Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Nghiên cứu tác động của Biến đổi khí hậu đến hạn hán khu vực Nam Trung Bộ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Trần Chấn Nam

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN HẠN HÁN 
KHU VỰC NAM TRUNG BỘ
Chuyên ngành: Khí tượng ­ Khí hậu học
                               Mã số: 60440222
LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC


Hà Nội ­ Năm 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Trần Chấn Nam

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN HẠN HÁN KHU 
VỰC NAM TRUNG BỘ
Chuyên ngành: Khí tượng ­ Khí hậu học
Mã số: 60440222

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:


TS.MAI VĂN KHIÊM

Hà Nội ­ Năm 2015


LỜI CẢM ƠN
Để  hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, em luôn nhận 
được sự  hướng dẫn và giúp đỡ  nhiệt tình của các thầy cô trong Khoa Khí tượng  
Thủy văn và Hải dương học của Trường Đại học Khoa học Tự  nhiên, Đại học 
Quốc gia Hà Nội. 
Trước hết, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến các thầy cô  
trong Khoa Khí tượng Thủy văn và Hải dương học
Đồng thời em xin gửi lời cảm  ơn tới TS. Mai Văn Khiêm – Người đã dành 
rất nhiều thời gian để  hướng dẫn và giúp đỡ  tận tình cho em trong suốt quá trình  
nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Mặc dù em đã cố  gắng rất nhiều trong quá trình hoàn thành luận văn, tuy  
nhiên vẫn không tránh khỏi những thiếu sót, vì vậy em rất mong nhận được những 
ý kiến đóng góp từ thầy cô và các bạn.

Hà Nội, ngày    tháng 03 năm 2015

i


MỤC LỤC
 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC                                                                                      
 
.....................................................................................
   
 4
 MỞ ĐẦU                                                                                                                                    

 
...................................................................................................................................
   
 1
 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN                                                                                                     
 
....................................................................................................
   
 3
                                                                                                                                                     14
...................................................................................................................................................
    
 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ SỐ LIỆU                                          
 
.........................................
    
 24
 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ HẠN HÁN Ở KHU VỰC NAM TRUNG BỘ                           
 
..........................
    
 37
 KẾT LUẬN                                                                                                                              
 
.............................................................................................................................
    
 60
 TÀI LIỆU THAM KHẢO                                                                                                       
 
......................................................................................................

    
 62

DANH MỤC BẢNG
 Bảng 2.1. Tông h
̉
ợp cac chi sô han đ
́
̉ ́ ̣ ược sử dung phô biên nhât
̣
̉
́
́                                      
 
.....................................
    
 29
 Bảng 2.2: Phân cấp hạn hán                                                                                                 
 
................................................................................................
    
 32
 Bảng 2.3: Danh sách trạm khí tượng lấy số liệu quan trắc trong thời kỳ quá khứ    
   36
...
    
 Bảng 3.1 Tần suất xuất hiện hạn quy mô 1 tháng trong các thời kỳ (%)                     
 
....................
    

 46
 Bảng 3.2 Tần suất xuất hiện hạn quy mô 3 tháng trong các thời kỳ khác nhau (%)   
  51
..
  
   
 Bảng 3.3 Tần suất xuất hiện hạn quy mô 6 tháng trong các thời kỳ khác nhau(%)    
   55
...
    
 Bảng 3.4 Tần suất xuất hiện hạn quy mô 12 tháng trong các thời kỳ khác nhau (%) 59
   

ii


iii


DANH MỤC HÌNH
 Hình 1.1. Mức tăng nhiệt độ trung bình năm (0C) trong 50 năm qua                              
 
.............................
    
 12
 (Kịch bản BĐKH Bộ tài nguyên và môi trường, 2012)                                                      
 
.....................................................
    
 12

Hình 1.2. Mức thay đổi lượng mưa năm (%) trong 50 năm qua
 (Kịch bản BĐKH Bộ tài nguyên và môi trường, 2012)                                                      
 
.....................................................
    
 12
 Hình 1.3. Xu thế biến đổi chuẩn sai nhiệt độ trung bình mùa khô khu vực                 
 
................
    
 13
 Nam Trung Bộ (Nguyễn Văn Thắng, 2010)                                                                        
 
.......................................................................
    
 13
 Hình 1.4. Xu thế biến đổi chuẩn sai nhiệt độ trung bình mùa mưa khu vực               
 
..............
    
 13
 Nam Trung Bộ (Nguyễn Văn Thắng, 2010)                                                                        
 
.......................................................................
    
 13
 Hình 1.5. Xu thế biến đổi chuẩn sai nhiệt độ trung bình năm khu vực                         
 
........................
    

 14
 Nam Trung Bộ (Nguyễn Văn Thắng, 2010)                                                                        
 
.......................................................................
    
 14
Hình 1.6. Xu thế biến đổi chuẩn sai lượng mưa mùa khô khu vực Nam Trung Bộ 
 (Nguyễn Văn Thắng, 2010)                                                                                                    
 
...................................................................................................
    
 14
Hình 1.7. Xu thế biến đổi chuẩn sai lượng mưa mùa mưa khu vực Nam Trung Bộ 
 (Nguyễn Văn Thắng, 2010)                                                                                                    
 
...................................................................................................
    
 15
 Hình 1.8. Xu thế biến đổi chuẩn sai lượng mưa năm khu vực Nam Trung Bộ           
 ..........
 
    
 15
 (Nguyễn Văn Thắng, 2010)                                                                                                    
 
...................................................................................................
    
 15
1.4.2 Nghiên cứu về hạn hán và tác động của Biến đổi Khí hậu đến hạn hán trên 
 Thế giới                                                                                                                                    

 
...................................................................................................................................
    
 15
Hình 1.9 Kết quả tổ hợp các mô hình cho kịch bản số ngày khô hạn của IPCC (2007) 
 trong thế kỷ 21 (Nguồn: Báo cáo AR4 của IPCC, 2007)                                                   
 
..................................................
    
 17
Hình 1.10. Kết quả tổ hợp các mô hình cho kịch bản số ngày nắng nóng của IPCC 
 (2007) trong thế kỷ 21 (IPCC, 2007)                                                                                     
 
....................................................................................
    
 17
Hình 1.11. Kết quả dự tính các chỉ số khô hạn (CDD và SMA) trong tương lai từ 17 
 mô hình GCMs trong CMIP3 của IPCC (IPCC, 2012).                                                      
 
.....................................................
    
 18
 Hình 2.1 Bản đồ khu vực Nam Trung Bộ                                                                           
 
..........................................................................
    
 26
 Hình 2.2. Lưới ngang và lưới thẳng đứng của mô hình PRECIS                                    
 
...................................

    
 34
 Hình 2.3. Phép chiếu cực quay của mô hình PRECIS                                                        
 
.......................................................
    
 34
 Hình 3.1: Chỉ số SPI theo năm tại các trạm thuộc khu vực Nam trung Bộ trong         
 
........
    
 38
 thời kỳ 1961­2012                                                                                                                    
 
...................................................................................................................
    
 38
 Hình 3.2.a: Hạn quy mô 1 tháng giai đoạn 1980 ­ 1999                                                      
 
.....................................................
    
 43
 Hình 3.2.b: Hạn quy mô 1 tháng giai đoạn 2020­2039                                                        
 
.......................................................
    
 43
 Hình 3.2.c: Hạn quy mô 1 tháng giai đoạn 2040­2059                                                        
 
.......................................................

    
 44
 Hình 3.2.d: Hạn quy mô 1 tháng giai đoạn 2060­2079                                                        
 
.......................................................
    
 44
 Hình 3.2.e: Hạn quy mô 1 tháng giai đoạn 2080­2099                                                        
 
.......................................................
    
 45
iv


 Hình 3.3.a: Hạn quy mô 3 tháng giai đoạn 1980­1999                                                        
 
.......................................................
    
 48
 Hình 3.3.b: Hạn quy mô 3 tháng giai đoạn 2020­2039                                                        
 
.......................................................
    
 48
 Hình 3.3.c: Hạn quy mô 3 tháng giai đoạn 2040­2059                                                        
 
.......................................................
    
 49

 Hình 3.3.d: Hạn quy mô 3 tháng giai đoạn 2060­2079                                                        
 
.......................................................
    
 49
 Hình 3.3.e: Hạn quy mô 3 tháng giai đoạn 2080­2099                                                        
 
.......................................................
    
 50
 Hình 3.4.a: Hạn quy mô 6 tháng giai đoạn 1980­1999                                                        
 
.......................................................
    
 52
 Hình 3.4.b: Hạn quy mô 6 tháng giai đoạn 2020­2039                                                        
 
.......................................................
    
 52
 Hình 3.4.c: Hạn quy mô 6 tháng giai đoạn 2040­2059                                                        
 
.......................................................
    
 53
 Hình 3.4.d: Hạn quy mô 6 tháng giai đoạn 2060­2079                                                        
 
.......................................................
    
 53

 Hình 3.4.e: Hạn quy mô 6 tháng giai đoạn 2080­2099                                                        
 
.......................................................
    
 54
 Hình 3.5.a: Hạn quy mô 12 tháng giai đoạn 1980­1999                                                      
 
.....................................................
    
 56
 Hình 3.5.b: Hạn quy mô 12 tháng giai đoạn 2020­2039                                                      
 
.....................................................
    
 56
 7Hình 3.5.c: Hạn quy mô 12 tháng giai đoạn 2040­2059                                                    
 
...................................................
    
 57
 Hình 3.5.d: Hạn quy mô 12 tháng giai đoạn 2060­2079                                                      
 
.....................................................
    
 57
 Hình 3.5.e: Hạn quy mô 12 tháng giai đoạn 2080­2099                                                      
 
.....................................................
    
 58

v


MỞ ĐẦU
Theo tổ chức Khí tượng thế giới WMO, hạn hán là một hiện tượng tự nhiên  
được coi là thiên tai. Nó gây ra những thiệt hại to lớn đến môi trường sống của con 
người cũng như  hủy hoại các loài thực vật, động vật, làm giảm chất lượng không  
khí, nước, làm gia tăng nguy cơ  cháy rừng. Hạn hán tác động đến các hoạt động 
kinh tế xã hội như giảm diện tích cây trồng, năng suất và sản lượng cây trồng. Hạn  
hán là một trong những nguyên nhân gây ra đói nghèo thiếu lương thực tại các khu 
vực mà hiện tượng này ảnh hưởng. Thiên tai này không có cách “phòng chống” mà 
chỉ  có thể  tránh và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra. Hơn nữa, hiện tượng 
hạn hán đã  ảnh hưởng đến rất nhiều nước trên thế  giới, đặc biệt là các vùng khô 
hạn, bán khô hạn. Ảnh hưởng của hạn ngày càng nghiêm trọng hơn: với tần suất và 
thời gian kéo dài đợt hạn tăng lên, mức độ hạn khắc nghiệt, phạm vi hạn cũng mở 
rộng hơn nên đã gây rất nhiều khó khăn cho người dân, nghiêm trọng nhất là tình  
trạng thiếu điện, thiếu nước trên diện rộng. Tại Việt Nam, trong những năm gần  
đây, tình trạng hạn hán ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn do hiện tượng El Nino  
tăng lên làm cho lượng mưa ít hơn, thêm vào đó là tác động chặt phá rừng, đốt 
nương làm rẫy…của con người dẫn đến hàng ngàn hecta hoa màu bị  mất trắng, 
nhiều người dân sống trong cảnh đói nghèo. Do đó, nghiên cứu về hiện tượng hạn  
hán là một trong những vấn đề đã và đang thu hút được rất nhiều sự quan tâm của  
các nhà khoa học trên thế giới cũng như trong nước ta. Việc nghiên cứu về hạn hán  
trên thế giới cũng như trong nước từ bộ số liệu quan trắc sẽ giúp cho các nhà quản  
lý thiết lập được các khung chương trình quản lý nguồn nước thích hợp cho nông 
nghiệp và nhu cầu nước trong thành phố. Tuy nhiên trong xu thế nóng lên toàn cầu, 
sự  biến đổi của hạn hán cũng hết sức phức tạp. Do đó việc dự  tính nó ngày càng 
khó khăn hơn.
Chính vì vậy, việc xem xét sự  biến đổi của hạn hán  ở  hiện tại và trong  

tương lai ở Việt Nam rất có ý nghĩa, giúp cho chính phủ  có kế hoạch khẩn cấp để 
ứng phó với tình trạng hạn hán ngay từ  ban đầu nhằm giảm thiểu tối đa những  
thiệt hại mà nó gây ra. 

1


Đứng trước thực tế  đó, tôi đã chọn đề  tài nghiên cứu của luận văn là: “  
Nghiên cứu tác động của Biến đổi khí hậu đến hạn hán khu vực Nam Trung  
Bộ”.
Đề tài này tập trung vào việc đánh giá mức độ, xu thế biến đổi của hạn hán 
trong quá khứ do tác động của biến đổi khí hậu tại khu vực Nam Trung Bộ, và ứng 
dụng sản phẩm mô hình PRECIS để đưa ra những dự tính về hạn hán trong các thời 
kỳ tương lai tại khu vực này. Các kết quả của nghiên cứu có thể hỗ trợ đắc lực cho 
việc đưa ra những cảnh báo hạn hán trong tương lai tại Nam Trung Bộ cũng như 
giúp các nhà quản lý có thể lập kế hoạch để xây dựng phát triển vùng...
Ngoài phần mở  đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn được bố  cục 
trong 3 chương.
Chương 1: Tổng quan về hạn hán. Chương này giới thiệu một cách tổng quát 
về hạn hán, nguyên nhân, các đặc trưng hạn hán và kết quả nghiên cứu của một số 
tác giả trên thế giới và Việt Nam.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu và số  liệu. Chương này sẽ  trình bày 
phương pháp nghiên cứu của luận văn, nguồn số liệu sử dụng trong luận văn.
Chương 3: Kết quả  và thảo luận. Chương này nêu ra những kết quả  của  
luận văn đạt được.

2


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN

1.1. Các khái niệm và đặc trưng của hạn hán
1.1.1. Các khái niệm hạn hán
Theo Wilhite, 2000, hTheo WMO (2005), hạn hán là một phần tự  nhiên của 
khí hậu mặc dù nó vẫn bị nhầm lẫn là sự kiện hiếm và ngẫu nhiên. . Hạn hán khác  
khô hạn, khô hạn giới hạn trong các vùng có lượng mưa thấp, và là một đặc trưng  
thường xuyên của khí hậu nơi đó. Còn hạn hán được coi là có liên quan đến các 
điều kiện trung bình thời kỳ dài của sự cân bằng giữa lượng mưa và bốc thoát hơi 
(bốc hơi + thoát hơi) trong một khu vực cụ  thể. Hạn hán cũng liên quan đến thời  
gian (chính vụ, sự trì hoãn sự bắt đầu mùa mưa, sự xuất hiện của các đợt mưa có  
liên quan đến các giai đoạn sinh trưởng của vụ mùa) và tính hiệu quả của mùa mưa 
(cường độ  mưa, số đợt mưa). Tuy nhiên, đây chỉ là các khái niệm mà chưa đề  cập  
đến các định nghĩa hoạt động của hạn hán. Do đó, có hai định nghĩa chính về  hạn 
hán: khái niệm và hoạt động hạn hán.
Các định nghĩa về hạn hán:
Các định nghĩa hạn, được đưa ra trong công thức, giúp mọi người hiểu được 
khái niệm về hạn hán. Vậy hạn hán là một khoảng thời gian thiếu hụt lượng mưa  
gây ra những thiệt hại lớn đến mùa màng, dẫn đến giảm sản lượng cây trồng. Định 
nghĩa này khá quan trọng trong việc thiết lập các chính sách về hạn.
Mỗi loại định nghĩa hạn sẽ  giúp cho con người xác. định được sự  bắt đầu, 
kết thúc và mức độ khắc nghiệt của một đợt hạn. Định nghĩa này thường được sử 
dụng để  xác định các trạng thái hạn hiện tại với trạng thái trung bình thời kỳ  dài, 
thường là 30 năm. Các loại hạn hán được đề cập ở bên dưới.
1.1.2 Phân loại hạn
Trong hệ thống phân loại hạn, nhìn chung hạn được phân thành 4 loại: hạn  
khí tượng, hạn thủy văn, hạn nông nghiệp và hạn kinh tế xã hội (Singh. M, 2006)
 

Hạn khí tượng (Meteorological Drought): thương đ
̀ ược định nghĩa là sự thiêu
́ 

hut l
̣ ượng giang thuy trong suôt môt khoang th
́
̉
́
̣
̉
ơi gian nao đo. Các ng
̀
̀ ́
ưỡng đã được 
3


chọn, (như  50 % lượng mưa chuẩn của một thời kì 6 tháng), sẽ  biến đổi theo nhu  
cầu và ứng dụng của người sử dụng ở từng địa phương.
Hạn nông nghiệp (Agricultural Drought): được định nghĩa phổ  biến bởi sự 
thiếu hụt độ   ẩm đất có giá trị  đối với sự  phát triển của cây trồng và cỏ  dại. Mối  
quan hệ giữa lượng mưa và lượng mưa thấm vào đất thường không được chỉ rõ. Tỷ 
lệ  thẩm thấu lượng mưa vào trong đất sẽ  phụ  thuộc vào các điều kiện  ẩm trước  
đó, độ dốc của đất, loại đất, cường độ của sự kiện mưa. Các đặc tính của đất cũng  
khác nhau. Ví dụ, một số loại đất có khả năng giữ nước tốt hơn nên ít bị hạn hơn.
Hạn   thuỷ   văn   (Hydrological   Drought):   được   định   nghĩa   bởi   sự   thiếu   hụt  
nguồn nước mặt và các nguồn nước mặt phụ  so với các điều kiện trung bình tại  
các điểm khác nhau thông qua các mùa. Nó được lượng hóa bằng dòng chảy, tuyết, 
mực nước hồ, hồ chứa và nước ngầm. Hạn thủy văn cũng không chỉ ra được mối 
quan hệ rõ ràng giữa lượng mưa và trạng thái cung cấp nước bề mặt trong các hồ, 
bể chứa, tầng ngập nước, dòng suối. 
Hạn kinh tế­xã hội phản ánh ánh mối quan hệ giữa sự cung cấp và nhu cầu  

hàng hóa kinh tế  (ví dụ  như  cung cấp nước, thủy điện), nó phụ  thuộc vào lượng 
mưa. Sự cung cấp đó biến đổi hàng năm như là một hàm của lượng mưa và nước. 
Nhu cầu nước cũng dao động và thường có xu thế dương do sự tăng dân số, sự phát  
triển của đất nước và các nhân tố khác nữa.
* Tác động của hạn hán.
Hạn hán tác động nghiêm trọng đời sống kinh tế xã hội của con người, bên 
cạnh đó nó còn ảnh hưởng đáng kể đến môi trường sinh thái. Các tác động của hạn  
có thể là phân theo các lĩnh vực sau: môi trường, kinh tế và xã hội.
+ Các tác động môi trường là kết quả  của những thiệt hại cho các loài thực 
vật và động vật, môi trường sống động vật hoang dã, không khí và chất lượng  
nước; rừng và cháy rừng, sự  xuống cấp của chất lượng cảnh quan; mất đa dạng 
sinh học, và xói mòn đất. Một số tác động đến môi trường trong một thời kỳ ngắn 
có thể nhanh chóng được thiết lập lại. Tác động môi trường kéo dài trong một thời  
gian hoặc thậm chí có thể trở thành vĩnh viễn. Ví dụ, sự xuống cấp của chất lượng  
4


cảnh quan, bao gồm sự gia tăng xói mòn đất, có thể dẫn đến một sự mất mát vĩnh  
viễn của năng suất sinh học của khu vực. 
+ Tác động kinh tế  xảy ra trong lĩnh vực nông nghiệp và các lĩnh vực liên  
quan, bao gồm cả lâm nghiệp và thủy sản, mà phụ thuộc vào bề mặt và nước ngầm  
cung cấp. Ngoài thiệt hại rõ ràng về sản lượng trong cả vụ mùa và sản lượng chăn 
nuôi gia súc, hạn hán còn liên quan với sự gia tăng nhiễm trùng, sâu bệnh cây trồng.
+ Các tác động xã hội có mặt trong các thời kỳ  hạn hán kéo dài và khắc  
nghiệt. Trong những trường hợp này, một số  nguồn nước khẩn cấp sẽ  được yêu  
cầu đưa ra để để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
1.2. Các đặc trưng của hạn hán
Hạn hạn thường được xem xét dưới ba đặc trưng: cường độ, thời gian và sự 
trải rộng theo không gian hạn hán (Wilhite, 2000). 
­ Cường độ hạn hán chính là mức độ thiếu hụt lượng mưa hay mức độ  ảnh 

hưởng hạn hán kết hợp với sự  thiếu hụt đó. Cường độ  hạn hán thường được xác 
định bởi sự  chệch khỏi mức độ trung bình của các chỉ số khí hậu và liên quan mật 
thiết với thời gian xác định ảnh hưởng của hạn. 
­ Thời gian hạn hán chỉ khoảng thời gian một đợt hạn hán kéo dài. 
­ Sự trải rộng theo không gian hạn hay chính là phạm vi hạn hán: hạn có thể 
xảy ra với diện tích hàng trăm km2  đến hàng triệu km2, đặc biệt là các đợt hạn 
nghiêm trọng có thể kéo dài mùa này sang mùa khác và ảnh hưởng trên một phạm vi  
rộng lớn (WMO, 1975).  
1.3. Tình trạng hạn hán ở Việt Nam và nguyên nhân gây ra hạn hán
Nguyên nhân gây ra hạn hán
Hạn hán xuất hiện khi thời tiết bất thường như  nhất thời thiếu hụt lượng  
mưa hoặc lượng mưa nhận  được thường xuyên ít  ỏi. Hạn hán được cho là do 
những nguyên nhân sau (Nguyễn Đức Ngữ 2002):

5


­ Hạn hán xảy ra do mưa quá ít, lượng mưa nhận được không đáng kể trong 
một thời gian dài,  có thể  hầu như  quanh năm, đây là tình trạng khá phổ  biến trên 
các vùng khô hạn và bán khô hạn. 
­ Hạn hán do lượng mưa trên khu vực trong một thời gian dài thấp hơn rõ rệt 
so với mức nhiều năm cùng kỳ. Tình trạng này có thể xảy ra cả ở nhiều vùng mưa.
­ Lượng mưa tuy không ít lắm, nhưng trong một thời gian nhất định trước đó 
không mưa hoặc   lượng mưa chỉ  đáp  ứng nhu cầu tối thiểu của sản xuất và môi 
trường xung quanh. Đây là tình trạng phổ biến trên các vùng khí hậu gió mùa, có sự 
khác biệt rõ rệt về mưa giữa mùa mưa và mùa khô. Bản chất và tác động của hạn 
hán gắn liền với định nghĩa về hạn hán. 
­ Hiện tượng El Nino cũng tác động  rõ rệt  đến tình trạng hạn hán. Những 
năm có xảy ra hiện tượng El Nino, lượng mưa giảm, nhiệt độ bức xạ mặt trời tăng 
lên, bốc hơi tăng mạnh nên dễ  gây hạn hán (như  Bangladet).  Ở  Việt Nam, năm 

1998 xảy ra hiện tượng El Nino dẫn tới hạn hán nghiêm trọng ở Tây Nguyên.
Bên cạnh đó, một số nguyên nhân khác từ hoạt động của con người cũng có 
thể  gây ra tình trạng hạn hán. Đầu tiên phải kể  đến là do tình trạng chặt phá, đốt 
rừng bừa bãi làm mất nguồn nước ngầm dẫn đến cạn kiệt nguồn nước; việc lựa 
chọn cây trồng không phù hợp, ví dụ  như  vùng ít nước cũng trồng cây cần nhiều 
nước (như lúa) làm cho việc sử dụng nước quá nhiều, dẫn đến việc cạn kiệt nguồn  
nước; thêm vào đó công tác quy hoạch sử  dụng nước, bố  trí  xây dựng  công trình 
không phù hợp, làm cho nhiều công trình không phát huy được tác dụng.... Tiếp đó, 
thiếu nước trong mùa khô (mùa kiệt) là do không đủ  nguồn nước và thiếu những  
biện pháp cần thiết để đáp ứng nhu cầu sử dụng ngày càng gia tăng do sự phát triển  
kinh tế ­ xã hội ở các khu vực, các vùng chưa có quy hoạch hợp lý hoặc quy hoạch 
phát triển không phù hợp.
Nguyên nhân gây ra hạn hán tại Nam Trung Bộ
­  Địa hình đặc thù của Nam Trung Bộ là một trong những nguyên nhân gây ra  
hạn hán tại khu vực. Tại Nam Trung Bộ có nhiều dãy núi cao từ 1200m đến 2000m  
bao bọc xung quanh, tạo nên một vòng cung chắn gió từ  phía Bắc qua Tây và Tây  
6


Nam. Trong khi đó vào mùa gió Đông Bắc (thường xảy ra từ  tháng 9 đến tháng 2  
năm sau) khi hoạt động lệch đông và lấn sâu xuống khu vực Nam Trung Bộ mang 
lại lượng mưa nhất định trong năm, bị các dãy núi cao  ở  phía Bắc chắn lại đã làm 
giảm đáng kể  lượng mưa trong mùa mưa. Vào mùa gió mùa Tây Nam (xảy ra vào  
khoảng từ tháng 4 đến tháng 8), thường mang đến lượng mưa đáng kể cho  khu vực 
Tây Nguyên và Nam Bộ, song đối với khu vực Nam Trung Bộ do có các dãy núi cao 
phía Nam chắn lại nên  gió mùa Tây Nam không mang mưa cho khu vực này nên tại 
đây là mùa khô. Lượng mưa của khu vực nhận được vào các tháng 9, 10, 11, 12 chủ 
yếu do hoạt động của xoáy thuận nhiệt đới và dải hội tụ nhiệt đới, tuy nhiên lượng  
mưa nhận được từ  sự ảnh hưởng của hiện tượng này cũng là thất thường.  Lượng 
mưa trung bình năm khu vực đồng bằng xấp xỉ 720mm, trong khi đó lượng bốc hơi 

tiềm năng là 1.860mm, gấp gần 2,6 lần lượng mưa năm, riêng khu vực miền núi có  
lượng mưa trung bình năm khoảng 1.200mm, tuy nhiên mưa chỉ  tập trung chủ  yếu  
vào các tháng 9, 10, 11, 12, phần lớn lượng nước này lại đổ  ra biển, nên về  mùa 
khô, hạn hán xảy ra thường xuyên là tất yếu. Đi đôi với thiếu hụt của lượng mưa 
thì gió trên khu vực lại khá lớn đã gây nên hiện tượng cát bay, cát nhảy cũng là nhân 
tố chủ yếu gây ra hạn hán thiếu hụt nước.
Diễn biến bất lợi về  khí hậu thời tiết như  nhiệt  độ  không khí tăng cao,  
lượng bốc hơi, số giờ nắng đều cao hơn giá trị trung bình nhiều năm và đặc biệt là  
sự  thiếu hụt lượng mưa kéo dài trong nhiều tháng là những nguyên nhân chủ  yếu  
gây nên hạn hán ở Nam Trung Bộ, điển hình là đợt hạn nghiêm trọng năm 2002 tại 
Ninh Thuận là do lượng mưa bình quân năm 2001 trong toàn tỉnh chỉ  đạt 550mm, 
thấp hơn so với lượng mưa trung bình nhiều năm (849mm) khoảng 35%, hạn hán 
xảy ra năm 2005 do lượng mưa bình quân năm 2004 chỉ  bằng 50% so với lượng 
mưa trung bình nhiều năm. Hệ  quả  của việc thiếu hụt lượng mưa này làm cho 
lượng nước chứa trong các hồ­đập đều thấp hơn so với thiết kế (ví dụ  năm 2005,  
thấp hơn 50% so với thiết kế), dòng chảy cơ  bản trong các sông suối cũng bị  suy  
giảm làm cho lượng nước có thể khai thác bị cạn kiệt, đất đai khô cằn, hoang mạc  
hóa.

7


Việc sử dụng nguồn nước mặt còn nhiều lãng phí như tưới tràn từ ruộng cao  
xuống ruộng thấp suốt ngày đêm, các hệ  thống kênh nhánh nội đồng chưa được  
hoàn thiện và cứng hóa, Theo số liệu điều tra, hệ thống thủy lợi hiện nay chỉ mới  
tưới được khoảng 80% so với thiết kế.
Ngoài ra còn có rất nhiều những nguyên nhân phụ  khác dẫn đến việc cạn 
kiệt và suy giảm nguồn nước có thể kể đến như sử dụng đất thiếu quy hoạch, hoạt  
động sản xuất nông nghiệp không phù hợp, nạn phá rừng đầu nguồn làm nương 
rẫy, gây ô nhiễm các nguồn nước, quá trình đô thị hóa gia tăng dân số, gia tăng nhu 

cầu sử dụng nước, chăn thả gia súc tự do, pháp chế và quản lý các nguồn tài nguyên 
nước chưa phù hợp v.v… đã làm cho  tình trạng hạn hán tại Nam Trung Bộ  ngày 
càng nghiêm trọng.
Tình trạng hạn hán trong những năm gần đây tại Việt Nam
Thống kê của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Trung  ương cho thấy 
tại Việt Nam, hàng năm hạn hán xảy ra ở hầu khắp các vùng trên cả nước với mức 
độ và thời gian khác nhau, gây ra những thiệt hại to lớn đối với kinh tế, ảnh hưởng 
đến đời sống dân sinh. Theo thống kê của Trung tâm Dự  báo Khí tượng Thủy văn  
Trung ương trong 40 năm qua, tại khu vực Bắc Bộ đã xảy ra những năm hạn nặng 
vào vụ  đông xuân: năm 1959, 1961, 1970, 1984, 1986, 1989, 1993, 1998 và vụ  mùa 
1960, 1961, 1963, 1964. Tại khu vực Trung Bộ  và Nam Bộ có hạn nặng trong các 
năm 1983, 1987, 1988, 1990, 1992, 1998. Đặc biệt  phải kể đến hai đợt hạn nghiêm 
trọng năm 1992­1993, 1997­1998  ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn nước sản 
xuất nông nghiệp trên cả nước. Sự thiếu hụt nghiêm trọng lượng mưa năm 1992 đã 
gây hạn hán thiếu nước cho sản xuất và dân sinh trong năm 1993.   Vào năm 1992, 
lượng mưa hàng năm thiếu hụt tới 30­70%, có nơi tới 100% so với trung bình nhiều  
năm từ tháng VIII đến tháng XI, tới 40­ 60% năm 1993 trong 7 tháng đầu năm. Theo 
thống kê tổng diện tích lúa vụ  đông xuân bị  hạn trên các vùng trên 176.000 ha, bị 
chết là trên 22.000 ha.  Trong vụ  hè thu năm 1993, lượng mưa thiếu hụt nghiêm 
trọng kết hợp với nắng nóng gay gắt, bốc hơi nhiều dẫn đến hạn hán rất nghiêm  
trọng, dự trữ nước ngầm trong đất, trên các sông suối và ở các hồ chứa rất ít. Mực 
nước trên các sông lớn đều thấp hơn trung bình nhiều năm từ  0,1­ 0,5m, các hồ 
8


chứa vừa và nhỏ  đều cạn kiệt. Đặc biệt các tỉnh từ  Thanh Hóa đến Bình Thuận,  
hạn hán tác động mạnh đến nông nghiệp (41,2% diện tích gieo trồng bị hạn, trong  
đó 24.090 ha bị chết, tại đồng bằng sông Cửu Long hạn hán ít gay gắt hơn, có 8564 
ha lúa bị chết). 
Theo thống kê của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Trung ương, năm 

1998 hạn hán xảy ra trên cả nước là do hiện tượng El Nino 1997­1998 kéo dài 15  
tháng (từ tháng IV năm 1997 đến tháng VI năm 1998) gây ra. Năm 1997 nhiệt độ bề 
mặt trái đất cao hơn trung bình nhiều năm là 0,430C.  Ở  Việt Nam  nhiệt độ  trung 
bình tháng từ  tháng X đến 1997 đến tháng VI năm 1998 thường cao hơn trung bình  
nhiều năm, liên tục xảy ra các đợt nắng nóng gay gắt, kéo dài nhiều ngày với nhiệt 
độ cao nhất tuyệt đối đạt mức 40­410C. Cùng với đó, lượng mưa cũng có những thể 
hiện đặc biệt, khu vực Bắc Bộ mưa rất ít trong các tháng đầu năm, mùa mưa đến  
muộn và tổng lượng mưa trung bình năm 1998 chỉ  bằng 60­80% lượng mưa trung 
bình nhiều năm, tại khu vực Bắc Trung Bộ lượng mưa chỉ bằng 60­95% lượng mưa  
trung bình nhiều năm, còn tại Nam Trung Bộ, từ  tháng I đến tháng VIII (trừ  tháng  
V), lượng mưa thấp hơn trung bình nhiều năm, tuy nhiên các tháng còn lại lượng 
mưa lại cao hơn bình thường. Chính điều này khiến cho đầu năm hạn hán xảy ra  
nghiêm trọng, còn lũ lụt xảy ra nghiêm trọng từ tháng IX cho đến cuối năm. Tại khu 
vực Nam Bộ  và Tây Nguyên, lượng mưa nhận được đều ít hơn trung bình nhiều 
năm. Tình trạng hạn hán, thiếu nước mùa khô 1997­1998 xảy ra đặc biệt nghiêm 
trọng, bao trùm hầu như  trên tất cả  các khu vực của Việt Nam, gây nên thiệt hại  
lớn: diện tích lúa bị hạn cả nước lên tới 254.000 ha trong đó 30.740 ha bị mất trắng  
vụ  đông xuân, 435.320 ha bị  hạn trong đó 70810 ha bị  chết vụ  hè thu, 153.070 ha  
trong đó 22.690 ha bị mất trắng trong vụ mùa. Cùng với đó hàng chục nghìn ha cây 
công nghiệp và cây ăn quả bị hạn, gần 3 triệu người thiếu nước sinh hoạt.
Vào những thời gian gần đây, hạn hán cũng xảy ra trên diện rộng và gây ra 
những thiệt hại nghiêm trọng cho người dân ở nhiều địa phương trên cả nước. Vào  
năm 2001, các địa phương như  Phú Yên, Quảng Nam, Quảng Bình, Quảng Trị  là 
những nơi xảy ra hạn nghiêm trọng. Trong các tháng VI và VII hầu như  không có 
mưa. Chỉ  tính tại Phú Yên, hạn hán đã gây thiệt hại cho 7200 ha mía, 500 ha sắn,  
9


225 ha lúa nước và 300 ha lúa nương. Tính trong 6 tháng đầu năm 2002, hạn hán  
nghiêm trọng đã xảy ra tại khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đông  

Nam Bộ  gây ra thiệt hại lớn về  mùa màng, cháy rừng xuất hiện trên diện rộng,  
trong đó phải kể đến cháy rừng lớn  ở  các khu rừng tự  nhiên U Minh thượng và U  
Minh hạ. Vào thời kỳ  các tháng trước mùa mưa trong năm 2003, hạn hán diễn ra  
trên hầu khắp khu vực Tây Nguyên, dẫn đến thiệt hại cho khoảng 300 ha lúa ở Kon  
Tum, 3000 ha lúa  ở  Gia Lai và 50.000 ha đất canh tác  ở  Đắk Lắc; tình trạng thiếu 
nước sinh hoạt của người dân cũng diễn ra khiến cho 100.000 hộ dân trên địa bàn 
lâm vào cảnh thiếu thốn nước sử dụng. Thống kê riêng tại Đắk Lắc, tổng ước tính 
thiệt hại vào khoảng 250 tỷ đồng. Năm 2004­2005 hạn hán thiếu nước cũng diễn ra 
trên diện rộng tuy nhiên không nghiêm trọng như năm 1997­1998. Trên khu vực Bắc  
Bộ, mực nước sông Hồng tại Hà Nội vào đầu tháng III xuống mức 1,72 m thấp 
nhất kể  từ  năm 1963 đến năm 2005. Trên khu vực Miền Trung và Tây Nguyên,  
nắng nóng kéo dài, lưu lượng nước trên các sông suối  ở  mức thấp hơn trung bình 
nhiều năm cùng kỳ, một số suối cạn kiệt hoàn toàn; nhiều hồ, đập không đủ  khả 
năng cấp nước. Tại Ninh Thuận ­ địa phương bị  hạn hán thiếu nước nghiêm trọng 
nhất trong khoảng 20 năm qua, nguyên nhân chủ yếu là do mưa ít, lượng mưa trong  
4 tháng (từ tháng XI/2004 đến tháng II/2005) chỉ bằng khoảng 41% trung bình nhiều 
năm; các sông suối, ao hồ đều khô cạn, chỉ có hồ Tân Giang còn khoảng 500.000 m3 
nước nhưng ở dưới mực nước chết, hồ thuỷ điện Đa Nhim ­ nguồn cung cấp nước  
chủ yếu cho Ninh Thuận, cũng chỉ đạt 1/3 dung tích so với cùng kỳ năm trước. Trên 
toàn Ninh Thuận có 47.220 người thiếu nước sinh hoạt. Tại Phú Yên, Thừa Thiên  
Huế trong năm 2011 cũng xảy ra nhiều vụ cháy rừng. 
1.4. Nghiên cứu về hạn hán và tác động của Biến đổi Khí hậu đến hạn hán
1.4.1. Biến đổi khí hậu ở Việt Nam và khu vực Nam Trung Bộ
  Ở  Việt Nam hạn hán đã được quan tâm từ  rất sớm (Nguyễn Trọng Hiệu,  
1995; Nguyễn Trọng Hiệu và Phạm Thị Thanh Hương, 2003). Việc nghiên cứu các 
đặc trưng hạn hán như thời gian xảy ra hạn và cường độ hạn cũng như xu thế biến 
đổi hạn ở các khu vực ở Việt Nam được trình bày khá chi tiết trong các nghiên cứu  
(Nguyễn Trọng Hiệu và Nguyễn Đức Ngữ, 2004; Nguyễn Văn Thắng, 2007; Phan 
10

Văn Tân, 2010; Nguyễn Trọng Hiệu và Phạm Thị  Thanh Hương, 2010). Các kết 
quả  của những nghiên cứu cho thấy hạn hán có xu thế  biến đổi đáng kể  theo thời  
gian, đặc biệt hạn hán ở Nam Trung Bộ có xu thế tăng nhẹ theo thời gian. Theo kịch  
bản nước biển dâng, 2009 của Bộ  Tài nguyên và Môi trường, trong 50 năm qua,  
nhiệt độ trung bình năm tại Việt Nam đã tăng khoảng 0,50C trên phạm vi toàn lãnh 
thổ và lượng mưa có xu thế giảm ở phía Bắc, tăng ở phía Nam. Nhiệt độ mùa đông  
tăng nhanh hơn so với mùa hè và nhiệt độ  vùng sâu trong đất liền tăng nhanh hơn  
nhiệt độ vùng ven biển và hải đảo. Lượng mưa mùa khô (tháng XI­IV) tăng lên chút 
ít hoặc không thay đổi đáng kể ở các vùng khí hậu phía Bắc và tăng mạnh mẽ ở các 
vùng khí hậu phía Nam trong 50 năm qua. Lượng mưa mùa mưa (tháng V­X) giảm 
từ  5 đến hơn 10% trên đa phần diện tích phía Bắc nước ta và tăng khoảng 5 đến  
20%  ở  các vùng khí hậu phía Nam trong 50 năm qua. Xu thế  diễn biến của lượng  
mưa năm tương tự như lượng mưa mùa mưa, tăng ở các vùng khí hậu phía Nam và 
giảm ở các vùng khí hậu phía Bắc. Khu vực Nam Trung Bộ có lượng mưa mùa khô,  
mùa mưa và lượng mưa năm tăng mạnh nhất so với các vùng khác ở nước ta, nhiều 
nơi đến 20% trong 50 năm qua. 
Trên khu vực biển Đông số  lượng xoáy thuận nhiệt đới hoạt động có xu 
hướng tăng nhẹ, trong khi đó số cơn ảnh hưởng hoặc đổ bộ vào đất liền Việt Nam  
không có xu hướng biến đổi rõ ràng. Các cơn bão và áp thấp nhiệt đới đổ  bộ  vào  
Việt Nam có xu hướng lùi dần về  phía Nam lãnh thổ  đất nước; các cơn bão rất  
mạnh có xu hướng gia tăng về  số lượng; mùa bão có dấu hiệu kết thúc muộn hơn  
trong thời gian gần đây. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của bão đến Việt Nam có xu  
hướng mạnh lên.
Hiện tượng hạn hán, tính cả hạn tháng và hạn mùa có xu thế tăng lên nhưng  
với mức độ  không đồng đều giữa các vùng và giữa các trạm trong từng vùng khí 
hậu. Hiện tượng nắng nóng có dấu hiệu gia tăng rõ rệt  ở  nhiều vùng trong cả 
nước, đặc biệt là ở Trung Bộ và Nam Bộ.

11

2 4 °N

2 4 °N
Tr u n g

q u è c

Tr u n g

2 2 °N

q u è c

2 2 °N

2 0 °N

2 0 °N
L

L

µ

µ

1 8 °N

1 8 °N

o

o

Q § . H o µ n g Sa

1 6 °N

Th ¸ i

Q § . H o µ n g Sa

1 6 °N

La n

Th ¸ i

La n

2 °C

1 4 °N

40%

1 4 °N

1 °C
C¨ m pu c h ia

20%
C¨ m pu c h ia

0 .5 ° C

1 2 °N

1 2 °N

0 °C

0%

-0 .5 ° C

1 0 °N

-1 °C
n g Sa
Tr­ ê
Q§ .

8 °N
1 0 2 °E

-2 0 %

1 0 °N

1 0 4 °E

1 0 6 °E

1 0 8 °E

1 1 0 °E

1 1 2 °E

ng
Tr­ ê
Q§ .

-2 °C

8 °N
1 1 4 °E

Hình 1.1. Mức tăng nhiệt độ trung bình 
năm (0C) trong 50 năm qua

1 0 2 °E

1 0 4 °E

1 0 6 °E

1 0 8 °E

1 1 0 °E

Sa

1 1 2 °E

-4 0 %

1 1 4 °E

Hình 1.2. Mức thay đổi lượng mưa năm 
(%) trong 50 năm qua
(Kịch bản BĐKH Bộ tài 
nguyên và môi trường, 2012)

(Kịch bản BĐKH Bộ tài nguyên và môi 
trường, 2012)

Từ Hình 1.1 cho thấy nhiệt độ trung bình năm có xu thế tăng trên toàn bộ khu 
vực Nam Trung Bộ. Trong đó, tăng nhanh hơn  ở các tỉnh cực Nam (Ninh Thuận và  
Bình Thuận), với tốc độ  tăng khoảng 0,5 đến 10C trong 50 năm; các tỉnh phía Bắc 
(Phú Yên và Khánh Hòa) có tốc độ tăng chậm hơn, với tốc độ tăng trong khoảng từ 
0 đến 0,50C trong 50 năm [1]. 
Các Hình 1.3 đến Hình 1.4 biểu diễn xu thế biến đổi của chuẩn sai nhiệt độ 
(độ lệch so với trung bình 1970­2000) vào mùa khô, mùa mưa và trung bình năm trên  
khu vực Nam Trung Bộ. Kết quả tính toán cho thấy, nhiệt độ  trung bình các tháng  
mùa khô, mùa mưa và trung bình năm đều có xu thế  tăng lên. Điểm đáng chú ý là  
chuẩn sai nhiệt độ  cao nhất đều năm trong những năm gần đây (kể  từ  giữa thập  

niên 1990 đến 2010). Trong đó, năm 1998 là năm có chuẩn sai nhiệt độ mùa khô và 
trung bình năm cao nhất, trùng với năm có El Nino mạnh kỷ lục.  Nhìn chung, nhiệt 
độ các tháng mùa khô có xu thế tăng nhanh hơn các tháng mùa hè (Hình 1.3, 1.4 và 
1.5).
12


Hình 1.3. Xu thế biến đổi chuẩn sai nhiệt độ trung bình mùa khô khu vực
Nam Trung Bộ (Nguyễn Văn Thắng, 2010)

Hình 1.4. Xu thế biến đổi chuẩn sai nhiệt độ trung bình mùa mưa khu vực
Nam Trung Bộ (Nguyễn Văn Thắng, 2010)

13


Hình 1.5. Xu thế biến đổi chuẩn sai nhiệt độ trung bình năm khu vực
Nam Trung Bộ (Nguyễn Văn Thắng, 2010)
Đối với lượng mưa, lượng mưa trung bình năm có xu thế  tăng trên toàn bộ 
khu vực Nam Trung Bộ, với tốc độ tăng khoảng từ 0 đến trên 40%, tăng nhanh nhất  
là khu vực Phú Yên ­ Khánh Hòa. Lượng mưa trung bình mùa mưa, mùa khô và 
lượng mưa năm đều có xu thế  tăng trong những năm qua trên khu vực Nam Trung 
Bộ  (Hình 1.6, 3.7. 3.8). Đặc biệt, trong những năm gần đây, chuẩn sai của lượng 
mưa mùa khô đều lớn hơn 0, trừ  một số năm (1998, 2005, 2010) có liên quan đến 
hoạt động của El Nino (Hình 1.6). Như  vậy, với sự gia tăng của lượng mưa trong  
mùa mưa có thể sẽ ảnh hưởng đến điều kiện hạn hán trong mùa khô trên khu vực,  
ở đây có thể làm giảm đi mức độ nghiêm trọng hoặc thời gian hạn hán. Tuy nhiên,  
trong những năm El Nino hoạt động, lượng mưa mùa khô lại giảm đáng kể, dẫn  
đến mức độ hạn càng nghiêm trọng hơn.

Hình 1.6. Xu thế biến đổi chuẩn sai lượng mưa mùa khô khu vực Nam Trung Bộ 
(Nguyễn Văn Thắng, 2010)
14


Hình 1.7. Xu thế biến đổi chuẩn sai lượng mưa mùa mưa khu vực Nam Trung Bộ 
(Nguyễn Văn Thắng, 2010)

Hình 1.8. Xu thế biến đổi chuẩn sai lượng mưa năm khu vực Nam Trung Bộ 
(Nguyễn Văn Thắng, 2010)
1.4.2 Nghiên cứu về hạn hán và tác động của Biến đổi Khí hậu đến hạn hán 
trên Thế giới
Các nhà nghiên cứu trên thế  giới đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về 
hạn hán. Tuy vậy do mức độ  phức tạp khó dự  báo cảnh báo cũng như  phát hiện 
thời điểm bắt đầu của hiện tượng hạn hán mà đến nay vẫn chưa thể có được một  
phương pháp nghiên cứu chung về hạn hán. Với những nghiên cứu đánh giá hạn hán 
(việc xác định, nhận dạng, giám sát và cảnh báo hạn hán...), các nhà nghiên cứu  
thường xuyên áp dụng công cụ  chính là các chỉ  số  về  hạn hán. Các chỉ  số  về  hạn 
hán đều thể hiện những  ưu điểm nhược điểm khác nhau, và tùy vào mỗi khu vực, 
15


quốc gia đều sử dụng các chỉ số phù hợp với điều kiện của khu vực, quốc gia mình.  
Công tác nghiên cứu hạn hán áp dụng các chỉ  số hạn không chỉ đơn thuần sử dụng  
bộ số liệu quan trắc mà còn sử dụng  bộ số liệu là sản phẩm của mô hình khí hậu  
khu vực và mô hình khí hậu toàn cầu. Các công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề 
xác định hạn hán, cảnh báo, giám sát... có thể kể đến:
Những nghiên cứu đánh giá về hạn hán trên quy mô toàn cầu (Meshcherskaya 
A. V. và cs, 1996; Dai và cs, 2004; Niko Wanders và cs, 2010), khu vực và địa 
phương (Benjamin Lloyd­Hughes và cs 2002; Hayes, 1999). Việc áp dụng các chỉ số 

hạn được xây dựng dựa trên số  liệu mưa, nhiệt độ  và độ   ẩm quan trắc trong quá 
khứ  cho thấy số đợt hạn, tần suất và mức độ  hạn hán, cũng như  thời gian kéo dài 
hạn ở một số khu vực đã tăng lên đáng kể. 
Một nghiên cứu đánh giá hạn nổi bật khác về  hạn trên quy mô toàn cầu là  
nghiên cứu của Niko Wanders và cs (2010). Trong nghiên cứu này, tác giả  đã đánh 
giá ưu điểm, nhược điểm của 18 chỉ số hạn hán bao gồm cả chỉ số hạn khí tượng,  
chỉ  số  hạn thủy văn, chỉ  số  độ   ẩm, từ  đó lựa chọn ra các chỉ  số  thích hợp để  áp  
dụng phân tích các đặc trưng của hạn hán tại năm vùng khí hậu khác nhau trên quy 
mô toàn cầu đó là: vùng xích đạo, vùng khô hạn cực, vùng nhiệt độ ấm, vùng tuyết, 
vùng địa cực. 
Nhiều nghiên cứu về hạn hán cho thấy sự giảm lượng mưa mạnh cùng với  
sự  tăng nhiệt độ  đã làm tăng quá trình bốc hơi, gây ra hạn hán nghiêm trọng hơn  
(Loukas A. và Vasiliades L., 2004). Đi đôi với xu thế   ấm lên trên toàn cầu thời kỳ 
(1980­2000), tần suất và xu thế hạn tăng lên và xảy ra nghiêm trọng hơn vào bất cứ 
mùa nào trong năm, điển hình như ở Cộng hòa Séc cứ khoảng 5 năm lại xảy ra đợt 
hạn hán nặng trong suốt mùa đông hoặc mùa hè, với mức độ  nặng và tần suất lớn  
nhất vào tháng IV và tháng VI (xảy ra trên toàn bộ  lãnh thổ  với tổng diện tích là 
95%) (Potop và cs, 2008); hạn xảy ra vào các tháng mùa hè  ở  Hy Lạp  ảnh hưởng 
nghiêm trọng đến hoa màu và sự  cung cấp nước trong thành phố  (Loukas A. và 
Vasiliades L., 2004);  ở  Cộng hòa Moldova, cứ  2 năm thì lại có một đợt hạn nặng 
vào mùa thu (Potop V. và Soukup J., 2008). 

16


Trong báo cáo AR4 của IPCC (2007) đã chỉ ra rằng, sự ấm lên của trái đất là 
rõ ràng, do sự gia tăng của nồng độ khí nhà kính trong khí quyển đã quan trắc được 
kể từ thời tiền công nghiệp. Phát thải khí nhà kính sẽ tiếp tục tăng trong thế kỷ 21,  
điều đó cho thấy tác động của chúng đến khí hậu sẽ lớn hơn nhiều trong thế kỷ 20 
(IPCC, 2007). Báo cáo cũng cho rằng, các hiện tượng cực đoan ngày càng gia tăng 

về  tần suất và cường độ, khu vực chịu  ảnh hưởng của hạn hán thì ngày càng gia 
tăng. Các dự  tính trung bình thập niên cho thế  kỷ  21 cho thấy sự gia tăng của hạn  
hán ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là ở các khu vực cận nhiệt đới và vĩ độ trung  
bình (Christensen và ccs, 2007), bao gồm cả tần suất và mức độ kéo dài (Hình 1.9). 
Đối với số ngày nắng nóng (Heat wave) có xu hướng tăng đáng kể  trong tương lai 
theo các kịch bản biến đổi khí nhà kính của IPCC (Hình 1.10)

Fi g ur e   1 0 . 18

Hình 1.9 Kết quả tổ hợp các mô hình cho kịch bản số ngày khô hạn của IPCC 
(2007) trong thế kỷ 21 (Nguồn: Báo cáo AR4 của IPCC, 2007)

Hình 1.10. Kết quả tổ hợp các mô hình cho kịch bản số ngày nắng nóng của IPCC 
(2007) trong thế kỷ 21 (IPCC, 2007)
Cũng theo kết quả dự tính trong tương lai theo các kịch bản phát thải khí nhà 
kính được trình bày trong SREX của IPCC, hạn hán có thể  diễn ra nghiêm trọng  
hơn, dài hơn  ở  một số khu vực như  Nam Âu và Tây Phi, nhưng ít hơn  ở  khu vực  

Fi gur e   10 . 19

17