Bài giảng Nguyên lý thống kê kinh tế: Chương 5 - ThS. Nguyễn Văn Phong

Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.1 KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ TÁC DỤNG CỦA CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.1.1 KHÁI NIỆM CHỈ SỐ
CHỈ SỐ TRONG THỐNG KÊ LÀ CHỈ TIÊU TƯƠNG ĐỐI BIỂU
HIỆN QUAN HỆ SO SÁNH GIỮA HAI MỨC ĐỘ CỦA 1 CHỈ TIÊU (HAY

MỘT HIỆN TƯỢNG KINH TẾ).

Doanh thu quý 2 của Công ty (A)
Chỉ số về doanh thu quý 2
=
so với quý 1 của Công ty (A)
Doanh thu quý 1 của Công ty (A)
1.150 tỷđ

 1,15 hay 115%
1.000 tỷđ
24/06/2011

1


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.1.2 ĐẶC ĐIỂM CHỈ SỐ CHUNG

- KHI MUỐN SO SÁNH CÁC MỨC ĐỘ CỦA HIỆN TƯỢNG
KINH TẾ PHỨC TẠP GIỮA HAI THỜI GIAN HOẶC KHÔNG

GIAN KHÁC NHAU, TRƯỚC HẾT PHẢI CHUYỂN CÁC PHẦN

TỬ KHÁC NHAU CỦA HIỆN TƯỢNG ĐÓ THÀNH MỘT DẠNG
GIỐNG NHAU ĐỂ CÓ THỂ TRỰC TIẾP CỘNG LẠI ĐƯỢC VỚI
NHAU, DỰA TRÊN MỐI LIÊN HỆ CỦA HIỆN TƯỢNG NGHIÊN
CỨU VỚI CÁC HIỆN TƯỢNG KHÁC.
24/06/2011

2


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
- LÀM PHÉP CHIA VÀ TRONG VIỆC XÂY DỰNG CHỈ SỐ, CÓ
NHIỀU NHÂN TỐ CÙNG THAM GIA VÀO QUÁ TRÌNH TÍNH TOÁN. ĐỂ
NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA NHÂN TỐ CẦN NGHIÊN CỨU, TA
PHẢI LOẠI TRỪ ẢNH HƯỞNG BIẾN ĐỘNG CỦA CÁC NHÂN TỐ KHÁC

BẰNG CÁCH GIẢ ĐỊNH CÁC NHÂN TỐ ĐÓ KHÔNG THAY ĐỔI.
5.1.3 TÁC DỤNG CỦA CHỈ SỐ

- BIỂU HIỆN SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA HIỆN TƯỢNG KINH TẾ QUA
THỜI GIAN, KHÔNG GIAN.
- PHÂN TÍCH MỐI LÊN HỆ GIỮA CÁC NHÂN TỐ VÀ MỨC ĐỘ
ẢNH HƯỞNG CỤ THỂ CỦA MỖI NHÂN TỐ ĐẾN SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA
HIỆN
TƯỢNG KINH TẾ.
24/06/2011

3


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.2 CÁC LOẠI CHỈ SỐ

- CĂN CỨ VÀO PHẠM VI TÍNH TOÁN, TA PHÂN BIỆT 2 LOẠI:
 CHỈ SỐ CÁ THỂ: NÓI LÊN BIẾN ĐỘNG CỦA TỪNG PHẦN

TỬ, TỪNG ĐƠN VỊ CÁ BIỆT CỦA TỔNG THỂ HIỆN TƯỢNG PHỨC
TẠP.
 CHỈ SỐ CHUNG: NÓI LÊN SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA TẤT CẢ
CÁC PHẦN TỬ, CÁC ĐƠN VỊ CỦA TỔNG THỂ HIỆN TƯỢNG PHỨC
TẠP.
24/06/2011

4


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
- NẾU CĂN CỨ VÀO TÍNH CHẤT CỦA CHỈ TIÊU NGHIÊN CỨU, TA

PHÂN BIỆT 2 LOẠI:
 CHỈ SỐ CHỈ TIÊU CHẤT LƯỢNG: NÓI LÊN SỰ BIẾN ĐỘNG
CỦA CÁC CHỈ TIÊU CHẤT LƯỢNG NHƯ GIÁ THÀNH ĐƠN VỊ SẢN
PHẨM, NĂNG SUẤT THU HOẠCH, NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG, TIỀN

LƯƠNG BÌNH QUÂN, …

 CHỈ SỐ CHỈ TIÊU SỐ LƯỢNG: NÓI LÊN SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA
CÁC CHỈ TIÊU SỐ LƯỢNG NHƯ SẢN LƯỢNG SẢN PHẨM, SỐ
LƯỢNG LAO ĐỘNG, DIỆN TÍCH CANH TÁC, …
24/06/2011

5


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.3 CÁCH TÍNH CHỈ SỐ:
VÍ DỤ: CÓ BẢNG THỐNG KÊ CỦA MỘT DOANH NGHIỆP:
LOẠI
SẢN
PHẨM

ĐƠN VỊ
TÍNH SỐ
LƯỢNG
BÁN

KỲ GỐC
p0

KỲ NGHIÊN
CỨU p1

KỲ GỐC
q0

KỲ NGHIÊN
CỨU q1

X

CÁI

7.500

8.250

1.080

1.000

Y

KG

17.500

16.625

380

400

GIÁ BÁN ĐƠN VỊ (đ)

SỐ LƯỢNG BÁN

YÊU CẦU: HÃY CHO BIẾT GIÁ BÁN CHUNG, SỐ LƯỢNG
BÁN CHUNG CỦA CẢ 2 LOẠI SẢN PHẨM KỲ NGHIÊN CỨU SO

VỚI KỲ GỐC TĂNG HAY GIẢM BAO NHIÊU % VÀ LÀM CHO
DOANH THU CỦA CẢ 2 LOẠI SẢN PHẨM TĂNG HAY GIẢM
BAO NHIÊU TIỀN?
24/06/2011

6


+ Lượng tăng (giảm) tuyệt đối bình quân:

Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.4 HỆ THỐNG CHỈ SỐ
5.4.1 KHÁI NIỆM HỆ THỐNG CHỈ SỐ
- HỆ THỐNG CHỈ SỐ LÀ MỘT DÃY CÁC CHỈ SỐ CÓ QUAN
HỆ TÍCH SỐ VỚI NHAU DÙNG ĐỂ BIỂU HIỆN SỰ BIẾN ĐỘNG
CỦA HIỆN TƯỢNG QUA THỜI GIAN, KHÔNG GIAN.

- VÍ DỤ:

Iabc
24/06/2011



Ia



Ib



Ic
7


+ Ví dụ:

Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
 CÓ HAI DẠNG HỆ THỐNG CHỈ SỐ:
5.4.2 HỆ THỐNG CHỈ SỐ BIỂU HIỆN MỐI LIÊN HỆ PHƯƠNG

TRÌNH KINH TẾ
- HỆ THỐNG CHỈ SỐ ĐƯỢC XÂY DỰNG TRÊN CƠ SỞ MỐI
LIÊN HỆ CÁC CHỈ TIÊU BẰNG PHƯƠNG TRÌNH KINH TẾ.

24/06/2011

8

+ Ví dụ:

Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
VÍ DỤ:

Phương trình kinh tế :
Mức hao phí nguyên vật liệu
Sản lượng sản
Khối lượng nguyên


cho một đơn vò sản phẩm (m)
phẩm sản xuất (q)
vật liệu hao phí
 Hệthống chỉ số :
Imq

Im

Iq

 m1q1
 m0 q0
24/06/2011



 m1q1
 m0 q1



 m0 q1
 m0 q0
9


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.4.3 HỆ THỐNG CHỈ SỐ CỦA SỐ BÌNH QUÂN

- HỆ THỐNG CHỈ SỐ ĐƯỢC XÂY DỰNG TRÊN CƠ SỞ SỐ
BÌNH QUÂN SỐ HỌC GIA QUYỀN.
- HỆ THỐNG CHỈ SỐ CÓ DẠNG:

24/06/2011

10


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
Ix
X1

X0

X f
 f1
 X0 f0
 f0



Ix



X1

1 1

Biến động của
số bình quân
24/06/2011



X 01

 X1f1
 f1
 X0 f1
 f1
Biến động của bản thân

lương biến x các bộ phanä



I



X 01



f
f

X0

 X0 f1
 f1
 X0 f0
 f0
Biến động kết cấu (tỷ trọng)
tần số f các bộ phận
11


Chương 5:

CHỈ SỐ THỐNG KÊ
5.4.4 TÁC DỤNG CỦA HỆ THỐNG CHỈ SỐ

- XÁC ĐỊNH ĐƯỢC VAI TRÒ VÀ ẢNH HƯỞNG BIẾN ĐỘNG
CỦA MỖI NHÂN TỐ ĐẾN SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA HIỆN TƯỢNG GỒM
NHIỀU NHÂN TỐ, QUA ĐÓ ĐÁNH GIÁ ĐƯỢC NHÂN TỐ NÀO CÓ
TÁC DỤNG CHỦ YẾU ĐỐI VỚI BIẾN ĐỘNG CHUNG, NHẰM PHÂN
TÍCH MỐI LIÊN HỆ GIỮA CÁC HIỆN TƯỢNG TRONG QUÁ TRÌNH

BIẾN ĐỘNG, GIẢI THÍCH MỘT CÁCH ĐÚNG ĐẮN NGUYÊN NHÂN
LÀM CHO HIỆN TƯỢNG PHÁT TRIỂN.
- TÍNH ĐƯỢC CHỈ SỐ CHƯA BIẾT NẾU ĐÃ BIẾT CÁC CHỈ
SỐ CÒN LẠI TRONG HỆ THỐNG CHỈ SỐ ĐÓ.
24/06/2011

12


VÍ DỤ:

CÓ TÌNH HÌNH KINH DOANH CỦA MỘT CÔNG TY Ở 2 QUÝ TRONG
NĂM 2010 NHƯ SAU:

+ QUÝ I NĂM 2010:
- GIÁ BÁN: MẶT HÀNG X: 12.000 Đ/CÁI, MẶT HÀNG Y: 25.000
Đ/KG

- LƯỢNG BÁN RA: MẶT HÀNG X: 100.000 CÁI, MẶT HÀNG Y:
20.000 KG
+ QUÝ II NĂM 2010:
- DOANH THU CAO HƠN QUÝ I LÀ 85.000.000Đ
- LƯỢNG BÁN RA: MẶT HÀNG X: 90.000CÁI, MẶT HÀNG Y:

21.000KG
YÊU CẦU: DÙNG PHƯƠNG PHÁP CHỈ SỐ ĐỂ CHỈ RA NGUYÊN NHÂN
LÀM TĂNG DOANH THU CỦA CÔNG TY QUÝ II SO VỚI QUÝ I.
24/06/2011

13


Phương trình kinh tế :
Doanh thu
 Hệ thống chỉ số :

ipq
p1q1
p0 q0

 Giá bán (p)  Số lượng bán (q)


ip



p1
p0

Chênh lệch số tuyệt đối:
p1q1  p0q0

24/06/2011



iq



q1
q0

(p1  p0 )q1 

(q1  q0 )p0
14