Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (646.76 KB, 28 trang )
1
MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu khái quát về luận án
Đề tài: “Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” được tiếp cận nghiên cứu dưới
góc độ triết học, chuyên ngành chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật
lịch sử; dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hoá thẩm mỹ
và giáo dục, phát triển toàn diện con người. Nghiên cứu sinh tham khảo
kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học trong và ngoài nước có
liên quan đến đề tài, đồng thời dựa vào kết quả nghiên cứu thực trạng
phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện,
trường sĩ quan quân đội từ năm 2010 đến nay để giải quyết những vấn đề
nghiên cứu đặt ra. Công trình luận án được triển khai từ việc xác lập
những vấn đề lý luận ở chương 1, cơ sở thực tiễn ở chương 2, đồng thời
xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp ở chương 3 của luận án nhằm phát
triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân
Việt Nam hiện nay (QĐNDVN).
2. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Ý thức thẩm mỹ của chủ thể đóng vai trò quan trọng bậc nhất
định hướng cho toàn bộ các hoạt động nhận thức, cảm thụ, đánh giá
và sáng tạo thẩm mỹ của chủ thể, đồng thời là tiền đề không thể
thiếu để nâng cao trình độ, năng lực thẩm mỹ của họ trong mọi lĩnh
vực hoạt động. Ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
QĐNDVN là nền tảng quan trọng để mỗi học viên thâm nhập sâu vào
thế giới thẩm mỹ, nhận thức sâu sắc về cái đẹp, biết cảm thụ, sáng
tạo cái đẹp và đưa vào trong cuộc sống học tập, rèn luyện, công tác
để luôn phấn đấu hoàn thành tốt đẹp mọi nhiệm vụ.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội
là vấn đề thiết thực để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào
tạo và chuẩn bị cơ sở, tiền đề của đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai.
Phát triển ý thức thẩm mỹ là một trong những nội dung cơ bản của
mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên và đặt tiền đề hướng
tới phát triển văn hoá thẩm mỹ, phát triển toàn diện nhân cách sĩ quan
quân đội. Ý thức thẩm mỹ của học viên được định hình qua quá trình
học tập, rèn luyện tại trường sẽ tiếp tục phát triển sau khi học viên tốt
nghiệp ra trường, trở thành cán bộ lãnh đạo, chỉ huy ở các đơn vị quân
đội. Đó là nền tảng để người sĩ quan tương lai sống, hành động theo
tiêu chí cái đẹp.
Những năm qua, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cho thấy, đã có sự
2
chuyển biến, tiến bộ nhất định, tạo ra sự say mê, hứng thú thẩm mỹ
và khát vọng vươn tới cái đẹp của người đi tìm nguồn tri thức, nguồn
trí tuệ và nguồn cảm hứng sáng tạo. Tuy nhiên, sự tác động của đời
sống thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ đến phát triển ý thức thẩm mỹ của
học viên còn bất cập, chưa tương xứng với nhu cầu, thị hiếu và khát
vọng thẩm mỹ của học viên. Chưa coi trọng việc lồng ghép, đưa cái
đẹp vào trong mọi hoạt động của học viên. Khi ra trường, một bộ
phận không nhỏ sĩ quan trẻ còn hạn chế về trình độ lý luận và kinh
nghiệm thẩm mỹ, chưa thấu hiểu hết giá trị của cái thẩm mỹ trong
cuộc sống; chưa biết đấu tranh bảo vệ cái đẹp và chống lại cái xấu,
lối sống thấp hèn, thị hiếu thẩm mỹ thiếu lành mạnh trong đời sống
bộ đội. Những bất cập ấy cần được nghiên cứu để giải quyết, tháo
gỡ ngay trong thời gian học tập, rèn luyện tại trường của học viên,
nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của họ.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân
đội hiện nay, là một đòi hỏi cấp thiết trước tình hình biến động về
thang bậc, chuẩn mực, giá trị văn hoá thẩm mỹ trong đời sống xã hội
và trong quân đội cũng không tránh khỏi có những yếu tố, xu hướng
tác động tiêu cực, làm “lệch chuẩn giá trị” về văn hoá thẩm mỹ trong
đời sống tinh thần quân nhân, trong đó có đội ngũ học viên đào tạo sĩ
quan. Họ đang học tập, rèn luyện, công tác và sống trong không gian
mạng Internet, trong sự tác động đa diện, nhiều chiều của hội nhập,
mở cửa, của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Nghị quyết Trung ương 9 (Khóa XI) chỉ rõ mục tiêu, yêu cầu xây
dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải: “… hướng đến
chân thiện mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và
khoa học”[tr.46, 47]. Tình hình đó, đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu
chuyên sâu nhằm luận giải, tìm ra thực chất và cách thức giải quyết
một cách khoa học.
Lý do lựa chọn đề tài luận án còn xuất phát từ sự thiếu vắng
nhiều mảng nghiên cứu về khoa học thẩm mỹ mang tính đặc thù
quân sự. Những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu liên
quan đến thẩm mỹ quân sự và giáo dục thẩm mỹ quân nhân, song vẫn
còn khá trống vắng những công trình về phát triển ý thức thẩm mỹ
nói chung, ý thức thẩm mỹ của bộ đội nói riêng, nhất là việc luận
giải dưới góc độ lý luận triết học một yêu cầu rất cơ bản và cần
thiết để giải quyết triệt để vấn đề. Với sự lựa chọn vấn đề: “Phát
triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân
dân Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu dưới góc độ triết học, đề tài
luận án mong muốn góp phần giải quyết thực trạng trên.
3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu :
Luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội, từ đó đề xuất giải
pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ đáp ứng mục tiêu phát triển
toàn diện nhân cách học viên hướng tới phát triển đội ngũ sĩ quan quân
đội tương lai.
* Nhiệm vụ nghiên cứu :
Làm rõ thực chất và một số vấn đề có tính quy luật phát triển
ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN.
Phân tích, đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN hiện nay.
Xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp phát triển ý thức thẩm
mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu dưới góc độ triết học về
phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan QĐNDVN.
* Phạm vi nghiên cứu: Những vấn đề lý luận, thực tiễn về
phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo để trở thành sĩ quan
cấp phân đội có trình độ đại học ở các học viện, trường đại học và
trường sĩ quan QĐNDVN (trong luận án gọi là học viện, trường sĩ
quan).
Phạm vi điều tra, khảo sát gồm: Học viên, giáo viên và cán bộ
quản lý học viên, cán bộ phòng ban ở một số cơ sở đào tạo: Trường
Đại học Chính trị (Trường Sĩ quan chính trị); Trường Đại học Trần
Quốc Tuấn (Trường Sĩ quan Lục quân 1); Trường Đại học Nguyễn
Huệ (Trường Sĩ quan Lục quân 2); Trường Sĩ quan Thông tin (khối
trường sĩ quan); Học viện Biên phòng; Học viện Phòng không
Không quân; Học viện Hải quân; Học viện Kỹ thuật quân sự; Học
viện Hậu cần; Học viện Quân y (khối học viện). S ố liệu khảo sát
đánh giá thực tiễn trong thời gian từ năm 2010 đến năm 2015.
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận: Hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn
hoá, thẩm mỹ và giáo dục, phát triển toàn diện con người nói chung, đối
với lĩnh vực quân sự và giáo dục, phát triển nhân cách quân nhân nói
riêng.
4
* Cơ sở thực tiễn: Là đời sống thẩm mỹ của học viên đào tạo
sĩ quan ở các học viện, trường sỹ quan QĐNDVN hiện nay, thông qua
các căn cứ, số liệu thực tế, số liệu điều tra xã hội học của tác giả;
cùng với các chỉ thị, nghị quyết, chương trình và đề án của Bộ Quốc
phòng về xây dựng đội ngũ cán bộ trong quân đội; các báo cáo tổng
kết về công tác giáo dục bọ đội, trực tiếp về công tác giảng dạy môn
mỹ học Mác Lênin và các bộ môn khác liên quan ở các học viện,
trường sỹ quan.
* Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp luận chung là phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử được tiếp cận vào khách thể thẩm mỹ và
chủ thể thẩm mỹ.
Phương pháp nghiên cứu cụ thể, sử dụng một số phương pháp
như: lôgíc và lịch sử; hệ thống và cấu trúc; phân tích và tổng hợp; thống
kê và so sánh; điều tra xã hội học; phỏng vấn; quan sát có định hướng;
phương pháp chuyên gia. Sử dụng một số phương pháp tiếp cận: giá trị
hoạt động nhân cách; cấu trúc quá trình, đặc biệt chú trọng phương
pháp tiếp cận cấu trúc quá trình để phân tích sự phát triển ý thức thẩm
mỹ.
6. Những đóng góp mới của luận án
Làm rõ bản chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ và ý thức
thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự từ phương pháp tiếp cận của triết
học.
Luận giải những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức
thẩm mỹ trong môi trường sư phạm quân sự ở nhà trường quân đội.
Đề xuất yêu cầu và giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của
học viên đào tạo sĩ quan hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của đề tài
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung, phát triển lý
luận triết học về ý thức thẩm mỹ, về thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự.
Góp phần xây dựng luận cứ khoa học nhằm xây dựng, phát triển đời
sống thẩm mỹ của bộ đội. Luận án có thể đượ c sử dụng làm tài
liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy ở các học viện,
trườ ng sĩ quan quân đội hiện nay.
8. Kết cấu của luận án
5
Gồm: Mở đầu; tổng quan về vấn đề nghiên cứu; 3 chương (6
tiết); kết luận; danh mục các công trình của tác giả đã công bố có liên
quan đến đề tài luận án; danh mục tài liệu tham khảo; phụ lục.
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI
1. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu lý
luận chung về thẩm mỹ
Đề cập vấn đề chung về lý luận và thực tiễn liên quan đến lĩnh
vực thẩm mỹ có những công trình khoa học của nước ngoài và trong
nước nghiên cứu. Những công trình nghiên cứu của nước ngoài tieu biểu
như: Iu.A. Lukin, V.C. Xcacherơsiccốp (1982) với “Nguyên lý mỹ học
Mác–Lênin”; N. Đmitriêva (1962) “Bàn về cái đẹp”; V.Vanslốp,
P.Tơrôphimốp (1961) nghiên cứu “Cái đẹp và cái cao thượng”;
Tsecnisépxki (1960) nghiên cứu “Quan hệ của thẩm mỹ đối với hiện
thực”. Trong các công trình trên, chủ yếu trình bày những khái niệm,
phạm trù, nguyên lý, quy luật cơ bản của mỹ học Mác – Lênin. Mặc dù
chưa trực tiếp đề cập một cách hệ thống về vấn đề ý thức thẩm mỹ,
nhưng đã có một số vấn đề về lý luận thẩm mỹ liên quan nhất định đến
đề tài luận án. Đây là một trong những cơ sở, tiền đề lý luận quan trọng
để tiếp thu, kế thừa, phát triển trong triển khai khung lý thuyết của luận
án.
Những công trình khoa học trong nước, nổi bật là công trình của Đỗ
Huy (1984) nghiên cứu “Cái đẹp một giá trị”. Khẳng định: “Không có
chủ thể thẩm mỹ, sẽ không có đánh giá, thưởng thức và sáng tạo những
giá trị thẩm mỹ. Không có chủ thể thẩm mỹ không có cái gì được gọi là
cái bi, cái hài, cái đẹp và cái giá trị” [tr.147]. Bàn về “Quan hệ giữa cái
thẩm mỹ và cái đạo đức trong cuộc sống và trong nghệ thuật” (1996), tác
giả Nguyễn Văn Phúc phân tích tính đặc thù của cái thẩm mỹ, đồng thời
làm rõ sự khác biệt của chủ thể về mặt nhận thức thẩm mỹ [tr.40]. Các
công trình trên là một trong những cơ sở lý luận quan trọng mà luận án sẽ
kế thừa, tiếp thu.
2. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu
về thực tiễn đời sống thẩm mỹ
Trong “Thực tiễn thẩm mỹ – cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ”
(2003), tác giả Nguyễn Ngọc Thu cho rằng: “Thực tiễn thẩm m ỹ là
6
sự thống nhất giữa các hiện tượng thẩm mỹ khách quan với hoạt
động của chủ thể thẩm mỹ với toàn bộ những mối liên hệ, quan hệ
thẩm mỹ trong hoàn cảnh và điều kiện xã hội nhất định... cái thẩm
mỹ khách quan mang tính xã hội… nó không chỉ bó hẹp trong ý thức
cá nhân mà còn tồn tại nhờ có ý thức thẩm mỹ cá nhân” [tr.34]. Đây là
một hướng tiếp cận duy vật lịch sử về cội nguồn của văn hoá thẩm
mỹ từ thực tiễn thẩm mỹ, là cơ sở quan trọng giúp cho nghiên cứu
sinh tham khảo để tiếp cận, nghiên cứu những khía cạnh bản chất
của ý thức thẩm mỹ.
Bàn về “Sự biến đổi của chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong
thời kỳ đổi mới ở Việt Nam”(2003), tác giả Vũ Thị Kim Dung đã đề
cập văn hoá thẩm mỹ, cấu trúc chủ thể thẩm mỹ thuộc phạm vi của
ý thức thẩm mỹ, có sự tham gia tổng hợp của các yếu tố: xúc cảm,
tình cảm, quan điểm, lý tưởng thẩm mỹ…[tr.38]. Trong bài báo “Tìm
đến giá trị của môi trường thẩm mỹ” (2001), tác giả Thái Hanh đã
tiếp cận giá trị của môi trường thẩm mỹ với các thuật ngữ “không
gian môi trường” và “cảnh quan môi trường” [tr.8]. Tuy nhiên, để
thẩm mỹ hoá môi trường phải tạo ra trường thẩm mỹ lành mạnh, tức
là còn phải tạo dựng các mối quan hệ, ứng xử, giao tiếp và các thiết
chế văn hoá theo tiêu chí cái đẹp. Lý giải điều này sẽ được kế thừa
và bổ sung trong luận án.
3. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu
về văn hoá thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ
3.1. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về văn
hoá thẩm mỹ
Công trình nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và sự phát triển con
người Việt Nam trong thế kỷ mới” (2001) của tập thể các nhà khoa
học: GS.TS. Đỗ Huy, PGS.TS Nguyễn Văn Huyên, TS. Nguyễn Ngọc
Thu, TS. Đào Duy Thanh, TS. Nguyễn Quốc Tuấn do PGS.TS
Nguyễn Văn Huyên chủ biên đã đưa ra quan niệm Văn hoá thẩm mỹ.
Các tác giả cũng xem xét ý thức thẩm mỹ cá nhân là một phương
diện, thành tố của văn hoá thẩm mỹ văn hoá thẩm mỹ cá nhân, và
được biểu hiện ở những cấp độ khác nhau: Cấp độ hoạt động
thực tiễn; Cấp độ tâm lý cảm xúc; Cấp độ lý tính... [tr.62]. Những
luận giải và cách tiếp cận đó gợi mở cho nghiên cứu sinh có cách
nhìn biện chứng về cấu trúc ý thức thẩm mỹ của chủ thể. Tất
nhiên, nghiên cứu sinh cũng sẽ phát triển thêm ở khía cạnh phân
định rõ giữa ý thức thẩm mỹ (cái phản ánh thực tiễn thẩm mỹ) với
văn hoá thẩm mỹ cá nhân (cái kiểu cách, dạng thức, mô thức hiện
thực hoá và giá trị hoá ý thức thâm mỹ ấy).
7
Nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và nhân cách” (1995), tác giả
Lương Quỳnh Khuê không trực tiếp làm rõ cấu trúc ý thức thẩm mỹ
của chủ thể, nhưng thông qua phân tích cấu trúc các yếu tố của năng
lực thẩm mỹ và quá trình phát triển năng lực thẩm mỹ ở mỗi con
người phụ thuộc vào năng khiếu bẩm sinh, đồng thời đòi hỏi phải có
một quá trình được giáo dục, rèn luyện công phu, nghiêm ngặt trong
thực tiễn. Điều đó phù hợp với quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ
sẽ được nghiên cứu sinh đề cập trong đề tài luận án. Công trình
nghiên cứu “Vai trò của văn hoá thẩm mỹ đối với sự phát triển nhân
cách sinh viên Việt Nam hiện nay” (2013) của tác giả Lê Thị Thuỳ
Dung; “Phát triển giá trị văn hoá trong nhân cách sĩ quan trẻ Quân đội
nhân dân Việt Nam hiện nay” (2005), tác giả Nguyễn Xuân Trường.
Đây là những ý tưởng sát thực đối với xây dựng môi trường văn hoá
thẩm mỹ mà luận án sẽ đề cập.
3.2. Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về giáo
dục thẩm mỹ
Trong công trình khoa học nghiên cứu ở nước ngoài của A.X.
Milôviđốp và B.V. Xaphrônốp (chủ biên) (1975) về “Mỹ học Mác
Lênin với việc giáo dục bộ đội” đã đề cập khá toàn diện đến giáo dục
thẩm mỹ như con đường trực tiếp, cơ bản và quan trọng bậc nhất nhằm
phát triển ý thức thẩm mỹ. Đặc biệt, công trình đã gắn trực tiếp đến lĩnh
vực giáo dục thẩm mỹ trong hoạt động quân sự bảo vệ Tổ quốc xã hội
chủ nghĩa, trong xây dựng tư cách và nếp sống của quân nhân Xôviết.
Đây là tiền đề quan trọng để nghiên cứu sinh tiếp thu, kế thừa, phát
triển trong đề xuất giải pháp của luận án.
Vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục thẩm mỹ được nhiều công
trình khoa học ở trong nước nghiên cứu, tiêu biểu như: “Giáo dục thẩm
mỹ một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Đỗ Huy (1987), “Giáo dục
lý tưởng thẩm mỹ cho thanh niên thông qua hệ thống thiết chế nhà văn
hoá” của Trần Quốc Bảng (1996); "Đưa cái đẹp vào cuộc sống” của
Như Thiết (1986),; “Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của Vĩnh
Quang Lê (1999),; “Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình thành lối sống văn
hoá cho thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện nay” của Lương
Thanh Tân (2010),; “Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ” của
Trần Tuý (1998); “Vai trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục
thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của Trần Ngọc Tăng (2001),; “Giáo dục
thẩm mỹ Món nợ lớn đối với thế hệ trẻ” của Đỗ Xuân Hà (1997);
“Một số hiểu biết cơ bản về văn hoá nghệ thuật và giáo dục thẩm mỹ”
của Tổng cục Chính trị (1996). Các công trình khoa học trong nước đã
đề cập nhiều vấn đề quan trọng về giáo dục thẩm mỹ. Trong đó, liên
8
quan đến nhiều phương diện khác nhau về bản chất, vai trò, nội dung,
hình thức, phương tiện giáo dục thẩm mỹ cho các đối tượng khác
nhau, sự luận giải ở một số nội dung khá sâu sắc là cơ sở quan trọng
cho nghiên cứu sinh kế thừa, bổ sung, làm rõ thêm theo hướng nghiên
cứu của luận án.
4. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu
về ý thức thẩm mỹ
Trong bài báo “Cội nguồn của ý thức thẩm mỹ và sự thức tỉnh
những năng lực sáng tạo nghệ thuật của con người” (2002), Đỗ Thị
Minh Thảo tiếp cận ý thức thẩm mỹ từ năng lực sáng tạo nghệ thuật,
đồng thời chứng minh năng lực này được hình thành từ trong lao động
thực tiễn của con người [tr.52 53]. Cách tiếp cận này cho thấy n hờ
có hoạt động thực tiễn thẩm mỹ lâu dài của con người thì những giác
quan đã được xã hội hoá cao độ mới trở thành giác quan thẩm mỹ.
Dựa vào các giác quan này mà “hình ảnh thẩm mỹ” mặt thẩm mỹ
của hiện thực khách quan được di chuyển vào trong óc thẩm mỹ của
chủ thể, được hoạt động của tư duy thẩm mỹ tái sáng tạo hiện thực
“theo quy luật của cái đẹp”. Diễn đạt ở góc độ này sẽ được nghiên
cứu sinh bổ sung, phát triển trong đề tài luận án.
Trong bài báo “Tìm hiểu đặc trưng của ý thức thẩm mỹ”
(1992), tác giả Vũ Minh Tâm quan niệm: “Ý thức thẩm mỹ là một
trong những hình thái ý thức xã hội của con người phản ánh hiện
thực khách quan trong dạng hình tượng – tình cảm, nhằm đáp ứng
nhu cầu “chế tạo theo quy luật của cái đẹp” [tr.33]. Theo đó, tác giả
phân tích hai đặc trưng của ý thức thẩm mỹ: hình tượng thẩm mỹ và
tình cảm thẩm mỹ. Song, do tính phức tạp của phạm trù này nên cách
lý giải về đặc trưng của ý thức thẩm mỹ trên đây vẫn chưa đủ để
nhận biết những dấu hiệu đặc trưng về bản chất của ý thức thẩm
mỹ. Do đó, cần phải thâm nhập vào những mối liên hệ bản chất bên
trong để phân tích cơ chế hoạt động cùng các cấp độ và những yếu
tố chủ yếu cấu thành nó, khi đó mới có được cái nhìn toàn diện và
sâu sắc về ý thức thẩm mỹ. Tiếp cận theo hướng này sẽ được nghiên
cứu sinh trình bày trong luận án.
Đề cập khá nhiều nội dung liên quan sát, gần với đề tài của
luận án là Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Chí Linh: “Phát triển ý thức
thẩm mỹ ở học viên sĩ quan chính trị cấp phân đội trong quân đội ta
hiện nay” (2000), tác giả cho rằng: “đánh giá thẩm mỹ là khía cạnh
bản chất của ý thức thẩm mỹ” [tr.6]. Song, bản chất của ý thức thẩm
mỹ phải là quá trình tri giác thực tại, phản ánh sự thống nhất toàn
vẹn, sự hài hoà và cá biệt, sự hoàn hảo của thế giới dưới dạng những
9
cảm xúc thẩm mỹ của con người gây nên những khoái lạc về mặt
tinh thần. Mặt khác, với tính cách là một hình thái đặc thù của ý thức
xã hội, thì nguồn gốc nảy sinh, phát triển và nội dung, hình thức phản
ánh của ý thức thẩm mỹ cũng mang tính đặc thù. Và những khía cạnh
ấy chưa được đề cập trong luận văn của tác giả. Quan niệm “về đặc
trưng riêng có của ý thức thẩm mỹ là sự phản ánh hiện thực khách
quan bằng hình tượng nghệ thuật, và ý thức nghệ thuật là biểu hiện
tập trung và quan trọng nhất của ý thức thẩm mỹ” [tr.6] có thể chấp
nhận được. Tuy nhiên, ý thức thẩm mỹ không chỉ bao hàm ý thức nghệ
thuật, và bản thân nghệ thuật chỉ là một hình thái đặc thù của thẩm
mỹ. Chỉ có trên nền tảng hiện thực là đời sống thẩm mỹ của con
người thì ý thức thẩm mỹ mới được hình thành nên và nghệ thuật là
phương thức con người tái cấu trúc các giá trị thẩm mỹ để chuyển tải
những quan điểm, lý tưởng, thị hiếu thẩm mỹ nhất định. Bàn về cấu
trúc ý thức thẩm mỹ, tác giả cho rằng có hai yếu tố cấu thành: mặt trí
tuệ thẩm mỹ và mặt tâm lý thẩm mỹ tác động qua lại và chịu sự chi
phối của hệ tư tưởng thống trị xã hội. Song, tiếp cận cấu trúc ý thức
thẩm mỹ cần phải dựa vào cấu trúc của ý thức và ý thức xã hội và theo
các cấp độ, tầng bậc, trình độ của chủ thể – điều mà tác giả chưa luận
giải đến. Đây là những khoảng trống sẽ được đề cập, bổ khuyết trong
đề tài luận án.
5. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa
học đã công bố và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải
quyết
5.1. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa
học đã công bố
Một là, vấn đề ý thức thẩm mỹ cũng như các yếu tố cấu thành ý
thức thẩm mỹ, đã được các công trình khoa học đề cập một cách gián
tiếp, ở các khía cạnh, góc độ tiếp cận, phương pháp nghiên cứu khác
nhau. Tuy nhiên, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu có tính hệ
thống, sâu sắc về bản chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ dưới góc độ
triết học.
Hai là, một số công trình đã đề cập đến phát triển ý thức thẩm
mỹ, song chưa có công trình nào nghiên cứu luận giải sâu sắc quan
niệm về phát triển ý thức thẩm mỹ vừa với tư cách là quá trình phát
triển tự thân, vừa với tư cách là hệ động thái hoạt động của chủ thể;
cũng như chưa có công trình nào nghiên cứu luận giải sâu sắc về tính
quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân
đội nhân dân Việt Nam.
10
Ba là, vấn đề đánh giá thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ cũng
đã được đề cập trong các công trình khoa học, song chưa có công trình
nghiên cứu chuyên biệt nào đánh giá thực trạng sự tác động của môi
trường văn hoá thẩm mỹ, của các chủ thể giáo dục và tự giáo dục thẩm
mỹ đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân
đội.
Bốn là, tuy đã có một số công trình đề cập đến những vấn đề về
mục tiêu, bản chất, vai trò và giá trị của giáo dục thẩm mỹ về những giải
pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục thẩm mỹ nhằm hình thành,
phát triển nhân cách, lối sống con người trong thời đại mới..., song những
giải pháp trực tiếp thúc đẩy quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ trong môi
trường văn hoá thẩm mỹ của các nhà trường quân đội, cùng với việc phát
huy vai trò nhân tố chủ quan của các chủ thể giáo dục – đào tạo và vai trò
tích cực của bản thân học viên trong phát triển ý thức thẩm mỹ thì vẫn rất
mới mẻ.
5.2. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết
Một là, luận án sẽ bổ sung, bổ khuyết và phát triển làm sâu sắc
hơn cách tiếp cận triết học về ý thức thẩm mỹ, làm rõ những khía
cạnh bản chất, tính chất đặc trưng và cấu trúc của ý thức thẩm mỹ, từ
đó chỉ ra những biểu hiện đặc thù ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân
sự và ý thức thẩm mỹ ở học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân
Việt Nam.
Hai là, nghiên cứu luận giải bản chất, quy luật phát triển ý thức
thẩm mỹ là vấn đề mới, là nội dung cốt lõi mà trong phần cơ sở lý
luận, đề tài luận án sẽ tập trung nghiên cứu, làm rõ về bản chất và
những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan trong quá trình đào tạo tại trường theo phương pháp
tiếp cận của triết học Mác Lênin.
Ba là, luận án sẽ khảo sát thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ
của đối tượng học viên này trong tương quan so sánh với mô hình đào
tạo và trong tổng thể những tiền đề, điều kiện khách quan và nhân tố
chủ quan của phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay, đồng thời dự báo xu hướng
phát triển và khái quát những yêu cầu có tính nguyên tắc để phát triển
ý thức thẩm mỹ đối với học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện,
trường sĩ quan quân đội.
Bốn là, việc kế thừa có chọn lọc những thành quả nghiên cứu
của các công trình khoa học trên cùng với kết quả nghiên cứu về mặt
lý luận và thực tiễn của đề tài luận án tạo tiền đề vững chắc để đề
11
xuất các giải pháp cơ bản nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
Chương 1
THỰC CHẤT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ TÍNH QUY LUẬT
PHÁT TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO
SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
1.1. Thực chất phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
1.1.1. Quan niệm về ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan Quân đội nhân dân Việt Nam
Thẩm mỹ trong tiếng Việt, có nghĩa là sự cảm thụ, hiểu biết,
thẩm định, đánh giá của con người trước sự vật, hiện tượng khách
quan theo trục cái đẹp. Cái đẹp là sự phản ánh kết quả thụ cảm của
con người trước sự vật, hiện tượng toàn vẹn, cụ thể, hài hoà về cấu
trúc, về nội dung và hình thức về nhịp điệu, cung bậc, màu sắc, âm
thanh... đem lại cho con người sự rung cảm thẩm mỹ lành mạnh, tiến
bộ và có ý nghĩa xã hội tích cực. Những sự vật, hiện tượng của thế
giới hiện thực đều có thể mang thuộc tính thẩm mỹ, được đặt với tư
cách khách thể thẩm mỹ trong mối quan hệ thẩm mỹ với con người.
Và, con người nói chung với tư cách chủ thể thẩm mỹ đều có khả
năng cảm thụ, hiểu biết, thẩm định, hưởng thụ thuộc tính thẩm mỹ
của khách thể. Sự tương tác trực tiếp giữa khách thể thẩm mỹ với
chủ thể thẩm mỹ tạo nên hệ thống các phạm trù thẩm mỹ (cái đẹp,
cái xấu, cái cao cả, cái thấp hèn, cái bi, cái hài, cái hùng…). Tất cả
các bình diện ấy, khi được xem xét với tư cách sự di chuyển và cải
biến hiện thực khách quan trong đầu óc con người, chính là ý thức
thẩm mỹ của chủ thể.
Từ những khía cạnh bản chất, tính chất đặc trưng của ý thức
thẩm mỹ được lý giải dưới góc độ phương pháp luận triết học Mác
Lênin là cơ sở để đi đến quan niệm: Ý thức thẩm mỹ là một hình thái
đặc thù của ý thức xã hội, phản ánh hiện thực khách quan về mặt thẩm
mỹ thông qua lăng kính chủ quan của chủ thể, nhằm đáp ứng nhu cầu
cảm thụ, đánh giá, thụ hưởng cái đẹp và cải tạo thế giới theo quy luật
của cái đẹp.
Do tính phức tạp của phạm trù ý thức thẩm mỹ, nên cần phải
thâm nhập vào những mối liên hệ bản chất ẩn kín bên trong các quan
hệ thẩm mỹ giữa con người với hiện thực để phân tích cơ chế hoạt
12
động cùng các cấp độ và những yếu tố chủ yếu cấu thành ý thức
thẩm mỹ. Theo đó, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ được luận án khái
quát bao gồm: Hệ thống tri thức thẩm mỹ phổ thông (ý thức thẩm mỹ
thông thường) và quan điểm, lý luận thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ bậc
cao) của cá nhân hoặc một lớp nhân cách. Hệ thống cảm xúc, thị hiếu
thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ thông thường) và lý tưởng thẩm mỹ (ý
thức thẩm mỹ bậc cao) của cá nhân hoặc một lớp nhân cách. Hệ
thống nhu cầu, mong muốn thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ thông thường)
và khát vọng thẩm mỹ (ý thức thẩm mỹ bậc cao) của cá nhân hoặc
một lớp nhân cách.
Từ phân tích mục đích, tính chất hoạt động mang tính sáng tạo
và nhân văn quân sự của quân đội cách mạng, luận án đi vào luận
giải đời sống thẩm mỹ trong môi trường quân sự, nhu cầu cầu phát
triển theo giá trị chân thiện mỹ của quân nhân, khách thể thẩm mỹ
chủ thể thẩm mỹ và sự tương tác biện chứng hình thành tạo nên ý
thức thẩm mỹ trong quân nhân mang đậm tính đặc thù quân sự.
Ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự là ý thức về cái đẹp,
cái hùng, cái bi, cái hài, cái cao cả, cái thấp hèn… trong thực tiễn quân
sự gắn với nhiệm vụ, chức trách quân nhân. Ý thức thẩm mỹ của
quân nhân một mặt phản ánh và chịu sự chi phối của đời sống thẩm
mỹ xã hội, mặt khác phản ánh trực tiếp môi trường quân sự mà họ
đang sống và hoạt động theo chức trách, nhiệm vụ của mình.
Từ phân tích những đặc điểm của học viên đào tạo sĩ quan, cho
thấy ý thức thẩm mỹ của họ vừa mang đặc trưng chung ý thức thẩm mỹ
của người Việt, vừa mang ý thức thẩm mỹ của quân nhân Quân đội
nhân dân Việt Nam; vừa là ý thức thẩm mỹ của người đi học tập, rèn
luyện theo mô hình, mục tiêu, yêu cầu đào tạo để trở thành sĩ quan
(người được giáo dục), vừa hàm chứa khả năng phát triển tương lai về
ý thức thẩm mỹ của người lãnh đạo, chỉ huy, quản lý đơn vị ở cấp phân
đội (người đi giáo dục).
Qua luận giải những biểu hiện ý thức thẩm mỹ ở học viên đào
tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam cho phép quan niệm: Ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
là hệ thống tri thức thẩm mỹ và quan điểm, lý luận thẩm mỹ; cảm
xúc, thị hiếu thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ; nhu cầu, mong muốn
thẩm mỹ và khát vọng thẩm mỹ phản ánh các giá trị thẩm mỹ, quan
hệ thẩm mỹ, hoạt động thẩm mỹ của người sĩ quan tương lai được
hình thành, phát triển trong môi trường sư phạm quân sự.
1.1.2. Quan niệm về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
13
Để đi đến quan niệm về phát triển ý thức thẩm mỹ, cần xuất
phát từ quan niệm về phát triển nói chung. Phát triển vừa với tư cách
quá trình tự thân chỉ sự vận động theo hướng đi lên của mọi sự vật,
hiện tượng trong thế giới vật chất, v ừa v ới t ư cách động thái hoạt
động tự giác có chủ đích, có kế hoạch của con người. Luận án tiếp
cận phát triển ý thức thẩm mỹ với tính cách là hai mặt không tách
rời của một quá trình: mặt vận động tiến lên theo quy luật khách
quan và chủ yếu nghiêng về mặt hoạt động tự giác, có chủ đích của
các chủ thể.
Như vậy, phát triển ý thức thẩm mỹ là một quá trình vận động
theo chiều hướng đi lên theo quy luật, thể hiện sự liên tục phản ánh
đời sống thẩm mỹ, song diễn ra dưới tác động tự giác của chủ thể
thẩm mỹ trên cơ sở nhận thức và vận dụng quy luật nhằm làm cho
các yếu tố cấu thành ý thức thẩm mỹ của chủ thể vừa không ngừng
tích hợp được giá trị của từng thành tố, vừa tạo nên chất lượng mới
của ý thức thẩm mỹ trong tính chỉnh thể.
Theo quan niệm này, sự phát triển ý thức thẩm mỹ vừa tuân
theo quy luật chung của phát triển ý thức xã hội, vừa trực tiếp tuân
theo quy luật đặc thù của thẩm mỹ (quy luật của cái đẹp). Nghĩa là
phải tuân theo quy luật của cảm quan hình tượng và tư duy hình
tượng.
Bàn về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam trong phạm vi luận án này thực chất là
bàn về phát triển ý thức thẩm mỹ cá nhân và lớp nhân cách, theo yêu
cầu khách thể nghiên cứu của luận án, do vậy luôn phải chú ý đến
tính riêng của lớp nhân cách này.
Tiếp cận phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan Quân đội nhân dân Việt Nam, cũng như đối với bất cứ quá trình
phát triển nào nói chung, phải được nhìn nhận trong một thể thống
nhất của cả hai bình diện: Một là, sự chuyển hoá từ ý thức thẩm mỹ
của học viên thành ý thức thẩm mỹ của sỹ quan như một quá trình tự
thân, tức là tuân theo quy luật vận động, phát triển khách quan của sự
vật, hiện tượng trong thế giới nói chung. Hai là, sự tác động mang
tính chủ đích của các chủ thể giáo dục đào tạo trong các học viện,
trường sĩ quan quân đội trên cơ sở nhận thức và vận dụng đúng đắn
các quy luật khách quan của sự phát triển.
Ở bình diện thứ nhất, cần khẳng định tính quy luật của quá
trình phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân
đội nhân dân Việt Nam là khách quan.
14
Một là, quá trình các cấp độ nhận thức, tình cảm, ý chí thẩm mỹ
của học viên không ngừng tích lũy trong suốt thời gian học tập, tu
dưỡng, rèn luyện tại trường được chuyển hoá về chất qua “bước nhảy”
của các giai đoạn, kỳ học, năm học. Hai là, quá trình không ngừng xuất
hiện và giải quyết các mâu thuẫn biện chứng trong sự vận động đi lên
của ý thức thẩm mỹ của học viên. Ba là, quá trình phủ định biện chứng,
kế thừa các giá trị và loại bỏ dần những yếu tố không phù hợp trong
ý thức thẩm mỹ để đạt đến trình độ thẩm mỹ tích cực, sâu sắc hơn.
Ở bình diện thứ hai, cần khẳng định sự phát triển ý thức thẩm
mỹ của học viên luôn gắn với sự tác động mang tính chủ đích của
chủ thể giáo dục đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
Một là, tạo ra mô hình nhân cách chuẩn của người sĩ quan quân
đội cách mạng và cụ thể hoá mô hình ấy vào mục tiêu, chương trình,
nội dung đào tạo của nhà trường. Hai là, vấn đề trọng tâm là hình
thành và phát triển tri thức thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm
mỹ đặt dưới sự định hướng, giáo dục trực tiếp của đội ngũ giáo viên,
cán bộ quản lý học viên và lực lượng chuyên trách về văn hoá – thẩm
mỹ trên cơ sở nhận thức và vận dụng quy luật. Ba là, nói đến phát
triển ý thức thẩm mỹ với tính cách tác động có mục đích của chủ thể
phải nói đến nhân tố học viên đào tạo sĩ quan với tư cách vừa là
khách thể, vừa là chủ thể của quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ.
Như vậy, dù được nhìn nhân với tính cách hoạt động hướng đích,
nhưng nhìn tổng thể sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo
sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam luôn tuân theo quy luật khách quan.
Đó là quá trình diễn ra liên tục, bắt đầu được định hướng từ khi vào
trường đào tạo, đồng thời giữ định hướng qua các năm học và được
khẳng định khi tốt nghiệp ra trường, đó là sự “phát triển trong quá trình
học” hay “phát triển trong quá trình đào tạo tại trường”.
Từ sự phân tích trên cho phép đi đến quan niệm: Phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt
Nam là quá trình vận động đi lên theo quy luật, đồng thời thông qua
hoạt động tự giác, có mục đích, được tổ chức chặt chẽ và định
hướng đúng đắn của các chủ thể ở các học viện, trường sĩ quan
quân đội nhằm làm cho các yếu tố cấu thành ý thức thẩm mỹ của
học viên được nâng dần theo từng tầng bậc, chuyển hoá thành ý thức
thẩm mỹ của người sỹ quan tương lai.
1.2. Những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm
mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
15
1.2.1. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan Quân đội nhân dân Việt Nam được đặt trên cơ sở phát triển
đời sống thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ quan quân đội
Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam chịu sự tác động của hệ thống giá trị
thẩm mỹ trong môi trường văn hoá quân sự ở các học viện, trường sĩ
quan. Sự tác động thường xuyên của hệ thống giá trị thẩm mỹ đến
đời sống và hoạt động học tập, rèn luyện của học viên không chỉ đưa
đến những xúc cảm thích thú, yêu quý cái hay, cái đẹp để thoả mãn
nhu cầu thẩm mỹ của họ, mà còn từng bước in dấu ấn văn hoá thẩm
mỹ sâu sắc, thẩm thấu và chuyển hoá vào nhân cách mỗi học viên để
không ngừng phát triển ý thức thẩm mỹ.
Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam gắn liền với giải quyết hệ thống các
quan hệ thẩm mỹ và cách thức ứng xử văn hoá theo chuẩn mực cái
đẹp. Giá trị thẩm mỹ được “chiết xuất” từ những mối quan hệ theo
chuẩn mực cái đẹp có sức mạnh truyền dẫn, điều tiết, kiểm soát, định
hướng đối với hoạt động của học viên, đồng thời thấm sâu vào cả trong
nhận thức lẫn ý chí, hành động, cả trong tư tưởng và tâm hồn, tình cảm,
lối sống, tạo thành sức sống bên trong và diện mạo bên ngoài thúc đẩy sự
sáng tạo, bồi đắp lý tưởng thẩm mỹ cao đẹp của học viên.
Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam được hiện thực hoá thông qua những
hình thái hoạt động thẩm mỹ phong phú và sinh động ở các học viện,
trường sĩ quan. Thông qua những hình thái hoạt động thẩm mỹ đa
dạng, phong phú và sinh động trong các học viện, trường sĩ quan mà
những giá trị văn hoá thẩm mỹ và quan hệ thẩm mỹ được hiện thực
hoá, đồng thời trở thành động lực trực tiếp phát triển ý thức thẩm mỹ
của học viên. Nâng cao tính chất, trình độ thẩm mỹ của tất cả các
mặt hoạt động giáo dục – đào tạo cũng như các hoạt động quân sự
khác trong nhà trường sẽ làm cho giá trị thẩm mỹ thâm nhập vào mọi
mặt đời sống các đơn vị học viên, tạo ra trường thẩm mỹ tích cực tác
động đến cảm xúc, tình cảm thẩm mỹ của học viên.
Sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam được định hướng bởi hệ thống thiết
chế văn hoá quân sự trong các học viện, trường sĩ quan. Hệ thống
thiết chế văn hoá quân sự ở các học viện, trường sĩ quan quân đội
đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn các giá trị văn hoá thẩm
mỹ, thiết kế, chuẩn hoá các hoạt động thẩm mỹ và phát huy tác dụng
các hoạt động đó nhằm định hướng cảm xúc thẩm mỹ, thị hiếu thẩm
16
mỹ, lý tưởng thẩm mỹ… và "đánh thức", bồi dưỡng khả năng sáng
tạo thẩm mỹ của học viên.
1.2.2. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan Quân đội nhân dân Việt Nam là kết quả của giáo dục thẩm
mỹ
Quá trình giáo dục thẩm mỹ cho học viên đào tạo sĩ quan là
hoạt động có tính chủ đích của chủ thể ở các học viện, trường sĩ
quan quân đội. Với sự nhận thức và vận dụng sáng tạo quy luật
thẩm mỹ vào quá trình tổ chức giáo dục, định hướng thẩm mỹ cho
học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội phù
hợp với mô hình, mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện của người
sĩ quan quân đội. Đó là sự tác động đồng bộ, tích cực, có kế hoạch
theo những chuẩn mực, nguyên tắc giáo dục thẩm mỹ với sự hướng
dẫn, định hướng của các tổ chức, lực lượng, đội ngũ giáo viên, cán
bộ quản lý học viên và lực lượng chuyên trách về văn hoá.
Giáo dục thẩm mỹ cho học viên đào tạo sĩ quan thực chất là
góp phần hiện thực hoá mô hình nhân cách sĩ quan Quân đội nhân
dân Việt Nam. Những giá trị văn hoá thẩm mỹ quý báu của phẩm chất
Bộ đội Cụ Hồ trong nhân cách người cán bộ quân đội cần phải được
tiếp tục tôn vinh, đồng thời khái quát bổ sung thêm những yếu tố thẩm
mỹ mới trong nhân cách đẹp của người sĩ quan quân đội, cụ thể hoá
(chuẩn hoá, pháp quy hoá) mô hình ấy vào mục tiêu, chương trình đào
tạo của mỗi trường.
Các chủ thể giáo dục ở các học viện, trường sĩ quan quân đội tác
động đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan thông
qua chương trình, nội dung giáo dục thẩm mỹ. Không chỉ bao gồm
những nguyên lý cơ bản của mỹ học Mác Lênin; lý luận chủ nghĩa Mác
Lênin, và quan điểm của Đảng ta về văn hoá nghệ thuật, mà còn
được ẩn chứa ở những nội dung, yêu cầu mang tính thẩm mỹ đan xen,
thâm nhập vào tất cả các môn học khác trong tổng thể chương trình giáo
dục – đào tạo của nhà trường, đồng thời ẩn chứa ở những trải nghiệm
thẩm mỹ thực tiễn của học viên trong mọi hoạt động, sinh hoạt, quan
hệ...
Sự tác động của chủ thể ở các học viện, trường sĩ quan quân đội
đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan thông qua
các phương thức, hình thức, biện pháp giáo dục thẩm mỹ đa dạng .
Phương thức giáo dục thẩm mỹ trực tiếp là theo lĩnh vực đặc thù của
từng học viện, trường sĩ quan quân đội nền tảng để phát triển ý thức
thẩm mỹ. Phương thức giáo dục gián tiếp là thông qua giáo dục tổng
hợp để hoà nhập, lồng ghép giáo dục cái đẹp vào tất cả các hoạt động
17
giáo dục khác, khai thác các yếu tố thẩm mỹ trong mọi mặt đời sống và
hoạt động quân sự của nhà trường để định hướng thẩm mỹ cho học
viên. Thông qua nhiều hình thức, biện pháp cụ thể để giáo dục thẩm
mỹ.
1.2.3. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam phụ thuộc trực tiếp vào bản thân học
viên
Trình độ tri thức, quan điểm thẩm mỹ và lý luận thẩm mỹ của
học viên đào tạo sĩ quan là cơ sở, tiền đề xuyên suốt quá trình phát triển
ý thức thẩm mỹ gắn với hệ thống tri thức toàn diện của họ. Sự thấu
hiểu về bản chất, quy luật cái thẩm mỹ trong tự nhiên, trong đời sống
xã hội, trong nghệ thuật và cái thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự theo quan
điểm của mỹ học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng ta về
văn hoá và thẩm mỹ là cơ sở hình thành nên nhu cầu thẩm mỹ, tình cảm
thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ và
khát vọng thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân
đội phụ thuộc trực tiếp vào trình độ phát triển cảm xúc, thị hiếu
thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ gắn với hoàn thiện nhân sinh quan
cách mạng của họ. Tình cảm thẩm mỹ được nâng dần theo tầng bậc
từ cảm xúc thẩm mỹ đến thị hiếu thẩm mỹ và lý tưởng thẩm mỹ là
trục chính, cốt lõi liên kết với sự phát triển tri thức thẩm mỹ và ý chí
thẩm mỹ hợp thành sự phát triển tổng thể của ý thức thẩm mỹ. Sự
phát triển tình cảm thẩm mỹ còn liên kết chặt chẽ với sự phát triển
tình cảm chính trị, tình cảm đạo đức… để hoàn thiện nhân sinh quan
cách mạng học viên đào tạo sĩ quan một cách toàn diện, tạo tiền đề
phát triển vững chắc.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân
đội gắn với hệ động lực từ nhu cầu, mong muốn thẩm mỹ và khát
vọng thẩm mỹ, gắn với ý chí quyết tâm của học viên hoàn thiện
nhân cách sĩ quan quân đội. Cùng với cảm xúc và tình cảm thẩm
mỹ, thì biểu tượng cao đẹp về người sĩ quan quân đội với lý tưởng
chiến đấu cao đẹp trở thành nguồn gốc, động lực trực tiếp thúc đẩy
khát vọng thẩm mỹ của học viên, thúc đẩy tính tích cực học tập, rèn
luyện vươn tới nhân cách cao đẹp ấy.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân
đội gắn với quá trình nhập thân, tiếp biến các giá trị văn hoá thẩm mỹ
và chuyển hoá chuẩn mực nhân cách sĩ quan quân đội vào học viên đào
tạo sĩ quan. Quá trình chuyển hoá giá trị, chuẩn mực thẩm mỹ của
nhân cách sĩ quan quân đội cách mạng vào ý thức thẩm mỹ của học
18
viên đào tạo sĩ quan, thông qua hoạt động tự giác, tích cực, nghiêm túc
học hỏi, tiếp thu, lĩnh hội, kế thừa những tri thức thẩm mỹ trong lĩnh
vực quân sự để từng bước làm giàu trí tuệ, vốn tri thức thẩm mỹ của
mình.
Kết luận chương 1
Dưới góc độ phương pháp luận triết học mácxít, ý thức thẩm
mỹ về bản chất là sự phản ánh đời sống thẩm mỹ hiện thực vào óc
người. Cấu trúc của ý thức thẩm mỹ, tương tự cấu trúc của ý thức nói
chung, bao gồm nhận thức thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm
mỹ với cả hai tầng bậc là ý thức thông thường và ý thức hệ tư tưởng –
lý luận khoa học.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân
đội nhân dân Việt Nam là quá trình vận động đi lên theo quy luật
khách quan, đồng thời là kết quả hoạt động tự giác có chủ đích, có kế
hoạch trên cơ sở vận dụng quy luật của chủ thể giáo dục đào tạo ở
các học viện, trường sĩ quan quân đội, mang tính riêng của một lớp
khách thể là học viên đào tạo để trở thành sĩ quan quân đội trong một
môi trường sư phạm quân sự.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan tất yếu
diễn ra trên cơ sở sự phát triển đời sống tinh thần xã hội nói chung và
đời sống thẩm mỹ ở từng học viện, trường sĩ quan quân đội nói
riêng, đồng thời là kết quả hoạt động giáo dục thẩm mỹ của các chủ
thể giáo dục – đào tạo của nhà trường, song xét đến cùng phụ thuộc
trực tiếp vào sự nỗ lực của bản thân học viên trong việc tiếp nhận,
chuyển hoá các giá trị văn hoá thẩm mỹ thành chuẩn mực nhân cách sĩ
quan quân đội.
Chương 2
THỰC TRẠNG VÀ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN
Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN
QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
2.1.1. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan trên cơ sở đời sống thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ
quan
Hệ thống giá trị văn hoá thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ
quan quân đội về cơ bản đã tác động tích cực đến phát triển ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan, tuy nhiên vẫn còn bộc lộ một
19
số hạn chế. Việc xây tạo những điều kiện sinh hoạt vật chất trong
nhà trường ít quan tâm đến đề cao giá trị văn hoá thẩm mỹ. Thiết kế
xây dựng cảnh quan, môi trường thường nghiêng về giá trị sử dụng
mà chưa chú ý về mặt thẩm mỹ. Hệ thống panô, áp phích, tranh cổ
động được sử dụng, song tranh biếm hoạ phê phán hành vi, thói xấu
hầu như không có.
Hệ thống các mối quan hệ, ứng xử văn hoá theo chuẩn mực cái
đẹp ở các học viện, trường sĩ quan hiện nay về cơ bản tác động tích
cực đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan,
song vẫn còn có những quan hệ chưa thực sự khả mỹ. Công tác quản
lý, rèn luyện học viên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội còn
“thiên” về biện pháp hành chính quân sự mà coi nhẹ thuyết phục,
cảm hoá từ chính tình cảm bên trong của mỗi chủ thể. Hệ thống các
mối quan hệ, giao tiếp, ứng xử văn hoá ở các học viện, trường sĩ
quan quân đội hiện nay còn thiếu tính quy chuẩn theo cái đẹp.
Các hoạt động của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện,
trường sĩ quan quân đội về cơ bản đã chú ý đến tính thẩm mỹ, nhất là
các hoạt động “thuần thẩm mỹ”, nên đã tác động tốt đến phát triển ý
thức thẩm mỹ, song vẫn còn nhiều hoạt động thiếu tính thẩm mỹ. Tính
chất, trình độ thẩm mỹ nội dung biểu hiện và sự ảnh hưởng sâu sắc của
nó đến tất cả các mặt hoạt động khác nhau của học viên chưa được chú
ý, quan tâm đúng mức; chưa thường xuyên đưa yếu tố thẩm mỹ vào các
hoạt động học tập, rèn luyện của học viên.
Hệ thống thiết chế văn hoá quân sự ở các học viện, trường sĩ
quan quân đội về cơ bản phát huy được vai trò đối với phát triển ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan, song vẫn còn bộc lộ không ít bất
cập. Một số thiết chế cơ sở vật chất, kỹ thuật cho hoạt động văn hoá –
nghệ thuật chưa phát huy hết vai trò, chức năng, còn biểu hiện thiếu và
yếu, có nơi xuống cấp, thiếu đồng bộ nên hiệu quả sử dụng thấp, hiệu
quả tác động đến ý thức thẩm mỹ của học viên còn thấp.
2.1.2. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan dưới tác động của giáo dục thẩm mỹ
Các chủ thể giáo dục đã phát huy được vai trò trong giáo dục thẩm
mỹ theo mô hình, mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện của học viên
đào tạo sĩ quan, song vẫn còn nhiều bất cập cả về năng lực giáo dục
thẩm mỹ cũng như về nhận thức chưa thoả đáng đối với nhiệm vụ này.
Một bộ phận cấp uỷ, chỉ huy, đoàn thanh niên ở các học viện, trường sĩ
quan quân đội chưa được đề cao và coi trọng đúng mức vai trò của giáo
dục thẩm mỹ đối với tôn tạo vị thế và hình ảnh đẹp của người sĩ quan
quân đội trong thời kỳ mới. Năng lực giáo dục thuyết phục nêu gương về
20
mặt thẩm mỹ của đội ngũ cán bộ, giáo viên còn hạn chế, có trường hợp
chưa thật gương mẫu về đạo đức lối sống, hành vi ứng xử và quan hệ tốt
đẹp cho học viên noi theo.
Nội dung giáo dục thẩm mỹ đã được xác định trong chương trình,
nội dung giáo dục đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan hiện nay, tuy
nhiên việc tổ chức thực hiện còn rất nhiều khó khăn, bất cập. Hiện nay,
chưa có chương trình giáo dục thẩm mỹ thống nhất trong các nhà trường
quân đội. Môn Mỹ học Mác Lênin chỉ có giảng dạy ở Trường Sĩ quan
Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 2. Nội dung, chương trình giáo dục
đào tạo sĩ quan quân đội hiện nay chưa tương xứng với mô hình phát triển
toàn diện nhân cách sĩ quan tương lai, thiếu tính thẩm mỹ trong các môn
học và trong mọi hoạt động, sinh hoạt, quan hệ của học viên đào tạo sĩ
quan.
Phương thức giáo dục thẩm mỹ của các chủ thể về cơ bản đã
được định hình, song việc thực hiện phương thức giáo dục đó nhằm
phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện,
trường sĩ quan hiện nay còn rất nhiều mặt bất cập, hạn chế, có mặt trì
trệ. Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục thẩm mỹ chưa thật
sự hiệu quả. Nội dung thông tin còn nghèo nàn, tính định hướng tư
tưởng, giá trị thẩm mỹ chưa cao. Hình thức, phương pháp tuyên truyền,
định hướng, giáo dục thẩm mỹ còn đơn điệu, thiếu sức hấp dẫn, thu hút,
lôi cuốn học viên vào các hoạt động thẩm mỹ, chưa kích thích được
niềm say mê, tích cực tự học tập, tự rèn luyện của học viên.
2.1.3. Th ực tr ạng t ự phát tri ể n ý th ứ c th ẩ m m ỹ c ủa h ọ c
viên đào t ạ o sĩ quan
Học viên đào tạo sĩ quan trong các nhà trường quân đội luôn
có nhu cầu tìm đến tri thức, quan điểm và lý luận thẩm mỹ tiến bộ,
nỗ lực tự trau dồi tri thức thẩm mỹ, song hoạt động tự phát triển tri
thức thẩm mỹ chưa được định hướng xác đáng nên không tránh khỏi
tình trạng tự phát. Trình độ về lý luận mỹ học ở học viên chưa thực
sự có tính hệ thống và vững chắc Sự am hiểu về văn hoá nghệ thuật
phổ biến là hạn hẹp, chưa đủ những tri thức lý luận thẩm mỹ cần
thiết để chuyển hoá thành niềm tin, ước mơ, lý tưởng thẩm mỹ; quan
điểm thẩm mỹ tuy được định hình nhưng chủ yếu mới nhấn mạnh
khía cạnh chính trị giai cấp mà chưa thực sự coi trọng khía cạnh văn
hoá nhân văn...
Việc tự nâng cao tình cảm thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan hiện nay về cơ bản là đúng hướng và đạt được kết quả nhất
định, song vẫn còn có biểu hiện của sự tự phát, tuỳ tiện nên chưa đạt
21
đến độ nhạy bén về cảm xúc thẩm mỹ, bền vững về thị hiếu thẩm
mỹ, sâu sắc về lý tưởng thẩm mỹ. Trình độ thụ cảm thẩm mỹ của
học viên còn có những bất cập, chưa đạt đến độ nhạy bén về cảm
xúc thẩm mỹ và chưa tương xứng với yêu cầu, nhiệm vụ. Thị hiếu
thẩm mỹ lành mạnh tuy đã được định hình nhưng chưa thực sự ổn
định, vững chắc; thậm chí ở một số học viên đã bộc lộ những thị
hiếu thẩm mỹ thiếu lành mạnh. Lý tưởng thẩm mỹ cũng chưa thực
sự đạt tới độ sâu sắc, vẫn còn có hiện tượng thiếu ý chí phấn đấu
trong học tập, rèn luyện trong học viên.
Sự mong muốn được thoả mãn nhu cầu thẩm mỹ, và cao hơn là
khát vọng thẩm mỹ, vươn tới cái đẹp trong cuộc sống, học tập, rèn
luyện của học viên đào tạo sĩ quan hiện nay là khách quan và có tiềm
năng phát triển mạnh mẽ, song ý chí và năng lực vươn tới khát vọng
thẩm mỹ vẫn còn có những hạn chế nhất định, thậm chí có những biểu
hiện thiếu tích cực. Một số ít học viên có biểu hiện lối sống thực dụng ,
kém văn hoá, kém tu dưỡng, rèn luyện, thiếu ý chí quyết tâm phấn đấu
tự hoàn thiện theo nhân cách sĩ quan. Ý chí thẩm mỹ chưa thật sự bền
vững, bám sâu vào nhận thức, tình cảm của mỗi học viên, nên việc nhập
thân, tiếp biến các giá trị văn hoá thẩm mỹ trong tự phát triển nhân cách
toàn diện của học viên còn nhiều hạn chế.
2.2. Xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
2.2.1. Xu hướng gắn kết và xu hướng thiếu gắn kết giữa
thẩm mỹ với quân sự trong phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên đào tạo sĩ quan
Về cơ bản, xu hướng ưu trội trong phát triển ý thức thẩm mỹ
của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
sẽ là xu hướng ngày càng gắn kết giữa thẩm mỹ với quân sự. Xu
hướng này chỉ diễn ra thuận lợi một khi các chủ thể giáo dục đào tạo
nhận thức đúng bản chất và cả vai trò của giáo dục thẩm mỹ đối với
phát triển nhân cách toàn diện học viên đào tạo sĩ quan, cũng như vai trò
ý thức thẩm mỹ trong việc thực hiện hiệu quả các hoạt động của mỗi
cá nhân học viên và các tổ chức. Nếu không gắn kết giữa thẩm mỹ với
quân sự trong phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên thì cái đích của
quá trình đào tạo sĩ quan sẽ tạo ra một nhân cách méo mó, không hoàn
chỉnh.
Trong trường hợp có những sai lệch trong nhận thức và giải
quyết của chủ thể giáo dục, đào tạo, nhất là chủ thể lãnh đạo, quản lý,
thì dễ dẫn đến xu hướng không thuận chiều: hoặc thiên về phát triển
quân sự, coi nhẹ thẩm mỹ hoặc thiên về phát triển thẩm mỹ, tách rời
22
quân sự. Nếu không nhận thức đúng đắn thì sẽ dẫn đến chỉ quan tâm
đến tuyệt đối hoá vai trò của mặt hành chính quân sự, mặt kỹ thuật,
chuyên môn thuần tuý; coi nhẹ thẩm mỹ làm cho học viên triệt tiêu năng
lực cảm thụ thẩm mỹ, thiếu hụt động lực từ tâm hồn, trái tim dẫn đến
xa lạ trước các hiện tượng thẩm mỹ. Và xét ở tầm chiến lược thì sẽ là
thất bại nếu chỉ có một đội quân thiện chiến mà hoàn toàn vô cảm.
2.2.2. Xu hướng gắn kết và xu hướng thiếu gắn kết giữa giữa yêu
cầu thẩm mỹ quân sự với yêu cầu giáo dục thẩm mỹ ở nhà trường quân
đội
Về cơ bản, xu hướng ưu trội trong phát triển ý thức thẩm mỹ
của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
sẽ là xu hướng gắn kết giữa yêu cầu thẩm mỹ quân sự của sĩ quan
quân đội với yêu cầu giáo dục thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ
quan quân đội, nơi đào tạo đội ngũ học viên thành sĩ quan tương lai.
Đặt ra cho các chủ thể giáo dục phải luôn gắn kết giữa yêu cầu thẩm
mỹ đối với sĩ quan quân đội và giáo dục thẩm mỹ cho học viên đào
tạo sĩ quan, đồng thời sẽ luôn có ý thức đưa những yêu cầu, nội dung
về phương diện thẩm mỹ vào tiêu chí đánh giá chất lượng, hiệu quả
hoạt động cũng như thành tích và sự thành công trong thực hiện
nhiệm vụ, chức trách của mỗi cá nhân học viên và các tổ chức.
Ở bình diện này, cũng không thể không tính đến xu hướng thiếu
gắn kết giữa yêu cầu thẩm mỹ quân sự của sĩ quan quân đội với yêu
cầu giáo dục thẩm mỹ ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Đây là
xu hướng chắc chắn sẽ diễn ra, một khi giữa các chủ thể giáo dục, đào
tạo ở nhà trường, nơi đào tạo ra sĩ quan, với các chủ thể lãnh đạo, chỉ
huy các đơn vị, nơi sử dụng sản phẩm đào tạo, không “nối thông”
được với nhau. Đó là thiếu sự gắn kết giữa lý thuyết nhà trường với
những yêu cầu ứng xử cụ thể về mặt thẩm mỹ của sĩ quan quân đội
trong tương lai, dẫn đến sản phẩm đào tạo khiếm khuyết, khó có thể
đáp ứng được yêu cầu sử dụng của đơn vị và cũng không thể phát huy
tác dụng đối với hoạt động thẩm mỹ ở đơn vị cơ sở sau khi ra trường
trở thành sĩ quan.
2.2.3. Xu hướng đồng bộ và xu hướng thiếu đồng bộ giữa
các yếu tố hợp thành ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan
Về cơ bản, sự phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo
sĩ quan có xu hướng phát triển đồng bộ giữa nhận thức thẩm mỹ,
tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm mỹ, cũng như phát triển đồng bộ các
cấp độ bậc thấp và bậc cao trong từng yếu tố hợp thành ý thức thẩm
mỹ. Xu hướng này chắc chắn sẽ đặt ra cho các học viện, trường sĩ
quan quân đội ngày càng quan tâm hơn đến việc trang bị tri thức thẩm
23
mỹ cần thiết cho học viên, định hướng cảm xúc, tình cảm thẩm mỹ
đúng đắn, để học viên luôn có suy nghĩ đẹp, hành vi ứng xử, giao tiếp
đẹp, lối sống đẹp, việc làm đẹp trong quá trình học tập, rèn luyện tại
trường.
Ở bình diện này cũng có thể xuất hiện xu hướng khác là sự
phát triển thiếu đồng bộ giữa nhận thức thẩm mỹ với tình cảm thẩm
mỹ và ý chí thẩm mỹ, cũng như thiếu đồng bộ giữa bậc thấp và bậc
cao trong từng yếu tố. Đây là xu hướng thường xảy ra trong giai
đoạn đang có sự chuyển đổi từ nhân cách chiến sĩ sang nhân cách sĩ
quan của học viên và đối với các sĩ quan ở các đơn vị quân đội nhiều
hơn so với nơi đào tạo ra sĩ quan.
Nhìn tổng hợp, có thể thấy mỗi bình diện được dự báo trên đây
đều tồn tại cả xu hướng thuận chiều và không thuận chiều với tính
cách hai mặt đối lập không tách rời trong suốt quá trình phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên khi được đào tạo tại trường. Xu hướng
thuận chiều về cơ bản là chủ đạo, chiếm vị thế ưu trội và phát huy
tác dụng tích cực, nhưng hiện nay vẫn chưa thực sự được khẳng định
vượt trội. Đồng thời, còn có khả năng xuất hiện xu hướng không
thuận chiều, gây cản trở quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên, song về một khía cạnh nhất địch đóng vai trò phản biện, đối
sánh cho xu hướng thuận chiều.
Kết luận chương 2
Trên cơ sở tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên đào tạo sĩ quan, việc khảo sát, đánh giá thực trạng phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên cho thấy, các học viện, trường sĩ quan
quân đội đã có sự quan tâm đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên, về cơ bản đáp ứng được mục tiêu phát triển toàn diện nhân
cách học viên đào tạo sĩ quan. Tuy nhiên, còn có những bất cập, chưa
tương xứng với yêu cầu mới, cần phải giải quyết một số vấn đề để
phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên hiện nay.
Quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan quân đội hiện nay đang và sẽ tiếp tục diễn cả xu hướng thuận
chiều và không thuận chiều về cả ba bình diện: xu hướng gắn kết và
xu hướng thiếu gắn kết giữa thẩm mỹ với quân sự; xu hướng gắn
kết và xu hướng thiếu gắn kết giữa yêu cầu của thẩm mỹ quân sự
với yêu cầu giáo dục thẩm mỹ ở nhà trường quân đội; xu hướng
đồng bộ và xu hướng thiếu đồng bộ giữa các yếu tố hợp thành ý thức
thẩm mỹ. Trong đó, xu hướng thuận chiều là cơ bản và chủ đạo
nhưng vẫn chưa phải đã thực sự được khẳng định rõ nét.
24
Chương 3
YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT TRIỂN
Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN
QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1. Yêu cầu cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
3.1.1. Phát triển ý thức thẩm mỹ gắn với hoàn thiện nhân cách
toàn diện của sĩ quan quân đội trong tình hình mới
Một là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay phải phù hợp, tương đồng với
phẩm chất chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống của sĩ quan quân đội.
Hai là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay phải gắn với yêu cầu củng cố,
nâng cao năng lực nhận thức, tổ chức hoạt động chuyên môn của sĩ quan
tương lai.
Ba là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay phải gắn với rèn luyện phương
pháp, tác phong công tác và kỹ năng sống của sĩ quan quân đội.
3.1.2. Phát triển ý thức thẩm mỹ phải phù hợp với đặc điểm tâm,
sinh lý của học viên; phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh, khả năng và
đặc điểm, nhiệm vụ của mỗi học viện, trường sĩ quan quân đội
Một là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay phải phù hợp với nhu cầu, mong
muốn và khát vọng thẩm mỹ của học viên.
Hai là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay phải phù hợp với điều kiện, hoàn
cảnh, khả năng của từng học viện, trường sĩ quan.
Ba là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay phải chứa đựng nét đẹp văn hoá
mang tính thẩm mỹ cao trong tất cả các hoạt động của lĩnh vực chuyên
môn, ngành học của học viên.
3.1.3. Phát triển ý thức thẩm mỹ gắn với đấu tranh ngăn ngừa, loại
bỏ những phản giá trị trong quá trình học tập, rèn luyện tại trường
Một là, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
gắn liền giữa bồi dưỡng thế giới quan khoa học, cách mạng với phê
phán các quan điểm, lý thuyết mỹ học phản tiến bộ.
Hai là, nắm chắc và vận dụng sáng tạo các quy luật văn hoá và nguyên
lý giáo dục trong phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan, đi
đôi với khắc phục cách làm tuỳ tiện, tuỳ hứng, vô kế hoạch.
Ba là, gắn liền giữa xây và chống trong phát triển ý thức thẩm mỹ
của học viên đào tạo sĩ quan.
25
3.2. Giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
3.2.1. Xây dựng đời sống thẩm mỹ gắn với các hoạt động giáo
dục, đào tạo nhằm tạo tiền đề phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên
Thứ nhất, xây dựng môi trường cảnh quan theo tiêu chí cái đẹp
dựa trên đặc thù của mỗi học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay.
Cần phải xây dựng cơ chế để đưa những yêu cầu về tiêu chí thẩm mỹ
vào trong tổ chức xây dựng nơi ăn ở sinh hoạt, học tập, huấn luyện, thao
trường bãi tập, khu thể dục thể thao, khu vui chơi giải trí. Tăng cường
đầu tư xây dựng môi trường sinh thái theo hướng xanh sạch đẹp dựa
trên sự thống nhất giữa tính khoa học với tính chính quy của môi trường
quân sự và với tính thẩm mỹ cao.
Thứ hai, xây dựng các mối quan hệ, ứng xử, giao tiếp theo tiêu chí
cái đẹp, phù hợp với chuẩn mực quân sự của học viên đào tạo sĩ quan.
Xây dựng các mối quan hệ, ứng xử, giao tiếp phù hợp giữa chuẩn mực
quân sự và chuẩn mực của cái đẹp, vừa đáp ứng yêu cầu “mặt chuẩn”
của điều lệnh, điều lệ, chế độ quy định của quân đội, mệnh lệnh, chỉ
thị, quy định của cấp trên, của đơn vị, đồng thời vừa phải coi trọng tiêu
chí thẩm mỹ trong tất cả các mối quan hệ quân nhân với những phẩm
chất mang tính nhân văn của người sĩ quan cách mạng.
Thứ ba, đa dạng hóa các hình thái hoạt động thẩm mỹ ở các học
viện, trường sĩ quan quân đội. Cần nâng cao tính chất, trình độ thẩm mỹ
trong tất cả các mặt hoạt động giáo dục, đào tạo cũng như các hoạt
động quân sự khác trong nhà trường, để tạo ra trường thẩm mỹ tích cực,
tác động đến cảm xúc, tình cảm thẩm mỹ của học viên.
Thứ tư, xây dựng các thiết chế văn hoá quân sự theo tiêu chí cái
đẹp của từng học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay. Xây dựng
đồng bộ hệ thống các thiết chế văn hoá quân sự. Tạo điều kiện và động
viên, khuyến khích việc ứng dụng khoa học, công nghệ thông tin hiện
đại vào khai thác tối đa, có hiệu quả cơ sở vật chất các thiết chế văn hoá
quân sự.
3.2.2. Phát huy vai trò các chủ thể giáo dục đào tạo ở các học viện,
trường sĩ quan quân đội trong nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ
Thứ nhất, phát huy vai trò của hệ thống lãnh đạo, chỉ huy, quản lý ở
các học viện, trường sĩ quan quân đội về công tác văn hoá và nghệ thuật.
Hoàn thiện xây dựng mô hình nhân cách người sĩ quan cách mạng và cụ thể
hoá, thể chế hóa mô hình ấy vào mục tiêu, chương trình đào tạo sĩ quan. Chú
trọng đưa nội dung, yêu cầu về phương diện thẩm mỹ hoà nhập vào trong
các môn học và lồng ghép vào trong mọi nội dung, trong tất cả các hoạt
động học tập, rèn luyện, nếp sống, sinh hoạt và các mối quan hệ của học
