Nhận xét bước đầu về tình hình mang gen thalassemia ở huyện Minh Hóa, Quảng Bình

oặc trẻ lớn lên với thể chất và
tinh thần kém phát triển, làm ảnh hưởng đến
học tập, lao động và cống hiến cho gia đình
cũng như xã hội.
Qua quá trình theo dõi và điều trị bệnh lý
này tại Bệnh viện Trung ương Huế, chúng tôi
nhận thấy bệnh nhân chiếm tỷ lệ cao thuộc
huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình, mặc dù đây
là một huyện miền núi tiếp giáp với Hà Tĩnh,
phương tiện đến Huế rất khó khăn. Vì vậy, rất
cần đánh giá được tình hình bệnh lý này và tần
suất người mang gen trong cộng đồng dân cư ở
đây. Chúng tôi thực hiện đề tài với mục tiêu
“Bước đầu tìm hiểu thực trạng mang gen bệnh
thalassemia ở huyện Minh Hóa, Quảng Bình”,
nhằm mục đích: Đề xuất hướng điều tra trên
diện rộng và hướng dự phòng thích hợp cho
cộng đồng dân cư ở đây.

ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng
Gồm 130 người khỏe mạnh, tuổi từ 19-35 của
12 xã thuộc huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình
đến tham gia hiến máu tình nguyện.
Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu:
- 92 nam và 38 nữ, dân tộc Kinh.
- Đủ tiêu chuẩn để hiến máu.
- Tình hình hôn nhân:
Tình hình hôn nhân
Chưa có gia đình
Chưa có con

Có 1 con
Có 2 - 4 con

328

Số người
71
25
24
10

Tỷ lệ %
54,6%
19,2%
18,5%
7,7%

Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Các bước nghiên cứu
Các xét nghiệm được thực hiện cùng lúc:
- Chỉ số hồng cầu: Hb, MCV, MCH (CTM
trên máy Sysmex 800i của Nhật Bản).
Thuốc
thử
DCIP
(dichlorophenolindophenol: sản xuất từ Thái
Lan).
- Sức bền thẩm thấu hồng cầu (OF: osmotic

fragility) 0,34% (sản xuất từ Thái Lan).
- Phân tích thành phần Hb (máy điện di
Sebia của Pháp).
Trường hợp điện di huyết sắc tố bình
thường, MCH < 27 pg và/hoặc MCV < 80 fl
và/hoặc OF 0,34% (+), tiến hành thêm các xét
nghiệm:
- Định lượng ferritin huyết thanh (máy
Cobas e 601 của Pháp).
- Nhuộm tiêu bản bằng xanh Crésyl → Phát
hiện thể Heins.
→ Để xác định khả năng mang gen α
thalassemia.
Trường hợp mang gen HbE hoặc mang gen
β thalassemia: làm thêm OF 0,35% (tự pha chế)
→ Để so sánh độ nhạy của OF 0,35% (pha chế)
và OF (Thái Lan).

Xử lý số liệu
Theo phương pháp thống kê y học.

KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
Đặc điểm điện di huyết sắc tố
Đặc điểm điện di
Số người
Hb

Tỷ lệ

HbE (AE)

11

8,5%

HbA2 tăng (+/HbF)

14

10,8%

Hb bình thường
Hb khác

105
0

80,7%
0

Tổng cộng

130

100%

Giá trị trung
bình
HbE: 28,8 ±
2,3%

HbA2: 5,2 ±
0,4% HbF: 0,9 ±
0,8%
HbA2: 2,4 ±
0,3%

Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011
Kết quả cho thấy: Bệnh lý HbE thể nhẹ
chiếm 8,5%. Lượng HbE từ 27,6% đến 30,1%, có
một trường hợp HbE là 16%. Chưa tìm thấy
những Hb bất thường khác như HbD... Theo
Supan, những trường hợp HbE < 25%, cần quan
tâm đến sự phối hợp của HbE với các dạng của
α thalassemia như dị hợp tử kép HbE/HbPS,
hoặc HbE/αo thalassemia...(7). Chúng tôi chưa
thực hiện được sinh học phân tử, nhuộm thể
Heins (-) nên hiện tại chưa có kết luận gì thêm
đối với trường hợp này.
β thalassemia thể nhẹ chiếm 10,8%. Dân tộc
Kinh ở miền Nam Việt Nam có tần suất β
thalassemia thể nhẹ 1,62% và HbE thể nhẹ là
3,36%(9). Tần suất mang gen không chỉ khác
nhau về dân tộc mà còn khác nhau theo các
vùng địa lý. Vùng miền núi này người Kinh có
tần suất mang gen khá cao.
Điện di Hb bình thường chiếm 80,7%, tuy
nhiên khả năng mang gen α thalassemia vẫn

chưa loại trừ. Thực tế cho thấy, bệnh viện chúng
tôi đã có điều trị những bệnh nhân α
thalassemia-HbH, AEBart’s disease sống ở vùng
này. Vì vậy tần suất mang gen α thalassemia ở
vùng này cũng rất cần được quan tâm.

Đặc điểm MCH, MCV, DCIP và OF (Thái
Lan) với thành phần Hb
Thành phần Hb
Chỉ số huyết học
OF (+)
DCIP(+)
MCH < 27
pg (và/hoặc)
MCV<80 fl

HbE
(AE)

HbA2 Điện di
tăng (+/- Hb bình
HbF) thường

9
(81,8%)

OF (-)
14
19
(100%) (18,1%)

OF (+)
DCIP (-)
OF (-)

2
MCV ≥ 27 DCIP(+) OF (-) (18,2%)
pg và MCV
≥ 80fl
DCIP (-) OF (-)
Tổng cộng (n = 130)

11

86
(81,9%)
14

105

Kết quả của chúng tôi cho thấy:
HbE thể nhẹ: 81,8% trường hợp có MCH < 27
pg, MCV < 80 fl, DCIP (+) và OF (+). 18,2% (2
trường hợp) chỉ có DCIP (+), còn MCV là 86,9 fl

Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học

Nghiên cứu Y học

và 81,4 fl và MCH tương ứng là 28,7 pg và 27,4

pg, OF (-). Theo Goonnapa, thuốc thử DCIP có độ
nhạy và độ đặc hiệu đối với HbE thể nhẹ tương
ứng 100% và 98,7%, giá trị dự đoán (+) và (-)
tương ứng 98,6% và 100%, vì vậy trường hợp (+)
giả và (-) giả là rất hiếm. OF (-) trong 38/147
(25,9%) trường hợp HbE thể nhẹ(6). Kết quả của
chúng tôi cũng tương tự, chưa thấy DCIP (-) giả
và (+) giả và OF (-) 18,2% trong các đối tượng
HbE thể nhẹ.
Protocol sàng lọc thalassemia để tư vấn di
truyền và chẩn đoán trước sinh thường dựa vào
chỉ số hồng cầu đếm trên máy đếm tế bào máu
tự động. Những đối tượng có giá trị cut-off
MCV < 80 fl và MCH < 27 pg thường được thăm
dò hơn nữa về điện di Hb, HPLC hoặc phân tích
DNA. Protocol này đã phát hiện hiệu quả phần
lớn trường hợp mang gen αo thalassemia, β
thalassemia và HbE(3,5). Tuy nhiên, một số
trường hợp HbE thể nhẹ, α+ thalassemia, HbSC...
có thể bị bỏ sót ở giá trị cut-off này(6,8).
β thalassemia thể nhẹ: 100% có OF (+), MCV
< 80 fl và MCH < 27 pg. Thool và cộng sự đã thành
công khi sử dụng OF 0,36% để sàng lọc β
thalassemia tại Ấn độ(10). Xét nghiệm OF thường
được dùng sàng lọc mang gen αo thalassemia
hoặc β thalassemia(1,6,8). Có 14/149 (9,4%) trường
hợp (+) giả với OF 0,34% (Thái Lan), tuy nhiên
đã tránh được các trường hợp (-) giả đối với β
thalassemia thể nhẹ(6).
Điện di Hb bình thường: 105 trường hợp.

18,1% (19 trường hợp) MCV < 80fl, MCH < 27 pg
và OF (+) → Khả năng mang gen αo thalassemia
và α+ thalassemia chưa được loại trừ. Cần khẳng
định bằng sinh học phân tử. Nghiên cứu của
Goonnapa cho thấy: α+ thalassemia có OF (-) hoặc
(+), chỉ số hồng cầu cũng có thể bình thường.
Tuy nhiên, α+ thalassemia không phải là mục
tiêu của sàng lọc(6). Vì vậy, 81,9% trường hợp
trong nghiên cứu của chúng tôi có MCV ≥ 27 pg
và MCV ≥ 80 fl và OF (-) → Không mắc bệnh lý
Hb hoặc thể thalassemia không có ý nghĩa lâm
sàng như α+ thalassemia và/hoặc αcs thalassemia.

329


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011

Tóm lại, chúng tôi nhận thấy rằng: Điều tra
trên diện rộng trong cộng đồng dân cư ở đây rất
cần có sự phối hợp của DCIP với OF hoặc/và chỉ
số hồng cầu. Goonnapa khuyên rằng: sàng lọc
thalassemia ở những nơi tần suất HbE cao nên
sử dụng DCIP - Chỉ số hồng cầu hoặc DCIP OF. Sàng lọc với DCIP - OF có giá thành thấp,
sử dụng được ở những tuyến y tế cơ sở, độ nhạy
100% nhưng dương tính giả cao (độ đặc hiệu
69,8%) cho cả 3 nhóm mang gen có ý nghĩa lâm
sàng αo thalassemia, β thalassemia và HbE, giá

trị dự đoán (+) 77,2% và giá trị dự đoán (-)
100%(6).

Đặc điểm HbE (AE) và HbA2 tăng (+/HbF) với OF 0, 35% (tự pha) và 0, 34%
(Thái Lan)
HbA2 tăng (+/- HbF)
(n = 14)
Số người
%
Số người
%
OF 0,35% (+)
5
45,5%
8
57,1%
OF Thái Lan (+)
9
81,8%
14
100%
Đặc điểm Hb

HbE (AE) (n = 11)

Kết quả của chúng tôi cho thấy: OF Thái Lan
(+) 100% đối với β thalassemia và (+) 81,8% đối
với HbE thể nhẹ, 2 trường hợp có MCV và MCH
trong giới hạn bình thường thì OF (-). OF 0,35%
(+) 57,1% và 45,5% tương ứng đối với β

thalassemia và HbE thể nhẹ. Theo Vũ Bích Vân,
43,6% trường hợp mang gen β thalassemia có
OF 0,35% (+)(4). Mặc dù nồng độ 0,35% nhưng
thuốc thử tự pha chế không nhạy bằng OF Thái
Lan, vậy cần quan tâm đến đệm pha trong thuốc
thử này? Chúng tôi còn tiếp tục nghiên cứu
thêm về vấn đề này.

Đặc điểm ferritin huyết thanh và thể Heins
ở 19 trường hợp có thành phần Hb bình
thường, MCH < 27 pg và/hoặc MCV < 80 fl
và/hoặc OF Thái Lan (+)
Đặc điểm
Thể Heins (+)
Thể Heins (-)

330

Ferritin (bt) + OF (+)
Ferritin (giảm) + OF (+)
Ferritin (bt) + OF (+)
Ferritin (giảm) + OF (+)
Tổng cộng

Số người

Kết quả cho thấy: 10 trường hợp có thể
Heins (+), ferritin bình thường và OF Thái Lan
(+) → Khả năng mang gen α thalassemia. Có 8
trường hợp có thể Heins (-), ferritin bình thường

và OF Thái Lan (+) → Có thể mang gen α
thalassemia. Theo Kanokwan, 6,2% (21/341) phụ
nữ mang thai dưới 20 tuần không thiếu máu có
kết hợp thalassemia và thiếu sắt(8). Vậy, tốt nhất
cần phải thực hiện sinh học phân tử cả 19
trường hợp này để có kết luận, chưa loại trừ các
trường hợp ferritin giảm là không mang gen.

KẾT LUẬN
Nghiên cứu 130 người Kinh khỏe mạnh từ
12 xã của huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình
tham gia hiến máu tình nguyện, chúng tôi nhận
thấy: HbE thể nhẹ chiếm 8,5%, β thalassemia thể
nhẹ chiếm 10,8%. Ngoài ra, 10 trường hợp có
khả năng mang gen α thalassemia (7,7%) và 8
trường hợp có thể mang gen α thalassemia
(6,2%). Tần suất người Kinh mang gen
thalassemia vùng miền núi này chiếm tỷ lệ khá
cao.

KIẾN NGHỊ
Tần xuất thalassemia khá cao ở vùng miền
núi này. Vì vậy, rất cần điều tra trên diện rộng
trong cộng đồng dân cư ở đây và cần sớm triển
khai các biện pháp phòng bệnh.
Cần có protocol sàng lọc phù hợp để giảm
bỏ sót một số trường hợp HbE thể nhẹ ở những
vùng có tần suất cao mang gen HbE.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

2.

3.

10
0
8
1
19

4.

5.

Cao A, Galanello R, Rosatelli MC (1998), Prenatal diagnosis and
screening of the haemoglobinopathies, Baillière’s Clinical
Haematology, 11: 215-238.
Dương Bá Trực (2010), Tình hình bệnh thalassemia và bệnh
hemoglobin ở người Mường tại Hòa Bình, Tạp chí Y học Việt
nam tháng 9, số 2/2010.
Fucharoen GN (2002), A simplified screening strategy for
thalassemia and hemoglobin E in rural communities in Southeast Asia, Thai Journal of hematology and transfusion medicine,
74-78.
Fucharoen S (2003), Interaction of hemoglobin E and several
forms of α thalassemia in Cambodian families, hematological, 88:
1092-1098.
Nguyễn Công Khanh (1993), Tần suất bệnh hemoglobin ở Việt
Nam, Chuyên đề bệnh thalassemia, Y học Việt Nam, Hà Nội, 1116.

Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011
6.

7.

8.

Nguyễn Khắc Hân Hoan (2011), Tầm soát và chẩn đoán trước
sinh đột biến gen thalassemia, Tạp chí nghiên cứu y học, 73(2): 18.
Sanchaisuriya KK (2006), Thalassemia and hemoglobinopathies
rather than iron deficiency are major causes of pregnancy-related
anemia in northeast Thailand, Blood Cells, Molecules, and
Diseases, 37: 8-11.
Sean O’Riordan (2010), Large scale screening for hemoglobin
disorders in southern Vietnam: implications for avoidance and
management, British Journal of hematology, 150: 359-364.

Chuyên Đề Truyền Máu Huyết Học

9.

10.

Nghiên cứu Y học

Thool AA, Walde MS, Shrikhande AV, Talib VH (1998), A

simple screening test for the detection of heterozygous beta
thalassemia, Indian Journal of Pathology and Microbiology, 41:
423-426.
Vũ Bích Vân (2010), Nghiên cứu tỷ lệ mang gen β thalassemia và
mối liên hệ với một số chỉ số hồng cầu ngoại vi ở trẻ em dân tộc
Tày và Dao huyện Định hóa tỉnh Thái Nguyên, Tạp chí Y học
Việt Nam, 373: 56-61.

331