,85

7,80

4,30

0,04

Bệnh nhi chủ yếu nhập viện khi sốt ngày 3
với tỉ lệ là 52,57%; còn lại 47,43% bệnh nhi nhập
viện sớm (khi sốt ngày 1 và ngày 2).

IL-4

1,0

1,00

1,00

0,006

IL-5

1,0

1,79

1,00

0,053

IL-6

19,49

24,27

18,99

0,25

Bệnh nhi nhiễm DENV-1 chiếm tỉ lệ cao nhất
61,11%, DENV-2 với 14,96%; còn lại DENV-3 và
DENV-4 chiếm 23,93%(vì chỉ có 01 trường hợp
nhiễm DENV-4 nên chúng tôi gộp vào chung
nhóm với nhiễm DENV-3).

IL-10

9,8

10,7

9,00

0,68

IL-12

1,12

1,64

1,00

0,021

IL-13

6,12

7,99

5,20

0,049

TNF- α

6,0

9,70

5,72

0,015

INF-γ

1,0

1,00

1,00

0,5

Có 15 trường hợp có sốc SXHD chiếm tỉ lệ
6,41%, tỉ lệ bệnh nhi SXHD không sốc là
93,59%với 219 trường hợp.

Bảng 2. Trung vị nồng độ các cytokin đo được

* Kiểm định Mann- Whitney

Nồng độ (pg/ml)
(n=234)
IL-1β
IL-2
IL-4
IL-5
IL-6
IL-10

IL-12
IL-13
TNF- α
INF-γ

Bảng 4. Trung vị nồng độ các cytokin ở trẻ SXHD
theo tình trạng sốc SXHD

Trung
vị

Lớn
nhất

1,0
5,85
1,0
1,0
19,49
9,8
1,12
6,12
6,0
1,0

36,53
72,6
20,43
154,74
528,45

826,80
57,23
59,78
534,06
12,29

Nhỏ Khoảng tứ phân
nhất
vị (25; 75)
0,02
0,1
0,01
0,2
0,77
0,77
0,03
0,2
0,76
0,02

0,73 – 1,63
1,0 – 17,13
0,42 – 1,53
0,2 – 7,16
1,0 - 39,59
1,0 – 19,03
1,0 – 3,2
1,0 – 13,59
1,0 – 22,38
0,69 – 1,34

Các IL-6, IL-10 và TNF-α là nhóm các cytokin
có nồng độ cao trong huyết thanh của bệnh nhi
(đặc biệt IL-10 có thể đạt giá trị rất cao là 826,80
pg/ml). Ngược lại các IL-1β, IL-4 và INF-γ là
nhóm cytokin có nồng độ tương đối thấp.
Nồng độ IL-1β, IL-2, IL-4, IL-12, IL-13 và
TNF-α cao nhất ở những bệnh nhi được xét

Chuyên Đề Nhi Khoa

*

Loại
cytokin

Tất cả bệnh
nhi (pg/ml)
n=234

Có sốc
(pg/ml)
n=15

Không
sốc(pg/ml)
n=219

p

IL-1β

1,0

1,00

1,00

0,32

IL-2

5,85

1,90

6,00

0,56

IL-4

1,0

1,00

1,00

0,45

IL-5

1,0

1,00

1,00

0,38

IL-6

19,49

26,61

19,23

0,71

IL-10

9,8

12,8

9,8

0,95

IL-12

1,12

1,00

1,12

0,98

IL-13

6,12

2,44

6,14

0,67

TNF- α

6,0

11,58

5,77

0,89

INF-γ

1,0

1,00

1,00

0,54

* Kiểm định Mann- Whitney

So sánh trung vị nồng độ các cytokin được

57


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018

Nghiên cứu Y học

khảo sát giữa nhóm SXHD có sốc và nhóm
SXHD không sốc ghi nhận: Trung vị nồng độ các
IL-6, IL-10, TNF-α ở nhóm SXHD có sốc cao hơn
nhóm SXHD không sốc; nhưng sự khác biệt
không có ý nghĩa thống kê với p>0,05. Ngược lại
trung vị nồng độ các IL-2, IL-12, IL-13 ở nhóm
SXHD có sốc thấp hơn nhóm SXHD không sốc;
nhưng sự khác biệt này cũng không có ý nghĩa
thống kê với p>0,05. Các cytokin còn lại trong

nhóm được khảo sát cũng không ghi nhận có sự
khác biệt về nồng độ gữa nhóm có sốc SXHD và
nhóm không sốc SXHD.
Bảng 5. Kết quả phân tích hồi quy đơn biến mối liên
quan giữa nồng độ cytokin với tình trạng sốc SXHD
Yếu tố
IL-1β
IL-2
IL-4
IL-5
IL-6
IL-10
IL-12
IL-13
TNF- α
INF-γ

OR
1,007
0,99
0,95
0,99
0,99
0,99
1,04
0,98
0,99
1,08

Giá trị p

0,95
0,58
0,66
0,60
0,03
0,3
0,67
0,49
0,50
0,78

Khoảng tin cậy
0,81 – 1,26
0,96 – 1,02
0,75 – 1,20
0,97 – 1,01
0,98 – 0,99
0,99 – 1,00
0,84 – 1,30
0,95 – 1,02
0,99 – 1,00
0,61 – 1,90

Tiếp tục phân tích hồi quy đơn biến mối liên
quan giữa nồng độ cytokin với tình trạng sốc
SXHD, ghi nhận có sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê giữa nồng độ IL-6 giữa nhóm SXHD có sốc và
SXD không sốc.
Bảng 6. Kết quả phân tích hồi quy đa biến mối liên
quan giữa nồng độ cytokin với tình trạng sốc SXHD

Biến
IL-1β
IL-2
IL-4
IL-5
IL-6
IL-10
IL-12
IL-13
TNF- α
INF-γ

OR (Khoảng tin cậy)
1,93 (0,77 – 4,85)
1,05 (0,88 – 1,25)
0,17 (0,35 – 0,88)
0,99 (0,95 – 1,02)
0,99 (0,98 – 0,99)
0,99 (0,98 – 1,00)
1,87 (0,72 – 4,82)
0,95 (0,78 – 1,15)
0,99 (0,99 – 1,00)
1,70 (0,41 – 7,00)

Giá trị p
0,16
0,57
0,03
0,56
0,03

0,19
0,19
0,61
0,58
0,45

BÀNLUẬN
Nồng độ các cytokin ở trẻ SXHD
Kết quả nồng độ cytokin từ 234 bệnh nhi cho

58

thấy: các IL-6, IL-10 và TNF-α là nhóm các
cytokin có nồng độ cao trong huyết thanh của
bệnh nhi (đặc biệt IL-10 có thể đạt giá trị rất cao
là 826,80 pg/ml). Ngược lại các IL-1β, IL-4 và
INF-γ là nhóm cytokin có nồng độ tương đối
thấp. Kết quả của chúng tôi tương đồng với tác
giả Priyadarshini, nghiên cứu 372 trường hợp
được thử nghiệm MAC-ELISA và RT-PCR nhằm
chẩn đoán xác định nhiễm vi rút Dengue ghi
nhận: nồng độ IFN-γ cao trong sốt Dengue trong
khi IL-6 và IL-8 cao hơn trong trường hợp SXHD
(p<0,05). Mức độ IFN-γ và IL-8 là cao hơn trong
các mẫu thu thập được vào ngày 2-5 so với mẫu
thu thập vào ngày 6-15 sau khi khởi phát sốt(7).
Trong khi đó, Yangbo Tang và các tác giả khác đã
phát hiện ra rằng nhiều cytokin có thể phát hiện
trong máu của người khỏe mạnh sẽ được nâng
lên đáng kể ở những bệnh nhi SXHD, một phân

tích cắt ngang giữa ngày sốt và mức độ trung
bình cytokin trên 285 bệnh nhi nhiễm Dengue
nhập viện của tác giả cho thấy: trung bình của
mức IFN-α (182pg/ml) đạt đỉnh điểm vào ngày
thứ 2 sau khi sốt bắt đầu và sau đó giảm nhanh
chóng(9).
Nồng độ các cytokin đo được theo ngày sốt
Phân tích nồng độ các cytokin theo ngày lấy
máu xét nghiệm, chúng tôi chia làm 02 nhóm:
nhóm bệnh nhi nhập viện sớm (ngày 1 và ngày 2
của bệnh) và nhóm được xét nghiệm vào ngày 3,
các kết quả cụ thể như sau: nồng độ IL-1β, IL-2,
IL-4, IL-12, IL-13 và TNF-α cao nhất ở những
bệnh nhi được xét nghiệm máu vào ngày 1 và
ngày 2, sau đó nồng độ giảm dần ở những bệnh
nhi được xét nghiệm vào ngày 3, sự khác biệt
này có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Ngược lại,
nồng độ IL-10 và INF-γ có khuynh hướng tăng
lên theo ngày sốt: nồng độ thấp nhất ở những
bệnh nhi được xét nghiệm máu vào ngày 1 và
ngày 2, sau đó cao hơn ở những bệnh nhi sốt
ngày 3, tuy nhiên sự khác biệt không có ý nghĩa
thống kê với p tương ứng là 0,68 và 0,5 (p>0,05).
Liên quan đến vấn đề này, U.C. Chaturvedi đã
tiến hành nghiên cứu để làm sáng tỏ trình tự
xuất hiện các cytokin trong tế bào bạch cầu máu

Chuyên Đề Nhi Khoa

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018
ngoại vi của người bị nhiễm vi rút DENV-2 trong
ống nghiệm ghi nhận: các cytokin xuất hiện vào
ngày đầu tiên sau nhiễm vi rút là TNF-α, IL-2 và
IL-6, nồng độ cao nhất vào ngày thứ 2 sau
nhiễm; IFN-γ xuất hiện vào ngày thứ 2 và đạt
đỉnh vào ngày thứ 3 sau nhiễm; sau đó, nồng độ
các cytokin giảm một cách nhanh chóng, ngoại
trừ yếu tố gây độc tế bào (hCF) và IL-2; các
cytokin xuất hiện sau là IL-10 và IL-5 vào ngày
thứ 4 và IL-4 vào ngày thứ 6 sau nhiễm vi rút(2).
Trong nghiên cứu của Fernando A. Bozza ghi
nhận: nồng độ cytokin được tăng lên ở những
bệnh nhi SXHD trong giai đoạn đầu của sốt và
tiếp tục gia tăng trong thời gian giảm sốt: các
cytokin IFN-γ, IL-2, TNF-α có liên quan đến giai
đoạn hạ sốt và với độ nặng của bệnh. Nồng độ
IFN-α trong SXHD cao hơn so với sốt Dengue
trong giai đoạn hạ sốt. Trong giai đoạn sốt sự gia
tăng đáng kể cytokin đã được phát hiện bao gồm
IL-4, IL-6, IL-10, MCP-1 và MIP-1β cũng được
duy trì ở mức cao trong giai đoạn giảm sốt
(p<0,05); không có sự thay đổi đáng kể nồng độ
cytokin trong giai đoạn sốt khi so sánh với giai
đoạn giảm sốt. Trong giai đoạn sốt IL-7 cao hơn
đáng kể với giai đoạn hạ sốt. IL-1β, IL-13, IFN-γ
đã tăng đáng kể trong thời gian giảm sốt so với
mẫu đối chứng. Nồng độ của IL-5, IL-12, IL-17
đã không được phát hiện trong bệnh nhi SXHD
được nghiên cứu. IL-2 được phát hiện cả ở người

khỏe mạnh và bệnh nhi SXHD nhưng không có
sự khác biệt giữa hai nhóm này(1).
Mối tương quan giữa nồng độ cytokin và sốc
SXHD
Đối với bệnh SXHD, cơ chế bệnh sinh vẫn
còn nhiều bàn cãi, nhiều giả thuyết đã được đặt
ra và các nhà khoa học vẫn đang tìm cách chứng
minh, trong đó có giả thuyết về miễn dịch và cơn
bão cytokin trong SXHD. Người ta nhận thấy có
sự gia tăng các cytokin IL-1, IL-2, IL-6, IL-8, IL10, IFN, TNF-α trong bệnh nhi SXHD và sự gia
tăng các cytokin này được xem như là dấu hiệu
chỉ điểm ở những bệnh nhi bị SXHD nặng.
Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận vai trò của các
cytokin trong quá trình gia tăng tính thấm thành

Chuyên Đề Nhi Khoa

Nghiên cứu Y học

mạch và xuất huyết. Tuy nhiên, thời gian bán
hủy của các cytokin ngắn do đó khó sử dụng để
đánh giá tình trạng viêm của cơ thể cũng như xét
nghiệm về các yếu tố này chưa được thực hiện
rộng rãi(4,6).
Trong nghiên cứu này chúng tôi tiến hành so
sánh trung vị nồng độ các cytokin được khảo sát
giữa nhóm SXHD có sốc và nhóm SXHD không
sốc ghi nhận: Trung vị nồng độ các IL-6, IL-10,
TNF-α ở nhóm SXHD có sốc cao hơn nhóm
SXHD không sốc; nhưng sự khác biệt không có ý

nghĩa thống kê với p≥0,05. Ngược lại trung vị
nồng độ các IL-2, IL-12, IL-13 ở nhóm SXHD có
sốc thấp hơn nhóm SXHD không sốc; nhưng sự
khác biệt này cũng không có ý nghĩa thống kê
với p≥0,05. Các cytokin còn lại trong nhóm được
khảo sát cũng không ghi nhận có sự khác biệt về
nồng độ gữa nhóm có sốc SXHD và nhóm không
cốc SXHD.
Tiếp tục phân tích hồi quy đơn biến mối liên
quan giữa nồng độ cytokin với tình trạng sốc
SXHD, ghi nhận có sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê giữa nồng độ IL-6 giữa nhóm SXHD có sốc và
SXD không sốc với p=0,03; OR=0,99. Các cytokin
còn lại chưa tìm thấy mối tương quan có ý nghĩa
thống kê với tình trạng sốc SXHD. Một nghiên
cứu năm 2014-2015 tại Indonesia(4) về IL-6 và
CRP trong SXHD ở bệnh nhân người lớn giữa
nhóm SXHD có thất thoát huyết tương (24 bệnh
nhân) và không thất thoát huyết tương (20 bệnh
nhân) vào ngày 3 và ngày 5 của bệnh nhận thấy
rằng nồng độ CRP vào ngày 3 và ngày 5 của
bệnh ở nhóm có thất thoát huyết tương cao hơn
nhóm không thất thoát huyết tương và nồng độ
CRP vào ngày thứ 3 của bệnh cao hơn so với
ngày thứ 5 ở cả hai nhóm. Các tác giả này đã
khẳng định sinh lý bệnh của cơn bão cytokin
trong bệnh sốt xuất huyết ở bệnh nhi người lớn.
Họ cho rằng các phản ứng xảy ra cơn bão
cytokin trong giai đoạn sốt và nó được giải quyết
trong giai đoạn nguy hiểm với hậu quả là sự thất

thoát huyết tương trong giai đoạn này(2).
Tiếp tục phân tích hồi quy đa biến mối liên
quan giữa nồng độ cytokin với tình trạng sốc

59


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018

SXHD, ghi nhận có sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê giữa nồng độ IL-4, IL-6 giữa nhóm SXHD có
sốc và SXD không sốc với p và OR lần lượt là
0,03; 0,17 và 0,03; 0,99.
A.S. Mustafa thực hiện nghiên cứu để điều
tra vai trò bảo vệ hoặc khả năng gây bệnh có thể
có của IL-13 và IL-18 ở bệnh nhi SXHD. Huyết
thanh được thu thập từ tổng số 84 bệnh nhi với
các phân độ khác nhau của bệnh SXHD và 21
người khỏe mạnh bình thường. Kết quả cho thấy
hàm lượng rất thấp của IL-13 (4 ± 3 pg/ml) và IL18 (15 ± 4 pg/ml) đã được phát hiện trong huyết
thanh của người khỏe mạnh. Ở những bệnh nhi
SXHD, mức độ IL-13 và IL-18 là cao nhất trong
các bệnh nhi SXHD độ IV (tương ứng là 205 ±
103 pg/ml và 366 ± 155 pg/ml) và thấp nhất ở
bệnh nhi sốt Dengue (tương ứng là 22 ± 12 pg/ml
và 76 ± 50 pg/ml). Cả hai cytokin xuất hiện (IL-13
= 20 ± 11 pg /ml và IL-18 = 70 ± 45 pg/ml) trong 4
ngày đầu tiên của bệnh và đạt mức đỉnh (IL-13 =

20 ± 96 pg/ml và IL-18 = 360 ± 148 pg/ml) tính
đến ngày 9 trở đi. Các kết quả của nghiên cứu
này, lần đầu tiên cho thấy cả cytokin IL-13 và IL18 đều có liên quan đến mức độ nghiêm trọng
của bệnh SXHD và đạt mức cao ở những bệnh
nhi SXHD độ IV(5).
Trong nghiên cứu của Houghton cho thấy
bệnh nhi SXHD có nồng độ IL-10 cao hơn so
với bệnh nhi sốt Dengue và người bình
thường khỏe mạnh(3).
Nồng độ IL-4 thấp hơn ở cả hai nhóm
SXHD có và không có dấu hiện cảnh báo khi
so sánh với người khỏe mạnh trong nghiên
cứu của Rathakrishnan. Tuy nhiên trong
nghiên cứu khác IL-4 tăng lênở những bệnh nhi
SXHD/sốc SXHD và đã được xác định đóng vai
trò trong tính thấm thành mạch(8).
Như vậy có thể thấy rằng vai trò của cytokin
trong sinh bệnh học của SXHD là không nhất
quán. Tuy nhiên cần phải đo nồng độ các
cytokine nhiều lần mới có thể đánh giá chính xác
được vai trò, tác dụng của chúng.

60

KẾT LUẬN
Nồng độ IL-1β, IL-2, IL-4, IL-12, IL-13, TNF-α
ở trẻ SXHD giảm theo ngày sốt có ý nghĩa thống
kê với p lần lượt là 0,02; 0,04; 0,006; 0,021; 0,049;
0,015.
Có mối tương quan giữa nồng độ IL-6 và

IL-4 với sốc sốt xuất huyết Dengue với p; OR;
khoảng tin cậy 95% tương ứng là 0,03; 0,99;
0,98-0,99 và 0,03; 0,17; 0,35-0,88. CácIL-1β, IL-2,
IL-5, IL-10, IL-12, IL-13, TNF-α, INF-γ chưa ghi
nhận mối tương quan đến tình trạng sốc
SXHD ở trẻ em.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Bozza FA, Cruz OG, Zagne SMO (2009), “Multiplex cytokine
profile from dengue patients: MIP-1beta and IFN-gamma as
predictive factors for severity”, Journal of Virology; 76(23): 1242–
1249.
2. Chaturvedil U.C, Agarwal R, Elbishbishi E.A (2000), “Cytokin
cascade in dengue hemorrhagic fever: implications for
pathogenesis”, FEMS Immunology & Medical Microbiology, 28(3),
pp. 183-188.
3. Houghton-Triviño, Salgado, Rodríguez (2010), “Levels of
soluble ST2 in serum associated with severity of dengue due to
tumour necrosis factor alpha stimulation”, Journal of General
Virology; 91(3): 697-706.
4. Juffrie M, Van Der Meer GM, Hack CE (2000), “Inflammatory
Mediators in Dengue Virus Infection in Children: Interleukin-8
and Its Relationship to Neutrophil Degranulation”, Infection and
Immunity; 68(2): 702-707.
5. Mustafa AS, Elbishbishi EA, Agarwal R (2001), “Elevated levels
of interleukin-13 and IL-18 in patients with dengue hemorrhagic
fever”, FEMS Immunology & Medical Microbiology, 30(3): pp. 229-233.
6. Nguyễn Thanh Hùng (2003). Đặc điểm lâm sàng, miễn dịch và

điều trị sốt xuất huyết Dengue ở trẻ nhũ nhi. Luận án tiến sĩ Y
học, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh, trang 1-90.
7. Priyadarshini, Gadia, Tripathy el at (2010), “Clinical findings
and pro-inflammatory cytokins in dengue patients in Western
India: A facility-based study”, Plos ONE, 5(1), pp. e8709.
8. Rathakrishnan A, Seok Mui Wang (2012) “Cytokine expression
profile of Dengue patients at different phases of Illness”, PLoS
One, 7(12): e52215.
9. Tang, Zhihua Kou, Fuchun Zhang (2010), “Both viremia and
cytokine levels associate with the lack of severe disease in
secondary Dengue 1 infection among adult Chinese patients”,
PLoS One; 5(12): e15631.
10. WHO (2009). Dengue hemorrhagic fever: diagnosis, treatment
and control, Geneva, pp.1-46.

Ngày nhận bài báo:

14/06/2018

Ngày phản biện nhận xét bài báo:

14/07/2018

Ngày bài báo được đăng:

30/08/2018

Chuyên Đề Nhi Khoa