Luận án tiến sĩ triết học phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân việt nam hiện nay

B QUC PHềNG

HC VIN 5CHNH TR

NGUYN VN THU

PHáT TRIểN ý THứC THẩM Mỹ
CủA HọC VIÊN ĐàO TạO Sĩ QUAN
QUÂN ĐộI NHÂN DÂN VIệT NAM HIệN NAY

LUN N TIN S TRIT HC

H NI - 2015


B QUC PHềNG

HC VIN CHNH TR

NGUYN VN THU

PHáT TRIểN ý THứC THẩM Mỹ
CủA HọC VIÊN ĐàO TạO Sĩ QUAN
QUÂN ĐộI NHÂN DÂN VIệT NAM HIệN NAY
Chuyờn ngnh: Ch ngha duy vt bin chng
v duy vt lch s
Mó s: 62 22 03 02

LUN N TIN S TRIT HC

NGI HNG DN KHOA HC:

PGS, TS Vn c Thanh

H NI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình
nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực
và có xuất xứ rõ ràng !

Tác giả luận án

Nguyễn Văn Thuỷ


MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
MỞ ĐẦU
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI

Chương 1: THỰC CHẤT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ TÍNH
QUY LUẬT PHÁT TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ
CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN ĐỘI

NHÂN DÂN VIỆT NAM
1.1.
Thực chất phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam
1.2.
Những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm
mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân
Việt Nam
Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN Ý
THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ
QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1.
Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
2.2.
Xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào
tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT TRIỂN
Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO
SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
HIỆN NAY
3.1.
Yêu cầu cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay
3.2.

Giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

KẾT LUẬN

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

1

2
3
4
5
10

24
24
51
72
72
97

108
108
120
149
151
152
162


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Số thứ tự

Chữ viết đầy đủ

Chữ viết tắt

1.

Đảng uỷ Quân sự Trung ương

ĐUQSTƯ

2.

Mác – Lênin

MLN

3.

Nghị quyết

NQ

4.

Nhà xuất bản

Nxb

5.

Quân uỷ Trung ương

QUTƯ

6.

Quân đội nhân dân

QĐND

7.

Trung ương

TƯ

8.

Ý thức thẩm mỹ

YTTM


5
MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu khái quát về luận án
Đề tài: “Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội

nhân dân Việt Nam hiện nay” được tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ triết học,
chuyên ngành chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; dựa trên cơ sở lý
luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng
Cộng sản Việt Nam về văn hoá thẩm mỹ và giáo dục, phát triển toàn diện con
người. Nghiên cứu sinh tham khảo kết quả nghiên cứu của các công trình khoa
học trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài, đồng thời dựa vào kết quả nghiên
cứu thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học
viện, trường sĩ quan quân đội từ năm 2010 đến nay để giải quyết những vấn đề
nghiên cứu đặt ra. Công trình luận án được triển khai từ việc xác lập những vấn đề
lý luận ở chương 1, cơ sở thực tiễn ở chương 2, đồng thời xác định yêu cầu và đề
xuất giải pháp ở chương 3 của luận án nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học
viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
2. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Ý thức thẩm mỹ của chủ thể đóng vai trò quan trọng bậc nhất định
hướng cho toàn bộ các hoạt động nhận thức, cảm thụ, đánh giá và sáng tạo
thẩm mỹ của chủ thể, đồng thời là tiền đề không thể thiếu để nâng cao trình
độ, năng lực thẩm mỹ của họ trong mọi lĩnh vực hoạt động. Ý thức thẩm mỹ
của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là nền tảng quan
trọng để mỗi học viên thâm nhập sâu vào thế giới thẩm mỹ, nhận thức sâu sắc
về cái đẹp, biết cảm thụ, sáng tạo cái đẹp và đưa vào trong cuộc sống học tập,
rèn luyện, công tác để luôn phấn đấu hoàn thành tốt đẹp mọi nhiệm vụ.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội là vấn
đề thiết thực để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo và chuẩn bị
cơ sở, tiền đề của đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai. Phát triển ý thức thẩm
mỹ là một trong những nội dung cơ bản của mục tiêu phát triển toàn diện


6
nhân cách học viên và đặt tiền đề hướng tới phát triển văn hoá thẩm mỹ, phát
triển toàn diện nhân cách sĩ quan quân đội. Ý thức thẩm mỹ của học viên

được định hình qua quá trình học tập, rèn luyện tại trường sẽ tiếp tục phát
triển sau khi học viên tốt nghiệp ra trường, trở thành cán bộ lãnh đạo, chỉ huy
ở các đơn vị quân đội. Đó là nền tảng để người sĩ quan tương lai sống, hành
động theo tiêu chí cái đẹp.
Những năm qua, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cho thấy, đã có sự chuyển biến, tiến
bộ nhất định, tạo ra sự say mê, hứng thú thẩm mỹ và khát vọng vươn tới cái
đẹp của người đi tìm nguồn tri thức, nguồn trí tuệ và nguồn cảm hứng sáng
tạo. Tuy nhiên, sự tác động của đời sống thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ đến phát
triển ý thức thẩm mỹ của học viên còn bất cập, chưa tương xứng với nhu cầu,
thị hiếu và khát vọng thẩm mỹ của học viên. Chưa coi trọng việc lồng ghép,
đưa cái đẹp vào trong mọi hoạt động của học viên. Khi ra trường, một bộ
phận không nhỏ sĩ quan trẻ còn hạn chế về trình độ lý luận và kinh nghiệm
thẩm mỹ, chưa thấu hiểu hết giá trị của cái thẩm mỹ trong cuộc sống; chưa
biết đấu tranh bảo vệ cái đẹp và chống lại cái xấu, lối sống thấp hèn, thị hiếu thẩm
mỹ thiếu lành mạnh trong đời sống bộ đội. Những bất cập ấy cần phải được

nghiên cứu để giải quyết, tháo gỡ ngay trong thời gian học tập, rèn luyện tại
trường của học viên, nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của họ.
Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội hiện
nay, là một đòi hỏi cấp thiết trước tình hình biến động về thang bậc, chuẩn
mực, giá trị văn hoá thẩm mỹ trong đời sống xã hội và trong quân đội cũng
không tránh khỏi có những yếu tố, xu hướng tác động tiêu cực, làm “lệch
chuẩn giá trị” về văn hoá thẩm mỹ trong đời sống tinh thần quân nhân, trong
đó có đội ngũ học viên đào tạo sĩ quan. Họ đang học tập, rèn luyện, công tác
và sống trong không gian mạng Internet, trong sự tác động đa diện, nhiều
chiều của hội nhập, mở cửa, của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa. Đặc biệt, Nghị quyết Trung ương 9 (Khóa XI) chỉ rõ mục tiêu, yêu cầu

7
xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải: “… hướng đến chân thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”[23,
tr.46, 47]. Tình hình đó, đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu chuyên sâu nhằm
luận giải, tìm ra thực chất và cách thức giải quyết một cách khoa học.
Lý do lựa chọn đề tài luận án còn xuất phát từ sự thiếu vắng nhiều mảng
nghiên cứu về khoa học thẩm mỹ mang tính đặc thù quân sự. Những năm gần
đây, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến thẩm mỹ quân sự và
giáo dục thẩm mỹ quân nhân, song vẫn còn khá trống vắng những công trình
về phát triển ý thức thẩm mỹ nói chung, ý thức thẩm mỹ của bộ đội nói riêng,
nhất là việc luận giải dưới góc độ lý luận triết học - một yêu cầu rất cơ bản và
cần thiết để giải quyết triệt để vấn đề. Với sự lựa chọn vấn đề: “Phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện
nay” để nghiên cứu dưới góc độ triết học, đề tài luận án mong muốn góp phần
giải quyết thực trạng trên.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu :
Luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ
của học viên đào tạo sĩ quan quân đội, từ đó đề xuất giải pháp cơ bản phát
triển ý thức thẩm mỹ đáp ứng mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học
viên hướng tới phát triển đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai.
* Nhiệm vụ nghiên cứu :
- Làm rõ thực chất và một số vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam.
- Phân tích, đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
- Xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của
học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.


8

4.

Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu dưới góc độ triết học về phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam.
* Phạm vi nghiên cứu: Những vấn đề lý luận, thực tiễn về phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên đào tạo để trở thành sĩ quan cấp phân đội có trình
độ đại học ở các học viện, trường đại học và trường sĩ quan Quân đội nhân
dân Việt Nam (trong luận án gọi là học viện, trường sĩ quan).
Phạm vi điều tra, khảo sát gồm: Học viên, giáo viên và cán bộ quản lý
học viên, cán bộ phòng ban ở một số cơ sở đào tạo: Trường Đại học Chính trị
(Trường Sĩ quan chính trị); Trường Đại học Trần Quốc Tuấn (Trường Sĩ quan
Lục quân 1); Trường Đại học Nguyễn Huệ (Trường Sĩ quan Lục quân 2);
Trường Sĩ quan Thông tin (khối trường sĩ quan); Học viện Biên phòng; Học
viện Phòng không - Không quân; Học viện Hải quân; Học viện Kỹ thuật quân
sự; Học viện Hậu cần; Học viện Quân y (khối học viện). Số liệu khảo sát
đánh giá thực tiễn trong thời gian từ năm 2010 đến năm 2015.
5.

Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu

* Cơ sở lý luận: Hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hoá, thẩm mỹ
và giáo dục, phát triển toàn diện con người nói chung, đối với lĩnh vực quân
sự và giáo dục, phát triển nhân cách quân nhân nói riêng.
* Cơ sở thực tiễn: Là đời sống thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở
các học viện, trường sỹ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay, thông
qua các căn cứ, số liệu thực tế, số liệu điều tra xã hội học của tác giả; cùng
với các chỉ thị, nghị quyết, chương trình và đề án của Bộ Quốc phòng về xây

dựng đội ngũ cán bộ trong quân đội; các báo cáo tổng kết về công tác giáo
dục bọ đội, trực tiếp về công tác giảng dạy môn mỹ học Mác - Lênin và các
bộ môn khác liên quan ở các học viện, trường sỹ quan.


9
* Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp luận chung là phương pháp luận duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử được tiếp cận vào khách thể thẩm mỹ và chủ thể thẩm mỹ.
Phương pháp nghiên cứu cụ thể, sử dụng một số phương pháp như: lôgíc
và lịch sử; hệ thống và cấu trúc; phân tích và tổng hợp; thống kê và so sánh;
điều tra xã hội học; phỏng vấn; quan sát có định hướng; phương pháp chuyên
gia. Sử dụng một số phương pháp tiếp cận: giá trị - hoạt động - nhân cách;
cấu trúc quá trình, đặc biệt chú trọng phương pháp tiếp cận cấu trúc quá trình
để phân tích sự phát triển ý thức thẩm mỹ.
6.

Những đóng góp mới của luận án

- Làm rõ bản chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ và ý thức thẩm mỹ trong
lĩnh vực quân sự từ phương pháp tiếp cận của triết học.
- Luận giải những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ
trong môi trường sư phạm quân sự ở nhà trường quân đội.
- Đề xuất yêu cầu và giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên
đào tạo sĩ quan hiện nay.
7.

Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của đề tài

Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung, phát triển lý luận triết

học về ý thức thẩm mỹ, về thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự.
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần xây dựng luận cứ khoa học
nhằm xây dựng, phát triển đời sống thẩm mỹ của bộ đội.
Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu
và giảng dạy ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay
8.

Kết cấu của luận án

Gồm: Mở đầu; tổng quan về vấn đề nghiên cứu; 3 chương (6 tiết); kết
luận; danh mục các công trình của tác giả đã công bố có liên quan đến đề tài
luận án; danh mục tài liệu tham khảo; phụ lục.


10
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu lý luận
chung về thẩm mỹ
Đề cập vấn đề chung về lý luận và thực tiễn liên quan đến lĩnh vực
thẩm mỹ có những công trình khoa học nghiên cứu như: Iu.A. Lukin, V.C.
Xcacherơsiccốp với “Nguyên lý mỹ học Mác – Lênin” [59]; N. Đmitriêva
“Bàn về cái đẹp” [25]; V.Vanslốp, P.Tơrôphimốp nghiên cứu “Cái đẹp và
cái cao thượng” [118]; Tsecnisépxki nghiên cứu “Quan hệ của thẩm mỹ đối
với hiện thực” [113]. “Cái đẹp - một giá trị” của Đỗ Huy [38]; Bàn về “Thị
hiếu thẩm mỹ trong đời sống”của Nguyễn Chương Nhiếp [78]; Nghiên cứu
“Quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo đức trong cuộc sống và trong nghệ
thuật” của Nguyễn Văn Phúc [82]; Nghiên cứu “Vấn đề cảm thụ thẩm mỹ”
của Lê Đình Lục [58].
Trong các công trình trên, những công trình nghiên cứu của nước ngoài

chủ yếu trình bày những khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật cơ bản của
mỹ học Mác – Lênin. Các yếu tố nội tại thuộc ý thức thẩm mỹ của chủ thể
như: tri giác thẩm mỹ, biểu tượng thẩm mỹ, phán đoán thẩm mỹ cùng với nhu
cầu thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ...
được đề cập trong quan hệ với hiện thực (khách thể thẩm mỹ) và liên quan
đến sự cải biến hiện thực gắn với ý thức thẩm mỹ của chủ thể trong lĩnh vực
sáng tạo và thưởng thức nghệ thuật. Mặc dù chưa trực tiếp đề cập một cách hệ
thống về vấn đề ý thức thẩm mỹ, nhưng đã có một số vấn đề về lý luận thẩm
mỹ liên quan nhất định đến đề tài luận án. Nghiên cứu sinh xác định đây là
một trong những cơ sở, tiền đề lý luận quan trọng để tiếp thu, kế thừa, phát
triển trong triển khai khung lý thuyết của luận án.
Những công trình khoa học trong nước, nổi bật là công trình của Đỗ Huy
nghiên cứu “Cái đẹp - một giá trị” [38]. Trong công trình, tác giả đã phân tích
cơ chế đánh giá của chủ thể thẩm mỹ và khẳng định: “Không có chủ thể thẩm


11
mỹ, sẽ không có đánh giá, thưởng thức và sáng tạo những giá trị thẩm mỹ.
Không có chủ thể thẩm mỹ không có cái gì được gọi là cái bi, cái hài, cái đẹp
và cái giá trị” [38, tr.147]. Theo tác giả, các phạm trù thẩm mỹ là sản phẩm tất
yếu của sự đánh giá, thưởng thức và sáng tạo những giá trị thẩm mỹ của chủ
thể thẩm mỹ dựa trên trình độ, năng lực thẩm mỹ và những kinh nghiệm thẩm
mỹ trong hoạt động thực tiễn. Ở đây cần thấy, cái thẩm mỹ mặc dù có cội
nguồn xét đến cùng là thế giới hiện thực, song chỉ có thể xuất hiện với tư cách
là sản phẩm phức hợp của sự tương tác biện chứng trực tiếp giữa chủ thể thẩm
mỹ với khách thể thẩm mỹ là thế giới hiện thực ấy. Lý giải khía cạnh bản chất
cái thẩm mỹ trong ý thức thẩm mỹ của chủ thể sẽ được nghiên cứu sinh bổ
sung phát triển trong đề tài luận án.
Trong công trình nghiên cứu “Thị hiếu thẩm mỹ trong đời sống” [78],
tác giả Nguyễn Chương Nhiếp quan niệm: “Thị hiếu thẩm mỹ là một bộ phận

cấu thành năng lực thẩm mỹ chủ quan của con người, nó không phải là cái
vốn có, mà được hình thành trong quan hệ phức tạp giữa cái sinh học và cái
xã hội, cái cá nhân và cái cộng đồng” [78, tr.14]. Trong luận giải vai trò của
thị hiếu thẩm mỹ đối với đời sống thẩm mỹ, tác giả đã chỉ ra: thị hiếu thẩm
mỹ với tư cách vừa là nhân tố chủ đạo trong thưởng thức thẩm mỹ, vừa là yếu
tố quan trọng trong hoạt động đánh giá của chủ thể, vừa là một yếu tố cấu
thành năng lực sáng tạo của chủ thể thẩm mỹ. Nhưng nhìn chung, “thị hiếu
thẩm mỹ và đời sống thẩm mỹ” mà tác giả tiếp cận mới chủ yếu nghiêng về
thẩm mỹ nghệ thuật.
Bàn về “Quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo đức trong cuộc sống và
trong nghệ thuật” [82], tác giả Nguyễn Văn Phúc phân tích tính đặc thù của cái
thẩm mỹ, đồng thời làm rõ sự khác biệt của chủ thể về mặt nhận thức thẩm mỹ
(tình cảm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ)
trong so sánh với cái đạo đức và sự tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng [82,
tr.40]. Thực chất, quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo đức phản ánh sự tác
động qua lại giữa ý thức đạo đức với các hình thái ý thức xã hội khác. Điều đó


12
chứng tỏ rằng, nhận thức thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm mỹ... không
thể không gắn bó chặt chẽ với tất cả các khía cạnh khác của đời sống kinh tế,
chính trị - xã hội, đạo đức - pháp quyền, khoa học, nghệ thuật, tôn giáo... và
tương ứng là các hình thái ý thức chính trị, ý thức đạo đức, ý thức pháp quyền,
ý thức khoa học, ý thức tôn giáo của từng thời đại, từng cộng đồng, từng tập
đoàn xã hội nhất định, thêm vào đó là cả những điều kiện sinh hoạt vật chất của
xã hội cũng như điều kiện sống riêng của từng cá nhân. Tiếp cận theo hướng
này, sẽ được luận án đề cập và trình bày đến.
Các công trình trên là cơ sở lý luận quan trọng để nghiên cứu sinh kế
thừa, tiếp thu theo cách tiếp cận và diễn giải của luận án.
2. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về thực

tiễn đời sống thẩm mỹ
Trong “Thực tiễn thẩm mỹ – cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ” [96], tác
giả Nguyễn Ngọc Thu cho rằng: “Thực tiễn thẩm mỹ là sự thống nhất giữa
các hiện tượng thẩm mỹ khách quan với hoạt động của chủ thể thẩm mỹ...
Chủ thể thẩm mỹ là những con người với toàn bộ những mối liên hệ, quan hệ
thẩm mỹ trong hoàn cảnh và điều kiện xã hội nhất định... Trong văn hoá thẩm
mỹ, cái thẩm mỹ khách quan mang tính xã hội và là sự thể hiện hoạt động của
chủ thể thẩm mỹ, nó không chỉ bó hẹp trong ý thức cá nhân mà còn tồn tại
nhờ có ý thức thẩm mỹ cá nhân” [96, tr.34]. Đây là một hướng tiếp cận duy
vật lịch sử về cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ từ thực tiễn thẩm mỹ, là cơ sở
quan trọng giúp cho nghiên cứu sinh tham khảo để tiếp cận cội nguồn của ý
thức thẩm mỹ. Mặt khác, từ những đề cập về hoạt động của chủ thể thẩm mỹ
luôn tồn tại trong tổng hoà với mối liên hệ, quan hệ thẩm mỹ… đã gợi mở
cho nghiên cứu sinh nhận thấy rằng: chủ thể thẩm mỹ bao giờ cũng là con
người hiện thực nhưng rất cụ thể, cho nên ý thức thẩm mỹ của họ với những
nhu cầu thẩm mỹ, xúc cảm thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ,
lý tưởng thẩm mỹ… cùng những thước đo giá trị, các chuẩn mực của quan
hệ thẩm mỹ đều phản ánh, chịu sự chi phối bởi điều kiện lịch sử, xã hội nhất


13
định. Song mỗi “cá nhân hiện thực” sống trong xã hội bao giờ cũng đều có
những tố chất riêng của mình, có những đặc điểm mang đậm sắc thái cá
nhân, thể hiện sự tinh tế, đa dạng, phong phú, độc đáo trong điều kiện, môi
trường sống của chính họ. Theo đó, sự phản ánh hiện thực khách quan về
mặt thẩm mỹ trong ý thức thẩm mỹ bao giờ cũng in đậm dấu ấn cá nhân.
Điều này sẽ được nghiên cứu sinh đề cập trong nghiên cứu những khía cạnh
bản chất của ý thức thẩm mỹ.
Bàn về “Sự biến đổi của chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong thời kỳ đổi
mới ở Việt Nam” [12], tác giả Vũ Thị Kim Dung đã luận giải đặc điểm cơ bản

của chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong văn hoá thẩm mỹ là nằm trong cấu
trúc chủ thể thẩm mỹ, thuộc phạm vi của ý thức thẩm mỹ, có sự tham gia tổng
hợp của các yếu tố: xúc cảm, tình cảm, quan điểm, lý tưởng thẩm mỹ…[12,
tr.38]. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ đề cập đến trình độ phát triển của ý thức
thẩm mỹ với tư cách năng lực đánh giá thẩm mỹ; hơn nữa, quan niệm ý thức
thẩm mỹ mà tác giả đưa ra là ý thức thẩm mỹ cá nhân với những dấu hiệu đặc
trưng mang tính phác hoạ mà chưa được khái quát đủ độ sâu cần thiết.
Trong bài báo “Tìm đến giá trị của môi trường thẩm mỹ” [31], tác giả
Thái Hanh đã tiếp cận giá trị của môi trường thẩm mỹ với tính cách là không
gian sinh thái tự nhiên và cảnh quan có quan hệ với cuộc sống của con người
và do con người tạo nên. Tác giả thể hiện điều đó bằng các thuật ngữ “không
gian môi trường” và “cảnh quan môi trường” [31, tr.8] thông qua mô tả các
tác phẩm, công trình nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc của loài người đã tạo nên
cảnh quan đẹp mắt và bổ ích. Tuy nhiên, giá trị của môi trường thẩm mỹ còn
được “chiết xuất” từ hệ thống giá trị văn hoá thẩm mỹ trong các mối quan hệ
mang tính thẩm mỹ của môi trường xã hội. Để thẩm mỹ hoá môi trường phải
tạo ra trường thẩm mỹ lành mạnh, tức là phải xây dựng các mối quan hệ, ứng
xử, giao tiếp và các thiết chế văn hoá theo tiêu chí cái đẹp. Lý giải điều này sẽ
được kế thừa và bổ sung trong luận án.


14
3. Nhóm những công trình khoa học nghiên cứu về văn hoá thẩm mỹ
và giáo dục thẩm mỹ
* Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về văn hoá thẩm mỹ
Công trình nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và sự phát triển con người
Việt Nam trong thế kỷ mới” [44] của tập thể các nhà khoa học: GS.TS. Đỗ
Huy, PGS.TS Nguyễn Văn Huyên, TS. Nguyễn Ngọc Thu, TS. Đào Duy
Thanh, TS. Nguyễn Quốc Tuấn do PGS.TS Nguyễn Văn Huyên chủ biên đã
đưa ra quan niệm: “Văn hoá thẩm mỹ là một thể thống nhất hữu cơ các giá trị

thẩm mỹ và hoạt động sáng tạo thẩm mỹ của con người đang hiện thực hoá
những năng lực thẩm mỹ của họ, đồng thời văn hoá thẩm mỹ còn là một hệ
thống độc đáo xuyên suốt tất cả các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội từ
kinh tế, chính trị, khoa học… đến các quan hệ, các giao tiếp của con người”
[44, tr.52]. Trên cơ sở đó, các tác giả cũng xem xét ý thức thẩm mỹ cá nhân
là một phương diện, thành tố của văn hoá thẩm mỹ - văn hoá thẩm mỹ cá
nhân, và được biểu hiện ở những cấp độ khác nhau: Cấp độ hoạt động - thực
tiễn; Cấp độ tâm lý - cảm xúc; Cấp độ lý tính... [44, tr.62]. Tập thể tác giả
cũng đề cập đến sự thể hiện vai trò của văn hoá thẩm mỹ trong nhận thức,
đánh giá và sáng tạo của con người, những luận giải và cách tiếp cận đó gợi
mở cho nghiên cứu sinh có cách nhìn biện chứng về cấu trúc ý thức thẩm mỹ
của chủ thể. Tất nhiên, nghiên cứu sinh cũng sẽ phát triển thêm ở khía cạnh
phân định rõ giữa ý thức thẩm mỹ (cái phản ánh thực tiễn thẩm mỹ) với văn
hoá thẩm mỹ cá nhân (cái kiểu cách, dạng thức, mô thức hiện thực hoá và giá
trị hoá ý thức thâm mỹ ấy).
Nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và nhân cách” [48], tác giả Lương
Quỳnh Khuê xác định năng lực thẩm mỹ là một yếu tố cơ bản nằm trong cấu
trúc nội tại của văn hoá thẩm mỹ, đó là một năng lực tinh thần – thực tiễn, là
phẩm chất bậc cao của “những lực lượng bản chất của con người” [48, tr.1315]. Mặc dù không trực tiếp làm rõ cấu trúc ý thức thẩm mỹ của chủ thể,
nhưng thông qua phân tích cấu trúc các yếu tố của năng lực thẩm mỹ và quá


15
trình phát triển năng lực thẩm mỹ ở mỗi con người phụ thuộc vào năng khiếu
bẩm sinh, đồng thời đòi hỏi phải có một quá trình được giáo dục, rèn luyện
công phu, nghiêm ngặt trong thực tiễn. Điều đó phù hợp với quá trình phát
triển ý thức thẩm mỹ sẽ được nghiên cứu sinh đề cập trong đề tài luận án. Tất
nhiên, nói tới ý thức thẩm mỹ thì toàn bộ quá trình cảm nhận, cảm thụ trực
tiếp ấy mới chỉ hợp thành vòng khâu ban đầu – vòng khâu cảm tính, còn cần
được bổ sung bởi vòng khâu quan trọng hơn – vòng khâu lý tính.

Từ góc độ tiếp cận chung về văn hoá thẩm mỹ và vai trò của nó đối với
phát triển nhân cách, tác giả Lê Thị Thuỳ Dung đã vận dụng để phân tích
“Vai trò của văn hoá thẩm mỹ đối với sự phát triển nhân cách sinh viên Việt
Nam hiện nay” [13]. Tuy nhiên, công trình này chỉ dừng lại ở hai phương diện
lớn trong vai trò của văn hoá thẩm mỹ đối với sự phát triển nhân cách là: định
hướng giá trị, bồi dưỡng năng lực cảm xúc, hoàn thiện năng lực tư duy và
phát triển năng lực sáng tạo. Trong khi đó, nói tới vai trò của văn hoá đối với
phát triển nhân cách là nói tới tiềm năng cung cấp tri thức sống có văn hoá
của cộng đồng đến hình thành nhân cách, cùng sức mạnh điều tiết bằng chân
– thiện – mỹ của nó đối với quá trình phát triển nhân cách thông qua hoạt
động giảng dạy và học tập, hoạt động chính trị - xã hội và hoạt động vui chơi
giải trí... trong môi trường nhà trường, đồng thời còn nhất thiết phải đề cập tới
những nét bản sắc độc đáo về lối hành xử thẩm mỹ. Đây là những ý tưởng sát
thực đối với giáo dục, định hướng thẩm mỹ cho đối tượng học viên đào tạo sĩ
quan quân đội mà luận án sẽ đề cập.
Công trình nghiên cứu: “Phát triển giá trị văn hoá trong nhân cách sĩ
quan trẻ Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” [112], tác giả Nguyễn Xuân
Trường đã đề cập đến vai trò của văn hoá và giáo dục giá trị văn hoá trong phát
triển ý thức thẩm mỹ sĩ quan trẻ, thông qua việc luận giải cơ sở lý luận, thực
tiễn và giải pháp phát triển giá trị văn hoá trong nhân cách sĩ quan trẻ hiện nay.
Điều đó liên quan đến giải pháp xây dựng môi trường văn hoá thẩm mỹ, làm cơ
sở cho phát triển ý thức thẩm mỹ của đội ngũ sĩ quan trẻ trong tương lai.


16
* Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ
Vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục thẩm mỹ được nhiều công trình khoa
học nghiên cứu: “Mỹ học Mác - Lênin với việc giáo dục bộ đội” của A.X.
Milôviđốp và B.V. Xaphrônốp (chủ biên) [67]; “Giáo dục thẩm mỹ - một số vấn
đề lý luận và thực tiễn” của Đỗ Huy [39]; “Giáo dục lý tưởng thẩm mỹ cho thanh

niên thông qua hệ thống thiết chế nhà văn hoá” của Trần Quốc Bảng [2]; "Đưa
cái đẹp vào cuộc sống” của Như Thiết [95]; “Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta
hiện nay” của Vĩnh Quang Lê [51]; “Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình thành lối
sống văn hoá cho thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện nay” của
Lương Thanh Tân [89]; “Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ” của
Trần Tuý [116]; “Vai trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục thẩm mỹ ở
nước ta hiện nay” của Trần Ngọc Tăng [85]; “Giáo dục thẩm mỹ - Món nợ lớn
đối với thế hệ trẻ” của Đỗ Xuân Hà [30]; “Một số hiểu biết cơ bản về văn hoá
nghệ thuật và giáo dục thẩm mỹ” của Tổng cục Chính trị [100].
Trong các công trình trên, có công trình nghiên cứu ở nước ngoài của
A.X. Milôviđốp và B.V. Xaphrônốp về “Mỹ học Mác - Lênin với việc giáo dục
bộ đội” [67] đã đề cập khá toàn diện đến giáo dục thẩm mỹ như con đường trực
tiếp, cơ bản và quan trọng bậc nhất nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ. Đặc biệt,
công trình đã gắn trực tiếp đến lĩnh vực giáo dục thẩm mỹ trong hoạt động quân
sự bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, trong xây dựng tư cách và nếp sống của
quân nhân Xô-viết. Đây là tiền đề quan trọng để nghiên cứu sinh tiếp thu, kế
thừa, phát triển trong đề xuất giải pháp của luận án.
Một số công trình trong nước đề cập về giáo dục thẩm mỹ ở nhiều
phương diện khác nhau, tiêu biểu là “Giáo dục thẩm mỹ - một số vấn đề lý luận
và thực tiễn” của Đỗ Huy [39]. Tác giả quan niệm: “Giáo dục thẩm mỹ vừa là
một thể thống nhất giữa các hình thức hoạt động khác nhau của con người, chịu
sự tác động của toàn bộ quan hệ xã hội lại vừa có mục tiêu, phương tiện và nội
dung riêng biệt” [39, tr.31] và trình bày bản chất giáo dục thẩm mỹ là bồi
dưỡng lòng khao khát đưa cái đẹp vào cuộc sống, tạo nên sự hài hoà giữa xã
hội – con người – tự nhiên, nâng cao năng lực thụ cảm và sáng tạo của con


17
người, làm cho con người phát triển hài hoà trong hoạt động lao động cũng như
nghỉ ngơi, trong quan hệ gia đình cũng như xã hội. Tuy nhiên, bản chất của

giáo dục thẩm mỹ phải là sự thống nhất giữa hoạt động định hướng, truyền thụ
thẩm mỹ của chủ thể giáo dục từ bên ngoài với vai trò tự định hướng của chủ
thể thẩm mỹ trong lĩnh hội, lựa chọn, tiếp nhận giá trị thẩm mỹ nhằm chuyển
hoá nhân cách theo mô hình xác định. Theo đó, giáo dục thẩm mỹ vừa là quá
trình giáo dục để hình thành, phát huy năng lực bản chất người theo quy luật
cái đẹp, vừa là quá trình hoạt động tự giác, có chủ đích của các chủ thể nhằm
xây dựng và phát triển năng lực thẩm mỹ, ý thức thẩm mỹ, văn hoá thẩm mỹ
cho con người. Điều này sẽ được đề cập trong luận án.
Như Thiết trong cuốn sách "Đưa cái đẹp vào cuộc sống” [95] đã chỉ ra:
quy luật vận động tất yếu của cái đẹp ngày một phát triển gắn liền với đời
sống hạnh phúc, văn minh, tiến bộ của xã hội, của mỗi người và gắn chặt với
quy luật vận động tiến lên của chủ nghĩa xã hội, do đó phải đưa được cái đẹp
vào các lĩnh vực quan trọng của cuộc sống hiện nay như: lao động, chiến đấu,
học tập, quan hệ giao tiếp, nếp sống, lối sống, trang phục, nghệ thuật… để
vạch trần những cái xấu, những biến tướng của nó trong các lĩnh vực ấy. Từ
đó, tác giả cho rằng: để thực hiện nhiệm vụ “đưa cái đẹp vào cuộc sống hàng
ngày” đòi hỏi chủ thể thẩm mỹ phải có ý thức, năng lực thẩm mỹ và phát huy
tính chủ động, tích cực của mình [95, tr.38]. Vấn đề phát huy tính chủ động,
tích cực của chủ thể trong phát triển ý thức thẩm mỹ là một nội dung quan
trọng sẽ được kế thừa, phát triển trong luận án.
Vĩnh Quang Lê khi nghiên cứu “Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện
nay” [51] cũng có cách lý giải tương tự. Tác giả đã làm rõ bản chất giáo dục
thẩm mỹ là sự hình thành ở chủ thể năng lực đồng hoá thẩm mỹ đối với hiện
thực. Với cách luận giải dưới góc độ mục tiêu của giáo dục thẩm mỹ, tác giả
đã đề cập đến năng lực thẩm mỹ với tính cách là năng lực cải tạo, hoạt động
sản sinh cái mới chỉ có thể hình thành trong thực tiễn. Theo đó, tác giả đưa ra
các thành phần chính yếu của ý thức thẩm mỹ hay năng lực thẩm mỹ là tình
cảm - cảm xúc thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ để giúp cho chủ

18
thể sống và hoạt động theo quy luật của cái đẹp [51, tr.19]. Do mục đích
nghiên cứu, tác giả chưa đề cập đầy đủ về ý thức thẩm mỹ, còn đồng nhất cấu
trúc của ý thức thẩm mỹ với cấu trúc của năng lực thẩm mỹ. Song, những
kiến giải về tác động của văn học nghệ thuật đến tình cảm - cảm xúc thẩm
mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ là một phương diện quan trọng để
hình thành ý thức thẩm mỹ sẽ được tiếp thu và phát triển trong luận án.
Nghiên cứu về “Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình thành lối sống văn
hoá cho thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện nay” [89] của tác
giả Lương Thanh Tân đã phân tích ý nghĩa và giá trị của giáo dục thẩm mỹ
đối với thanh niên cả nước nói chung, thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu
Long nói riêng trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay; khẳng định những
giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc; những mặt tiêu cực và hạn
chế, ảnh hưởng của hội nhập quốc tế đối với thanh niên nơi đây. Tác giả cũng
đưa ra một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ
trong việc hình thành lối sống cho thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu Long
mang đặc trưng lối sống vùng miền, nhưng không tách rời với thanh niên cả
nước nói chung. Vai trò trực tiếp của giáo dục thẩm mỹ đối với phát triển ý
thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan – đối tượng mang đặc trưng chung
của thanh niên - sẽ được đề cập, làm rõ thêm trong luận án.
Công trình nghiên cứu về “Giáo dục lý tưởng thẩm mỹ cho thanh niên
thông qua hệ thống thiết chế nhà văn hoá” [2] của Trần Quốc Bảng cũng đề
cập đến vai trò của giáo dục thẩm mỹ đối với việc hình thành nhân cách xã
hội chủ nghĩa cho thanh niên. Tác giả đi sâu phân tích những tác động của các
giá trị văn hoá truyền thống và sự phát triển kinh tế - xã hội với việc giáo dục
lý tưởng thẩm mỹ ở hệ thống thiết chế nhà văn hoá, đồng thời đề xuất những
giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục lý tưởng thẩm mỹ cho
thanh niên trong hệ thống thiết chế nhà văn hoá [2, tr.19]. Như vậy, giáo dục
lý tưởng thẩm mỹ là một nội dung của giáo dục thẩm mỹ nói chung và có vai
trò rất lớn đối với phát triển ý thức thẩm mỹ - một vấn đề liên quan đến giải

pháp mà luận án sẽ bàn đến.


19
Các công trình khoa học trên đã đề cập nhiều vấn đề quan trọng về giáo
dục thẩm mỹ. Trong đó, liên quan đến vai trò, nội dung, hình thức, phương
tiện giáo dục thẩm mỹ cho các đối tượng khác nhau, sự luận giải ở một số nội
dung khá sâu sắc là cơ sở quan trọng cho nghiên cứu sinh kế thừa, bổ sung,
làm rõ thêm theo hướng nghiên cứu của luận án.
4. Nhóm những công trình khoa học nghiên cứu về ý thức thẩm mỹ
Trong bài báo “Cội nguồn của ý thức thẩm mỹ và sự thức tỉnh những
năng lực sáng tạo nghệ thuật của con người” [94], Đỗ Thị Minh Thảo tiếp
cận ý thức thẩm mỹ từ năng lực sáng tạo nghệ thuật, đồng thời chứng minh
năng lực này được hình thành từ trong lao động thực tiễn. Tác giả cho rằng:
“Nguồn gốc làm xuất hiện ý thức thẩm mỹ là hoạt động lao động của con
người... mà trước hết ở quá trình sáng tạo công cụ, sau đó là ngôn ngữ, giao
tiếp của người tiền sử” [94, tr.49]. Theo tác giả, “quá trình phong phú hoá các
mối quan hệ vật chất xã hội, đa dạng hoá bản chất con người đã đẩy nhanh
quá trình phong phú hoá tính cảm giác chủ quan với cảm xúc thẩm mỹ, trí
tưởng tượng, trực giác sáng tạo:... được phản ánh, được cải biến và được đầu
óc con người quán triệt theo phương thức riêng của nó - phương thức tư duy
hình tượng thẩm mỹ (nghệ thuật)... qua đó mà ý thức thẩm mỹ được nảy sinh,
mà bằng chứng của nó là ý thức về cái đẹp hình thức và ý thức về sự hưởng
thụ cái đẹp có tính chất người” [94, tr.52 - 53]. Cách tiếp cận này cho thấy
nhờ có hoạt động thực tiễn thẩm mỹ lâu dài của con người thì những giác
quan đã được xã hội hoá cao độ mới trở thành giác quan thẩm mỹ. Dựa vào
các giác quan này mà “hình ảnh thẩm mỹ” - mặt thẩm mỹ của hiện thực khách
quan được di chuyển vào trong óc thẩm mỹ của chủ thể, được hoạt động của
tư duy thẩm mỹ tái sáng tạo hiện thực “theo quy luật của cái đẹp”.
Về bản chất, ý thức thẩm mỹ là hình ảnh chủ quan của sự vật khách

quan, tồn tại dưới dạng tinh thần; nội dung phản ánh mang tính khách quan;
hình thức phản ánh mang lăng kính chủ quan của chủ thể thẩm mỹ. Diễn đạt ở
góc độ này sẽ được nghiên cứu sinh bổ sung, phát triển trong đề tài luận án.


20
Tác giả còn đề cập: “Ý thức thẩm mỹ về đối tượng là cảm giác xác thực về
hình ảnh của đối tượng được đặt như ở bên ngoài nó, và trong chiều ngược
lại, như là như là ý thức thẩm mỹ về mình – tính cảm giác chủ quan với cảm
xúc thẩm mỹ, trí tưởng tượng, trực giác sáng tạo luôn nuôi dưỡng những sự
hưởng thụ có tính chất người” [94, tr.53]. Tuy nhiên, ý thức thẩm mỹ không
chỉ phản ánh các yếu tố thẩm mỹ thuộc hình thức bên ngoài mà còn thâm
nhập vào nội dung bên trong, vào những mối liên hệ bản chất sâu kín của sự
vật, hiện tượng. Sự phản ánh đó luôn có sự thống nhất biện chứng của cái chủ
quan và cái khách quan, của lý trí và tình cảm, của khái quát hoá, trừu tượng
hoá nhưng rất cụ thể và sinh động. Hướng tiếp cận này sẽ được nghiên cứu
sinh bổ sung, phát triển trong luận án.
Trong bài báo “Tìm hiểu đặc trưng của ý thức thẩm mỹ” [86], tác giả Vũ
Minh Tâm quan niệm: “Ý thức thẩm mỹ là một trong những hình thái ý thức
xã hội của con người phản ánh hiện thực khách quan trong dạng hình tượng –
tình cảm, nhằm đáp ứng nhu cầu “chế tạo theo quy luật của cái đẹp” [86,
tr.33]. Theo đó, tác giả phân tích hai đặc trưng của ý thức thẩm mỹ: hình
tượng thẩm mỹ và tình cảm thẩm mỹ. Hình tượng thẩm mỹ là hình thức đặc
thù và kết quả riêng biệt của mối liên hệ giữa ý thức thẩm mỹ với hiện thực
khách quan. Còn tình cảm thẩm mỹ là một hình thức phản ánh có tính hiện
thực khách quan của ý thức thẩm mỹ trong dạng một hệ thống độc lập và
vững chắc bao gồm toàn bộ các cảm xúc, xúc động chủ quan của con người
trước phẩm chất thẩm mỹ của hiện thực. Song, do tính phức tạp của phạm trù
này nên cách lý giải về đặc trưng của ý thức thẩm mỹ trên đây vẫn chưa đủ để
nhận biết những dấu hiệu đặc trưng về bản chất của ý thức thẩm mỹ. Do đó,

cần phải thâm nhập vào những mối liên hệ bản chất bên trong để phân tích cơ
chế hoạt động cùng các cấp độ và những yếu tố chủ yếu cấu thành nó, khi đó
mới có được cái nhìn toàn diện và sâu sắc về ý thức thẩm mỹ. Phải đặt các
yếu tố hợp thành ý thức thẩm mỹ trong tổng hoà với hệ thống cấu trúc của ý
thức và ý thức xã hội theo các cấp độ, tầng bậc, trình độ của chủ thể thẩm mỹ,
để từ đó xác định những yếu tố đặc trưng cấu thành ý thức thẩm mỹ. Tiếp cận
theo hướng này sẽ được nghiên cứu sinh trình bày trong luận án.


21
Đề cập khá nhiều nội dung liên quan sát, gần với đề tài của luận án là
Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Chí Linh: “Phát triển ý thức thẩm mỹ ở học
viên sĩ quan chính trị cấp phân đội trong quân đội ta hiện nay” [55]. Trong
công trình, tác giả cho rằng: “đánh giá thẩm mỹ là khía cạnh bản chất của ý
thức thẩm mỹ” [55, tr.6]. Song, bản chất của ý thức thẩm mỹ phải là quá trình
tri giác thực tại, phản ánh sự thống nhất toàn vẹn, sự hài hoà và cá biệt, sự
hoàn hảo của thế giới dưới dạng những cảm xúc thẩm mỹ của con người gây
nên những khoái lạc về mặt tinh thần. Mặt khác, với tính cách là một hình thái
đặc thù của ý thức xã hội, thì nguồn gốc nảy sinh, phát triển và nội dung, hình
thức phản ánh của ý thức thẩm mỹ cũng mang tính đặc thù. Và những khía
cạnh ấy chưa được đề cập trong luận văn của tác giả. Quan niệm “về đặc
trưng riêng có của ý thức thẩm mỹ là sự phản ánh hiện thực khách quan bằng
hình tượng nghệ thuật, và ý thức nghệ thuật là biểu hiện tập trung và quan
trọng nhất của ý thức thẩm mỹ” [55, tr.6] có thể chấp nhận được. Tuy nhiên, ý
thức thẩm mỹ không chỉ bao hàm ý thức nghệ thuật, và bản thân nghệ thuật chỉ
là một hình thái đặc thù của thẩm mỹ. Chỉ có trên nền tảng hiện thực là đời
sống thẩm mỹ của con người thì ý thức thẩm mỹ mới được hình thành nên, và
nghệ thuật là phương thức con người tái cấu trúc các giá trị thẩm mỹ để chuyển
tải những quan điểm, lý tưởng, thị hiếu thẩm mỹ nhất định. Bàn về cấu trúc ý
thức thẩm mỹ, tác giả cho rằng có hai yếu tố cấu thành: mặt trí tuệ thẩm mỹ và

mặt tâm lý thẩm mỹ tác động qua lại và chịu sự chi phối của hệ tư tưởng thống
trị xã hội. Song, tiếp cận cấu trúc ý thức thẩm mỹ cần phải dựa vào cấu trúc của
ý thức và ý thức xã hội và theo các cấp độ, tầng bậc, trình độ của chủ thể, và
cách tiếp cận này sẽ được đề cập trong đề tài của luận án. Tác giả còn khẳng
định “ý thức thẩm mỹ trong hoạt động quân sự là sự phản ánh và biểu hiện cảm
xúc tình cảm, thị hiếu, lý tưởng của người quân nhân về “cái thẩm mỹ” trong
hiện thực khách quan và thực tiễn hoạt động quân sự” [55, tr.13], nêu bật tính
biểu cảm, cảm tính của hoạt động quân sự, chỉ có thông qua hoạt động này mới
trực tiếp đem đến cho quân nhân cảm xúc về cái đẹp. Song để có được cảm xúc


22
thẩm mỹ, đòi hỏi chủ thể phải có tri thức thẩm mỹ, năng lực thẩm mỹ, ý thức
thẩm mỹ – điều mà tác giả chưa luận giải đến. Đây là những khoảng trống sẽ
được đề cập, bổ khuyết, giải quyết trong đề tài luận án.
5. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã
công bố và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết
5.1. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã
công bố
Một là, vấn đề ý thức thẩm mỹ cũng như các yếu tố cấu thành ý thức
thẩm mỹ, đã được các công trình khoa học đề cập một cách gián tiếp, ở các
khía cạnh, góc độ tiếp cận, phương pháp nghiên cứu khác nhau. Tuy nhiên,
chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu có tính hệ thống, sâu sắc về bản
chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ dưới góc độ triết học.
Hai là, một số công trình đã đề cập đến phát triển ý thức thẩm mỹ, song
chưa có công trình nào nghiên cứu luận giải sâu sắc quan niệm về phát triển ý
thức thẩm mỹ vừa với tư cách là quá trình phát triển tự thân, vừa với tư cách
là hệ động thái hoạt động của chủ thể; cũng như chưa có công trình nào
nghiên cứu luận giải sâu sắc về tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của
học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam,.

Ba là, vấn đề đánh giá thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ cũng đã được
đề cập trong các công trình khoa học, song chưa có công trình nghiên cứu
chuyên biệt nào đánh giá thực trạng sự tác động của môi trường văn hoá thẩm
mỹ, của các chủ thể giáo dục và tự giáo dục thẩm mỹ đến phát triển ý thức
thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội.
Bốn là, tuy đã có một số công trình đề cập đến những vấn đề về mục tiêu,
bản chất, vai trò và giá trị của giáo dục thẩm mỹ, về những giải pháp nâng cao
chất lượng, hiệu quả giáo dục thẩm mỹ nhằm hình thành, phát triển nhân cách,
lối sống con người trong thời đại mới..., song những giải pháp trực tiếp thúc
đẩy quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ trong môi trường văn hoá thẩm mỹ của


23
các nhà trường quân đội, cùng với việc phát huy vai trò nhân tố chủ quan của
các chủ thể giáo dục – đào tạo và vai trò tích cực của bản thân học viên trong
phát triển ý thức thẩm mỹ thì vẫn rất mới mẻ.
5.2. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết
Một là, luận án sẽ bổ sung, bổ khuyết và phát triển làm sâu sắc hơn cách
tiếp cận triết học về ý thức thẩm mỹ, làm rõ những khía cạnh bản chất, tính
chất đặc trưng và cấu trúc của ý thức thẩm mỹ, từ đó chỉ ra những biểu hiện
đặc thù ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự và ý thức thẩm mỹ ở học viên
đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam.
Hai là, nghiên cứu luận giải bản chất, quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ
là vấn đề mới, là nội dung cốt lõi mà trong phần cơ sở lý luận, đề tài luận án
sẽ tập trung nghiên cứu, làm rõ về bản chất và những vấn đề có tính quy luật
phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan trong quá trình đào tạo
tại trường theo phương pháp tiếp cận của triết học Mác - Lênin.
Ba là, luận án sẽ khảo sát thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của đối
tượng học viên này trong tương quan so sánh với mô hình đào tạo và trong
tổng thể những tiền đề, điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan của phát

triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt
Nam hiện nay, đồng thời dự báo xu hướng phát triển và khái quát những yêu
cầu có tính nguyên tắc để phát triển ý thức thẩm mỹ đối với học viên đào tạo
sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội.
Bốn là, việc kế thừa có chọn lọc những thành quả nghiên cứu của các
công trình khoa học trên cùng với kết quả nghiên cứu về mặt lý luận và thực
tiễn của đề tài luận án tạo tiền đề vững chắc để đề xuất các giải pháp cơ bản
nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân
dân Việt Nam hiện nay.


24
Chương 1
THỰC CHẤT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ TÍNH QUY LUẬT
PHÁT TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO
SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
1.1. Thực chất phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ
quan Quân đội nhân dân Việt Nam
1.1.1. Quan niệm về ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan
Quân đội nhân dân Việt Nam
* Bản chất của ý thức thẩm mỹ
Thẩm mỹ trong tiếng Việt, có nghĩa là sự cảm thụ, hiểu biết, thẩm định,
đánh giá của con người trước sự vật, hiện tượng khách quan theo trục cái đẹp.
Cái đẹp là sự phản ánh kết quả thụ cảm của con người trước sự vật, hiện tượng
toàn vẹn, cụ thể, hài hoà về cấu trúc, về nội dung và hình thức về nhịp điệu,
cung bậc, màu sắc, âm thanh... đem lại cho con người sự rung cảm thẩm mỹ
lành mạnh, tiến bộ và có ý nghĩa xã hội tích cực. Những sự vật, hiện tượng của
thế giới hiện thực đều có thể mang thuộc tính thẩm mỹ, được đặt với tư cách
khách thể thẩm mỹ trong mối quan hệ thẩm mỹ với con người. Và, con người
nói chung với tư cách chủ thể thẩm mỹ đều có khả năng cảm thụ, hiểu biết,

thẩm định, hưởng thụ thuộc tính thẩm mỹ của khách thể. Sự tương tác trực
tiếp giữa khách thể thẩm mỹ với chủ thể thẩm mỹ tạo nên hệ thống các phạm
trù thẩm mỹ (cái đẹp, cái xấu, cái cao cả, cái thấp hèn, cái bi, cái hài, cái
hùng…). Tất cả các bình diện ấy, khi được xem xét với tư cách sự di chuyển
và cải biến hiện thực khách quan trong đầu óc con người, chính là ý thức
thẩm mỹ của chủ thể.
Ý thức thẩm mỹ là một phạm trù gắn bó mật thiết với thế giới nội tâm
con người, rất sâu kín và có cấu trúc hết sức phức tạp. Để có quan niệm đầy
đủ về ý thức thẩm mỹ, trước hết cần tiếp cận từ sự nảy sinh của nó thông qua
ội dung, hình thức phản ánh đặc thù đối với hiện thực và đời sống.