Ebook Viêm gan - Biết để sống tốt hơn: Phần 2 - NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh

CHƯƠNGV:VIÊMGANSIÊUVID
I.KháiquátvềbệnhviêmgansiêuviD
SiêuviviêmganD–hayDelta–làmộtloạisiêuvicócấutrúcđơnsơ,
khôngtoànvẹn.Vìthế,siêuviDkhôngtựmìnhgâybệnhviêmganmàphải
“hợptác”vớisiêuviviêmganB.
TươngtựnhưbệnhviêmgansiêuviB,bệnhviêmgansiêuviDlâylanqua
đườngmáuvàcáchoạtđộngtìnhdục,khônglâyquathứcăn,nướcuống.Vì
làmộtdạngsiêuvigâybệnh“ăntheo”,nênsiêuviDchỉlâylanchonhững
aichưacókhángthểchốngsiêuviviêmganBmàthôi.Vìthếnếuđãđược
miễnnhiễmđốivớiviêmganBthìcũngxemnhưmiễnnhiễmđốivớiviêm
ganD.
Tuynhiên,tínhchất“ăntheo”củabệnhviêmgansiêuviDkhôngdễcoi
thườngchútnào.Tùytheothờiđiểmbịnhiễmbệnhvàmốitươngquanvới
siêuviviêmganB,bệnhcóthểtrởnênrấtnguyhiểmvàcókhảnăngđưa
đếntửvongtrongmộtthờigianngắn.
Chotớinay,cùngvớibệnhviêmgansiêuviC,bệnhviêmgansiêuviD
đượcxemlànhữngsiêuvigâyviêmgannguyhiểmnhất,vớikhảnăngtàn
pháláganrấtnhanhchóng.
II.VàiđặcđiểmcủasiêuviD
SiêuviviêmganDđượcRizzettokhámpháravàonăm1977.Đâylàmột
loạivikhuẩncócấutrúcrấtđơnsơtươngtựnhưcácloàisiêuvithựcvật
(viroidhoặcvirusoid).Vìthế,chúngđượcxemlàmộtloạisiêuvi“không
trọnvẹn”.Khisinhtrưởngđơnđộc,chúngkhôngđủkhảnănggâybệnh.Tuy
nhiên,vớisựhiệndiệnđồngthờicủasiêuviviêmganBtrongmáu,chúng
cóthểsẽtrởnênrấthunghãnvàcókhảnăng“hợptác”vớisiêuviviêmgan
Bđểtànphácáctếbàoganmộtcáchcựckỳnhanhchóng.
Nóimộtcáchkhác,khixuấthiệnđồngthờivớisiêuviviêmganB,siêuvi
viêmganDsẽchuyểnđổivaitròcủamìnhtừmộtnhiễmthểRNA“không
hồn”thànhmộttrongnhữngsiêuvigâyviêmgannguyhiểmnhấtchonhân
loại.
Ngườitahiệnđãnhậndạngđượcítnhấtlà3kiểuloạigen(genotype)khác

nhaucủasiêuviviêmganD.SiêuviD1đượctìmthấykhắpnơitrênthế


giới,siêuviD2đượctìmratạiĐàiLoan,siêuviD3đượctìmthấynhiều
nhấtởChâuMỹLatin.SiêuviD2ítgâybệnhhơnhailoạikia,vàsiêuviD3
đượcxemlànguyhiểmnhất.
SựhợptácphụthuộcgiữasiêuviviêmganDvớisiêuviviêmganBđược
thểhiệnrấtrõtrongcáchthức“hoạtđộng”củachúng.SiêuviviêmganDđã
lợidụnglớp“vỏbọc”kiêncốcủachấtkhángnguyênHBsAglàm“áogiáp”
bảovệchochínhmình.KhôngcóchấtHBsAg“xàichung”củasiêuviviêm
ganB,chúngkhôngthểnàoxâmnhậpđượcvàotếbàogan,vàngaycảnếu
nhưsinhtrưởngđượctrongcáctếbàogan,chúngcũngsẽkhôngcókhả
năngtruyềnnhiễmvàlantràntừtếbàonàysangtếbàokia.Nóimộtcáchdễ
hiểu,siêuviviêmganDgiốngnhưmột“viênđạn”,cầnphảikếthợpvới
“câysúng”làsiêuviviêmganBmớicóđượckhảnăngtànphácơthểngười
bệnh.
Dosự“phụthuộc”củasiêuviviêmganDvàosiêuviviêmganB,nênbệnh
viêmganDcóthểnóilàmộtkiểubệnhtruyềnnhiễm“cóđiềukiện”.Điều
đócónghĩalà,bệnhchỉnguyhiểmđốivớinhữngaiđanghoặcsẽmắcbệnh
viêmganBmàthôi.
Nóimộtcáchkhác,bệnhchỉlâylanvớinhữngaichưacókhángthểchống
lạisiêuviviêmganB.Nhữngngườiđãcókhảnăngmiễnnhiễmđốivới
bệnhviêmganBsẽkhôngphảilàđốitượngnhắmđếncủabệnhviêmgan
siêuviDnữa.
Tuyvậy,theoướcđoánhiệnnay,vớikhoảng300triệungườiđangbịviêm
ganBtrêntoànthếgiớithìconđường“làmăn”củasiêuviDvẫnđangrấtlà
“phátđạt”,vớikhoảng5%sốngườiđóđãbịchúngtấncông.Nóicáchkhác,
hiệncókhoảng15triệungườiđangmắccảhaichứngbệnhviêmgansiêuvi
BvàviêmgansiêuviD.
NhữngnỗlựcngănngừabệnhviêmgansiêuviBvìthếtrựctiếplàmgiảm

đisốngườibịnhiễmsiêuviD.Tuynhiên,chođếnnay“thànhquả”củaloại
siêuvinàyvẫnrấtđánglongại,vớitỷlệnhiễmbệnhtươngđốicao,từ1.4%
đến8.0%tùytheotừngnơitrênthếgiới.PhụthuộcvàosiêuviB,nêntỷlệ
nàycũnglàcaonhấtởcácnướcnghèovàchậmtiến.
Vìbệnhlâylanchủyếuquađườngmáu,nêncókhoảngtừ20%đến53%
nhữngngườichíchmatúy,nhấtlàtrongđiềukiệndùngchungkimchích,và
từ48%đến80%nhữngngườimắcbệnhhuyếthữu(hemophilia)đãvàđang
mắcvàocảhaicănbệnhbệnhviêmgansiêuviBvàsiêuviD.Ngaynhưtại


HoaKỳlàmộttrongnhữngnơicótỷlệnhiễmbệnhviêmganBthấpnhất
thếgiới,mỗinămcũngcóchừng7.500ngườibịnhiễmsiêuviD.
KhángnguyênHbsAghiệndiệntrongmáunhữngngườicóbệnhviêmgan
siêuviBdườngnhưcókhảnăngthuhútsiêuviviêmganDmộtcáchmãnh
liệtvàthúcđẩysựtăngtrưởngcủachúngmộtcáchrấtnhanhchóng.Vìthế,
chỉcầnmộtsốrấtítsiêuviviêmganDcũngcóthểtruyềnbệnhtừngườinày
sangngườikhácmộtcáchdễdàng.
Trongnhữngnămgầnđây,việcchủngngừabệnhviêmgansiêuviBđược
mởrộngchomọiđốitượngtrongxãhội.Yếutốtíchcựcnàyđãgópphần
đángkểtrongviệclàmchosốngườibịnhiễmsiêuviviêmganDngàycàng
giảmnhanh.
Tuykhônglâylanmạnhquacáchoạtđộngtìnhdục–vớitỷlệkháthấp–
nhưngnguycơmắcbệnhkhigiaohợpvớingườibịnhiễmsiêuviDcũng
cầnphảichúý.Tốtnhấtvẫnphảilà“phòngbệnhhơnchữabệnh”.
Nhữngngườichíchmatúylà“conmồi”béobởchosựlâylancủasiêuviD,
nhấtlàkhihọdùngchungkimchích.TạiĐàiLoanchẳnghạn,hơn90%
bệnhnhânviêmganBbịlâytừviệcchíchmatúyđãcùnglúcnhiễmbệnh
viêmganD.NhữngngườinàycũngrấtdễnhiễmvikhuẩnHIV.
III.XácđịnhbệnhviêmgansiêuviD
1.Xétnghiệmmáu

Tươngtựnhưnhữngbệnhviêmgandosiêuvikhác,xétnghiệmmáuvẫnlà
phươngphápchínhxácvàduynhấttrongviệcxácđịnhbệnhviêmgansiêu
viD.KếtquảxétnghiệmmáunếuchothấynhiễmthểHDV-RNAtăngcao,
hoặckhángnguyênHDAgdươngtính,lànhữngdấuhiệunhiễmsiêuviD.
Tuynhiên,trongmộtsốtrườnghợpkhitếbàoganđãbịtànpháquánặng
nề,khángnguyênHDAgcóthểsẽtrởthànhâmtính.Vìthế,đểxácđịnh
bệnhviêmganDtrongsốnhữngbệnhnhânđãbịviêmganB–nghĩalàcó
kếtquảHbsAgdươngtính–thườngcầnphảixétnghiệmtìmkhángthể
chốngsiêuviviêmganD,HDV-Ab(HepatitisDVirus-Antibody),nhấtlà
khángthể“cấptính”anti-HDIgM.Thôngthường,ngaycảkhibệnhđãthành
mạntính,chấtkhángthểnàyvẫntiếptụcdươngtínhtrongmộtthờigianrất
lâu.Hàmlượngkhángthểnàycàngcaothìmứcđộtànphácủalágancókhả
năngcàngnặngnềhơn.


Mộttrongnhữngxétnghiệmmáuquantrọngtrongviệcđiềutrịbệnhviêm
gansiêuviDlàxétnghiệmHBeAg.Khángnguyênnàychobiếtsiêuviviêm
ganBđangsinhsôinẩynởmộtcáchnhanhchóng,tạođiềukiệnchosiêuvi
viêmganDpháttriểnthuậnlợivàcóđủ“nănglực”tấncông.Nhữngbệnh
nhânvớikhángnguyênHBeAgdươngtính,nếubịlâythêmbệnhviêmgan
Dthườngsẽgặprấtnhiềunguyhiểm.Bệnhviêmgandễchuyểnbiếnthành
áctínhvàđưađếntửvong.
2.Siêuâmgan
Siêuâmgancũnglàmộtphươngphápgiúpchobácsĩđiềutrịcóthêm
nhữngthôngtinhữuíchvềbệnhtrạng.Tuynhiên,nhữngthôngtinnày
khôngđủđểxácđịnhbệnhviêmgansiêuviD.
IV.DiễntiếncủabệnhviêmgansiêuviD
TriệuchứngcủabệnhviêmgansiêuviDcũngthayđổiphụthuộcvàomức
độthươngtổncủagandosiêuviviêmganBgâyra.NếusiêuviviêmganB
đã“khaichiến”vàđangtànphácáctếbàogan,siêuviviêmganDcũngsẽ

“hùatheo”.NếusiêuviviêmganB“chiếnbại”vàbịhệthốngmiễnnhiễm
củacơthểtiêudiệt,siêuviviêmganDcũngsẽ“chếttheo”.
Vìnhưchúngtađãbiết,đasốbệnhnhânviêmganBkhôngcầnchữatrị
cũngcókhảnăngtựlànhbệnh,nênchỉvớimộtthiểusốkémmaymắnthì
bệnhmớitiếptụcpháttriểnvàdẫnđếnchaigan.Trongnhữngtrườnghợp
khôngmayđó,cũnggiốngnhưviêmganBvàC,siêuviviêmganDcóthể
gâyraviêmgancấptínhvàsauđócũngcóthểchuyểnsangviêmganmạn
tính.
1.ViêmgansiêuviDcấptính
KhibịnhiễmsiêuviD,ngườibệnhcóthểrơivàomộttronghaitrườnghợp.
CóthểđồngthờibịnhiễmcảhailoạisiêuviBvàsiêuviD,thườnggọilà
đồngnhiễm(coinfection),hoặcđãnhiễmsiêuviviêmganBtrướcmộtthời
gianrồimớinhiễmsiêuviviêmganD,haythườnggọilàbộinhiễm
(superinfection).
Trongcả2trườnghợpnày,vớisự“tiếpsức”củasiêuviviêmganD,cáctế
bàogancủabệnhnhânviêmgansiêuviBsẽbịtànphámộtcáchnhanh
chónghơn,nhấtlàtrongtrườnghợpbộinhiễm.
a.Đồngnhiễm(coinfection)


BệnhviêmgansiêuviDthườnggâyranhữngtriệuchứngtươngtựnhư
bệnhviêmganB.Vìcùnglúccơthểbịtấncôngbởi2loạisiêuviviêmgan
khácnhaunênnhữngtriệuchứngcóthểsẽnặngnềhơnvàcơnbệnhcấptính
cóthểkéodàihơn.
TheokếtquảnghiêncứusựthayđổiphânhóatốALTtrongmáubệnhnhân,
trongtrườnghợpbệnhviêmgancấptínhđồngnhiễmsiêuviBvàD,thường
cóhaiđợtchuyểnbiếnnốitiếptheonhau.LầngiatăngphânhóatốALTthứ
nhấtlàdoviêmgancấptínhsiêuviBgâyra,lầnthứhaitiếptheosauđólà
doviêmgansiêuviDgâyra.
Dođó,trongthựctếdiễntiếncủabệnhkhiđồngnhiễmcảviêmgansiêuvi

BvàsiêuviD,cáctriệuchứngđiểnhìnhcủabệnhviêmganBsẽxuấthiện
trước.Sauđó,khibệnhcóvẻnhưđangthuyêngiảmthìnhữngtriệuchứng
nhưvàngda,đauđầu,buồnnôn,chóngmặt...lạibắtđầutáiphát.Đâylàtác
độnggâyradosự“hùatheo”củabệnhviêmgansiêuviD.
Tùytheođộtuổivàthểtrạngkhibịnhiễmbệnh,nhữngtriệuchứngcóthểrất
rõrệthoặcchỉmơhồ.Bệnhnhâncàngíttuổithìtriệuchứngbệnhcàngmờ
nhạt,bệnhnhânđãtrưởngthànhthìcáctriệuchứngcóthểsẽmãnhliệt,nặng
nềhơn.
Sựmờnhạtcủacáctriệuchứngbệnh,tiếcthay,khôngphảilàdấuhiệumay
mắn.Bởivìchínhnhữngtrườnghợpnàycónguycơchuyểnsangviêmgan
mạntínhnhiềuhơn.Trẻsơsinhhoặccácembécòníttuổithườngkhôngcó
nhiềutriệuchứngtronggiaiđoạnviêmgancấptính,nhưngsauđóthìđasố
chuyểnsangviêmganmạntính.Ngượclại,nhữngngườiđãtrưởngthành,
vớihệthốngmiễnnhiễmcủacơthểhoànchỉnhhơn,sẽphảnứngdữdộikhi
bịsiêuvixâmnhập,gâyranhữngtriệuchứngnặngnề,mãnhliệthơn.
Nhưngsauđó,khảnăngtiêudiệthếtsiêuvivàkhỏibệnhhoàntoànlàrất
cao,chỉmộtsốrấtítchuyểnsangviêmganmạntính.
Nhậnxétnàychothấyviệcpháthiệnbệnhởnhữngphụnữđangcóthaihoặc
trongđộtuổisinhđẻlàrấtquantrọng.Bởivìsựpháthiệnbệnhởcácđối
tượngnàysẽgiúpbảovệantoànhơnchocáccháubésơsinhtrướcnguycơ
nhiễmbệnhrấtcaovàvôcùngnguyhiểmvìmốiđedọachuyểnsangviêm
ganmạntínhsauđó.
b.Bộinhiễm(Superinfetion)
Bộinhiễmlàtrườnghợprấtnguyhiểm.Vớisựpháttriểncủasiêuviviêm
ganDtrongmộtcơthểđangbịtấncôngbởisiêuviviêmganB,bệnhsẽtrở


nêntrầmtrọng,vớinhữnghậuquảvôcùngtaihạitrongmộtthờigianrất
ngắn.
Trongmộtsốtrườnghợp,khisiêuviviêmganBđangtrongtrạngthái“yên

nghỉ”thụđộngkhônggâytổnhạichogan–trườnghợpcủanhữngngười
lànhmangsiêuvi(healthycarriers)nhưđãnóitrướcđây–,sựtiếpxúcvới
siêuviviêmganDsẽ“đánhthức”siêuviBvàkhởiđầuchomộtgiaiđoạn
tànphácáctếbàoganmộtcáchrấtnhanhchóng,cóthểlàchỉtrongmộtthời
giantừ3đến5năm.
Vìthế,tuylàmộtloạisiêuvi“khôngtrọnvẹn”,nhưngvớikhảnăng“đánh
thức”siêuviviêmganBđang“ngủsay”thìsiêuviDđãtrởthànhmộtloại
siêuvirấtnguyhiểm.Vàsự“hợptác”củasiêuviDvớisiêuviBtrongcuộc
chiếntànphácáctếbàogansẽcànglàmchocănbệnhtrởnêncựckỳ
nghiêmtrọng.
2.ViêmgansiêuviDmạntính
KếtquảkhảosátquanồngđộALTtrongmáubệnhnhânnhiễmsiêuviD–
vàtấtnhiênlàcảsiêuviB–chothấychấtmengannàythườngliêntụcgia
tăng,ngaycảkhiđãcónhữngdấuhiệuphảnứngtíchcựccủahệthốngmiễn
nhiễmtrongcơthể.Haynóicáchkhác,bệnhcórấtnhiềunguycơchuyển
sangviêmganmạntính.
NgườitapháthiệnrabệnhviêmgansiêuviDvàonhữngnămcủathậpniên
1970.Lúcđó,ngườitachorằngsiêuviviêmganDcóthểtànphácáctếbào
ganmộtcáchrấtnhanhchóng,khiếnchođasốbệnhnhânsẽtửvongtrong
mộtthờigianngắntừmộtvàithángđếnmộtvàinăm.
Tuynhiên,theonhữngkếtquảkhảosátgầnđâynhất,sựtiếntriểncủabệnh
thayđổimộtcáchkhácnhautùytheotừngtrườnghợpnhiễmbệnh.
–Khoảng15%bệnhnhânbộinhiễmsiêuviviêmganDsẽphátbệnhmột
cáchcựckỳnhanhchóng,vàgansẽbịchaitrongvòng12tháng.
–Khoảng15%bệnhnhânkhácmaymắnhơnsẽhoàntoànkhỏibệnh.
–Trong70%bệnhnhâncònlại,tuykhảnăngtànphávàthayđổicấutrúc
củagancóthểxảyrarấtnhanhchóng,dẫnđếnchaiganchỉtrongvòngmột
vàinăm,nhưngbệnhcũngcóthểsẽ“dậmchântạichỗ”trongvòng20đến
30nămtrướckhi“dứtđiểm”.

NếusovớibệnhviêmgansiêuviBthuầntúyvàviêmgansiêuviC,bệnh
nhânviêmganDsẽbịchaigansớmhơnkhoảng10đến20năm.Khoảng
40%bệnhnhânchaigangâyrabởisiêuviviêmganDsẽbịungthưgan
trongvòng12năm.ThôngthườngnhữngngườiviêmganDvìlâyqua
đườngtiêmchíchmatúysẽbịchaigannhanhchónghơnsovớinhữngbệnh
nhânviêmganDvìlâylanquanhữngnguyênnhânkhác.
V.ĐiềutrịbệnhviêmgansiêuviD
1.ViêmgansiêuviDcấptính
VìviêmganDcấptínhdễtrởthànháctính,ngườibệnhcầnđượctheodõi
mộtcáchcẩnthận.Tuynhiên,trừnhữngtrườnghợpbộcphátrấtnghiêm
trọng,cònthìđasốngườibệnhthườngkhôngcầnphảivàobệnhviện,cóthể
đượcđiềutrịvàtheodõitạinhà.
Khibệnhtrởthànháctính,ngườibệnhcónhữngtriệuchứngcủaloạntrínhư
mấttựchủ,dễquên,nóilảmnhảm...Nặnghơnnữacóthểsẽhônmê,bất
tỉnh...Trongtrườnghợpmáutrởnênquáloãng,ngườibệnhcóthểbịchảy
máucam,óiramáu,phânđennhưmực,vàdadễbịbầmtím.Đâylànhững
trườnghợpcầnđưangườibệnhvàobệnhviệnngayđểtheodõivàcanthiệp
kịpthời.Cơmaysốngsótcủanhữngtrườnghợpnàylàrấtthấp,bởivìgan
cóthểbịtànphámộtcáchrấtnhanhchóngvànếukhôngđượcghépgan,
bệnhnhânsẽtửvong.
2.ViêmgansiêuviDmạntính
ThuốcđiềutrịviêmgansiêuviDhiệnnaythườngđượcdùnglàInterferonalfa.ThuốcđượcdùngchocảhaitrườnghợpviêmganDcấptínhvàmạn
tính.Tuynhiên,đốivớigiaiđoạnviêmcấptínhthìphảnứngcủacơthểlà
chính,vàviệctheodõibệnhtrạngđóngvaitròquantrọnghơn.Vìthế,thuốc
đượcdùngchủyếuđểđiềutrịkhibệnhđượcxácđịnhđãchuyểnsanggiai
đoạnmạntính.
TrongkhiđasốbệnhnhânviêmgansiêuviBcóthểsẽkhỏibệnhmàkhông
cầnđiềutrị,thìbệnhviêmgansiêuviDcónhiềukhuynhhướngchuyển
thànhmạntínhvàtiếptụctànphácáctếbàogan.Vìthế,siêuviviêmganD

đượcxemlàmộttrongnhữngsiêuviviêmgantànđộcvànguyhiểmnhất,
cũngnhư“cứngđầu”vàkhóđiềutrịnhất.
ThờigianđiềutrịbệnhviêmgansiêuviDkéodàigấp5lầnsovớiviêmgan
siêuviB,vàlượngthuốcđượcdùngphảinhiềugấp2lầnsovớiđiềutrị


viêmgansiêuviC.
Liềulượngthuốcđiềutrịhiệnnaythườnglàtừ5đến9triệuđơnvịthuốc
(unit)tiêmdướidamỗituầnbalần,hoặc5triệuđơnvịthuốcmỗingày,
trongmộtthờigiantrungbìnhlàtừ14đến16tháng.Dođiềutrịnhiềuthuốc
vàquálâu,cónhiềubệnhnhânkhôngthểtiếptụcđiềutrịvìbịquánhiều
phảnứngphụ,nhấtlànhữngtriệuchứngbệnhtâmthần.Đángkểnhấttrong
sốcácphảnứngphụlàtâmtrạngbuồnphiền,chánnảnvànhiềukhicóý
địnhtựtử.
Nhưngngaycảkhiđãrất“nặngtay”trongviệcđiềutrịđếnnhưthế,vẫnchỉ
cókhoảng40đến70%bệnhnhâncóthểbìnhthườnghóacácphântốhóa
ALTvàASTmàthôi.Điềuđángtiếchơnnữalàcókhoảng60đến97%
trongsốbệnhnhânđượcđiềutrịcókếtquảtốtnhưngsẽtáiphátbệnhsau
khingưngdùngthuốc.Vìthế,khibệnhtrởnênmạntính,nguycơchaigan
vàungthưganrấtkhólòngtránhđược.
VI.PhòngngừabệnhviêmgansiêuviD
HiệnnaythuốcchủngngừasiêuviDvẫncònđangtrongvòngnghiêncứu.
MặcdùsiêuviDchỉlâylanvàtáchạimộtcáchhạnchế–phụthuộcvào
siêuviB–,nhưngngườitahyvọngnếucóthuốcchủngngừasiêuviDsẽ
giúpđảmbảoantoànhơnchonhữngbệnhnhânđãbịviêmgansiêuviB
mạntính.
Đốivớinhữngngườilànhmạnh,việcphòngngừabệnhviêmgansiêuviB–
cụthểnhấtlàbằngcáchdùngthuốcchủngngừa–làphươngpháphữuhiệu
nhấtđểphòngngừabệnhviêmgansiêuviD.BởivìnếukhôngcósiêuviB
trongcơthểthìhoàntoànkhôngsợlâynhiễmsiêuviD.

Tuynhiên,đốivớinhữngngườiđãmắcbệnhviêmganBvàđangđiềutrịthì
nguycơmắcbệnhviêmgansiêuviDlàrấtcao.Vìkhôngcóthuốcchủng
ngừadànhchobệnhviêmgansiêuviD,nênnhữngngườiđãmangsiêuviB
trongngườicầnphảihếtsứcthậntrọngtựbảovệmìnhtrướcnguycơbội
nhiễmsiêuviD.
SựgắnliềngiữasiêuviBvàsiêuviDchothấycácbiệnphápđãápdụng
đốivớisiêuviBcũnglànhữngbiệnphápcầnđếnđểphòngngừasiêuviD.
Hạnchếđiềukiệnlâylancủasiêuvitrongmôitrườngvàthậntrọngvớicác
tìnhhuốngcóthểdẫnđếnlâynhiễm,đồngthờitíchcựcpháthiệnbệnhcàng
sớmcàngtốtđểtránhvôtìnhlâylanchongườikhác.


Tiếcthay,tạicácnướcnghèohoặcđangpháttriển,việcthửmáuđịnhkỳđể
pháthiệnbệnhchưathểthựchiệnđượcmộtcáchrộngkhắpđốivớitấtcả
mọingười.Vìthếmàcácbiệnphápvàđiềukiệnvệsinhcầnthiếtđểchống
lâynhiễmquađườngmáuvàcáchoạtđộngtìnhdụchiệnnayvẫnlàlời
khuyênhàngđầutrongviệcphòngngừabệnhviêmgansiêuviD.


CHƯƠNGVI:VIÊMGANSIÊUVIE
I.KháiquátvềbệnhviêmgansiêuviE
SiêuviviêmganElànguyênnhânthườngxuyênnhấtgâyranhữngcơndịch
vàngdatạicácvùngnhiệtđới.TươngtựnhưbệnhviêmgansiêuviA,bệnh
viêmgansiêuviElâylanquathứcăn,nướcuốngvàcácđiềukiệnônhiễm
củamôitrường.Bệnhrấthiếmkhilâylanquađườngmáu.
Bệnhthườngtấncôngvàobệnhnhânmộtcáchrất“âmthầm,lặnglẽ”,nghĩa
làítkhibộclộbấtcứtriệuchứngnàođángkể.Trongmộtsốtrườnghợpkhá
hiếmhoi,bệnhcóthểtrởthànháctính.Điềukhôngmaylàtrongnhững
trườnghợpnày,bệnhnhâncóthểdễdàngđiđếntửvong.Vìthế,bệnhrất
nguyhiểmđốivớicácphụnữđangcóthai.

ChotớinayvẫnchưacóthuốcchíchngừachobệnhviêmganE.
II.VàiđặcđiểmcủasiêuviE
Vàonăm1955,saumộttrậnlụtlớntạiẤnĐộ,nướcsôngYamunađãgâyra
tiêuchảyvàvàngdachohơn30ngàndânđịaphương.Banđầungườitacho
rằngbệnhviêmgansiêuviAlạimộtlầnnữalantrànkhắpnơiquanước
uốngđãbịônhiễm.Nhưngsaukhixétnghiệmmáu,đasốcácbệnhnhân
nàyđềucókhángthểchốnglạisiêuviviêmganA.Vàtừđóhọpháthiệnra
mộtloạisiêuvigâybệnhviêmganmới,tươngtựnhưsiêuviviêmganAvới
khảnănglâybệnhquathứcăn,nướcuống...ĐólàsiêuviviêmganE.
SiêuviviêmganEđượctìmthấykhắpnơitrênthếgiới,nhưngnhiềunhất
vẫnlàcácnướcởvùngnhiệtđớigầnđườngxíchđạo.Cótêntrongdanh
sáchnàybaogồmchâuMỹLatin,châuPhi,ẤnĐộ,TrungĐông,châuÁ...,
nhấtlànhữngnướctrongvùngĐôngNamÁ.
Bệnhthườngbộcpháttheotừngchukỳ,khoảng5đến10năm,theonhững
mùamưalớngâyralũlụt.Trongnhữngnăm1986đến1988,hơn120ngàn
dânchúngsốngtrongvùngTrinhGiang(Xinjiang)ởTrungquốcđãbị
“trúngđộc”vìsiêuviviêmganE.RiêngtạiHoaKỳ,siêuviviêmganElà
nguyênnhâncủahơn50%bệnhviêmgancấptínhthuộcloại“khôngA,
khôngB”(non-A,non-B).
Tuynhiên,nếunhưđasốnhữngngườiđãtiếpxúcvớisiêuviA,nhấtlàtrẻ
em,đềubịlâybệnh,thìsiêuviviêmganEchỉgâybệnhchomộtthiểusốrất


ít,từ1đến10%.Nhưngbệnhlạicóthểdễdàngtrởnênáctính,vớikhoảng
0,5%đến4%cónguycơtửvong.Độtuổidễmắcbệnhnhấtlàtừ15đến40
tuổi.
Bệnhtrởnênrấtnguyhiểmkhingườibệnhlàphụnữđangmangthai,nhấtlà
vào3thángcuốicùng.Trongnhữngtrườnghợpnày,hơn20%cácbàothai
cóthểsẽchếttrongbụngmẹhoặcngaysaukhirađời.
Ngàynay,siêuviviêmganEđãđượcxemlànguyênnhânquantrọngnhất

gâyradịchviêmganlâylanquađườngtiêuhóa.
Giốngnhưcácbệnhtruyềnnhiễmkhác,bấtcứaitrongchúngtacũngđềucó
thểbịnhiễmsiêuviviêmganE.VàtươngtựnhưsiêuviviêmganA,bệnh
lâylanrakhắpnơiquathứcăn,nướcuốngvàcácđiềukiệnônhiễmcủamôi
trường.
Bệnhdễlâylannhấtquasốlượngsiêuvitrongphâncủabệnhnhânthảivào
môitrường.Vìthế,tạicácnướcchậmtiến,khiphânngườivẫnđượcdùng
trongviệccanhnông,bệnhcóđiềukiệnđểlantrànmộtcáchdễdàngvà
nhanhchóng.
Hệthốngcốngrãnhthoátnướckhônghoànthiệncũnglàmộttrongnhững
nguyênnhânthuậnlợichosựlâynhiễmsiêuviE,thôngquaviệcônhiễm
nguồnnước.Chínhvìthế,dịchbệnhviêmganEtrongđasốtrườnghợp
thườngbộcphátsaucáctrậnlũlụt.
Tuynhiên,nếusosánhvớibệnhviêmgansiêuviAthìbệnhviêmgansiêu
viEcótỷlệlâylanthấphơnrấtnhiều.Thôngthường,từ50%đến75%số
ngườisốngchungvớibệnhnhânviêmganAcấptínhsẽbịlâybệnhtrong
mộtthờigianngắn.NhưngđốivớibệnhviêmgansiêuviE,tỷlệnàychỉvào
khoảng0,7%đến2,2%màthôi.NgườitachorằngsiêuviviêmganEcó
phần“yếuớt”hơnnêndễbịtiêudiệttrongmôitrườngtựnhiên.Chỉcầnbị
đunsôitrongvòngmộtphút,siêuviviêmganEsẽhoàntoànbịhủydiệt.
Hơnnữa,sốlượngsiêuviExâmnhậpvàocơthểcầnthiếtđủđểgâybệnh
viêmganphảilànhiềuhơnsovớitrườnghợpcủabệnhviêmgansiêuviA.
Bệnhđôikhicũnglâylanquađườngmáu,nhưngrấthiếmkhilâylanqua
cáchoạtđộngtìnhdục.
III.XácđịnhbệnhviêmgansiêuviE
Chođếnnay,xétnghiệmmáuvẫnlàphươngphápduynhấtđểxácđịnh


bệnhviêmgansiêuviE.Tuynhiên,xétnghiệmmáuloạinàythườngchỉ
đượcchỉđịnhkhicónghingờ,vàvìđâylàmộtcănbệnhtươngđốimới,nên

đôikhicónhiềungườikhôngnghĩđến.
Tronglúcbệnhđangbộcphát,menganALTvàchấtkhángthểHEV-IgMcó
thểsẽtăngcao.Khángthểnàychothấybệnhviêmgancấptínhvừamớibị
lây.Ngượclại,khángthểIgGlàkhángthểxuấthiệnkhicơthểđã“đánh
nhau”vớisiêuvitrongquákhứtrướcđây.Vìthế,ngườicókhángthểHEVIgGsẽđượcmiễnnhiễmđốivớibệnhviêmganE.Tuynhiên,thôngthường
thìsaumộtthờigiantừ5đến10năm,khángthểHEV-IgGsẽtừtừgiảmdần
vàkhôngcònđủsứcđểbảovệcơthểtrướcsựtấncôngcủasiêuviviêmgan
Enữa.
Mặtkhác,xétnghiệmkhángthểHEV-IgMlàmộtphươngphápxétnghiệm
máukhácầukỳ,phứctạp,chỉmộtsốphòngxétnghiệmmáuđặcbiệtmới
đượctrangbịđầyđủphươngtiệnđểthựchiệnxétnghiệmmáuloạinày.Vì
thế,mộtsốlớnbệnhnhânviêmgansiêuviEcấptínhhiệnnayvẫnthường
bịhiểulầmlàviêmgancấptínhmộtcách“khóhiểu”và“khônglýdo”.
SiêuviviêmganEtiếptụcxuấthiệntrongphâncủabệnhnhântừ3đến8
tuầnlễsaukhicócáctriệuchứngcủabệnhviêmgansiêuviEcấptínhbộc
phát.Vìthế,trongvòngmộtđếnhaithángsaukhibịviêmgansiêuviEcấp
tính,ngườibệnhvẫntiếptụclâylanchongườikhác.Tuynhiên,saukhikhỏi
bệnhhẳn,cơthểsẽcókhángthểchốnglạisiêuviviêmganEtrongmộtthời
giandàitừ5đến10nămsau.
IV.DiễntiếncủabệnhviêmgansiêuviE
Thôngthường,cáctriệuchứngcủabệnhviêmganEchỉrấtnhẹvànhấtthời,
kéodàitừvàingàychođếnvàituầnlễ.Bệnhthườngkhôngđểlạinhữnghậu
quảlâudàinhưtrongcáctrườnghợpcủabệnhviêmgansiêuviB,siêuviC
vàsiêuviD.Tuynhiên,bệnhcóthểtrởnênáctínhvànguyhiểmnhấtđối
vớicácbệnhnhânnữđangmangthai.TạitỉnhTrinhGiangởTrungquốc,
trongcơndịchbệnhvàonhữngnăm1986đến1988vừađềcậpđếnởtrên,
ngườitaướctínhcókhoảng1,5%phụnữđangcóthaitrongbathángđầuđã
tửvongvìcănbệnhnày.Tỷlệtửvongtănglên8,5%đốivớicácphụnữ
đangmangthaivàothángthứ4đếnthángthứ6,và21%đốivớiphụnữ
đangmangthai3thángcuối.Điềunàycónghĩalàcứ5ngườiphụnữđang

mangthaivàonhữngthángcuốicùngbịnhiễmbệnhviêmgansiêuviE,sẽ
cómộtngườicónguycơtửvongvìcănbệnhnày.


Thờigianủbệnhkéodàitừ15đến60ngàysaukhisiêuvixâmnhậpvàocơ
thể.Thôngthườngbệnhnhânbắtđầubịsốtnóngnhẹ,mệtmỏi,đaunhức
toànthângiốngnhưkhibịcảmcúm.Sauđódavàmắttrởnênvàng,nước
tiểusậmmàu,phâncũngđổimàumầunhạtnhưđấtsét.Bụngđaulâmrâm,
khóchịu,buồnnônvàóimửa...Mộtsốítbệnhnhânbịtiêuchảy,nổimềđay
vàđaukhớpxương.
KhixétnghiệmcácphânhóatốALTvàASTsẽthấytăngcao,thườngcùng
lúcvớivàngda.Trạngtháinàykéodàitừ1đến6tuần.Từlúcdavàmắttrở
nênvàng,siêuviviêmganEcóthểđượctìmthấytrongphâncủabệnhnhân.
Nếucácđiềukiệnvệsinhkhôngđượcđảmbảo,nhữngsiêuvinàycóthểsẽ
làmônhiễmnướcuống,vàvìthếsẽlâylanchonhữngngườichungquanh.
CũngnhưbệnhviêmgansiêuviA,đasốbệnhnhânkhôngcầnchữatrịcũng
tựnhiêntừtừthuyêngiảmvàkhỏibệnh.Chỉtrongmộtsốrấtíttrườnghợp,
ganbịtànphámộtcáchrấtnhanhchóngvàbệnhnhâncóthểphảitửvong
nếukhôngđượcghépgan.
V.ĐiềutrịbệnhviêmgansiêuviE
Thôngthườngbệnhchỉkéodàitrongmộtthờigianngắn,khôngcầnđiềutrị
tựnhiêncũnghết.
Cáctriệuchứngcủabệnhcóthểcầnđượccanthiệptùytheothểtrạngcủa
mỗibệnhnhân,mụcđíchlàđểđảmbảosứckhỏetrongnhữngtrườnghợpcó
cáctriệuchứngquánặng.
Tuynhiên,nếubệnhtrởnênáctínhthìnguycơtửvonglàrấtcao.Thường
thìghépgan(livertransplant)làphươngphápduynhấtđểcóthểcứusống
bệnhnhân.
Nóicáchkhác,trongđiềukiệnthựctếhiệnnaychúngtađànhchấpnhậnkhá
thụđộngtrongviệcđiềutrịbệnhviêmgansiêuviEcấptínhkhibệnh

chuyểnsangáctính.Ghépgankhôngphảilàmộtphươngphápđiềutrịmà
đasốmọingườicókhảnăngchấpnhận,cũngnhưviệcthựchiệnvẫncònrất
nhiềuhạnchếởcácnướcnghèohoặcđangpháttriển.Vìthế,tầmquantrọng
củaviệcphòngngừabệnhcàngphảiđượcchúýnhiềuhơn.
°°°
SiêuviviêmganEđãtrởthànhmộttrongcácnguyênnhânkháthường
xuyêngâyranhữngtrậndịchvàngda,viêmganlâylanquathứcănvànước


uốngtạicácvùngnhiệtđới.Tuybệnhkhólâylanhơnbệnhviêmgansiêuvi
A,vàcũngkhônggâyraviêmgancấptínhnhưviêmgansiêuviB,CvàD,
nhưngtrongmộtsốtrườnghợpbệnhcóthểtrởthànháctínhvớinguycơtử
vongcao,nhấtlànếubệnhnhânđangmangthai.Vìvậy,mốiđedọacủacăn
bệnhnàyđốivớisứckhỏecộngđồnglàkhôngthểphủnhậnđược.
VI.PhòngngừabệnhviêmgansiêuviE
Chođếnnayngườitavẫnchưatìmrađượcthuốcchủngngừabệnhviêmgan
siêuviE.
Vìthế,vấnđềvệsinhmôitrường,nhấtlàviệcđảmbảonguồnnướcsạch,
cũngnhưcảithiệncáchệthốngcốngrãnhthoátnướctrongthànhphố...là
nhữngbiệnpháptíchcựcvàhữuhiệunhấtđểngănchặnsựlâylancủacăn
bệnhđángngạinày.
Trongthờigianxảyradịchbệnh,nhữngbiệnphápphòngngừacầnđượcáp
dụngtriệtđểnhưđốivớicácbệnhtruyềnnhiễmkhác.Nhấtlàýthứctrách
nhiệmcủanhữngngườiđãmắcbệnh,cầnquantâmđếnviệcđảmbảocác
điềukiệnvệsinhcánhânđểkhôngđẩynhanhsựlantràncủasiêuvitrong
môitrường.
VìsiêuviEkhá“yếuớt”,nênviệc“ănchín,uốngchín”cũnglàmộtbiện
pháprấthữuhiệuđểphòngngừabệnh.Nhưchúngtađãbiết,chỉcầnđunsôi
thứcăn,nướcuốngtrongvòngmộtphútlàđãcóthểtiêuhủysiêuviviêm
ganEmộtcáchdễdàng.

Hyvọngtrongmộttươnglaigầnđây,ngườitasẽkhámphárathuốcchích
ngừaviêmganE.


CHƯƠNGVII:CHAIGAN
I.Mộtvàikháiniệmcơbản
Khibịviêmmạntínhkéodàivìbấtcứmộtlýdonào,lágancủachúngtasẽ
dầndầnbịxơhóatheothờigian.
Nhiềunguyênnhânkhácnhaucóthểlàmchocáctếbàoganbịviêmhoặc
tổnthương.Nếukhôngđượcđiềutrịngayhoặcngănchặnnhữngnguyên
nhângâytổnhạiđếntếbàogan,gansẽdầndầnbịxơ(liverfibrosis).Xơgan
làbướcđầutiênđểtiếndầnđếnchaigan(cirrhosis).
Nghiệnrượucóthểlàmộttrongnhữngnguyênnhânchínhgâyraxơganvà
chaigan.Ngoàira,nhưtrongtrườnghợpcủađasốcácnướcchâuPhivà
châuÁ,siêuviviêmganBvàsiêuviviêmganCcũnglànhữngnguyên
nhânhàngđầugâyraxơganvàchaigan.
Xơgan(liverfibrosis)làmộttêngọiđểchỉtìnhtrạngcủagankhimàcơcấu
bìnhthườngbắtđầubịthayđổibởinhữngtếbàoxơchạyngangdọc,xenkẽ
giữanhữngtếbàogan.Nếuđượcchữatrịsớmtronggiaiđoạnnày,gancó
thểsẽđượcbìnhphụchoàntoàn.
Tuynhiên,nếukhôngđượcpháthiệnvàđiềutrịkịpthời,tìnhtrạngxơgan
kéodàilâunămsẽlàmchaigan(cirrhosis).Tìnhtrạngcủaláganvàogiai
đoạnnàylàđãphải“bótay”khôngcòncóthểđiềutrịđượcnữa.Vìthế,nó
sẽmặcnhiêntiếntriểntheothờigianvàgâyranhiềubiếnchứngnguyhiểm
khácnhau.
Vìkhôngthểđiềutrịchoganđượcnữa,nêngiảiphápduynhấtđểthayđổi
tìnhhuốnglàghépganchobệnhnhân.
Tuynhiên,chodùkhôngthểđiềutrịđượcthìcũngvẫncòncómộtsốthuốc
men,biệnphápcóthểdùngđếnđểgiúpbệnhnhânbịchaigantiếptụcsống
mộtcáchtốtđẹphơn.

1.Viêmgancấptính(acuteinflammation)
Đâylàtrườnghợpláganđộtnhiênbịthươngtổnnặngnềdomộttácnhân
nàođó.Khibịviêmgancấptính,cáctếbàogansẽbịsưnglớnlênhơnmức
bìnhthường.ĐiềunàylàmgiãnlớpmàngbọcGibsonquanhlágan,khiến
chobệnhnhâncóthểsẽbịđauâmỉhoặcthấyhơitứcởvùngbụngtrên,bên


phải–vịtrícủalágan.Cólẽđâylàthờiđiểmduynhấtmàbệnhnhâncóthể
cónhữngcảmgiácđauđớn,khóchịu.Nhưngnhữngcảmgiácnàyđôikhilại
cóthểrấtnhẹ,nênđasốbệnhnhândùđãbịviêmganrấtnặngmàvẫnkhông
hềhaybiết.
Saukhiganbịviêm,mộtsốtếbàogankhôngcầnđượcđiềutrịcũngcóthể
tựnhiêntrởlại“bìnhthường”,nhưtrongđasốcáctrườnghợpcủabệnh
viêmgandosiêuvigâyra.
Tuynhiêntrongmộtsốtrườnghợpkémmaymắn,lágansẽtiếptụcbịtàn
phá.Mộtsốtếbàoganchếtdần,đểlạinhữngtếbàosẹo.Lágandầndầnteo
nhỏlại.MàngbọcGibsonkhôngcònbịkéogiãnranữa,nênbệnhnhân
khôngcòncảmthấyđauđớn.Điềunguyhiểmlà,tuykhôngcómộttriệu
chứnggìcảnhưngbệnhđãchuyểndầnsangmộtgiaiđoạnnguyhiểmhơn.
Đólàxơgan.
2.Xơgan
Đâylàkếtquảcủaviệcláganbịviêmkéodàiquanhiềunăm.Trongmộtsố
íttrườnghợp,bệnhcóthểtiếntriểnmộtcáchnhanhchóng,nhưngthông
thườngthìquátrìnhdiễntiếntừviêmganđếnxơgan,rồiquachaigansẽ
cầnmộtthờigiantừnhiềuthángđếnnhiềunăm.Thờigiantrungbình
thườngquansátthấylàkhoảng20năm.Tốcđộpháttriểncủabệnhphụ
thuộcvàotìnhtrạngtổnthươngcủalágan,sứctànphácủabệnhvàphản
ứngcủacơthểkhiganbịkíchthíchliêntụcvàlâudài.
Khibịtấncôngliêntụcbởisiêuvi,cơthểsẽtìmcách“côlậphóa”những
vùngtổnthươngbằngnhữngmôxơ(fibrotictissue).Nhữngmôxơnàyđược

dùngnhưnhữngbứcbìnhphongbaobọcquanhcáctếbàoganđangbịviêm.
Vìthế,cấutrúccủagansẽdầndầnbịthayđổi,vớinhữngmôxơlanrộng
khắpnơi,chạyngangdọc,xenkẽlẫnnhauchianhữngtếbàogancònlại
thànhnhữngnốt(nodule)nhỏ.
Tùytheovịtrívàmốiliênquangiữanhữngmôxơnàyvớicấutrúccủalá
gan,bệnhnhânsẽcónhữngtriệuchứngbiểuhiệnkhácnhau.
Nếuốngdẫnmậtbịtắtnghẽnhoặcthắtchặtlạibởinhữngmôxơ,bệnhnhân
sẽbịvàngda.
Nếunhữngmôxơpháttriểnquanhtĩnhmạchgan,cácmạchmáunàysẽbị
siếtlạitừtừ,gâyratăngápsuấttĩnhmạchcửa(portalhypertension).Đâylà
mộthậuquảvôcùngtaihại,sẽgâyrahàngloạtnhữngbiếnchứngdây


chuyềnnhưlớnlálách(splenomegaly),giãncáctĩnhmạchthựcquản
(esophagealvaricose),tíchtụdịchtrongxoangphúcmạc...Khibịcổtrướng
(ascites)bệnhcóthểtrởthànhnguyhiểmhơn.
Tronggiaiđoạnganmớibắtđầubịxơ,bệnhvẫncòncóthểchữatrịđược.
Khiđượcpháthiệnvàđiềutrịđúngphươngpháp,kịpthời,nhữngmôxơnày
cóthểsẽmấtdần,vàcáctriệuchứngkểtrêncũngsẽkhôngcònnữa.Nếu
khôngđượcđiềutrịmộtcáchthíchđáng,bệnhsẽchuyểnsangmộtgiaiđoạn
mớinguyhiểmhơn,đólàchaigan.
Điềucựckỳnguyhiểmlàđasốcácbệnhnhânbịxơganthườngkhôngcó
bấtcứmộttriệuchứngnàorõrệt,trongkhibệnhvẫnmỗingàymộtnặng
thêm.Ngaycảcácbiệnphápthămkhámthôngthườngđôikhicũngkhông
pháthiệnđượcgì.Thờigiancàngtrôiđi,cơhộiđểcóthểđiềutrịdứtbệnh
sẽmấtdầnđi.Vìthế,việcpháthiệnbệnhsớmquathămkhámvàxétnghiệm
máuđịnhkỳcótầmquantrọngtuyệtđốitrongviệcphòngngừavàđiềutrị
xơgan.Tấtcảnhữngđốitượngnghilàcónguycơbịxơgannhấtthiếtđều
phảiđượctheodõithíchđángđểpháthiệnkịpthờingaymọidiễntiếncủa
bệnh.

II.Chaigan
1.Cáctriệuchứng
Chaigan(liverfibrosis)cóthểđượcxemlàkếtquảcuốicùngkhiphảnứng
củaganđốivớicáctổnthươngkéodàihoàntoànkhôngcònmanglạihiệu
quảnào.Cơthểđãbótaytrướccănbệnh,vàyhọchiệnnaycũngbótaykhi
bệnhđãchuyểnbiếnđếngiaiđoạnnày.Ngườitagọiđâylàmộttiếntrình
khôngthểhồiphụcđượcnữa(irreversibleprocess),haynóinômnalà“hết
thuốcchữa”.
Khichuyểnsanggiaiđoạnchaigan,cácmôxơtrởnênchằngchịthơn,biến
nhữngmôliênkết(connectivetissue)thànhnhữngvếtsẹolớnchạyngang
dọc,chialáganthànhnhữngnốtnhỏ(nodule).Nhữngnốtnhỏ“lẻloi”nàylà
tậphợpcủacáctếbàogancònsốngsóthoặcmớiđượctáisinh.
Mộtkhiganđãbịchai,bệnhsẽbướcvàogiaiđoạn“bấtkhảphụchồi”,tiếp
tụctăngtrưởngmộtcáchliêntụcvàkhôngngừng.Vàđiềutấtnhiênlàbệnh
mỗingàymộtnặnghơn,ganmỗingàymộtchainhiềuhơn.
Tuynhiên,ngaycảtronggiaiđoạn“hếtthuốcchữa”này,cáctếbàoganvẫn
tiếptục“anhdũngchiếnđấu”,tìmcáchtựhồiphụcbằngphươngthứctái


sinhvàtăngtrưởngnhữngtếbàocònsótlại,táitạonhữngmạchmáumới
(revascula¬rization).Nhưngtiếcthay,nhữngnỗlựcnàycũngchỉgiúpbệnh
nhânsốngthêmmộtthờigianngắnngủi,trừkhicóthểđượcghépgan(liver
transplant)thànhcông.
Tùytheovịtrícủacácmôxơvàmôsẹo,chaigansẽđưađếnnhữnghậuquả
vàbiếnchứngkhácnhau.Mỗimộthậuquảsẽđưađếnmộtsốbiếnchứng
khácsau.
Điềuđángchúýlà,ngaycảtrongtrườnghợpganđãbịchairấtnặng,nhiều
bệnhnhânvẫntiếptụcsốngmộtcáchkhỏemạnhvàkhônghềcóbấtcứmột
triệuchứngnàođángkể.Thậmchíkhithửmáutổngquátđịnhkỳ,mengan
ALTvẫncóthểhoàntoànbìnhthường.Vìthế,điềubấtngờgâykinhngạc

cóthểsẽxảyrachocảbácsĩlẫnbệnhnhân,khibệnhbỗngnhiênbộcphát
mộtcáchbấtthìnhlình.Đâycũnglàlýdothườngxuyênkhiếnchomộtsố
bácsĩkhôngthểpháthiệnvàdựbáođượctiếntriểncủabệnh.
Nhữngtriệuchứngthôngthườngnhấtcủachaigan,nếucó,thườngrấtmơ
hồvớinhữngcơnmệtmỏikhôngcónguyênnhânrõrệt.Bệnhnhâncóthể
cảmthấybầnthần,khóchịu,khôngcósựhammuốnlàmbấtcứviệcgì.
Ngườitrởnênyếuđuối,biếngăn,giảmtrọnglượngcơthể...Taychâncóthể
mấtcảmgiác;lưỡibịnóngrát.Bụngcóthểđauranởchấnthủyhoặcphần
bụngtrênbênphải–vịtrícủalágan.
Ởmộtsốbệnhnhân,dabắtđầumấtđivẻhồnghào,mặtcóthểbịsạmđen.
Nhiềumạchmáulitinhưnhữngmạngnhện(spiderangiomata)xuấthiện
trênkhắpcơthể,nhấtlàtrướcngựcvàsaulưng.Khinướcbắtđầuứđọnglại
trongcơthể,bệnhtrởnênnguyngậphơn.Bệnhnhâncóthểtửvongmột
cáchnhanhchóngvàdễdàng.
2.Hậuquả
Nhưđãnóitừđầu,ganđóngvaitròcựckỳquantrọngtrongviệcduytrìsức
khỏecủachúngta.Vìthế,chaigansẽgâytổnthươngchonhiềucơquan
khácnhautrongcơthể.Cáchậuquảdâychuyềnthườnggặpnhấtdochai
gangâyrachocáccơquanvàhệthốngkháccủacơthểcóthểkểranhưsau:
–Hệtiêuhóa
Xuấthuyếtđườngruộtdẫnđếnđicầuphânđen,óiramáu.
Lởloétbaotử,ruộtnonvàruộtgià.


Đaubụng,ănkémngon,buồnnôn,óimửa...Thứcănkhôngđượchấpthụ
vàtiêuhóamộtcáchdễdàng,dẫnđếnthiếudinhdưỡng,giảmtrọnglượng
cơthểrấtnhanh.
Cổtrướng(ascites)
–Hệthầnkinh
Ganthanhlọcvàloạitrừcácchấtđộc,chấtcặnbã,khiganbịchaichất

độckhôngbịđàothảimàtandầnvàotrongmáu.Tếbàonãodođóbịtêliệt,
gâyranhữngtriệuchứngnhưbầnthần,buồnphiền,chánnản,mấtngủ,mau
quên,khôngtậptrungtưtưởngđược,dễcáugắt,thayđổitínhtình...
Mấtkhảnăngđịnhhướng,mấttựchủ,nóinănglảmnhảm,khóhiểu,chân
tayrunlẩybẩy...Khinặnghơn,bệnhnhântrởnênlừđừ,buồnngủ,loạntrí,
rồibấttỉnhvàchết(hepaticencepha¬lopathy).
–Máu
Máutrởnênloãng,chậmđôngđặc,làmchobệnhnhândễxuấthuyếtbao
tửhơn.
–Lálách
Sưnglớn,dễvỡ.
–Thận
Thậngiữmuốivànướcnhiềuhơnbìnhthườngnênngườibịsưngphù.
Nướcứđọngkhắpnơitrongcơthể.
Thậnmỗingàymộtyếu.Khithậnhoàntoànbịhư,bệnhnhânbuộcphải
đượclọcthận.Trườnghợpnàygọilàhộichứnggan-thận(hepatorenal
synd¬rome).
–Nộitiết
Giảmnăngtuyếnsinhdục(hypo¬gonadism).Chấtsteroidgiảmdầngâyra
chứngloãngxương(osteoporosis),chứnghiếmmuộn.Bệnhnhânnamtrở
nênbấtlực–mấtkhảnănghoạtđộngtìnhdục,chântayyếuđuối,bắpthịt
teonhỏlại,vúnởlớnnhưphụnữ(gynecomastia).Bệnhnhânnữthìkinh
nguyệttrởnênthấtthường.


Rốiloạnchứcnăngtuyếngiáp(thyroid).Ganlàcơquanchínhtrongviệc
chuyểnhóacáckíchthíchtố(hormone)củatuyếngiáp,vìthếbệnhnhân
chaigancóthểsẽbịgiảmnăngtuyếngiáp(hypo¬thyroidism)hoặctăng
năngtuyếngiáp(hyperthyroidism).Vìthếbệnhnhâncóthểbắtđầubằng
triệuchứngcủabệnhtuyếngiáplàmviệctháiquárồitừtừchuyểnsangtriệu

chứngcủangườivớituyếngiápkhônghoạtđộngđúngcách,vàngượclại.
Tụytạng(pancreas):60%bệnhnhânchaigansẽkhôngdungnạpđược
chấtđường(glucoseintolerance)vàhơn20%sẽbịtiểuđường(diabetes).Vì
thế,mộtkhiganbịchaithìbệnhtiểuđườngcủangườiviêmgantrởnên
nặnghơn.
–Phổi
Hơithởcómùingọtlờlợnhưtráicây,đôikhigiốngnhưmùirượulên
men.
Nướccóthểứđọngtrongxoangphếmạc(pleuraleffusion)gâyrangộp
thở.Hơnnữa,cácmạchmáutrongphổicũngcóthểbịthayđổilàmsựtrao
đổidưỡngkhítrởnênkhókhăn.Bệnhnhânbịkhóthở.Ápsuấtmáutrong
phổităngdầnđưađếnlớntim.
°°°
Thôngthường,bệnhnhâncũngcóthểbịchảyrấtnhiềumáuquacáctĩnh
mạchtrướngthựcquản(esophagealvarices)bịvỡ.Đểcầmmáu,ngườita
luồnmộtkimnhỏquaốngsoibaotửrồitiêmthuốcvàocáctĩnhmạch
trướngcủathựcquản.Phươngthứccầmmáunày,danhtừykhoagọilà
endoscopicsclerotherapy.
Thayvìtiêmthuốc,ngườitacũngcóthểdùngmộtdụngcụđặcbiệtgắnlên
trênốngsoibaotửđểcộtnhữngtĩnhmạchtrướngnàymàkhôngcầnmổxẻ,
gọilàendoscopicbandingligation.
Trongnhữngtrườnghợpmấtmáuquánhiều,ngườitacóthểdùngcảhai
phươngphápchíchthuốcvàcộtbằngdây.Đểkếtquảcầmmáuđượckhả
quanvàduytrìhiệuquảlâudàihơn,ngườitathườngphảisoibaotửvàtiêm
thuốchoặccộtdâyvàonhữngtĩnhmạchtrướngcủathựcquảntừ6đến7lần
nữatrongvòngnhiềutuầnlễkếtiếp.
Trênlýthuyếtcảhaiphươngphápnàyđềuhiệuquảngangnhau,nhưngnếu
dùngchungvớinhau,kếtquảcầmmáucóthểđượckhảquanhơn.Saukhi

tiêmkhoảng8phânkhối(cc)chấtethanolamine,cáctĩnhmạchthựcquảnsẽ
khôngcònbịchảymáunữa.
3.Xácđịnhvàđiềutrị
Chotớinay,đểxácđịnhtìnhtrạngchaiganthìphươngphápsinhthiếtgan
vẫnlàphươngphápchínhxácvàduynhất.Trongphươngphápnày,ngườita
lấymộtsốtếbàogancủabệnhnhânvàkhảosátdướikínhhiểnviđiệntử.
Tuynhiên,trongsốcáctriệuchứnglâmsàngthìsựhiệndiệncủatĩnhmạch
trướngcóthểđượcxemlàmộtdấuhiệuquantrọngchothấyganđãbịchai.
Ngườitachorằngkhiganbịchai,nhữngtriệuchứngthườngbịgâyrabởi2
lýdochính:
1.Ápsuấttĩnhmạchcửaquácao.
2.Tếbàoganđãbịtổnthươngquánặng,khôngcònhoạtđộngmộtcáchđắc
lực.
Vớicáchnhậnđịnhnày,phươngthứcchữatrịchaiganđãcónhiềuthayđổi
trongnhữngnămgầnđây.
–Tăngápsuấttĩnhmạchcửa(portalhypertension)
Đâylàbiếnchứngthườnggặpvàcũnglànguyhiểmnhấtcủabệnhviêmgan
mạntính.Saukhidinhdưỡngtừthứcăntrongruộtnonvàruộtgiàđượchấp
thụ,chúngsẽđithẳngvàoganquatĩnhmạchcửa(portalvein)củagan.Sau
khiđượctếbàoganchếbiếnthànhnhiềuchấtkhácnhau,chúngsẽtheo
nhữngtĩnhmạchlớnđểquaytrởvềtim,vàtừđóđượcphânphốichotoàn
cơthể.
Tĩnhmạchcửanàycũngnhậnmáutừnhiềucơquankháctronghệthống
tiêuhóanhưtụytạng(pancreas),baotử(stomach),thựcquản(esophagus)
màngtreoruột(mesenterium),ruộtnon(smallintestinne),ruộtgià(colon),
hậumôn(anus)vàlálách(spleen).
Vìthế,khitĩnhmạchcửanàybịbếtắc,nhiềubiếnchứngsẽxẩyra.Mộtvài
thídụđiểnhìnhlàxuấthuyếttừcáctĩnhmạchtrướng,nướcứđọnglạitrong
bụng(cổtrướng),sưnglálách...
°Tĩnhmạchtrướng(varices)

Khibịviêmlâunăm,cácmạchmáucủaganbịnhữngmôxơépchặtlại.Sự
lưuthôngcủamáuquanhữngtĩnhmạchnàytrởnênngàymộtkhókhănhơn.
Ápsuấttĩnhmạchcửadầndầntăngcao.Vìthế,máusẽbịứđọnglạiởnhiều
cơquankhácnhau.
Lúcbấygiờcơthểsẽtìmcáchchuyênchởmáuvềtimquanhữngcon
“đườngvòng”khác.Nhữngđườngvòngnàylànhữngmạchmáuđãđược
tạohìnhtrongthờikỳphôithai(embryonicchannels),khihệthốngtiêuhóa
củathainhichưatíchcựchoạtđộng.Vìnhữngmạchmáu“phụ”nàycóbán
kínhnhỏhơntĩnhmạchcửarấtnhiều,nênchẳngbaolâuchúngsẽ“quátải”
vớisốlượngmáuquánhiều.Cólẽđâylàhậuquảnguyhiểmnhấtkhiápsuất
tĩnhmạchcửabịtăngquácao.
Khiphảichuyênchởmộtsốlượngmáuquánhiềutừbụngvềtim,những
mạchmáunhỏvừanóitrênsẽgiãntoravàdễvỡ.Chúngđượcgọilànhững
mạchtrướng(varices).Quantrọngnhấtlàmạchtrướngthựcquản
(esophagealvarices),mạchtrướngbaotử(gastricvarices)vàmạchtrướng
hậumôn(rectalvarices).Ngườitaướcđoánrằngmỗinămcókhoảng5đến
8%bệnhnhânbịchaigansẽbịtĩnhmạchtrướngthựcquản.Nhưnhững
“quảbomnổchậm”,nhữngmạchtrướngnàycóthểvỡtungvàchảymáubất
cứlúcnào.
Hơnnữa,vìsựtuầnhoànnuôidưỡnghệthốngtiêuhóabịứđọngvàtắt
nghẽn,màngbaotửvàruộtgiàcóthểbịviêmđỏ,loétlởvàchảymáu.Vì
vậy,khôngsớmthìmuộnbệnhnhânchaigancũngsẽbịxuấthuyếtbaotử.
Họcóthểđangsốngmộtcáchrấtbìnhthườngbỗngdưngcảmthấykhóchịu,
bụngđautứcrồióiramáuhoặcđicầuphânđennhưmực.Trongnhững
trườnghợpnày,bệnhnhâncầnphảiđượcđưavàobệnhviệnngaylậptức.
°Cổtrướng(ascites)
Đâylàmộttrongnhữngbiếnchứngthườngxuyênnhấtcủachaigan.Hay
nóicáchkhác,chaigancũnglànguyênnhânsốmộtđưađếncổtrướng.

Trongtrườnghợpnàymộtsốdungdịchbịứđọngvàtíchtụtrongxoang
phúcmạc,làmbụngtrởnêncăngphồng.Khoảnghơn30%bệnhnhânchai
gan,nhấtlàchaigandoviêmgansiêuviC,sẽbịcổtrướngtrongvòng10
năm.
Banđầubệnhnhâncócảmtưởngnhưmìnhđangthayđổi,“pháttướng”,với
bụng“mập”hơnmộtchút.Sauđóquầnáomỗingàymộtchậthơn.Rồibụng
cóthểlớnrấtnhanhvàrấtlớnnhưngườiđangmangthai.Nướccũngcóthể


ứđọngởhaichân.Songsongtheođó,bệnhnhâncòncảmthấyngàymột
mệtmỏihơn,trởnênlườinhác,khôngmuốnhoạtđộng,ngaycảvớinhững
hoạtđộngthiếtyếunhưăn,uống...Lâungàysẽgiảmtrọnglượngcơthể,trở
nênthiếudinhdưỡngmộtcáchtrầmtrọng.Khibụngbịquácăng,bệnhnhân
cảmthấynặngnề,đauđớn,khóthở...
Vớisốnướcứđọngtrongxoangphúcmạc,ruộtnonbịnổi“bồngbềnh”
trongmộtđiềukiện“dichuyểntựdo”,nêncóthểdẫnđếnsaruột(hernia),
hoặcnguyhiểmhơnlàbịtắtruột(hernialincarceration).Khiruộtbịnghẽn,
bụngbỗngdưngđaukhủngkhiếp,vànếukhôngđượccanthiệpkịpthời,
phầnruộtbịxoắncóthểsẽbịthốivàlàmđộc.Bệnhnhâncóthểtửvongmột
cáchdễdàng.
Mộttrongnhữngbiếnchứngkháckhinướcbịứđọngtrongbụnglànhiễm
trùngphúcmạc(bac-terialperitonitis).Đâycũnglàmộtbiếnchứngcóthể
gâynguyhiểmđếntínhmạngnếukhôngđượcpháthiệnkịpthời.Vìthếsự
hiệndiệncủachứngcổtrướngnơibệnhnhânđangbịxuấthuyếtbaotửlà
mộtdấuhiệukhôngtốt.Nhiễmtrùngphúcmạcthườnggâytổnthươnglan
quanhữnghệthốngkhácnhưthận,phổi,tim...
Rútnướctừbụngcủabệnhnhâncổtrướng(paracentesis)làmộtphương
thứcđiềutrịđãđượcsửdụngtừđầuthếkỷthứ18.Trongphươngphápnày,
mộtốngcaosunhỏsẽđượcđưathẳngvàobụngđểrútnướcra.Cáchthức
thựchiệnrấtđơngiảnvớimộtítthuốctêđểtiêmvàodavàmộtvàiống

chíchđặcbiệtđểhútnước.Đểgiảmthiểunhữngbiếnchứnghiếmhoinhư
chảymáuvàthủngruột,vịtríhútnướcthườngđượcấnđịnhtrướcbằngmáy
siêuân(ultrasound).
Thôngthườngsaukhirútnướcra,bệnhnhâncảmthấyrấtdễchịuvàcóthể
thởlạimộtcáchdễdàng.Bụngkhôngcònđautứcnữa.Tuynhiên,phương
phápnàychỉcótínhcáchtạmthờimàthôi.Ngaysauđóbụngsẽsưng
trướngtrởlạimộtcáchnhanhchóng.Vìthế,ngườibịchaigannêntránhăn
quánhiềumuốivàuốngquánhiềunước.
Ngoàixuấthuyếttừnhữngmạchtrướngvànhữngbiếnchứnggâyratừcổ
trướng,bệnhnhânchaigancóthểbị“hànhhạ”bởinhữnghậuquảkhitếbào
ganbịhủyhoạilàmchokhảnănghoạtđộngcủaganhoàntoànbịtêliệt.
–Tếbàoganbịhủyhoại
Khithựchiệnviệcsinhthiếtgan(liverbiopsy),ngườitacóthểnhậndiện


đượcsựtiếntriểncủabệnhviêmganmộtcáchtrựctiếpvàrõràng.Như
chúngtađãbiết,khiganbịviêmmạntính,mộtsốtếbàogansẽbịhủyhoại
dầndần.Nhữngtếbàocònlạihọpthànhtừngnhóm,nằmxenkẽgiữanhững
môxẹochạyngangdọc.Dầndần,cácnhómtếbàonàycũng“chếtdần”,nên
khảnănghoạtđộngcủagansẽngàymộtkémđi.
Khảnăngchếbiếncácchấtquantrọngtrongmáuvàchấtđạmgiảmdần.
Thậmchínướccũngứđọngkhắpnơitrongcơthể.Bệnhnhândễbịcảm
cúmvàcácchứngbệnhkhácvìcơthểgiảmsứcđềkháng.Dothiếuchấtmật
(bile),sựtiêuhóa,hấpthụthứcăn,nhấtlàcácchấtdầumỡ,cũngtrởnênkhó
khănhơn.Vìthếngườibệnhthườngcảmthấyrấtmệtmỏi,khóchịusaumỗi
bữaănvàdầndầntrởnênbiếngăn.Banđầu,ngườibệnhcóthểchỉtránh
nhữngthựcphẩmnhiềudầumỡ,nhưnglâudầnsẽcócảmgiác“sợsệt”trước
mỗibữaăn.
Ngườichaigannhấtthiếtsẽbịthiếudinhdưỡngmộtcáchtrầmtrọng.Điều
nàylàdonơicơthểkhôngcònkhảnănghấpthụdinhdưỡng.Cácloạisinh

tố(vitamin)tantrongmỡnhưsinhtốA,sinhtốD,sinhtốE,sinhtốK...đều
bịthiếuhụtlâudài.Đặcbiệt,khithiếusinhtốK,máutrởnênloãnghơn,và
độđôngmáuthấpnênbệnhnhândễbịchảymáuhơn.
Vìganlàcơquanchínhđểgiảiđộcchocơthể,nênkhigansuyyếu,độctố
sẽtồntạitrongmáuvàgâytổnhạichotấtcảcáctếbào,nhấtlàcáctếbào
não.Ngườibệnhtrởnênkémminhmẫn,trínhớgiảmdần.Cơthểvàhơithở
trởnênnặngmùi.Chấtmậtvàng(bilirubin)tăngdầnnêndavàmắttrởnên
vàng,mặtsạmđen...Mộtcáchtổngquát,bệnhnhâncứmỗingàymộtyếuđi.
4.Kếtluận
Chaiganlàgiaiđoạncuốicùngkhiganđãbịviêmquálâunăm.Ngườibị
chaigantrongnhữnggiaiđoạnđầutiênthườngkhôngcómộttriệuchứng
nàođángkể.Nhưngmộtkhibộcphát,bệnhtrởnêntrầmtrọngmộtcách
nhanhchóng,vàlàmsuysụphầunhưtấtcảnhữngcơquan,hệthốngkhác
trongcơthể.Tuymộtsốthuốcmencóthểdùngtrongviệcchữatrịcho
ngườibệnhchaigan,nhưngbệnhnhânchắcchắnsẽđidầnđếncáichếtmột
cáchtươngđốinhanhchóngnếunhưkhôngđượcghépgan(liver
transplantation).
Tuynhiên,ghépganlàmộtphươngpháprấttốnkémvàkhôngphảilúcnào
cũngcóthểthựchiệnđược.Ngườichoganthìít,ngườinhậnganthìnhiều,
nênkhôngphảiaicũngcómaymắnđượcnhậngancủangườikhácchomột


cáchkịpthời.Vìthế,đasốbệnhnhândùcóđủđiềukiệnđểxinđượcghép
gancũngvẫnphảichờđợikhálâu.Vàthờigianchờđợinàyđôikhilàmcho
việcthựchiệnghépgantrởnênquámuộn.