Bài giảng Kinh tế tài nguyên: Chương 8 - Trần Thị Thu Trang

9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
8.1. Vì sao phải đánh giá giá trị TNTN
- Khi đưa ra một quyết định kinh tế đòi hỏi phải tính toán

CHƢƠNG 8

đến giá cả, lợi ích – chi phí và vấn đề môi trường.
- TNTN, lợi ích của môi trường, hàng hoá công cộng hầu

ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ
TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

như không có thị trường nên không có giá cả để đánh giá
giá trị => đòi hỏi phải có phương pháp khác.
* Những câu hỏi và vấn đề đặt ra cho việc quản lý,
khai thác và sử dụng TN hiệu quả bền vững là:
- Làm thế nào để khai thác, sử dụng nguồn TN hiệu quả
và bền vững trong ngắn hạn và trong dài hạn

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

1

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

2

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

- Sự cạn kiệt của NRR và RR đang diễn ra như thế nào và
làm thế nào để khai thác bền vững các nguồn RR?
- Sự sai lệch trong nhận thức về khai thác và sử dụng các

8.1.1. Giá trị kinh tế của TN và đặc điểm của hàng hoá
công cộng
a. Giá trị kinh tế của TN bao gồm:

nguồn TN.

Giá kinh tế của TN

Hình 8.1. Giá trị kinh tế
của tài nguyên

- Hầu như không có giá thị trường đối với giá kinh tế của TN
- Hàng hoá công cộng luôn dẫn đến các chi phí ngoại ứng
Giá trị sử dụng

do các đặc điểm của chúng là không có cạnh tranh và

Giá trị không sử dụng

không thể loại trừ
- TNTN mang rất nhiều đặc điểm của hàng hoá công cộng,
đây là thách thức cho việc quản lý và đánh giá.
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

3

GT trực tiếp
sử dụng

GT gián tiếp
sử dụng

GT
chọn lựa

GT để lại
cho thế hệ
mai sau

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

GT tồn tại
Bên trong
4

1


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

• Giá trị có thể sử dụng trực tiếp: là giá trị của tài sản, TN

b. Đặc điểm của hàng hoá công cộng

có thể dùng hoặc tiêu thụ trực tiếp.
Bảng 8.1. Đặc điểm của hàng hoá công cộng

• Giá trị sử dụng gián tiếp: lợi ích mang lại một cách gián
tiếp cho người sử dụng (lợi ích từ việc trồng rừng).

Tiêu thức

• Giá trị chọn lựa: bao gồm giá trị trực tiếp sử dụng và giá
trị gián tiếp trong tương lai (sử dụng ở giai đoạn hiện tại
hoặc dành lại sử dụng cho tương lai)

Không cạnh tranh
trong sử dụng

• Giá trị để lại: các giá trị sử dụng gián tiếp và trực tiếp

Có cạnh tranh
trong sử dụng

của TN để lại cho thế hệ mai sau sử dụng
• Giá trị của sự tồn tại: Giá trị của sự bảo tồn, gìn giữ
TNTN.
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Không, khó có thể loại trừ Có thể loại trừ

Công viên,
khu tham quan

Tài nguyên vô chủ

Sở hữu tư nhân

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

5

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Hàng hoá công cộng

6

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.1.2. Đánh giá giá trị tài nguyên
A+B là phần bằng lòng trả (WTP)
Cho lượng hàng hoá Q*

 Đánh giá giá trị, chi phí của tài nguyên là tiến trình áp dụng
các phương pháp đo giá trị của chi phí, lợi ích cho các
nguồn TNTN.

WTP = A+ B

 Chỉ có giá trị trực tiếp và một số mục của giá trị gián tiếp

Đường cầu với giá trị
sử dụng của hàng hoá

A
P*

được tiền tệ hoá và có thể đánh giá được bằng tiền trên thị

B
C

trường giá cá trực tiếp. Các thành phần khác không đo đếm
0

được bằng tiền, bằng giá cả thị trường thì phải dùng
phương pháp đặc thù của KTTN&MT
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Q*

Hình 8.2. Bằng lòng trả (WTP)
7

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

8

2

9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
Bảng 8.2. So sánh giữa bằng lòng trả và bằng lòng chấp nhận

Bằng lòng trả (WTP)

8.2. Các phƣơng pháp đánh giá tài nguyên
8.2.1. Phương pháp chi phí lợi ích (BCA)

Bằng lòng chấp nhận (WTA)

 Thường được sử dụng trong đánh giá, xây dựng một dự án.

Không có quyền sở hữu về TN

Có quyền sở hữu về TN

 Nghiên cứu dưới các góc độ: kinh tế xã hội, tài chính, môi

Đạt được sự cải thiện chất lượng TN

Bỏ qua sự cải thiện về TN

Không có sự cải thiện nếu không
bằng lòng trả

Có sự hiện hữu của sự cải
thiện

trường.
 Phân tích chi phí lợi ích dưới góc độ tài chính: tính toán,

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

nhìn nhận vấn đề tài chính dưới góc độ của công ty, hãng.

9

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

10

Bảng 8.3. So sánh giữa phân tích kinh tế và phân tích tài chính

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Phân tích kinh tế

 Phân tích chi phí lợi ích kinh tế dưới góc độ xã hội: tính
toán, nhìn nhận các vấn đề kinh tế dưới góc độ một xã
hội, một nền kinh tế, nguồn số liệu chủ yếu dựa vào
phân tích tài chính, sau đó điều chỉnh theo giá bóng
hoặc chi phí cơ hội
 Phân tích chi phí lợi ích kinh tế - mở rộng: chủ yếu dựa
vào số liệu của phân tích kinh tế sau đó điều chỉnh các

Phân tích tài chính

Lợi ích chi phí: PTKT quan tâm tới
lợi ích cho toàn bộ XH, hoặc cho
toàn bộ nền KT, không quan tâm đến
ai đã tạo ra và ai sẽ hưởng thụ lợi ích
từ dự án

Lợi ích chi phí: phân tích lợi ích và
chi phí liên quan đến cá nhân hoặc
đơn vị trực tiếp tham gia xây dựng
chương trình, chính sách.

Giá: Giá bóng, giá kinh tế, chiết
khấu xã hội

Giá: Giá thị trường bao gồm cả thuế,
lãi suất, trợ giá

Thuế, trợ giá: Xem như luân chuyển
trong XH, không tính vào giá cũng
như chi phí

Thuế, trợ giá: thuế được coi là chi
phí, trợ giá là khoản doanh thu

Lãi suất và khấu hao: Coi như khoản Lãi suất và khấu hao: tính như các
chuyển đổi trong xã hội không tính khoản chi phí của hãng
vào chi phí

chi phí ngoại ứng.

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

11

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

12

3


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2.2. Phương pháp giá trị thị trường
+ Giá thị trường thường dễ dàng thể hiện và quan sát hơn

a. Giá bóng
Giá bóng là giá đã điều chỉnh lại những khiếm khuyết
của thị trường => phản ánh chính xác hơn chi phí cơ hội

giá bóng
+ Giá thị trường phản ánh hầu hết quyết định của người

của nguồn TN và các mục đích trong phân phối của XH.

mua và người bán trên thị trường nhưng chưa thể hiện

* Điểm cần lưu ý khi điều chỉnh giá bóng:

các vấn đề KT - XH.

+ Khả năng hiểu biết và sử dụng giá bóng của các nhà
phân tích không cao.
+ Sự hiểu biết và tính giá bóng của các nhà phân tích

chuyển trong XH.

cũng như các nhà chính sách không cao.
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Ví dụ: thuế và lãi suất nằm trong giá thị trường
nhưng giá bóng thì lại không có vì nó coi như khoản luân

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

13

14

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2.3. Phương pháp sử dụng hàng hoá liên quan, thay

Bốn bước cơ bản điều chỉnh giá thị trường thành giá bóng:

thế

- Điều chỉnh đối với các khoản chuyển đổi trực tiếp

Có 3 phương pháp:

- Điều chỉnh các khoản làm sai lệch giá thị trường cho các

- Phương pháp hàng trao đổi,

khoản có thể thương mại hoá

- Phương pháp thay thế trực tiếp

- Điều chỉnh các khoản làm sai lệch giá thị trường cho các

- Phương pháp thay thế gián tiếp
a. Các bước sử dụng phương pháp hàng trao đổi (5 bước)

khoản không thể thương mại hoá

- Bước 1: Xác định xem loại hàng nào thường được

- Điều chỉnh tỉ giá hối đoái

trao đổi
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

15

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

16

4


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
-

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Bước 2: Xác định xem loại hàng hoá liên quan trao đổi với
hàng hoá dịch vụ không có thị trường được trao đổi trên
thị trường

b. Các bước cơ bản phương pháp thay thế trực tiếp
- Bước 1: Nghiên cứu, tìm hiểu hàng thay thế trực tiếp cho
hàng hoá dịch vụ không có thị trường

- Bước 3: Nếu có, xác định giá bán của loại hàng hoá này

- Bước 2: Nếu hàng hoá thay thế có giá của thị trường vậy

trên thị trường
- Bước 4: Ước tính giá trị của hàng hoá dịch vụ không có thị

trường dựa vào hàng hoá liên quan thay thế

dịch vụ không có thị trường

- Bước 5: Tìm ra các hạn chế trong phương pháp và thị

- Bước 3: Nếu hàng hoá dịch vụ thay thế không có trên thị

trường hàng hoá nhằm hoàn thiện lại số liệu quan sát

trường => sử dụng phương pháp gián tiếp hàng thay thế

cho đúng
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

thì sử dụng giá của hàng hoá này để tính cho hàng hoá

17

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

18

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

c. Các bước cơ bản phương pháp thay thế gián tiếp
8.2.4. Phương pháp chi phí đi lại (TCM)

- Bước 1: Nghiên cứu, tìm hiểu hàng thay thế trực tiếp cho

a. Cơ sở vi mô của phương pháp

hàng hoá dịch vụ không có thị trường
- Bước 2: Nếu hàng hoá thay thế có giá của thị trường vậy thì
sử dụng giá của hàng hoá này để tính cho hàng hoá dịch vụ
không có thị trường
- Bước 3: Nếu hàng hoá dịch vụ thay thế không có trên thị

Tối đa: U(P, N, q)

trường => sử dụng phương pháp gián tiếp hàng thay thế
- Bước 4: Nghiên cứu MQH giữa các yếu tố đầu vào và lượng
hàng hoá được sản xuất ra (phương pháp hàm sản xuất)
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Phương pháp này dựa trên cơ sở tối đa hoá thoả dụng
của người tiêu dùng hàng hoá dịch vụ là chất lượng và
cảnh quan tài nguyên du lịch trong điều kiện người đi
tham quan bị ràng buộc bởi thời gian và thu nhập
Trong đó: P: giá du lịch, tham quan
N: số lượng người tham quan
q: Chất lượng tài nguyên

19

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

20

5


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
 Bước 6: Sử dụng hồi quy tuyến tính tìm đường cầu cho

b. Các bước cơ bản tiến hành phương pháp TCM

khu vực nghiên cứu

 Bước 1: Chọn khu vực nghiên cứu

 (Hàm cầu du lịch là hàm số của tổng chi phí du lịch, thu

 Bước 2: Chia khu vực điều tra ra các vùng phù hợp

nhập của khách và chất lượng tài nguyên của khu tham

 Bước 4: Điều tra lượng tỉ lệ khách du lịch cho mỗi vùng

quan, giải trí)

 Bước 5: Tính chi phí du lịch cho mỗi vùng

 Bước 7: Ước tính thặng dư của người tiêu dùng

 Bước 8: Ước tính lợi ích của việc cải thiện chất lượng tài
nguyên môi trường khu vực tham quan giải trí

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

21

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

22

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
d. Những vấn đề khó khăn thường gặp khi sử dụng phương

c. Các lĩnh vực áp dụng phương pháp chi phí tham quan

pháp TCM

du lịch (TCM)

 Tham quan du lịch có nhiều mục đích nên khó phân bổ

 Khu nghỉ ngơi, giải trí có sinh cảnh, có sự đa dạng sinh

chi phí của một chuyến đi cho các khu vực tham quan

học, có nguồn tài nguyên dồi dào
 Khu bảo tồn thiên nhiên, công viên quốc gia, rừng và đất

ngập sử dụng cho tham quan du lịch.

 Khó điều tra thu nhập của người đi du lịch nên khó tính
toán được chi phí cơ hội thời gian đi du lịch
 Các vấn đề thống kê, mẫu, kinh tế lượng trong sử dụng
mô hình ước tính cầu cho khu vực nghiên cứu.

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

23

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

24

6


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2.5.Phương pháp tạo dựng thị trường (CVM)
8.2.5.1. Giới thiệu chung về phương pháp CVM

8.2.5.2. Trình tự thực hiện phương pháp CVM

Đặc điểm của phương pháp CVM:

 Bước 1: Chọn kỹ thuật phỏng vấn (thư, điện thoại,

 Quan tâm tới điều kiện giả định hoặc giả sử

phỏng vấn trực tiếp)

 Thường giải quyết với hàng hoá công cộng
 CVM có thể áp dụng cho cả giá trị sử dụng hoặc giá trị
không sử dụng

 Bước 2: Thiết kế câu hỏi phỏng vấn

 Giá trị bằng lòng trả của những người được phỏng vấn thể
hiện trong phương pháp CVM phụ thuộc vào yếu tố mô tả
hàng hoá, cách thức nó được cung cấp, phương thức trả
và các yếu tố khác.

 Bước 4: Phân tích số liệu

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

 Bước 3: Chọn tiến trình cách thể hiện câu hỏi

 Bước 6: Dựa vào kết quả tìm được để suy luận, đề nghị
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

25

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

26

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2.5.3. Các kỹ thuật thể hiện câu hỏi

8.2.5.4. Phạm vi áp dụng và các khó khăn khi áp dụng

a. Phương pháp hỏi mở và giới hạn lượng bằng lòng trả

phương pháp CVM

b. Phương pháp giới hạn lượng bằng lòng trả từng bước

* Phạm vi

c. Phương pháp sắp xếp ngẫu nhiên

 Những thay đổi của tài nguyên không có ảnh hưởng trực

d. Phương pháp chọn ngẫu nhiên

tiếp đến đầu ra của thị trường

e. Phương pháp thể hiện lượng WTP so sánh với giá thuế
d. Phương pháp thể hiện lượng WTP với một miền giá xác
định cho hàng hoá
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

 Bước 5: Kiểm tra, đánh giá độ chính xác của kết quả

 Đây không phải là phương pháp quan sát trực tiếp sở
thích của khách hàng

27

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

28

7


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
 Mẫu phiếu điều tra phải đại diện cho tổng thể và tổng thể
phải được hiểu biết tốt về hàng hoá

 Sai lệch thông tin

 Phương pháp này rất tốn kém và đòi hỏi một lượng mẫu
lớn cho nên muốn làm được phương pháp này tốt đòi hỏi
phải có thời gian, quỹ và tiến hành một cách cẩn thận.

 Sai lệch do điểm khởi đầu khi đặt vấn đề bằng lòng trả,
do kỹ thuật thể hiện sự bằng lòng trả

 Sai lệch do gợi ý cách bằng lòng trả

* Khó khăn khi áp dụng phương pháp CVM

 Sai lệch do phỏng vấn và người trả lời

 Phương pháp này phụ thuộc nhiều vào cách thể hiện câu
hỏi, mô tả hoặc các yếu tố số lượng hàng hoá, đối tượng
điều tra.
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

 Thiết kế sai lệch

29

 Sai lệch do giả thuyết
 Sai lệch do chiến lược của người được phỏng vấn

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN
8.2.6. Các phương pháp đánh giá dựa trên chi phí

- Điều kiện cần thiết để sử dụng phương pháp này là

- Phương pháp chi phí cơ hội

chúng ta phải giả định rằng điều kiện cần đầu tư cho

- Phương pháp chi phí phục hồi

phục hồi, duy trì, bảo vệ tài nguyên sẽ cung cấp một lợi
ích tương đương với lợi ích lúc đầu.

- Phương pháp chi phí thay thế

- Trong điều kiện sử dụng chi phí thay thế cho lợi ích

- Phương pháp chi phí chuyển vị trí

mang lại từ việc duy trì điều kiện tự nhiên, chúng ta phải

* Các vấn đề thường gặp khi sử dụng các

giả định rằng lao động, vốn, đất đai hoàn toàn co dãn.

phương pháp dựa trên chi phí
- Lợi ích của việc duy trì, tái tạo,… điều kiện tự nhiên, tài
nguyên bao giờ cũng hơn so với chi phí
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

30

31

=> Phƣơng pháp này chỉ nên sử dụng khi không còn
phƣơng pháp đánh giá khác tốt hơn.
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

32

8


9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2.7. Phương pháp chuyển đổi lợi ích
a. Các bước tiến hành
Bước 1: Chọn cơ sở lý thuyết
- Thay đổi điều kiện TN phải tương tự giữa hai khu vực
- Dân số giữa hai khu vực phải tương tự
- Sự khác nhau về văn hoá phải được tính đến
- Kết quả nghiên cứu của khu vực đã được nghiên cứu
phải có phương pháp khoa học và giá trị kinh tế
Bước 2: Điều chỉnh giá trị
Bước 3: Tính giá trị mỗi đơn vị thời gian
Bước 4: Tính chiết khấu cho tổng giá trị
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

33

b. Những hạn chế của phương pháp
- Giá trị sử dụng, giá trị không sử dụng của TN dao động
lớn giữa các khu vực khác nhau, các quốc gia khác nhau

- Các NCKH có giá trị thường được tiến hành ở các nước
phát triển, trong khi đó, các nghiên cứu thiếu số liệu
thường diễn ra tại các nước đang phát triển. Do vậy, việc
lấy số liệu từ các nước phát triển để thay thế cho phần số
liệu không đo đếm được của các nước không phát triển sẽ
bị sai lệch => phải điều chỉnh.
Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

34

9