Tình hình điều trị ung thư thanh quản tại Bệnh viện Chợ Rẫy từ 1999-2009

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010

Nghiên cứu Y học

TÌNH HÌNH ĐIỀU TRỊ UNG THƯ THANH QUẢN
TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY TỪ 1999-2009
Trần Anh Bích*, Trần Minh Trường*
TÓM TẮT
Mục tiêu: Tình hình ñiều trị ung thư thanh quản và phục hồi phát âm tại khoa Tai Mũi Họng bệnh viện
Chợ Rẫy từ năm 1999 ñến năm 2009.
Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu hồi cứu mô tả hàng loạt trường hợp, tiến hành tại khoa Tai Mũi
Họng Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 01/1999 ñến tháng 12/2009, có 421 trường thỏa tiêu chuẩn và ñược tiến hành
phẫu thuật cắt thanh quản.
Kết quả: Phẫu thuật cắt thanh quản toàn phần 82%, cắt bán phần 13.7%, cắt thanh quản trên bệnh nhân
ñã xạ trị là 3.3%, 3 trường hợp cắt toàn bộ hạ họng thanh quản và thực quản có tái tạo bằng dạ dày. Phẫu thuật
cắt thanh quản toàn phần và bán phần trên bệnh nhân ñã ñược ñiều trị xạ trị bằng máy gia tốc cho thấy không
có trường hợp nào tử vong hay có biến chứng trong khi phẫu thuật, các trường hợp vẫn sống (sau 2-3 năm).
Trong 3 bệnh nhân ung thư thanh quản hạ họng xâm lấn miệng thực quản ñược phẫu thuật thì 1 bệnh nhân sống
ñược 1.5 năm, 2 người hiện nay vẫn khoẻ mạnh. Việc phục hồi phát âm sau cắt thanh quản toàn phần bằng dụng
cụ giúp phát âm, nhất là ống giúp phát âm tự chế giúp bệnh nhân có thể trở về sinh hoạt hàng ngày.
Kết luận: Tại bệnh viện Chợ Rẫy các biện pháp ñiều trị ung thư thanh quản và phục hồi phát âm ñã ñược
thực hiện và kết quả thu nhận ñược là ñáng khích lệ.
Từ khóa: ung thư thanh môn, cắt thanh quản toàn phần, cắt thanh quản bán phần, cắt thanh quản trên
bệnh nhân ñã xạ trị, cắt thanh quản hạ họng toàn phần và thực quản có tái tạo, dụng cụ giúp phát âm, ống giúp
phát âm.

ABSTRACT
EVALUATING THE RESULTS OF LARYNX CANCER TREATMENT IN CHO RAY
HOSPITAL FROM 1999-2009
Tran Anh Bich, Tran Minh Truong
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 - 2010: 300 - 304

Purpose: To evaluate the treatment results of larynx cancer and voice prosthesis for voice rehabilitation
following total laryngectomy in Cho Ray Hospital from 1999 to 2009.
Methods: Treatment results of 421 cases of glottic cancer operated laryngectomy were reviewed for the
years 1999 – 2009 at the ENT department of Cho Ray hospital.
Results: 345 cases (82%) were administered using total laryngectomy, 58 cases (13.7%) were managed
partial laryngectomy. The rate of laryngectomy after radiotherapy and total pharyngo–laryngectomy and
esophagectomy with reconstruction were 3.3% and 1%, respectively. The treatment results of total and partial
laryngectomy cases after radiation therapy by accelerator for cancer of the larynx showed that no complication
during the surgery, 1 patient died after two months by reccurence, others survive. There were 3 cases of
hypopharyngeal cancer with cervical esophageal invasion operated, 1 patient died after 1.5 year, others survive.
Voice rehabilitation following total laryngectomy by voice prosthesis have been shown to provide good voice
and speech results which help patients to return daily activity.
Conclusion: For 10 years, many techniques of laryngectomy have been put into practice. The treatment
goal for glottic cancer is not only cure of the disease, but also improvement quality of life such as the
preservation or reconstruction of voice and the ability to swallow.
Key words: Larynx cancer, total laryngectomy, partial laryngectomy, total pharyngo–laryngectomy and
esophagectomy with reconstruction, laryngectomy after radiotherapy, voice prosthesis, voice rehabilitation.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư thanh quản chiếm 25% trong ung thư ñầu cổ, chiếm 1% trong các ung thư, tương ứng ñứng thứ 11
trong các loại ung thư và ñứng hàng ñầu trong ung thư ñầu mặt cổ thường gặp ở nam giới. Mỗi năm ở Mỹ có
*Khoa Tai Mũi Họng, Bệnh viện Chợ Rẫy
Tác giả liên hệ: BS CKI Trần Anh Bích,

ĐT: 0913954972, Email:

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010

300

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010

Nghiên cứu Y học

khoảng 12,000, ở Anh có khoảng 2,300 bệnh nhân bị ung thư thanh quản ñược phát hiện và khoảng 100,000
bệnh nhân ung thư thanh quản tử vong trên thế giới hằng năm(1). Tỷ lệ sống 5 năm của ung thư giai ñoạn sớm I,
II là rất cao tương ứng 95% và 85 – 90%. Trong khi ñó ung thư thanh quản phát hiện muộn (T3, T4) tỷ lệ sống 5
năm thấp hơn nhiều so với giai ñoạn sớm(5,14).
Cùng với sự phát triển không ngừng của các kỹ thuật y học như trang thiết bị phẫu thuật, kỹ thuật xạ trị hiện
ñại nên kết quả ñạt ñược trong việc ñiều trị ung thư thsanh quản trong những năm gần ñây không chỉ là ñiều trị
bệnh kéo dài thời gian của cuộc sống của người bệnh mà còn phục hồi chức năng giúp người bệnh sớm tái nhập
cuộc sống bình thường trong xã hội cũng như nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ung thư thanh quản.
Khoa Tai Mũi Họng bệnh viện Chợ Rẫy là một trong những Trung tâm ñiều trị ung thu thanh quản ở phía
Nam ñã áp dụng nhiều kỹ thuật, phẫu thuật mới trong ñiều trị ung thư thanh quản ñặc biệt trong những năm gần
ñây, chính vì vậy chúng tôi thực hiện ñề tài tổng kết tình hình ñiều trị ung thư thanh quản và phục hồi phát âm tại
khoa Tai Mũi Họng bệnh viện Chợ Rẫy trong 10 năm từ năm 1999 ñến 2009.
ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU
Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân ung thư thanh quản có chỉ ñịnh phẫu thuật cắt thanh quản toàn phần hay bán phần và ñã ñược
ñiều trị phẫu thuật tại Khoa Tai Mũi Họng bệnh viện Chợ Rẫy.
Được phục hồi phát âm bằng máy hay ống giúp phát âm.
Thời gian trong khoảng từ 1999 – 2009.
Phương pháp nghiên cứu
Hồi cứu, mô tả hàng loạt trường hợp
Thông tin bệnh nhân ñược thu thập qua hồ sơ bệnh án của bệnh nhân ñược ñiều trị tại khoa Tai Mũi Họng
bệnh viện Chợ Rẫy từ năm 1999 ñến 2009.
Những bệnh nhân ñược chẩn ñoán ung thư thanh quản, phân giai ñoạn theo TNM
Thông tin thu thập bao gồm:
Các kỹ thuật cắt thanh quản
Các kiểu cắt thanh quản bán phần

Cắt thanh quản toàn phần
Cắt thanh quản toàn phần sau xạ trị
Cắt thanh quản hạ họng toàn phần và thực quản có tái tạo bằng dạ dày hay ruột
Phục hồi phát âm ở những bệnh nhân ñã cắt thanh quản toàn phần.
KẾT QUẢ
Tuổi và giới tính
Bảng 1: Tuổi và giới tính
Giới
Tuổi
Nam
Nữ
Tổng
< 40
10
2
12
40–60
263
7
270
> 60
134
5
139
Tổng
407
14
421
Tổng số bệnh nhân nghiên cứu là 421 trường hợp, trong ñó nam là 407, chiếm 96%, nữ là 14 trường hợp
chiếm 4%. Tuổi nhỏ nhất 23, lớn nhất 89, tuổi trung bình 51.

Phân giai ñoạn theo TNM (UICC)
Bảng 2: Kết quả phân giai ñoạn theo TNM(16)
T1

T2

T3

T4

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010

301


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010
N0
N1
N2

36
0
0

24
4
0

144
62

17

Nghiên cứu Y học

72
42
20

Chủ yếu bệnh nhân ung thư thanh quản ñược phát hiện ở giai ñoạn muộn chiếm 86%.
Các kỹ thuật ñược áp dụng trong phẫu thuật ñiều trị ung thư thanh quản
Bảng 3: Các kỹ thuật ñược áp dụng trong cắt thanh quản
Phẫu thuật
Số lượng
Bán phần
58
Toàn phần
345
Cắt thanh quản/xạ trị
15
Cắt thanh quản hạ họng toàn phần và thực
3
quản có tái tạo
Tổng
421
Kỹ thuật ñược áp dụng nhiều nhất là cắt thanh quản toàn phần kèm nạo vét hạch cổ kết hợp xạ trị, chiếm
82%.
Bảng 4: Các kỹ thuật ñược áp dụng trong cắt thanh quản bán phần(12,11)
Cắt thanh quản bán phần
Trán trước (Tucker)
Theo chiều dọc có tái tạo vạt cơ dưới móng

Theo chiều ngang kiểu Caléaro-Teatini
CHEP và CHP
Cắt dây thanh
Tổng

Số lượng
8
27
2
5
18
60

Trong các kỹ thuật cắt thanh quản bán phần thì cắt bán phần theo chiều dọc có tái tạo vạt cơ dưới móng
ñược áp dụng nhiều, chiếm 45%.
Bảng 5: Các kỹ thuật ñược áp dụng trong cắt thanh quản/bệnh nhân xạ trị(19)
Cắt thanh quản/xạ trị
Số lượng
Bán phần
2
Toàn phần
13
Tổng
15
Cắt thanh quản toàn phần sau xạ trị chiếm phần lớn 87%.
Phục hồi phát âm trên bệnh nhân phẫu thuật cắt thanh quản toàn phần
Bảng 6: Các trường hợp sử dụng dụng cụ phát âm(18)
Dụng cụ giúp phát âm
Số lượng
Ống giúp phát âm tự tạo (Voice prosthesis)

112
Thanh quản ñiện tử hiệu Nu-vois
20
Ống giúp phát âm tự tạo sử dụng chủ yếu cho bệnh nhân phục hồi phát âm sau cắt thanh quản toàn phần,
chiếm 85%.
Bảng 7: Nhận xét chung về dụng cụ phát âm(18)
thanh quản ñiện tử Ống giúp phát âm
Dụng cụ
Tốn tiền máy và pin, Sử dụng nguồn hơi
phụ thuộc và máy phổi nên phù hợp
với sinh lý phát âm
Thời gian tập
Trong 4 – 8 giờ Vài giờ vài ngày

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010

302


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010
Yếu tố hạn chế
phát âm

Nghiên cứu Y học

Xạ trị, tình trạng Lỗ mở khí quản, cơ
viêm nhiễm vùng
siết họng
cổ…
Không cần thông

Phải thông

Thông khí thực
quản
Thời gian sử
Tùy thuộc chất
1 tuần 36 tháng,
lượng máy, cách sử hư hỏng do nấm, do
dụng
dụng của bệnh nhân
sử dụng …
Giá thành
Cao
Phù hợp
Cách sử dụng
Dễ dàng
Dễ dàng
BÀN LUẬN
Phần lớn các trường hợp ung thư thanh quản tập trung ở nam giới trong ñộ tuổi lao ñộng từ 40–60, bệnh
nhân ung thư thanh quản ñược phát hiện ở giai ñoạn muộn chiếm 86%, do ñó cần phải phát hiện sớm và có
phương pháp ñiều trị thích hợp ñể có thể ñiều trị lành bệnh và giúp người bệnh sớm trở về cuộc sống sinh hoạt
bình thường.
Trong bài nghiên cứu này chúng tôi xin ñề cập ñến các kỹ thuật và phẫu thuật mới mà chúng tôi ñã áp dụng
trong khoảng thời gian gần ñây cũng như những kết quả ñánh giá bước ñầu hiệu quả của phẫu thuật cũng như
phục hồi phát âm trong phẫu thuật cắt thanh quản
Trong 10 năm qua chúng tôi ñã áp dụng nhiều kỹ thuật cắt thanh quản bán phần, trong ñó cắt bán phần
theo chiều dọc có tái tạo vạt cơ dưới móng ñược áp dụng nhiều(3,10,13). Về chức năng tất cả các trường hợp
ñều thở ñược tốt qua ñường tự nhiên, thời gian trung bình rút ống mở khí quản 2 – 15 ngày. Thời gian rút
ống nuôi ăn trung bình 2 – 30 ngày. Chức năng phát âm ñược ñánh giá theo thang ñiểm Couraud(7), ña số là
khá tốt trong từng nhóm kỹ thuật. Phẫu thuật cắt dây thanh thường nhẹ nhàng và ñể lại ít tổn thương về

chức năng, trong khi ñó CHP gây nhiều thay ñổi về cấu trúc thanh quản gây chậm phục hồi chức năng thở,
nuốt và phát âm(12,6,20).
Hiện nay, khoa Ung Bướu bệnh viện Chợ Rẫy ñang sử dụng máy xạ trị gia tốc là một trong những máy xạ
trị ñiều trị ung thư thuộc thế hệ mới trên thế giới trong ñiều trị ung thư thanh quản và kết quả rất khả quan.Tuy
nhiên, trong trường hợp nếu ung thư vẫn còn tồn tại hay tái phát sau khi ñợt xạ ñủ liều thì chỉ ñịnh phẫu thuật là
một cứu cánh. Việc phẫu thuật sau xạ trị có nhiều nguy cơ và tai biến như chậm lành vết thương, dễ chảy máu do
tổn thương các mạch máu lớn hay dò họng khó lành gây suy kiệt và bệnh nhân có thể tử vong. Tuy nhiên, xạ trị
trước phẫu thuật lại có ñiểm thuận lợi tiết kiệm ñược mô lành (niêm mạc). Khi chúng tôi cắt thanh quản trên
những bệnh nhân ñã xạ trị bằng máy gia tốc nhận thấy mô lành ít bị tổn thương hơn, ít dính, các mạch máu và
mô rất mềm mại, khi cắt thanh quản toàn phần và nạo hạch chức năng 2 bên thấy hình ảnh mô, vạt da, mô mềm
khu vực máng cảnh vẫn mềm mại tốt trong khi mô xung quanh thanh quản có xu hướng dễ chảy máu và phải ñốt
cầm máu kỹ, ñặc biệt phải cột chỉ cầm máu ñối với những mạch máu có kích thước tương ñối lớn. Sang thương
trên thanh quản hình dạng u sùi, hoại tử, trong khi vùng mô lành xung quanh chỉ ở mức ñộ viêm nhẹ, ñiều này
cho chúng tôi nhận xét nếu xạ trị bằng máy gia tốc có tính khu trú cao. Trong quá trình theo dõi chúng tôi nhận
xét thấy có 4 ca sau xạ khối u vẫn tồn tại nhưng có thu hẹp kích thước so với trước xạ và phẫu thuật vẫn ñảm bảo
lấy ñược hết bệnh tích(19,8,9,15).
Trong những trường hợp khối u thanh quản hạ họng lan rộng xâm lấn vào miệng thực quản chúng tôi phẫu
thuật phối hợp với khoa Ngoại Tổng Quát cắt thanh quản hạ họng kết hợp nạo vét hạch cổ và cắt thực quản có tái
tạo, dạ dày hay ruột (ñại tràng hoặc ruột non) thường ñược dùng ñể kéo nối lên họng thay cho thực quản. Đây là
một phẫu thuật lớn có liên quan của nhiều chuyên khoa và nguy cơ tai biến trong cũng như sau phẫu thuật cao.
Thế nhưng ñây là một phẫu thuật mang tính nâng ñỡ giúp bệnh nhân giảm ñau ñớn vì khối u, ñồng thời giúp họ
có sức khỏe ñể có thể tiếp tục ñiều trị bổ sung như xạ trị hoặc hoá trị. Trong 3 bệnh nhân ung thư thanh quản hạ
họng xâm lấn miệng thực quản ñược phẫu thuật thì 1 bệnh nhân sống ñược 1.5 năm, 2 người hiện nay vẫn khoẻ
mạnh, vẫn trong thời gian theo dõi(17,2).
Phục hồi phát âm cho bệnh nhân sau cắt thanh quản toàn phần là rất cần thiết, giúp tái hòa nhập vào
cuộc sống xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống. Vì ñiều kiện ở Việt Nam chưa có những trường chuyên
dạy phát âm bằng thực quản nên 2 phương pháp phổ biến giúp phục hồi phát âm cho bệnh nhân là dùng
thanh quản ñiện tử và ống giúp phát âm. Trong thời gian 10 năm qua tại khoa Tai Mũi Họng bệnh viện Chợ
Rẫy chúng tôi ñã sử dụng ống giúp phát âm tự chế tạo giúp phục hồi phát âm cho trên 110 bệnh nhân. Thực
tế cho thấy kết quả sử dụng rất tốt và nhiều người bệnh trong số này ñã có thể trở lại với cuộc sống sinh

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010

303


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010

Nghiên cứu Y học

hoạt và lao ñộng hàng ngày. Việc ñưa vào hướng dẫn và sử dụng ống giúp phát âm cũng như máy phát âm
mang tính nhân bản sâu sắc. Tùy thuộc vào khả năng kinh tế, trình ñộ hiểu biết, nghề nghiệp, nhu cầu…
của người bệnh sẽ có cách chọn lựa phương pháp phù hợp. Thầy thuốc cần giải thích cẩn thận về từng cách
riêng biệt ñể giúp bệnh nhân dễ dàng chấp nhận những phương án ñiều trị(18,4).
KẾT LUẬN
Phẫu thuật cắt thanh quản do ung thư là một phẫu thuật thường qui và ñược thực hiện khá phổ biến tại các
trung tâm y tế cũng như các bệnh viện lớn của Việt Nam hiện nay, góp phần ñáng kể trong việc ñiều trị và cải
thiện ñời sống cho người bệnh cho dù là căn bệnh nan y nhất: Ung thư !
Bệnh viện Chợ Rẫy là một trung tâm y tế lớn ñã thực hiện nhiều kỹ thuật phẫu thuật ñiều trị ung thư thanh
quản trong thời gian qua, nhiều kỹ thuật mới ñã ñược áp dụng và kết quả cho thấy là rất khả quan, có thể áp dụng
rộng rãi tại nhiều cơ sở y tế khác như phẫu thuật cắt thanh quản trên cơ ñịa bệnh nhân xạ trị, các kỹ thuật cắt
thanh quản bán phần giúp bảo vệ chức năng phát âm cho người bệnh.
Một số kỹ thuật khác như cắt thanh quản hạ họng có tái tạo bằng dạ dày hay ruột cần ñược tiếp tục nghiên
cứu và cải thiện về kỹ thuật cũng như có thời gian theo dõi lâu hơn ñể có thể ñánh giá hiệu quả về mặt lâu dài.
Việc bảo tồn và phục hồi chức năng phát âm cho người bệnh rất cần ñược quan tâm và thực hiện càng sớm
càng tốt nhằm tạo ñiều kiện tốt nhất cho người bệnh tái hoà nhập trong cuộc sống xã hội.
Vấn ñề thời gian sống của người bệnh cũng là vấn ñề ñược chúng tôi quan tâm và ñánh giá trong những
công trình nghiên cứu tiếp theo.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

Anastasios G. Hantzakos. Treatment Options for Laryngeal and Hypopharyngeal Cancer. Surgery Larynx and Trachea. Marc Remacle
and Hans Edmund Eckel Editors, 9/2009: 183–195
Bailey BJ. Hypopharynx cancer. Head and Neck Surgery. Lippincott and Raven Publisher (1998): 1673–1691
Bailey BJ. Vertical Partial Laryngectomy. Atlas of Head & Neck Surgery–Otolaryngology. 2nd Edition. Lippincott, Williams &
Wilkins, 2001: 184-187.
Blom. ED; Singer, M.I; Hamarker, R. Rehabilitation of the Patient following Total Laryngectomy. Head and Neck Surgery. January,
February 1991: 5–15.
Byron J. Bailey, Frederick S. Rosen. Conservation Laryngeal Surgery. UTMB Dept of Otolaryngology. 2008
Calearo CV, Teatini G. Horizontal glottectomy. The Laryngoscope 88: 1978, 1529–1535
Conraud C., Moreau P. Etude de la voix après laryngectomie partielle. Revue de Laryngologie, 1994, 115: 277–282

Cumming CW. Radioterapy of the Larynx and Hypopharynx. Otolaryngology–Head and neck Surgery. Mosby publisher (2003): 118–
125.
De Santo LW, Lillie J, Devine K. Surgical salvage after radiation of laryngeal cancer. Laryngoscope 86, 1976: 649–657
Dursun G, Bagis O. Laryngeal reconstruction by plasticma myfacial flap after vertical partial laryngectomy. Head and Neck 2005;
762–70
K. Schwager, F. Hoppe, R. Hagen, F. X. Brunner. Free-Flap reconstruction for laryngeal preservation after partial laryngectomy in
patients with extended tumors of the oropharynx and hypopharynx. Eur Arch Otorhinolaryngol (1999) 256: 280–282
Lê Hành, Trần Minh Trường. Cắt thanh quản bán phần có tái tạo tại bệnh viện Chợ Rẫy. Tạp chí Y học TP.HCM, Tập 6, Phụ bản số 3,
2002.
Lore’ & Medina. The Larynx. An Atlas of Head and Neck Surgery 4th, 2005: 1069–1170
Russell W. Hinerman, William M. Mendenhall, Robert J. Amdur, Douglas B. Villaret, K. Thomas Robbins. Early Laryngeal Cancer.
Current Treatment Options in Oncology, 2002, 3:3–9
Spector JG, Sessions DG, Chao KS, et al. Management of stage II (T2N0M0) glottic carcinoma by radiotherapy and conservation
surgery. Head Neck 1999, 21:116–123.
Trần Minh Trường, Nguyễn Kim Thảo, Võ Thị Em. Chăm sóc bệnh nhân sau mổ cắt bỏ thanh quản toàn phần do ung thư. Tạp chí Y
học TP.HCM, Tập 13, Phụ bản số 1, 2009.
Trần Minh Trường, Nguyễn Minh Hải. Cắt thanh quản có tái tạo trong bệnh lý ung thư họng thanh quản xâm lấn và sẹo hẹp thực quản
do hóa chất. Y học lâm sàng, Số 30, 7/2008.
Trần Minh Trường. Nghiên cứu phụ hồi phát âm bằng ống giúp phát âm tự chế tạo và thanh quản ñiện tử. Tạp chí Y học Việt Nam, Số
2, 7/2008.
Trần Minh Trường. Phẫu thuật cắt thanh quản trên bệnh nhân ñã ñiều trị xạ trị. Tạp chí Y học TP.HCM. 2005
Tucker HM, Wood BJ, Levine H. Glottic reconstruction after near total laryngectomy. Laryngoscope 89: 609–617; 1979.

Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010

304