Bài giảng Quản lý, chăm sóc và xét nghiệm sớm cho trẻ phơi nhiễm với HIV

QUẢN LÝ, CHĂM
XÉT SÓC
NGHIỆM
QUẢNSÓC
LÝ, VÀ
CHĂM
VÀ XÉT
SỚM CHONGHIỆM
TRẺ PHƠISỚM
NHIỄM
VỚITRẺ
HIV PHƠI
CHO

NHIỄM VỚI HIV


Mục tiêu của bài giảng
Sau bài học này, học viên có thể:
1. Nêu được tầm quan trọng của quản lý và theo dõi và xét
nghiệm chẩn đoán sớm trẻ phơi nhiễm HIV tại cơ sở
chăm sóc và điều trị
2. Trình bày được các nội dung của quản lý và theo dõi và
xét nghiệm chẩn đoán sớm trẻ phơi nhiễm HIV tại cơ sở
chăm sóc và điều trị


I. Tầm quan trọng của quản lý, chăm sóc
và theo dõi trẻ phơi nhiễm HIV

•

•
•

Tăng tỷ lệ trẻ được xác định sớm tình trạng
nhiễm HIV trước 2 tháng tuổi
Giảm lây nhiễm HIV từ mẹ sang con qua bú sữa
mẹ.
Tăng cường tiếp cận điều trị ARV sớm, giảm tỷ
lệ bệnh tật và tử vong của trẻ nhiễm HIV dưới
18 tháng tuổi.


I. Tầm quan trọng của quản lý, chăm sóc
và theo dõi trẻ phơi nhiễm HIV…
•

•

•

Trẻ nhiễm HIV không được điều trị ARV tỷ lệ
tử vong cao trong 6 tháng đầu và cao nhất
vào thời điểm 2 đến 3 tháng tuổi;
Chẩn đoán sớm nhiễm HIV và điều trị sớm
ARV giảm tỷ lệ tử vong đến 76% và tiến triển
HIV đến 75%, cải thiện sự phát triển thể chất
và tinh thần cho trẻ nhiễm HIV.
Điều trị HIV khó khăn hơn nếu trẻ đã ở tình
trạng nặng

Tử vong ở trẻ nhiễm HIV sinh ra từ mẹ nhiễm
HIV nếu không được quản lý, điều trị
60

53 %
50

40

35%

30

20

10

0

•

0
0 tháng
0 mon

1212
tháng
mon

Nguồn: Newell ML et al. A pooled analysis. Lancet 2004; 364:1236-43.

2424tháng
mon


II. Đối tượng trẻ phơi nhiễm HIV dưới 18 tháng tuổi
được quản lý chăm sóc
• Trẻ phơi nhiễm HIV dưới 18 tháng tuổi sinh ra từ
mẹ nhiễm HIV: sẽ được tư vấn, giới thiệu và
chuyển gửi từ PLTMC
• Trẻ dưới 18 tháng tuổi được chẩn đoán nghi ngờ
nhiễm HIV: lâm sàng bệnh HIV/AIDS nặng và XN
KT kháng HIV (+)..

• Thực hiện quy trình tiếp nhận tất cả các trẻ trên, lập
hồ sơ bệnh án theo dõi


III. Các nội dung quản lý, chăm sóc
và theo dõi trẻ phơi nhiễm
1. Đánh giá ban đầu và lập hồ sơ chăm sóc

2. Chẩn đoán sớm nhiễm HIV
3. Tư vấn nuôi dưỡng trẻ an toàn

4. Điều trị dự phòng Cotrimoxazole (CTX)
5. Tư vấn tiêm chủng

6. Điều trị ARV
7. Theo dõi tình trạng lâm sàng, các mốc phát triển và xét

nghiệm
8. Chăm sóc hỗ trợ, tư vấn và giáo dục cho người chăm sóc


Chẩn đoán sớm nhiễm HIV ở trẻ
dưới 18 tháng tuổi
(cập nhật theo quyết định 3047)


Đối tượng và thực hiện xét nghiệm
Đối tượng:
- Trẻ phơi nhiễm HIV <= 18 tháng tuổi (trẻ sinh ra từ người mẹ
nhiễm HIV);
- Trẻ <= 18 tháng tuổi nghi ngờ nhiễm HIV hoặc có triệu chứng
lâm sàng nghi nhiễm HIV và xét nghiệm kháng thể kháng HIV
dương tính.
Xét nghiệm
- Thực hiện xét nghiệm PCR để phát hiện acid nucleic của HIV
(ARN/ADN) để khẳng định nhiễm HIV cho trẻ dưới 18 tháng
tuổi.
- Thời điểm xét nghiệm PCR cho trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV:
Ngay khi trẻ được 4 - 6 tuần tuổi hoặc sau đó trong lần thăm
khám đầu tiên tại cơ sở chăm sóc và điều trị HIV.


Quy trình thực hiện
- Trẻ phơi nhiễm HIV < 9 tháng tuổi: chỉ định xét nghiệm

PCR
- Trẻ từ 9 đến dưới 18 tháng tuổi: chỉ định xét nghiệm
kháng thể kháng HIV trước, nếu kết quả dương tính, chỉ
định xét nghiệm PCR.
- Trẻ nghi ngờ nhiễm HIV: chỉ định xét nghiệm kháng thể
kháng HIV cho mẹ; nếu có kết quả dương tính thì xử trí
như trẻ phơi nhiễm.
- Trẻ có xét nghiệm kháng thể kháng HIV âm tính (bao
gồm cả trẻ đang bú mẹ) và đồng thời mẹ có xét nghiệm
HIV âm tính thì kết luận trẻ không nhiễm HIV


Trẻ PN dưới 9 tháng tuổi

Trẻ PN từ 9 đến dưới 18 tháng tuổi

Lấy mẫu DBS, làm XN PCR lần 1 khi trẻ đủ 4-6 tuần
tuổi hoặc ngay sau lứa tuổi này càng sớm càng tốt

Trẻ nghi ngờ nhiễm HIV <18 tháng tuổi

Làm xét nghiệm sàng lọc kháng thể kháng
HIV
Dương tính3

Âm tính
Dương tính

Âm tính4

Bắt đầu điều trị ARV

Chưa bao giờ bú
mẹ

Đã từng bú mẹ hoặc
hiện tại đang bú mẹ

Đã từng bú mẹ hoặc
hiện tại đang bú mẹ

Chưa bao giờ bú
mẹ

Lấy mẫu DBS lần 2,
làm xét nghiệm PCR để
khẳng định1

Có khả năng
không nhiễm HIV

Trẻ vẫn có nguy cơ
nhiễm HIV. Theo dõi
trẻ định kỳ

Trẻ vẫn có nguy cơ
nhiễm HIV. Theo dõi
trẻ định kỳ

Không nhiễm

HIV

Trẻ có dấu hiện hoặc
triệu chứng nghi ngờ
nhiễm HIV
Xét nghiệm PCR
nếu trẻ dưới 9 tháng
tuổi hoặc XN kháng
thể kháng HIV nếu
trẻ ≥ 9 tháng tuổi2

Trẻ khỏe mạnh,
phát triển bình
thường
Xét nghiệm kháng
thể kháng HIV khi
trẻ đủ 9 tháng tuổi
hoặc sau khi cai sữa
hoàn toàn đủ 6 tuần
Dương tính3

Trẻ có dấu hiện hoặc
triệu chứng nghi ngờ
nhiễm HIV

Trẻ khỏe mạnh,
phát triển bình
thường

Làm lại xét nghiệm

kháng thể kháng
HIV

Làm lại XN kháng
thể kháng HIV sau
khi cai sữa hoàn
toàn đủ 6 tuần

Dương tính3

Âm tính

Làm xét nghiệm phát hiện kháng thể kháng HIV khi trẻ đủ 12-18 tháng tuổi để khẳng định
1

Làm lại xét nghiệm PCR khi kết quả xét nghiệm PCR lần 1 dương tính và lần 2 âm tính

2 Nếu

kết quả PCR dương tính, điều trị ARV ngay cho trẻ đồng thời lấy máu làm lại xét nghiệm PCR để khẳng định; nếu kết quả PCR âm tính làm
lại xết nghiệm kháng thể kháng HIV khi trẻ đủ 12-18 tháng tuổi
3 Điều
4 Xét

trị ngay cho trẻ bằng ARV nếu trẻ được chẩn đoán lâm sàng bệnh HIV/AIDS nặng, đồng thời làm xét nghiệm PCR.

nghiệm kháng thể kháng HIV cho mẹ, nếu kết quả xét nghiệm của mẹ âm tính thì con không nhiễm HIV


Giải thích và tư vấn về kết quả xét nghiệm PCR

Kết quả xét nghiệm PCR lần 1 âm tính:
- Trẻ không bú mẹ hoặc đã ngừng bú mẹ hoàn toàn 6 tuần
trước khi làm xét nghiệm PCR:
o Trẻ có nhiều khả năng không nhiễm HIV, tiếp tục theo
dõi và xét nghiệm kháng thể kháng HIV cho trẻ lúc trẻ
được 12 - 18 tháng tuổi;
o Nếu trẻ < 18 tháng tuổi và có kết quả xét nghiệm
kháng thể dương tính, cần xét nghiệm lại khi trẻ đủ 18
tháng tuổi.


Giải thích và tư vấn về kết quả xét nghiệm PCR…
Kết quả xét nghiệm PCR lần 1 âm tính (tiếp):
• Trẻ đang bú mẹ hoặc ngừng bú mẹ chưa đủ 6 tuần:
– Trẻ có nhiều khả năng không nhiễm HIV nhưng vẫn
có nguy cơ nhiễm HIV qua sữa mẹ;
– Trẻ có nhiều khả năng không nhiễm HIV nhưng vẫn
có nguy cơ nhiễm HIV qua sữa mẹ, cần tiếp tục theo
dõi và thực hiện lại xét nghiệm theo sơ đồ tiếp theo;
– Lưu ý: Tư vấn về nuôi dưỡng trẻ, nguy cơ lây truyền
HIV qua sữa mẹ và lợi ích của việc điều trị ARV cho
mẹ trong trường hợp mẹ cho con bú.


Giải thích và tư vấn về kết quả xét nghiệm PCR…
- Kết quả xét nghiệm PCR lần 1 dương tính
o Thông báo cho bố mẹ, người chăm sóc trẻ về kết quả
xét nghiệm PCR dương tính;
o Lấy mẫu máu lần hai để xét nghiệm khẳng định tình
trạng nhiễm HIV của trẻ;

o Điều trị ngay ARV cho trẻ;
o Tư vấn xét nghiệm HIV cho bố, mẹ của trẻ nếu họ
chưa biết tình trạng HIV.
- Kết quả xét nghiệm PCR lần 2 dương tính
o Khẳng định tình trạng nhiễm HIV của trẻ và tư vấn
cho bố mẹ, người chăm sóc trẻ về tầm quan trọng
của việc tiếp tục điều trị bằng ARV.


Giải thích và tư vấn về kết quả xét nghiệm PCR…
- Kết quả xét nghiệm PCR lần 1 dương tính và lần 2 âm
tính
o Giải thích việc chưa khẳng định được tình trạng nhiễm
HIV cho trẻ.
o Tư vấn về sự cần thiết của việc tiếp tục theo dõi trẻ và
làm lại xét nghiệm PCR để xác định tình trạng nhiễm HIV.
- Lưu ý: Khi trẻ có kết quả PCR lần 1 và lần 2 dương tính
trẻ được chẩn đoán khẳng định nhiễm HIV. Không cần xét
nghiệm kháng thể kháng HIV khi trẻ đủ 18 tháng tuổi. Thực
hiện điều trị ARV liên tục lâu dài.


Tư vấn nuôi dưỡng

 Mục đích:
 Giảm lây nhiễm HIV từ mẹ sang con qua bú sữa mẹ.
 Giúp trẻ phát triển về thể chất và tinh thần tốt
 Nội dung:
 Đánh giá điều kiện nuôi dưỡng của bà mẹ/người chăm sóc
 Tư vấn lợi ích về dinh dưỡng & miễn dịch, nguy cơ lây

truyền HIV của việc nuôi con bằng sữa mẹ, nguy cơ và lợi
ích khi sử dụng sữa công thức


Tư vấn nuôi dưỡng (tiếp)
Lựa chọn 1: Nuôi bằng sữa mẹ:
•Tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng
đầu và tiếp tục cho bú cho đến 12 tháng với thức ăn bổ
sung an toàn và phù hợp.
•Trẻ càng bú mẹ kéo dài thì mức độ lây nhiễm càng cao
nếu bà mẹ tuân thủ điều trị ARV không tốt.
•Tư vấn sự cần thiết phải cho trẻ bú mẹ hoàn toàn và
hướng dẫn bà mẹ cho trẻ bú đúng cách và vệ sinh bầu vú
•Tư vấn về lợi ích của điều trị ARV cho mẹ và dự phòng
lây nhiễm HIV cho con.
•Nếu mẹ xuất hiện triệu chứng của AIDS khi đang cho con
bú thì tư vấn để bà mẹ cai sữa.


Tư vấn nuôi dưỡng (tiếp)
Lựa chọn 2: Tư vấn Nuôi con bằng sữa ăn thay thế hoàn

toàn sữa mẹ khi đáp ứng các điều kiện (AFASS):
1.Mẹ có nguyện vọng nuôi con bằng sữa thay thế
2.Việc cho con ăn sữa thay thế là khả thi (có thể mua được
sữa, có nước sạch, …)
3.Mẹ đủ tiền để mua sữa công thức cho con
4.Việc mua sữa có thể duy trì lâu dài
5.Việc cho con ăn sữa thay thế là an toàn: Có khả năng
chuẩn bị sữa và cho con ăn an toàn

Dự phòng Cotrimoxazole (CTX) cho trẻ phơi nhiễm
với HIV
- Tư vấn về tầm quan trọng của dự phòng nhiễm
trùng cơ hội bằng CTX cho trẻ phơi nhiễm

- Thời điểm điều trị dự phòng: từ 4-6 tuần tuổi
hoặc ngay sau đó càng sớm càng tốt

- Liều lượng:
5mg/kg/ngày (tính theo liều Primethoprim)


1. Điều trị dự phòng bằng Co-trimoxazole
Tuổi

Tiêu chuẩn bắt đầu

Tiêu chuẩn ngừnga

Trẻ phơi

Tất cả các trẻ, bắt đầu từ Cho đến khi hết nguy cơ lây

nhiễm với

4-6 tuần sau sinh

truyền HIV hoặc trẻ được

khẳng định không bị nhiễm

HIV*

HIV
Trẻ ≤ 5 tuổi Tất cả các trẻ

Không ngừng cho đến khi 5 tuổi.

nhiễm HIV
Trẻ > 5 tuổi

Có CD4 ≤350 hoặc

Điều trị ARV được ít nhất 12

Có giai đoạn lâm sàng 3-4

tháng và CD4>350 tế bào/mm3
và ổn định về LS

Lưu ý: Ngừng ngay nếu người bệnh có hội chứng Stevens-Johnson, dị ứng
thuốc mức độ 3-4, bệnh gan nặng, thiếu máu nặng, giảm nặng các dòng
tế bào máu


2. Tiêm chủng cho trẻ phơi nhiễm và nhiễm HIV
Nguyên tắc:
Trẻ phơi nhiễm và nhiễm HIV cần được tiêm chủng như mọi
trẻ khác nhưng cần lưu ý khi tiêm các vắc xin sống, cụ thể:

Vắc xin BCG:
- Trẻ phơi nhiễm với HIV
+ Tiêm phòng vắc xin BCG cho trẻ khi chưa có bằng
chứng khẳng định nhiễm HIV.
+ Theo dõi sát trẻ phơi nhiễm HIV sau tiêm phòng vắc xin
BCG.
+ Tạm hoãn tiêm BCG cho trẻ có cân nặng < 2000g hoặc
có các biểu hiện lâm sàng nghi nhiễm HIV cho đến khi
khẳng định tình trạng nhiễm HIV.
- Trẻ đã khẳng định nhiễm HIV: Không tiêm BCG


2. Tiêm chủng cho trẻ phơi nhiễm và nhiễm HIV…
Các vắc xin sống khác: Bại liệt, Sởi, Rubella,....
• Trẻ phơi nhiễm với HIV: Không tiêm cho trẻ phơi nhiễm
có triệu chứng nghi nhiễm HIV.
• Trẻ nhiễm HIV:
– Tạm hoãn sử dụng vắc xin sống nếu trẻ có biểu hiện
nhiễm HIV nặng, tế bào CD4 < 15% hoặc ở giai đoạn
lâm sàng 4;
– Khi trẻ được điều trị ARV ổn định và tình trạng lâm
sàng được cải thiện cần tiếp tục tiêm chủng cho trẻ
theo lịch tiêm chủng như trẻ không nhiễm HIV.


Điều trị ARV cho trẻ dưới 5 tuổi
• Điều trị ARV cho tất cả trẻ nhiễm HIV không phụ
thuộc giai đoạn lâm sàng và số lượng tế bào
CD4.
• Điều trị ARV đối với trẻ < 18 tháng tuổi có xét

nghiệm PCR dương tính, hoặc kháng thể kháng
HIV dương tính và có các biểu hiện sau: nấm
miệng, viêm phổi nặng, nhiễm trùng nặng hoặc
bất kỳ giai đoạn bệnh lý nào của giai đoạn AIDS.


Tóm tắt
•Hướng tới loại trừ nhiễm HIV mới ở trẻ em, nâng cao chất
lượng sống cho trẻ nhiễm HIV.
•Khẳng định tình trạng nhiễm HIV ở trẻ phơi nhiễm bằng xét
nghiệm PCR cho trẻ dưới 18 tháng tuổi càng sớm càng tốt,
tránh mất dấu.
•Đảm bảo trẻ nhiễm HIV được điều trị ARV sớm bao gồm trẻ
có dấu hiệu chẩn đoán lâm sàng HIV/AIDS nặng nếu chưa
thể khẳng định được tình trạng HIV.
•Hướng dẫn nuôi dưỡng trẻ đúng, an toàn.


CẢM ƠN SỰ CHÚ Ý LẮNG NGHE!