Sử dụng phiếu học tập trong dạy học truyền thuyết cho học sinh lớp 6

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 22 (47) - Tháng 11/2016

Sử dụng phiếu học tập trong dạy học truyền thuyết
cho học sinh lớp 6
Use worksheets in teaching legends to sixth-grade students
NCS. Nguyễn Thị Tuyết Nga - Trường THCS Hậu Giang, TP.HCM
NCS. Nguyễn Phước Bảo Khơi - Trường Đại học Sư phạm TP.HCM
Nguyen Thi Tuyet Nga, Ph.D. student. - Hau Giang High School, HCMC
Nguyen Phuoc Bao Khoi, Ph.D. student. - Ho Chi Minh City University of Education

Tóm tắt
Mục đích của việc sử dụng phiếu học tập (PHT) là giúp học sinh (HS) chuẩn bị tốt tư liệu để tham gia
hoạt động học tập, hình thành kiến thức mới và hệ thống, củng cố kiến thức vừa được truyền thụ. Do
vậy, để dạy học truyền thuyết cho HS lớp 6 theo hướng tích cực hóa hoạt động và phát huy vai trò của
HS, chúng tơi đặt ra vấn đề sử dụng PHT như một trong những kĩ thuật dạy học hợp tác nhằm góp phần
đổi mới việc giảng dạy Ngữ văn.
Từ

truyền thuyết, phiếu học tập, dạy học đọc hiểu.

Abstract
In current education reform, students are expected to take an active role in learning, which requires
teaching methodologies being modified accordingly. This paper recommends using worksheets as an
effective technique in teaching legends to sixth-grade students. The use of worksheets can help students
improve their initiatives, promote their activeness in learning, and therefore acquire and consolidate
their knowledge more effectively.
Keywords: legends, worksheet, reading comprehension teaching.

phải đọc, tìm kiếm trong văn bản (VB)

sách giáo khoa (SGK) các nội dung, dữ
liệu cần thiết để thực hiện các thao tác và
u cầu mà GV đặt ra. Mục đích của việc
sử dụng PHT là giúp HS chuẩn bị tốt tư
liệu để tham gia hoạt động học tập, hình
thành kiến thức mới và hệ thống, củng cố
kiến thức vừa được truyền thụ. Dù phải đầu
tư nhiều thời gian, cơng sức chuẩn bị,
nhưng PHT sẽ giúp GV tiết kiệm thời gian
trên lớp; nắm bắt phản hồi nhanh chóng,
kiểm định có cơ sở và thực hiện đúng vai

1. Vai trò của PHT trong dạy học
Ngữ văn
1.1. PHT (worksheet – tờ giấy để làm
việc) là hình thức bài tập được giáo viên
(GV) thiết kế trên giấy (sheet) và giao cho
HS thực hiện (work) độc lập hoặc làm theo
nhóm trong thời gian ngắn của tiết học. Đó
có thể là một vài câu hỏi, bài tập cụ thể
nhằm dẫn dắt tới một kiến thức, tập dượt
một kỹ năng, rèn luyện một thao tác tư duy
hoặc thăm dò ý kiến trước một vấn đề nào
đó. Để hồn thành worksheet, HS buộc
107


trò hướng dẫn, chỉ đạo, xây dựng môi
trường học tập thân thiện, chủ động hoàn
thành tiết học.

1.2. Tuy cấu trúc đơn giản chỉ có hai
phần (không gian “lệnh” – nêu yêu cầu,
vấn đề cần giải quyết và không gian “làm
việc” theo “lệnh”) nhưng khả năng ứng
dụng của PHT khá rộng rãi. Chúng ta có
thể dùng nó trong các bài tập đa dạng từ tìm
bố cục, nhận biết kết cấu tác phẩm; tìm từ
ngữ, câu, đoạn theo một chủ đề chủ điểm
nhất định; tìm và nhận xét về các chi tiết
nghệ thuật; nhận xét, đánh giá, nêu quan
điểm về tác giả, tác phẩm hoặc sắp xếp, hệ
thống hóa vấn đề. Yêu cầu trong không
gian lệnh của PHT thực hiện dưới dạng câu
hỏi được cũng phải tuân thủ những yêu cầu
đặt ra như với câu hỏi gợi mở - nêu vấn đề:
mang tính hệ thống - làm thành một chuỗi
những liên hệ nối tiếp nhau để từng bước
dẫn dắt HS khám phá tác phẩm; phải sát
hợp với tác phẩm, khơi gợi được hứng thú
cho HS; phải định hướng được mối quan hệ
hữu cơ giữa những yếu tố cụ thể với những
vấn đề tổng hợp của tác phẩm như chủ đề,
quan điểm của tác giả, tác dụng, ý nghĩa
của tác phẩm (1)
2. Sử dụng PHT trong dạy học
truyền thuyết cho HS lớp 6
2.1. Với thể loại truyền thuyết, chúng
tôi đồng tình với quan niệm xem thể loại
này là kí ức cộng đồng về quá khứ, chủ yếu
phản ánh niềm tin, sự ngưỡng mộ của nhân

dân đối với nhân vật và sự kiện lịch sử của
dân tộc ít nhiều bằng hư cấu, tưởng
tượng.(2) Do vậy, khi tiếp cận thể loại này,
người nghiên cứu và giảng dạy văn học
không thể không khai thác nhân vật trung
tâm, cốt truyện với những sự kiện tiêu biểu
và những chi tiết nghệ thuật hư cấu, tưởng
tượng đóng vai trò cụ thể hóa cho thái độ
của nhân dân đối với nhân vật, sự kiện lịch
sử. Điều này cũng đảm bảo được nguyên
tắc rất quan trọng của việc dạy học văn là

giúp học sinh rèn kĩ năng đọc hiểu văn bản
theo đúng đặc trưng thể loại. Hai văn bản
truyền thuyết được học chính thức trong
chương trình Ngữ văn lớp 6 là Sơn Tinh,
Thuỷ Tinh và Thánh Gióng là những
truyền thuyết về anh hùng dân tộc (3). Với
hai tác phẩm này, bên cạnh việc tìm hiểu
về nhân vật như một yêu cầu bắt buộc,
chúng tôi xác định những sự kiện quan
trọng và chi tiết kì ảo là những yếu tố cần
chú ý trong việc dạy học truyền thuyết cho
HS lớp 6.
2.2. Trong dạy học tích cực, phương
pháp thảo luận nhóm (hay còn gọi là dạy
học hợp tác) là phương pháp có nhiều ưu
điểm. Nó giúp HS phát huy tối đa tính chủ
động và sáng tạo của bản thân trong việc
thu nhận kiến thức, giúp các em được bộc

lộ những khả năng của mình, có điều kiện
học hỏi lẫn nhau, tạo không khí tự do, thoải
mái không bị áp đặt trong học tập. Đây là
phương pháp yêu cầu học sinh làm việc là
chủ yếu, GV chỉ là người hướng dẫn. Và
thực tế chỉ ra rằng nếu GV áp dụng phương
pháp thảo luận kết hợp sử dụng PHT với
từng bài cụ thể thì hiệu quả giờ học sẽ cao
hơn, giúp HS dễ nhớ và nhớ lâu hơn. Taffy
E. Raphael, Efrieda H. Hiebert đã đề cập
đến việc cần kết hợp giữa đọc và viết trong
giảng dạy Ngữ văn như một cách thức tạo
ra động lực học tập. Họ đã chỉ ra những
giáo trình về phương pháp đọc gần đây đã
nhấn mạnh đến kĩ năng viết và cho rằng
viết có thể được sử dụng để hỗ trợ cho đọc
và họ hoàn toàn ủng hộ việc kết hợp dạy
đọc và viết trong việc dạy Ngữ văn cũng
như các bộ môn khác.(4) Do vậy, để dạy
học truyền thuyết cho HS lớp 6 theo hướng
tích cực hóa hoạt động và phát huy vai trò
của HS, chúng tôi đặt ra vấn đề sử dụng
PHT như một trong những kĩ thuật dạy học
hợp tác nhằm góp phần đổi mới việc giảng
dạy Ngữ văn.
2.3. Dựa vào cứ liệu những VB truyền
108


thuyết trong SGK Ngữ văn 6 cũng như một

số yếu tố đặc trưng cho loại thể này đã
được xác định ở phần 2.1, chúng tôi đề xuất
sử dụng một số hình thức PHT như sau:
 Nhóm bài tập gắn với hoạt động
trước khi đọc (giai đoạn HS làm việc
cá nhân):
Những bài tập này được thiết kế với

mục đích giúp HS thống kê sơ giản và
nêu cảm nhận chung của các em về một
số yếu tố trong tác phẩm. Qua đó, GV có
thể kiểm tra việc đọc trước VB của HS
cũng như nắm bắt một số thông tin ban
đầu về kết quả tự đọc của các em, từ đó
chọn lựa một số biện pháp dạy học đọc
hiểu phù hợp.

 Bài tập về sự kiện
Yêu cầu: Nêu các sự kiện chính trong truyện…. Theo em, đâu là sự kiện quan trọng nhất?
Thứ tự

Sự kiện

(1)
(2)
(…)
Nhận xét:
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

 Bài tập về nhân vật
Yêu cầu: Nêu tên các nhân vật trong truyện…. Theo em, đâu là nhân vật quan trọng nhất?
Thứ tự

Nhân vật

(1)
(2)
(…)
Nhận xét:
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

109


 Bài tập về chi tiết
Yêu cầu: Xác định những chi tiết kì ảo tưởng tượng trong truyện…. Theo em, đâu là chi tiết đặc
sắc nhất?
Thứ tự

Chi tiết

(1)
(2)
(…)
Nhận xét:
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………….

Bài tập này được thiết kế bám sát theo
một số thành tố cơ bản làm nên đặc trưng
của thể loại truyền thuyết như nhân vật,
chi tiết kì ảo tưởng tượng. Qua đó, GV có
thể kiểm tra kết quả làm việc nhóm của
HS, cũng như đảm bảo được yêu cầu của
việc dạy học đọc hiểu VB theo đặc trưng
thể loại.

 Nhóm bài tập gắn với hoạt động
trong khi đọc (giai đoạn HS làm việc
nhóm trong giờ Đọc văn)
Những bài tập này được thiết kế với
mục đích giúp HS làm việc nhóm một
cách tích cực. HS sẽ trao đổi với nhóm
học tập của mình để xác định những thông
tin cần thiết phục vụ cho giờ học đọc hiểu.

 Bài tập về bố cục
Yêu cầu: Truyện chia làm mấy phần? Xác định nội dung chính của từng phần?.
Phần

Nội dung

(1)
(2)
(…)
Nhận xét:
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

110


 Bài tập về nhân vật
Yêu cầu: Tìm hiểu về nhân vật của truyện…
Nhân vật

Miêu tả

Nhận xét

Nhận xét:
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

 Bài tập về chi tiết
Yêu cầu: Tìm hiểu về chi tiết kì ảo tưởng tượng của truyện…
Ý nghĩa

Chi tiết

Nhận xét:
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………

 Bài tập gắn với hoạt động sau khi đọc (giai đoạn HS làm việc cá nhân)
Yêu cầu: Em thích nhân vật (chi tiết) nào nhất? Vì sao?
Nhân vật

Nguyên nhân

(Chi tiết)

111


viết; Organnizing - tổ chức viết; Writing viết; Editing - chỉnh sửa, Rewriting - viết
lại) được thiết kế bên cạnh đọc hiểu sẽ giúp
tăng tính hiệu quả của giờ dạy học.(5) Từ
đó, chúng tôi tin rằng việc sử dụng PHT
trong giảng dạy Ngữ văn nói chung và dạy
học truyền thuyết cho HS lớp 6 nói riêng sẽ
giúp cho quá trình tương tác giữa GV và
HS sẽ được cải thiện đáng kể. Đó không chỉ
là sự đánh giá kết quả đọc hiểu đơn thuần
mà quan trọng hơn đó là sự phản hồi trực
tiếp để điều chỉnh lại quá trình dạy học đọc
hiểu sao cho hiệu quả hơn. Nói khác đi đó
là sự chuyển biến tích cực từ cấu trúc I - R
- E (Initiation - Khởi xướng; Response Trả lời; Evaluation - Đánh giá) thành cấu
trúc I - R - F (Initiation - Khởi xướng;
Response - Trả lời; Feedback - Phản hồi).(6)

Bài tập này được thiết kế với mục đích
giúp xác định kết quả đọc hiểu của HS. Sau
hoạt động trên lớp, GV cũng cần những
phản hồi để biết được hiệu quả dạy học của
mình. Đồng thời, tuy là bài tập cá nhân
nhưng đây cũng là một cơ hội để HS điều

chỉnh kết quả đọc ban đầu của bản thân
thông qua giao tiếp. Hoàn thành PHT và
trình bày kết quả làm việc này trước lớp,
năng lực giao tiếp của HS sẽ được củng cố.
Hơn thế, khi có khả năng nhận ra được cái
đẹp của con người và cuộc sống thông qua
việc tiếp nhận ngôn ngữ và hình tượng
nghệ thuật của tác phẩm, HS sẽ bày tỏ
những cung bậc cảm xúc của cá nhân về
cái đẹp cũng như tiến hành giao lưu cảm
xúc thẩm mĩ với những cá nhân khác. Đây
chính là những chỉ số hành vi quan trọng
của năng lực cảm xúc thẩm mĩ đã phát
triển cho HS sau giờ học.

Trong thực tế, việc kết hợp giữa PHT
với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy
học ở trường phổ thông đã được rất nhiều
GV sử dụng. Tuy nhiên, sử dụng như thế
nào cho có hiệu quả vẫn là một vấn đề
thách thức đối với người dạy. Đó cũng là
hướng triển khai vấn đề mà chúng tôi đã và
đang tiếp tục nghiên cứu.

3. Kết luận
Không thể phủ nhận PHT là một hình
thức có thể giúp HS vận dụng tư duy để
tiếp nhận văn bản một cách chủ động, tích
cực. Việc GV sử dụng PHT trong giảng
dạy, đánh giá công việc của HS và hướng

dẫn các em lưu lại những phiếu học tập này
là vô cùng ý nghĩa. Nó có tác dụng rất quan
trọng với giá trị như một công cụ học tập
cũng như một phương tiện hữu hiệu để giao
tiếp hoặc trao đổi giữa GV và HS, giữa các
HS với nhau; giúp HS và GV đánh giá
được ngay lập tức những thành công cũng
như thất bại trong việc đọc hiểu VB và sự
tiến bộ theo thời gian của các em và từ đó
có những định hướng học tập tốt hơn.

Chú thích:

Trong quá trình nghiên cứu về cách
thức dạy học bộ môn tiếng Anh nói riêng
và Ngữ văn nói chung, tác giả James H.
Stronge tin rằng hoạt động viết theo công
thức POWER (Prewriting - chuẩn bị để
112

(1)

Phan Trọng Luận Văn chương - Bạn đọc Sáng tạo, Nxb. ĐHSP, H., 2011, tr.246 - 247

(2)

Hồ Quốc Hùng (2003), Truyền thuyết Việt
Nam và vấn đề thể loại, Nxb. Trẻ, HCM, tr.10

(3)

Tldđ (2), tr.16

(4)

Nguyễn Thanh Hùng, Kĩ năng đọc hiểu văn,
Nxb. Giáo dục, H., 2008, tr.114 -115

(5)

James H. Stronge, Những phẩm chất của
người giáo viên hiệu quả (Lê Văn Canh dịch),
Nxb. Giáo dục, H., 2011, tr.152 - 153

(6)

Taffy E. Raphael - Efrieda H. Hiebert,
Phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản (tập
thể tác giả của Đại học Cần Thơ dịch), Nxb.
ĐHSP, H., 2007, tr.137


3. Nguyễn Viết Chữ (2010), Phương pháp dạy
học tác phẩm văn chương trong nhà trường,
Nxb Giáo dục, Hà Nội.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 6
(tập 2), Nxb Giáo dục, Hà Nội.

4. Hoàng Tiến Tựu (1983), Mấy vấn đề phương
pháp giảng dạy nghiên cứu văn học dân gian,
Nxb Giáo dục, Hà Nội.

2. Nguyễn Viết Chữ (2008), Phương pháp giảng
dạy tác phẩm văn chương (theo loại thể), Nxb
Đại học Sư phạm Hà Nội

Ngày nhận bài: 15/10/2016

Biên tập xong: 15/11/2016

113

Duyệt đăng: 20/11/2016