Luận án Tiến sĩ Chính trị học: Tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại trong giai đoạn hiện nay (Qua khảo sát các chuyên mục của kênh VTV4, báo mạng điện tử Vietnam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (6.18 MB, 332 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
LƯU TRẦN TOÀN
TUYÊN TRUYỀN HÌNH ẢNH VIỆT NAM RA THẾ GIỚI QUA BÁO CHÍ
ĐỐI NGOẠI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
(Qua khảo sát các chuyên mục của kênh VTV4, báo mạng điện tử
Vietnam Plus và tạp chí in Vietnam Economic Times)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC
HÀ NỘI – 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
LƯU TRẦN TOÀN
TUYÊN TRUYỀN HÌNH ẢNH VIỆT NAM RA THẾ GIỚI QUA BÁO
CHÍ ĐỐI NGOẠI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
(Qua khảo sát các chuyên mục của kênh VTV4, báo mạng điện tử
Vietnam Plus và tạp chí in Vietnam Economic Times)
Ngành
: Chính trị học
Chuyên ngành : Công tác tư tưởng
Mã số
: 93 10 02 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Phạm Minh Sơn
TS Lương Ngọc Vĩnh
HÀ NỘI 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày tháng năm 2018
Tác giả luận án
Lưu Trần Toàn
MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH SÁCH PHỤ LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU
MỤC LỤC
........................................................................................................
2
PHẦN MỞ ĐẦU
..............................................................................................
1
TỔNG QUAN
.................................................................................................
12
TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN TUYÊN TRUYỀN
........
12
HÌNH ẢNH VIỆT NAM RA THẾ GIỚI QUA BÁO CHÍ ĐỐI NGOẠI
12
...
1. Những công trình nghiên cứu về tuyên truyền, tuyên truyền đối ngoại,
tuyên truyền hình ảnh quốc gia
...................................................................
12
1.1. Những công trình nghiên cứu về tuyên truyền và tuyên truyền đối
ngoại
...............................................................................................................
12
1.2. Những công trình nghiên cứu về hình ảnh quốc gia và tuyên truyền
hình ảnh quốc gia
...........................................................................................
18
1.2.1 Những công trình về hình ảnh quốc gia và các thuật ngữ có liên
quan
.........................................................................................................
18
1.2.2. Những công trình liên quan đến tuyên truyền hình ảnh quốc gia
25
.................................................................................................................
2. Những công trình nghiên cứu về báo chí đối ngoại và tuyên truyền hình
ảnh Việt Nam qua báo chí đối ngoại
...........................................................
27
2.1. Những nghiên cứu về báo chí và báo chí đối ngoại
...............................
27
2.2. Những nghiên cứu về tuyên truyền hình ảnh Việt Nam qua báo chí đối
ngoại
...............................................................................................................
31
2.2.1. Những nghiên cứu về lý luận tuyên truyền hình ảnh Việt Nam
qua báo chí đối ngoại
.............................................................................
31
2.2.2. Những nghiên cứu về thực trạng và giải pháp tăng cường tuyên
truyền hình ảnh Việt Nam qua báo chí đối ngoại
.................................
34
3. Những kết quả đạt được và vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
............
36
3.1. Những kết quả đạt được
.......................................................................
36
3.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
.................................................
39
TIỂU KẾT
.......................................................................................................
42
CHƯƠNG 1
....................................................................................................
44
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TUYÊN TRUYỀN HÌNH ẢNH VIỆT NAM
44
.......
RA THẾ GIỚI QUA BÁO CHÍ ĐỐI NGOẠI
.............................................
44
1.1. Lý luận về tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới
......................
44
1.1.1. Khái niệm tuyên truyền và tuyên truyền đối ngoại
....................
44
1.1.2. Khái niệm hình ảnh và hình ảnh quốc gia
..................................
54
1.1.3. Khái niệm tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới
............
63
1.2. Báo chí đối ngoại một phương tiện tuyên truyền hình ảnh Việt Nam
ra thế giới
........................................................................................................
65
1.2.1. Khái niệm báo chí đối ngoại Việt Nam
......................................
65
1.2.2. Đặc điểm báo chí đối ngoại Việt Nam
.......................................
69
1.2.3. Vai trò của báo chí đối ngoại trong tuyên truyền hình ảnh Việt
Nam ra thế giới
.......................................................................................
73
1.3. Các yếu tố cấu thành tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua
báo chí đối ngoại
............................................................................................
76
1.3.1. Khái niệm tuyên truyền hình ảnh Việt Nam qua báo chí đối
ngoại
.......................................................................................................
76
1.3.2. Chủ thể tuyên truyền
..................................................................
77
1.3.3. Nội dung tuyên truyền
.................................................................
80
1.3.4. Phương thức tuyên truyền
...........................................................
83
1.3.5. Yêu cầu của tuyên truyền hình ảnh Việt Nam qua báo chí đối
ngoại
......................................................................................................
88
THỰC TRẠNG TUYÊN TRUYỀN HÌNH ẢNH VIỆT NAM RA THẾ GIỚI
QUA BÁO CHÍ ĐỐI NGOẠI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
.............
93
2.1. Khái quát các cơ quan báo chí trong phạm vi khảo sát
..........................
93
2.1.1. Khái quát về kênh truyền hình VTV4
..........................................
93
2.1.2. Khái quát về báo mạng điện tử Vietnam Plus
.............................
95
2.1.3. Khái quát về tạp chí in Vietnam Economic Times (VET) (Thời
báo kinh tế Việt Nam)
............................................................................
97
2.2. Những ưu điểm trong tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua
báo chí đối ngoại và nguyên nhân
..................................................................
99
2.2.1. Ưu điểm của các chủ thể tuyên truyền
.......................................
99
2.2.2. Ưu điểm về nội dung tuyên truyền
...........................................
104
2.2.3. Ưu điểm về phương thức tuyên truyền
....................................
118
2.2.4. Ưu điểm trong đánh giá kết quả tuyên truyền hình ảnh Việt
Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại
................................................
132
2.2.5. Nguyên nhân của những ưu điểm
..............................................
142
2.3. Những hạn chế trong tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua
báo chí đối ngoại và nguyên nhân
................................................................
149
2.3.1. Những hạn chế
..........................................................................
149
2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế
..............................................
158
CHƯƠNG 3
..................................................................................................
165
DỰ BÁO, QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ
..........................
165
TĂNG CƯỜNG TUYÊN TRUYỀN HÌNH ẢNH VIỆT NAM RA THẾ GIỚI
QUA BÁO CHÍ ĐỐI NGOẠI
......................................................................
165
3.1. Dự báo xu thế phát triển của những yếu tố tác động đến báo chí đối
ngoại trong tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới
...........................
165
3.1.1. Xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế tạo ra nhiều cơ hội cho
tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới
.......................................
165
3.1.2. Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ tạo ra các phương tiện truyền
thông mới, mạng xã hội sẽ phát triển mạnh mẽ, cạnh tranh quyết liệt
với các loại hình báo chí truyền thống
................................................
166
3.1.3. Nhu cầu thông tin của công chúng người nước ngoài ngày càng
cao, cả về nội dung và hình thức
.........................................................
169
3.2. Một số quan điểm cơ bản
.....................................................................
172
3.2.1. Tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới phải được quan
tâm, chỉ đạo, đầu tư xứng đáng với vai trò là bộ phận quan trọng của
thông tin đối ngoại
...............................................................................
172
3.2.2. Báo chí đối ngoại phải giữ vững vai trò là lực lượng chính
thống, chủ lực, xung kích trong tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế
giới trước sự cạnh tranh quyết liệt của truyền thông xã hội
.............
173
3.2.3. Tuyên truyền hình ảnh Việt Nam phải hướng đến làm rõ sự
định vị bản sắc quốc gia về đất nước, văn hóa, lịch sử, con người Việt
Nam
.......................................................................................................
176
3.3. Một số giải pháp chủ yếu
.....................................................................
177
3.3.1. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cơ quan chủ quản, ban
lãnh đạo cơ quan báo chí đảm nhiệm tuyên truyền hình ảnh Việt Nam
ra thế giới
..............................................................................................
177
3.3.2. Đổi mới mạnh mẽ nội dung tuyên truyền hướng tới thỏa mãn
nhu cầu ngày càng cao của đối tượng công chúng
.............................
178
3.3.3. Thường xuyên ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại để kịp
thời đổi mới phương thức tuyên truyền
..............................................
182
3.3.4. Huy động mọi lực lượng trong xã hội, đẩy mạnh hợp tác quốc
tế cùng với báo chí đối ngoại thúc đẩy tuyên truyền hình ảnh Việt
Nam ra thế giới có hiệu quả
................................................................
189
3.3.5. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ tạo
nguồn nhân lực chất lượng cao cho tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra
thế giới
..................................................................................................
191
3.3.6. Tăng cường đầu tư kinh phí, phương tiện, cơ sở vật chất cho cơ
quan báo chí đối ngoại tạo điều kiện thuận lợi cho tuyên truyền hình
ảnh Việt Nam ra thế giới
.....................................................................
196
3.4. Một số kiến nghị
..................................................................................
199
3.4.1. Kiến nghị với Đảng, Chính phủ, ban, bộ ngành Trung ương
199
...
3.4.2. Kiến nghị với Đài Truyền hình Việt Nam
................................
201
3.4.3. Kiến nghị với Thông tấn xã Việt Nam
......................................
202
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
..........................................................................
222
PHỤ LỤC
.........................................................................................................
1
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
CNXH
CTQG
EU
FDI
Chủ nghĩa xã hội
Chính trị quốc gia
European Union (Liên minh châu Âu)
Foreign Development Investment (Đầu tư phát
FTA
triển nước ngoài)
Free Trade Agreement (Hiệp định thương mại
HĐND
Nxb
THVN
TTXVN
UBND
VET
tự do)
Hội đồng nhân dân
Nhà xuất bản
Truyền hình Việt Nam
Thông tấn xã Việt Nam
Ủy ban nhân dân
Vietnam Economic Times (Thời báo kinh tế
XHCN
Việt Nam)
Xã hội chủ nghĩa
DANH SÁCH PHỤ LỤC
Phụ lục 1: Minh họa ưu điểm và hạn chế về phương thức tuyên truyền
hình ảnh Việt Nam của VTV4, Vietnam Plus, VET.
Phụ lục 2: Danh sách các tác phẩm báo chí trong diện khảo sát (Vietnam
Plus, VTV4, VET).
Phụ lục 3: Bộ mã phân tích định tính nội dung tác phẩm báo chí (VTV4,
Vietnamplus và VET).
Phụ lục 4: Bảng câu hỏi phỏng vấn sâu (VTV4, Vietnamplus và VET).
Phụ lục 5: Câu trả lời phỏng vấn sâu (VTV4, Vietnamplus và VET).
Phụ lục 6: Bảng câu hỏi và Câu trả lời phỏng vấn của công chúng truyền
thông ở nước ngoài.
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Các quốc gia trên thế giới đang nằm trong xu thế tất yếu khách quan
của thời đại là toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Điều này đồng nghĩa với
việc các quốc gia sẽ phải cạnh tranh với nhau, tìm ra các phương thức để thu
hút sự quan tâm, chú ý của thế giới, khẳng định giá trị, vị thế của đất nước
mình trong cộng đồng quốc tế. Do đó, bất kể quốc gia nào dù phát triển hay
kém phát triển đều phải biết các quốc gia khác trên thế giới nhìn nước mình
như thế nào. Đó chính là hình ảnh của quốc gia. Hình ảnh của một quốc gia
tích cực hay tiêu cực có ảnh hưởng đến việc thúc đẩy thương mại, du lịch,
đầu tư của nước ngoài của quốc gia đó. Trong bối cảnh đó, hình ảnh quốc gia
tích cực có vai trò vô cùng quan trọng. Hình ảnh của một quốc gia được hình
thành thông qua nguồn thông tin hữu cơ trong quá trình xã hội hóa của cá nhân,
nguồn thông tin từ quá trình truyền thông chủ động của quốc gia đó thông qua
ngoại giao công chúng hay tuyên truyền đối ngoại và nguồn thông tin từ chính
trải nghiệm trực tiếp của cá nhân đó. Do đó, hình ảnh quốc gia trong lòng
công chúng có thể đã lỗi thời và đi sau thực tế của quốc gia đó nếu công
chúng không tiếp nhận được thông tin mới chính xác. Chính vì thế, việc thực
hiện tuyên truyền hình ảnh quốc gia là một trong những việc làm cần thiết
của tất cả các nước, đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam.
Tuyên truyền hình ảnh quốc gia được thực hiện thông qua nhiều phương
thức và phương tiện khác nhau, trong đó có báo chí đối ngoại. Báo chí đối
ngoại là một bộ phận của báo chí, hướng tới các đối tượng là người nước
ngoài đang sinh sống, học tập và làm việc ở Việt Nam và công chúng ở các
quốc gia trên thế giới, người Việt Nam ở nước ngoài nhằm cung cấp cho họ
2
những thông tin chính thức của Việt Nam để làm cho họ hiểu, đồng tình, ủng
hộ sự nghiệp phát triển đất nước. Khoa học công nghệ ngày càng phát triển, sự
phủ sóng truyền hình qua vệ tinh, sự truyền đạt và tiếp nhận thông tin trên
mạng internet và tính chính thống đã giúp cho báo chí đối ngoại có được những
lợi thế giúp thu hẹp ranh giới khoảng cách địa lý, đem lại những thông tin kịp
thời và mang lại hiệu quả tốt hơn so với các hình thức tuyên truyền khác. Báo
chí đối ngoại làm cho thế giới hiểu Việt Nam, về những thành tựu mà Việt
Nam đạt được trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, về những cảnh quan
thiên nhiên, những giá trị về văn hóa, phẩm chất quý báu của con người, về
truyền thống lịch sử dựng nước và giữ nước của Việt Nam qua đó thu hút hợp
tác, đầu tư, du lịch nhiều hơn ở Việt Nam. Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đặt ra
cho báo chí đối ngoại những thách thức không nhỏ trong quá trình phát triển. Đó
là sự bùng nổ thông tin, sự phát triển và cạnh tranh quyết liệt của mạng xã hội
về các phương tiện truyền thông khác.
Chính vì vậy, việc phân tích một cách toàn diện về thực trạng tuyên
truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại là cần thiết, qua
đó đề xuất những quan điểm, giải pháp để tăng cường công tác này trong thời
bối cảnh toàn cầu hóa và Việt Nam đang tích cực hội nhập quốc tế. Một mặt,
nghiên cứu này sẽ góp phần vào việc tổng kết các vấn đề lý luận và thực tiễn
trong tuyên truyền hình ảnh Việt Nam qua hoạt động báo chí đối ngoại trong
giai đoạn hiện nay. Mặt khác, những kết quả nghiên cứu của đề tài có thể
dùng làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu và giảng dạy về tuyên truyền,
quan hệ quốc tế nói chung, tuyên truyền hình ảnh quốc gia nói riêng. Đó cũng
chính là lý do tác giả chọn vấn đề Tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế
giới qua báo chí đối ngoại trong giai đoạn hiện nay làm đề tài luận án tiến
sĩ ngành Chính trị học chuyên ngành Công tác tư tưởng.
3
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận chung và khảo sát thực trạng
tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại, tác giả
luận án đề xuất một số quan điểm, giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường
tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại trong thời
gian tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung thực hiện các nhiệm vụ
sau:
Thứ nhất, phân tích làm rõ cơ sở lý luận về tuyên truyền hình ảnh Việt
Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại: hệ thống hóa, làm rõ các khái niệm cơ
bản, xác định các yếu tố cấu thành tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế
giới qua báo chí đối ngoại.
Thứ hai, khảo sát thực trạng tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới
qua báo chí đối ngoại, đánh giá ưu điểm, hạn chế của các chủ thể, nội dung,
phương thức, kết quả tuyên truyền, nêu rõ nguyên nhân và những kết quả đạt
được.
Thứ ba, trên cơ sở kết quả khảo sát thực trạng và dự báo tình hình, tác
giả đề xuất một số quan điểm, giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường tuyên
truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại trong thời gian
tới.
3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra
thế giới qua báo chí đối ngoại.
4
3.2. Khách thể
Khách thể của đề tài là báo chí đối ngoại Việt Nam, bao gồm cơ cấu, số
lượng và chất lượng nhân sự, nội dung tuyên truyền, phương thức tuyên
truyền, kết quả tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới trên báo chí đối
ngoại.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi về khách thể:
Hiện nay, ở nước ta có khá nhiều cơ quan báo chí đối ngoại hoặc cơ quan
báo chí có các ấn phẩm đối ngoại thuộc quyền quản lý của Ban Tuyên giáo
Trung ương, Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Liên hiệp Các tổ chức
hữu nghị Việt Nam, TTXVN, Đài THVN, Đài Tiếng nói Việt Nam… Trong
khuôn khổ đề tài này, tác giả chỉ lựa chọn những kênh/ấn phẩm thường xuyên có
nội dung tuyên truyền/quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, tiêu biểu cho báo
hình là VTV4, báo mạng điện tử là Vietnam Plus, báo in là Vietnam Economic
Times.
Đối với kênh VTV4 do Ban truyền hình đối ngoại Đài THVN phụ trách,
tác giả luận án khảo sát ba chuyên mục: Vietnam Discovery (Khám phá Việt
Nam), Culture Mosaic (Mảnh ghép văn hóa), Fine Cuisine (Ẩm thực ngon).
Đây là những chuyên mục tiêu biểu nhất của VTV4 về tuyên truyền/quảng bá
hình ảnh Việt Nam, phát bằng tiếng Anh và có phụ đề tiếng Việt, phù hợp
với cả hai nhóm công chúng là người nước ngoài và người Việt Nam ở nước
ngoài. Ngoài phát sóng chính thức trên VTV4, thông qua hệ thống truyền hình
cáp, vệ tinh, trên internet, các chuyên mục này còn được phát sóng trên kênh
truyền hình Ariang của Hàn Quốc, giúp tăng khả năng tiếp nhận của công
chúng.
5
Đối với báo mạng điện tử www.vietnamplus.vn (Vietnam Plus) phần nội
dung tiếng nước ngoài do Ban biên tập Đối ngoại TTXVN phụ trách, tác giả
lựa chọn chuyên mục Thăng Long Hà Nội, chuyên mục tập trung nhiều nhất
các bài viết tuyên truyền quảng bá hình ảnh Việt Nam và được thực hiện với
4 ngoại ngữ là Anh, Pháp, Tây Ban Nha và Trung Quốc. Tác giả lựa chọn
phiên bản tiếng Anh để thuận tiện cho việc nghiên cứu. Có thể nói, Vietnam
Plus là tờ báo đối ngoại chủ lực của TTXVN. Do là báo mạng điện tử, lại
phát bằng nhiều ngôn ngữ nước ngoài nên có ưu thế về khả năng tiếp cận
khán giả với số lượng truy cập cao, đối tượng tác động rộng.
Đối với tạp chí in Vietnam Economic Times do Hội Khoa học Kinh tế Việt
Nam phụ trách, tác giả lựa chọn khảo sát ba chuyên mục: Cover story (Câu
chuyện chủ đề), Special Report (Báo cáo đặc biệt) và Bussiness report (Báo cáo
kinh doanh) những chuyên mục tiêu biểu có nội dung giới thiệu Việt Nam về
lĩnh vực kinh tế, những thành tựu phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam. Với
việc tập hợp, nghiên cứu 130 bài báo viết bằng tiếng Anh của ba chuyên mục
này, tác giả có đủ số lượng thông tin cần thiết để hệ thống hóa, so sánh, phân
tích để đánh giá được thực trạng tuyên truyền hình ảnh Việt Nam về kinh tế
trên báo in.
Do loại hình phát thanh không đặc trưng về các chuyên mục quảng bá
hình ảnh Việt Nam nên phát thanh không được khảo sát trong luận án này.
Phạm vi về thời gian khảo sát: tác giả chọn tất cả các tác phẩm báo chí
của các chuyên mục, các kênh, tờ báo trong diện khảo sát, phát sóng, đăng tải
từ 01/01/2016 đến 31/12/2016. Đây là khoảng thời gian đủ lớn để phân tích
nội dung các bài viết về tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới. Cụ thể:
* VTV4: Trong năm 2016, có tổng cộng 93 phóng sự trong ba chuyên mục
của VTV4, trong đó 27 thuộc chuyên mục Vietnam Discovery, 26 thuộc chuyên
6
mục Fine Cuisine, 40 thuộc chuyên mục Culture Mosaic. Trong đó, có nhiều
phóng sự được phát lại (Xem phụ lục 2.2).
* Vietnam Plus: Trong năm 2016, có 48 bài viết trong 03 chuyên mục
Attraction (Địa điểm hấp dẫn), Food (Ẩm thực), Culture (Văn hóa) (Attraction:
32 bài, Food: 5 bài, Culture: 11 bài) (Xem phụ lục 2.1).
* Vietnam Economic Times: Trong năm 2016, có 130 bài viết trong các
chuyên mục Cover story (Câu chuyện chủ đề), Special Report (Báo cáo đặc
biệt) và Bussiness report (Báo cáo kinh doanh) (Xem phụ lục 2.3).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận là chủ nghĩa Mác Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác tư
tưởng, tuyên truyền, tuyên truyền đối ngoại, thông tin đối ngoại, báo chí
truyền thông… Đồng thời, trong quá trình thực hiện luận án, tác giả cũng lựa
chọn và sử dụng những lý thuyết truyền thông, lý luận nguyên lý tuyên truyền
của các nhà khoa học trên thế giới và Việt Nam.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận của đề tài là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử. Trong nghiên cứu tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra
thế giới qua báo chí đối ngoại, phương pháp này được thể hiện ở những đặc
trưng cơ bản: thứ nhất, các sự vật, hiện tượng trong thế giới đều có mối liên
hệ và tác động qua lại với nhau; thứ hai, các sự vật, hiện tượng luôn vận
động và chuyển hoá không ngừng; thứ ba, sự phát triển không phải là sự tăng
trưởng giản đơn mà được diễn ra từ sự thay đổi về lượng đến thay đổi về
chất; thứ tư, đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguồn gốc của sự vận động,
phát triển của sự vật. Thực chất của chủ nghĩa duy vật mácxít được thể hiện
7
ở ba đặc trưng cơ bản: thứ nhất, thế giới thống nhất ở tính vật chất và luôn
vận động biến đổi không ngừng; thứ hai, vật chất là cái có trước, ý thức, tư
duy là cái có sau; thứ ba, con người có thể nhận thức được thế giới và các quy
luật của nó. Đồng thời, khi nghiên cứu đề tài, vận dụng phương pháp luận
Mác Lênin phải quán triệt nguyên tắc lý luận gắn bó chặt chẽ với thực tiễn,
tổng kết thực tiễn để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận.
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu liên ngành của các khoa
học: Chính trị học, Báo chí học, Quan hệ quốc tế, Quan hệ công chúng, Xã
hội học, trong đó các phương pháp của Chính trị học là chủ đạo.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể là: lịch sử và lôgíc, phân tích và
tổng hợp, so sánh đối chiếu, hệ thống, quy nạp, diễn dịch, thống kê, nghiên
cứu tài liệu, phương pháp phân tích nội dung văn bản, quan sát thực tiễn,
phỏng vấn sâu...
Phương pháp lịch sử và logic: Theo phương pháp lịch sử, mọi sự vật,
hiện tượng đều đặt trong bối cảnh lịch sử cụ thể, gắn với hoàn cảnh chung
của đất nước, khu vực và quốc tế. Sử dụng những tư liệu, dữ kiện lịch sử,
chọn lọc những trường hợp điển hình để hệ thống hóa, mô hình hóa sự kiện.
Theo phương pháp logic, các sự vật, hiện tượng phải đặt trong quá trình vận
động và phát triển theo quy luật khách quan, trong mối liên hệ, tác động qua
lại với các sự vật, hiện tượng liên quan. Phương pháp lôgic và lịch sử còn
được dùng để khái quát hóa các vấn đề nghiên cứu ở nước ngoài và trong
nước theo các chủ đề, vấn đề xác định và trình bày theo thời gian công bố các
công trình nghiên cứu.
Phương pháp tổng hợp và phân tích: Đây là những phương pháp được sử
dụng để thu thập và đánh giá các nguồn tài liệu, khai thác thông tin từ các
nguồn có sẵn, bao gồm các văn kiện của Đảng và Nhà nước ở Trung ương và
8
địa phương, các báo cáo định kỳ và báo cáo chuyên đề của các cơ quan báo chí,
các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài. Trên cơ sở
làm rõ những nội dung cụ thể của các công trình nghiên cứu đã công bố, xem
xét, phân tích các bài báo, chuyên mục, chuyên trang, từ đó rút ra những dữ liệu,
thông tin cần thiết phục vụ cho mục đích nghiên cứu, và khái quát lại thành
những nhóm vấn đề để có cái nhìn tổng quan.
Phương pháp phân tích nội dung văn bản
Luận án sử dụng phương pháp phân tích nội dung văn bản trên 3 loại hình
báo chí trong diện khảo sát nhằm khái quát hóa và lượng hóa nội dung một cách
có hệ thống. Đối với báo (tạp chí) in và báo mạng điện tử, nội dung được phân
tích thông qua văn bản. Đối với truyền hình, nội dung được phân tích thông qua
lời nói và phụ đề.
Phương pháp so sánh: So sánh, đối chiếu giữa các thể loại báo chí với
nhau, từ đó đánh giá những ưu điểm, hạn chế của từng loại hình, thể loại báo
chí. Đồng thời tác giả so sánh, nhận xét quan điểm của các tác giả trong nước
với các tác giả ngoài nước về các vấn đề nghiên cứu.
Phương pháp hệ thống: Cho phép xem xét nghiên cứu các vấn đề trong
tổng thể chung, trong mối liên hệ, tương tác với các sự vật, hiện tượng khác
trong hệ thống. Theo đó, với phương pháp này, vấn đề nghiên cứu là báo chí
đối ngoại cần được đặt trong quan hệ đối chứng với báo chí nói chung, báo
chí đối nội nói riêng; trong quan hệ biện chứng với sự tác động của nhiều yếu
tố: yếu tố truyền thống, yếu tố thời đại, yếu tố trong nước, yếu tố quốc tế,
các yếu tố khách quan và chủ quan…
Phương pháp quy nạp và diễn dịch: Được dùng để làm rõ các vấn đề,
nội dung, hình thức của các loại hình báo chí đối ngoại khi tuyên truyền hình
ảnh Việt Nam ra thế giới.
9
Phương pháp thống kê: Dùng để thống kê tài liệu, số liệu, sự kiện, dữ
liệu... có được trong quá trình nghiên cứu, tiếp cận thông tin.
Các phương pháp thu thập thông tin:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập, sắp xếp các nguồn tài liệu
trong nước và quốc tế liên quan đến đề tài, từ những quan điểm, lý thuyết
đến các số liệu thống kê, các công trình khoa học, phân tích làm rõ các vấn đề
liên quan đến cơ sở lý luận, phương pháp luận và những vấn đề thực tiễn mà
đề tài đặt ra. Để khảo sát thực trạng tuyên truyền hình ảnh Việt Nam, luận án
thu thập thông tin qua nghiên cứu các báo cáo, văn bản liên quan.
Phương pháp phỏng vấn sâu: Được thực hiện với cán bộ quản lý của 3
cơ quan báo chí và một số người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài
tiếp nhận các sản phẩm báo chí về Việt Nam. Về cán bộ quản lý, Tại VTV4 là
Trưởng ban VTV4 và Phó trưởng phòng tiếng Anh; tại TTXVN là Trưởng ban
biên tập đối ngoại; tại Thời báo kinh tế là Phó Tổng biên tập để khai thác
những thông tin toàn diện về tổ chức và hoạt động của kênh, báo và tạp chí. Về
người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài, do đây là đối tượng khó
tiếp cận nên tác giả thu về được 8 kết quả phỏng vấn bao gồm 7 người Việt
Nam và 1 người nước ngoài để bổ sung minh chứng cho phương thức và kết
quả tuyên truyền.
Phương pháp xử lí thông tin:
Luận án sử dụng phần mềm Nvivo dựa trên bộ mã hóa định tính (Phụ
lục 3) để phân tích nội dung thông tin trên các tác phẩm báo chí trong diện
khảo sát.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Hệ thống hóa, đưa ra định nghĩa mới về tuyên truyền, tuyên truyền đối
ngoại trong giai đoạn hiện nay, phân biệt tuyên truyền với các thuật ngữ có liên
10
quan khác. Đưa ra định nghĩa báo chí đối ngoại, phân biệt báo chí đối ngoại với
báo chí đối nội.
Làm rõ cơ sở lý luận của “hình ảnh quốc gia” bao gồm định nghĩa, đặc
điểm, phân biệt hình ảnh quốc gia với các khái niệm có liên quan khác;
Đưa ra quan niệm về tuyên truyền hình ảnh quốc gia ra thế giới qua
báo chí đối ngoại, chỉ rõ và hệ thống hóa các yếu tố cấu thành của tuyên
truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại;
Chỉ ra thực trạng tuyên truyền hình ảnh Việt Nam trên báo chí, bao gồm
ưu điểm và hạn chế, nguyên nhân;
Đề xuất những quan điểm mang tính nguyên tắc và những giải pháp căn
cứ cần phải khắc phục, nhằm tăng cường tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra
thế giới thông qua báo chí đối ngoại.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Về lý luận, đây là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu có hệ thống,
quy mô về thực trạng, đề xuất các giải pháp đẩy mạnh tuyên truyền hình ảnh
Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại. Vì vậy, đề tài có ý nghĩa lý luận,
góp phần bổ sung hệ thống những vấn đề lý luận của công tác tư tưởng, công
tác tuyên truyền, tuyên truyền đối ngoại nói chung, báo chí đối ngoại và tuyên
truyền hình ảnh quốc gia nói riêng.
Về thực tiễn, những kết quả nghiên cứu của luận án là cơ sở để các nhà
lãnh đạo, quản lý ở các Ban tuyên giáo, báo chí truyền thông, các cơ quan báo chí
đối ngoại tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển cơ quan mình,
nhất là tăng cường chất lượng, hiệu quả của tuyên truyền đối ngoại qua báo chí.
Công trình này có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu,
giảng dạy về tuyên truyền, công tác tư tưởng, thông tin đối ngoại, truyền
11
thông đối ngoại, truyền thông quốc tế, quảng bá hình ảnh quốc gia và gợi mở
hướng nghiên cứu tiếp theo cho những người quan tâm.
7. Kết cấu của đề tài luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục,
Nội dung của luận án gồm có phần tổng quan, 3 chương, 9 tiết.
12
TỔNG QUAN
TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN TUYÊN TRUYỀN
HÌNH ẢNH VIỆT NAM RA THẾ GIỚI QUA BÁO CHÍ ĐỐI NGOẠI
1. Những công trình nghiên cứu về tuyên truyền, tuyên truyền đối ngoại,
tuyên truyền hình ảnh quốc gia
Tuyên truyền, tuyên truyền đối ngoại, hình ảnh quốc gia và báo chí đối
ngoại đã được nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu ở các mức độ,
cách tiếp cận khác nhau. Trên cơ sở tổng quan những công trình liên quan đến
tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới qua báo chí đối ngoại , có thể khái
quát thành các vấn đề cơ bản như sau:
1.1. Những công trình nghiên cứu về tuyên truyền và tuyên truyền đối
ngoại
Trên thế giới, vấn đề tuyên truyền và tuyên truyền đối ngoại đã được
nghiên cứu khá nhiều, tiêu biểu là công trình của Everette E. Dennis và John
C.Merrill (1991), Media Debates Issues in Mass Communication (Vấn đề tranh
luận trên truyền thông về truyền thông đại chúng). Trong công trình này, tác
giả bàn đến khái niệm về tuyên truyền trong đó nhấn mạnh đến bản chất của
tuyên truyền là một quá trình truyền thông có những kĩ thuật, thủ thuật nhất
định; mục đích của tuyên truyền là làm cho đối tượng làm, đi hoặc ủng hộ
niềm tin và ý tưởng của mình [9, tr.197].
Cuốn sách R.A.Nelson (1996), A Chronology and Glossary of
Propaganda in the United States, Greenwood (Niên biểu và Chú giải thuật ngữ
về tuyên truyền ở Mỹ) cũng đưa ra định nghĩa về tuyên truyền, trong đó ông
cho rằng, đối tượng tuyên truyền là một nhóm công chúng mục tiêu xác định,
13
nội dung của mục đích là tư tưởng, chính trị hay thương mại; phương tiện là
các kênh truyền thông đại chúng và truyền thông trực tiếp [87, tr.103].
Chương 11 với tiêu đề Global Communication and Propaganda (Truyền
thông và Tuyên truyền toàn cầu), trong cuốn Global Communication, Belmont
Thomson Wadsworth (2007), tác giả Richard C Vincent nhấn mạnh đến các
yếu tố kỹ thuật của tuyên truyền, nhất là kỹ thuật thuyết phục [9 6, tr. 253
256]. Ông cũng cho rằng, quảng cáo về bản chất cũng được coi là hoạt động
tuyên truyền. Đồng thời lần theo nguồn gốc của thuật ngữ tuyên truyền, tác
giả cũng cho thấy rõ các ngành ngoại giao công chúng, quan hệ công chúng có
nguồn gốc từ tuyên truyền và về bản chất đều dùng các kỹ thuật của tuyên
truyền là thuyết phục gây ảnh hưởng đối với đối tượng [9 6, tr.253256] . Về
tuyên truyên đối ngoại, tác giả cho rằng, tất cả các quốc gia đều sử dụng
chiến dịch tuyên truyền ở cả cấp độ trong nước và nước ngoài. Tuyên truyền
trong phạm vi truyền thông quốc tế được sử dụng theo ba cách, trong đó, mục
tiêu tạo ảnh hưởng ra quốc tế, thay đổi, nâng cao nhận thức, danh tiếng của
quốc gia là phù hợp nhất với tuyên truyền đối ngoại. Hai mục tiêu còn lại phù
hợp với việc sử dụng truyền thông quốc tế trong mục tiêu đối nội [96]. Cuốn
sách của G.S.Jowett & V.O’Donnell (2012), Propaganda and Persuasion
(Tuyên truyền và Thuyết phục) khi giải nghĩa thuật ngữ tuyên truyền đã nhấn
mạnh đến tính mục đích của tuyên truyền là nhằm hình thành nhận thức, tác
động đến hiểu biết và hướng dẫn hành vi để đạt được phản hồi theo mong
muốn của người tuyên truyền [86, tr.1].
Bài nghiên cứu của John Martin (1971), Effectiveness of International
Propaganda (Hiệu quả của tuyên truyền quốc tế) đưa ra định nghĩa về tuyên
truyền và tuyên truyền quốc tế và nêu rõ các hình thức, chủ thể, đối tượng,
mục đích của tuyên truyền quốc tế. Bài viết phân tích sâu về bản chất của
14
tuyên truyền, cho rằng đó là hoạt động truyền thông; tính chất của tuyên
truyền là thuyết phục. Trong định nghĩa tuyên truyền quốc tế (khi đề cập đến
tuyên truyền trong phạm vi quốc tế của bài nghiên cứu), các tác giả nêu rõ chủ
thể của tuyên truyền quốc tế là Chính phủ, cơ quan tuyên truyền quốc tế; đối
tượng là công chúng nước ngoài, nêu các hình thức của truyền thông quốc tế
là bản tin radio, thông cáo báo chí, sách, sách mỏng, và tạp chí định kỳ về thiên
nhiên, nghệ thuật nói chung hoặc chuyên biệt, và các chương trình văn hóa,
triển lãm, phim, hội thảo, lớp học ngôn ngữ, dịch vụ tra cứu, và các liên lạc cá
nhân; và mục đích của các hình thức này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát
triển của quốc gia [90].
Ở Việt Nam, những vấn đề lý luận về tuyên truyền và tuyên truyền
đối ngoại đã được công bố rộng rãi. Từ năm 2006, trong c uốn giáo trình
Nguyên lý Tuyên truyền, tập thể tác giả Khoa Tuyên truyền, Học viện Báo chí
và Tuyên truyền đã nghiên cứu một cách hệ thống, bài bản, chuyên sâu về
công tác tuyên truyền. Các tác giả đã đưa ra một số vấn đề lý luận chung về
tuyên truyền, bao gồm định nghĩa, chức năng, nhiệm vụ và các giải pháp đổi
mới tuyên truyền; tuyên truyền trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, đối
ngoại, trong đó bao gồm: nội dung, phương thức, lực lượng, các giải pháp đổi
mới. Đó đều là những tri thức nền tảng giúp hình thành được các vấn đề lý
luận của cấu trúc công tác tuyên truyền. Trong cuốn giáo trình này, dựa trên
quan điểm Mác Lênin, các tác giả đã sử dụng định nghĩa về tuyên truyền của
Đại từ điển Bách khoa Liên Xô để triển khai các nội dung liên quan. Theo đó,
tuyên truyền được hiểu theo hai nghĩa: rộng và hẹp. Theo nghĩa rộng tuyên
truyền là truyền bá quan điểm, tư tưởng về chính trị, về triết học, khoa học,
nghệ thuật. Theo nghĩa hẹp, đó là truyền bá những nội dung về chính trị, tư
tưởng [32].
