Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng – Một giải pháp quan trọng để xây dựng và phát triển văn hóa, giáo dục và con người Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 12 (37) - Tháng 2/2016

Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng – Một giải pháp
quan trọng để xây dựng và phát triển văn hóa, giáo dục
và con người Việt Nam
Development of reading culture – An important solution to the construction and
development of culture, education and human resourse
TS. Vũ Dương Thúy Ngà,
Vụ Thư viện – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
Ph.D. Vu Duong Thuy Nga,
Library Department – The Ministry of Culture, Sports and
Tóm tắt
Đánh giá thực trạng văn hóa đọc ở Việt Nam. Nêu thực trạng xã hội với những vấn đề cần quan tâm và
phân tích sự cần thiết phải phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng nhằm xây dựng và phát triển văn hóa,
giáo dục và nâng cao nội lực của con người Việt Nam phục vụ phát triển bền vững đất nước.
Từ khóa: văn hóa đọc, Việt Nam, phát triển con người tồn diện...
Abstract
Current context of rising issues in our society; an analysis of the necessity of reading culture
development in community to enhance culture, education and to empower Vietnamese people in order
to meet sustainable development's demands of the country.
Keywords: reading culture, Viet Nam, human resourse development…

Văn hóa đọc giữ một vai trò quan
trọng, góp phần hình thành nên con người
tồn diện, có trí tuệ, có nhân cách, lối sống
lành mạnh, có năng lực tiếp nhận, cập nhật
tri thức khơng ngừng để có thể thích ứng
với sự phát triển của xã hội hiện đại - xã
hội dựa trên nền tảng của nền kinh tế tri

thức. Sinh thời, Hồ Chủ tịch đã từng căn
dặn: bất luận làm cơng việc gì cũng cần
phải đọc. Người mới học chữ cần đọc để
khơng mù lại, người làm cơng an cần đọc
để nắm tình hình. Những người làm cơng
việc chun mơn cần phải đọc để nâng cao

trình độ. Người làm quản lý lãnh đạo cần
phải đọc để quản lý, lãnh đạo tốt hơn. Làm
nhà báo, nhà văn lại càng phải đọc…[1]
Trong rất nhiều các biện pháp và nội
dung cần triển khai để thực hiện Chiến
lược Phát triển Văn hóa đến năm 2020 phát
triển phong trào đọc và xây dựng thế hệ
đọc tương lai, góp phần thực hiện mục tiêu:
“tạo mơi trường và điều kiện để phát triển
về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực
sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã
hội, nghĩa vụ cơng dân, ý thức tn thủ
pháp luật; đề cao tinh thần u nước, tự hào
24


dân tộc, lương tâm, trách nhiệm của m i
người với bản thân mình, với gia đình, cộng
đồng, xã hội và đất nước” [2] mà Nghị
quyết 33 khóa XI của Đảng Cộng sản Việt
Nam đã đặt ra, phát triển văn hóa đọc là một
nội dung cần được quan tâm đúng mức.
1. Thực trạng xã hội và những

vấn đề gây nhức nhối
Theo báo cáo của Ban chỉ đạo Đề án
IV “Đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm
hại trẻ em và tội phạm trong lứa tuổi chưa
thành niên” của Bộ Công an, trong vòng 6
năm (2007 - 2013), trên cả nước đã xảy ra
63.600 vụ án hình sự do trẻ vị thành niên
gây ra, với 94.300 đối tượng là trẻ vị thành
niên phạm tội, tăng gần 4.300 vụ án so với
6 năm trước đó. Đây là những con số đau
lòng, làm nhức nhối lương tâm và dư luận
xã hội.
Điều đáng lo ngại là số tội phạm vị
thành niên ngày càng trẻ hóa và số những
vụ án đặc biệt nghiêm trọng ngày càng gia
tăng. Theo thống kê, trong tổng số 94.300
tội phạm vị thành niên nói trên, số trẻ dưới
14 tuổi phạm tội chiếm tới 13%, trẻ từ 14
đến 16 tuổi phạm tội chiếm tới 34,7% và
với m i vụ án, hầu hết những tội phạm vị
thành niên đều phạm cùng một lúc nhiều tội
danh. Tuy chưa cấu thành tội phạm nhưng
bạo lực học đường lại đang trở thành một
vấn nạn đáng báo động về sự suy đồi đạo
đức và sự sai lệch về hành vi của một bộ
phận không nhỏ học sinh.
Theo số liệu được Bộ Giáo dục và
Đào tạo đưa ra gần đây nhất, trong một
năm học, toàn quốc xảy ra gần 1.600 vụ
việc học sinh đánh nhau ở trong và ngoài

trường học (khoảng 5 vụ/ngày). Cũng theo
thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, cứ
khoảng trên 5.200 học sinh thì có một vụ
đánh nhau; cứ hơn 11.000 học sinh thì có
một em bị buộc thôi học vì đánh nhau; cứ 9

trường thì có một trường có học sinh đánh
nhau... Bạo lực học đường đã trở thành mối
quan tâm của rất nhiều cha mẹ học sinh, các
nhà trường và là n i trăn trở của toàn xã hội
bởi hậu quả nghiêm trọng mà nó gây ra.
Nguyên nhân
Hành vi và nhận thức của một con
người được hình thành bởi 2 yếu tố: hoàn
cảnh và nền tảng giáo dục.Sự xuống cấp
của đạo đức xã hội bắt nguồn từ sự mất đi
hệ giá trị nền tảng cũ, trong khi hệ giá trị
nền tảng mới chưa được hình thành.
Sự phát triển của xã hội hiện đại cũng
không chỉ mang lại những mặt tích cực, mà
còn có cả những mặt trái. Việc dễ dàng tiếp
cận những luồng thông tin không có chọn
lọc và định hướng dễ khiến trẻ hình thành
những lệch lạc trong suy nghĩ và nhận
thức. Với những trẻ có môi trường và hoàn
cảnh sống không thuận lợi thì việc tiếp cận
với những luồng thông tin thiếu kiểm soát
và chọn lọc còn có thể dẫn trẻ đến với con
đường của tội phạm và bạo lực.
2. Vai trò của văn hóa đọc đối với

sự phát triển bền vững của cá nhân,
cộng đồng và quốc gia
Hành vi của một con người được
quyết định bởi tư duy và nhận thức của
chính họ. Đọc là quá trình giúp một người
điều chỉnh hành vi, thông qua việc tiếp
nhận thông tin tri thức có chọn lọc để thay
đổi tư duy và nhận thức. Bởi vậy, sách và
giáo dục chính là phương tiện quan trọng
nhất tạo ra sự thay đổi.
Đọc không chỉ giúp con người mở
mang kiến thức, tiếp nhận những giá trị tri
thức mới để vận dụng có ích vào thực tế
cuộc sống, mà còn giúp họ thẩm thấu
những giá trị đẹp đẽ và nhân văn từ sách để
hoàn thiện nhân cách, trí tuệ và trở thành
những con người có ích cho bản thân, cho
gia đình, cho cộng đồng và xã hội.
25


Một đất nước có trở nên lớn mạnh
được hay không, hoàn toàn tùy thuộc vào
sự giải phóng nguồn tài nguyên tiềm năng
con người, trong đó trí tuệ và hệ giá trị nền
tảng là yếu tố có vai trò quyết định. Văn
hóa đọc ở cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp đều
có ảnh hưởng đến cả hai yếu tố đó.
Xét về bản chất, văn hóa đọc là một
hoạt động văn hóa của con người, thông

qua việc đọc để tiếp nhận thông tin và tri
thức. Đó là nền tảng để tiếp nhận thông tin
và trị thức. Văn hóa đọc thể hiện các năng
lực của con người trong việc đọc thông qua
nhu cầu hứng thú, kỹ năng lựa chọn tài
liệu, thói quen đọc, kỹ năng đọc, khả năng
lĩnh hội và vận dụng tri thức, thông tin từ
tài liệu vào hoạt động thực tiễn. Mức độ
phát triển của văn hóa đọc đã trở thành
thước đo sự phát triển của một quốc gia.
Nó được biểu hiện qua hành vi, tập quán
đọc và thái độ ứng xử với sách báo và tài
liệu của cá nhân và cộng đồng; sự đa dạng
của các xuất bản phẩm và điều kiện đọc
của người dân được đảm bảo với các thư
viện hiện đại, thân thiện có vốn tài liệu
phong phú. Đọc đã trở thành một trong nền
tảng giúp con người hình thành nên sự hiểu
biết, để từ đó khơi nguồn khả năng sáng
tạo. Đối với cộng đồng, văn hóa đọc có vai
trò quan trọng:
- Góp phần giảm tệ nạn xã hội, tạo nên
cộng đồng văn hóa biết hướng thiện, quý
trọng tri thức, lẽ phải, biết phát huy truyền
thống đoàn kết, tương thân, tương ái.
- Góp phần xây dựng cuộc sống cá nhân
và cộng đồng ngày càng hạnh phúc hơn.
Văn hóa đọc còn góp phần vào việc
phát triển quốc gia một cách bền vững:
- Góp phần phát triển giáo dục, kinh

tế, văn hóa, hạn chế các tệ nạn xã hội, thúc
đẩy xóa đói giảm nghèo, xóa dần khoảng
cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị

và nông thôn, vùng sâu vùng xa, đẩy mạnh
xây dựng nông thôn mới.
- Phát triển văn hóa đọc sẽ góp phần
nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập,
bồi dưỡng lòng ham hiểu biết thông qua
việc đọc, góp phần hình thành nhân cách
và trí tuệ con người Việt Nam tham gia vào
phát triển bền vững đất nước.
- Phát triển văn hóa đọc sẽ góp phần
nâng cao kỹ năng sống, ý thức cộng đồng.
- Đọc sách góp phần xóa mù chữ và
tránh tái mù đặc biệt đối với những người ở
vùng sâu, vùng xa.
- Giúp cho mọi người có sự hiệu biết
và nâng cao năng lực, có thể hội nhập.
3. Thực trạng văn hóa đọc ở Việt Nam
Việt Nam được UNDP đánh giá là
nước đã đạt được những thành tựu to lớn
về xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế
- xã hội trong hai thập kỷ vừa qua. Việt
Nam đã thoát ra khỏi tình trạng kém phát
triển, bước vào nhóm nước đang phát triển
có thu nhập trung bình, đồng thời hình
thành được hệ thống kết cấu hạ tầng thiết
yếu phục vụ đời sống kinh tế - xã hội và
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng, an
ninh được giữ vững. Trên phương diện
quản lý nhà nước, Việt Nam đã thực hiện
thành công các biện pháp can thiệp với mục
tiêu đối tượng cụ thể để h trợ cho hệ thống
dịch vụ công, các cơ quan xây dựng luật và
thực thi luật, đấu tranh chống tham nhũng
và thực hiện các quyền con người nhằm
đảm bảo cho hệ thống quản lý quốc gia theo
kịp tốc độ phát triển kinh tế cao của đất
nước. Tuy nhiên, trên thực tế, Việt Nam vẫn
còn đang là nước có thu nhập thấp ở Đông
Nam Á, tỷ lệ nghèo còn chiếm 10,7 %.
Một trong những yếu tố góp phần vào
việc phát triển một xã hội dân chủ công
bằng và văn minh là việc người dân được
26


đảm bảo thông tin và được cung cấp các cơ
hội để học tập suốt đời, không ngừng nâng
cao nhận thức và hiểu biết. Văn hóa đọc đã
tham gia và đóng góp không nhỏ vào việc
tạo ra những cơ hội đó.
So với năm 1945, Việt Nam đã có
những bước tiến dài trong xây dựng và
phát triển văn hóa đọc. Điều kiện cho
người dân Việt Nam đọc sách đã được cải
thiện về nhiều phương diện: sự hình thành
các nhà sách, nhà xuất bản và mạng lưới

thư viện rộng khắp cả nước. Nhà nước đã
thực hiện nhiều chương trình để trang bị và
tăng cường khả năng sử dụng sách báo cho

người dân. Đã có một thời phong trào đọc
sách có hướng dẫn cùng với phong trào
“tiếng hát át tiếng bom” đã góp phần là tạo
nên động lực và niềm tin giúp con người
Việt Nam vượt qua khó khăn để đánh
thắng Đế quốc Mỹ, thống nhất đất nước.
Đối tượng người sử dụng thư viện để đọc
sách đã được mở rộng với quảng đại quần
chúng nhân dân. Cùng với sự gia tăng về
số thẻ, lượt người đến sử dụng thư viện
công cộng cũng có sự tăng trưởng trong
những năm gần đây. Số liệu lượt bạn đọc
đến thư viện công cộng được thể hiện trong
biểu đồ 1.

30000000
24479849

25000000
21567542
20000000

22792919

24073568

19423717

15000000

Series 1

10000000

5000000

0
Nam 2009 Nam 2010 Nam 2011 Nam 2012 Nam 2014

Biểu đồ 1. Lượt bạn đọc giai đoạn 2009-2014
[Nguồn: số liệu thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch]

Kết quả điều tra xã hội học do Bộ
VHTTDL thực hiện năm 2015 cho thấy
mức độ phát triển văn hóa đọc của người
dân Việt Nam còn chưa cao. Thực trạng về
việc sử dụng thời gian r i của người Việt

Nam cho việc đọc sách còn hạn chế. Kết
quả cụ thể về thực trạng việc sử dụng thời
gian r i của người Việt Nam được tổng
hợp trong bảng 1.

27

đọc nhất lần lượt là sách liên quan đến học
tập (54,4%), khoa học thường thức (32%),
cổ tích (25,4%), trinh thám (23,7%), danh
nhân (19,8%), tình yêu (17,8%), lịch sử
(16,9%), khoa học viễn tưởng (16,9%),
tình bạn (15%), võ hiệp (7,1%); đối với
người trưởng thành ưa thích đọc các nội
dung văn hoạc nghệ thuật (50%), chính trị
xã hội (36%), gia đình lối sống (34%), kỹ
năng sống (30%), khoa học thường thức
(27,3%), khoa học kỹ thuật (22%), ngoại
ngữ (21,3%), sách giáo khoa – giáo trình
(16%), kinh tế (10%), thiếu nhi (8%), thể
thao (8%) và các lĩnh vực khác (7,3%). Về
mục đích đọc, người Việt Nam vẫn còn
thiên nhiều về giải trí. Kết quả điều tra
được 56% đọc để thư giãn, giải trí; 42%
đọc để phục vụ học tập, 32% để phục vụ
công tác; 15,3% phục vụ nghiên cứu khoa
học và 4% đọc với mục đích khác [4].
Ở các vùng nông thôn, miền núi, vùng
sâu, vùng xa, sách báo còn rất hạn chế. Sự
thiếu thông tin và cơ hội tiếp xúc với sách,
báo, tài liệu đã ảnh hưởng đến tầm hiểu
biết của người dân, và gián tiếp ảnh hưởng
đến sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội,
gây nên sự chênh lệch giữa các vùng miền.
Trong công tác xuất bản có sự gia tăng
số lượng nhưng chất lượng còn hạn chế,
sách xuất bản thiếu cân đối gần 80% là

sách giáo khoa, giáo trình. Số lượng bản
sách trong thư viện công cộng còn rất thấp,
tính đến tháng 12 năm 2015 mới chỉ đạt
0,42 bản/đầu người. [3].Đầu tư cho thư
viện còn thấp, chương trình mục tiêu quốc
gia cho phát triển văn hóa trong lĩnh vực
thư viện đã bị cắt giảm nghiêm trọng.
Chương trình h trợ xây dựng thư viện
huyện vùng đặc biệt khó khăn thôi không
được triển khai từ năm 2009, chương trình
h trợ cho các thư viện tỉnh xây dựng kho
sách lưu động cũng ngừng từ 2011.

Bảng 1. Thực trạng sử dụng thời gian
rảnh rỗi của người Việt Nam
Hoạt động

Tỷ lệ %

Đối với học sinh, sinh viên
Tự học

48.3

Giúp đỡ bố mẹ

41.8

Xem vô tuyến và video

32.8

Chơi tự do

32.8

Lướt web

31.9

Đọc sách

31.6

Đi học thêm

23.2

Tham gia sinh hoạt các CLB

14.4

Chơi game

13.0

Đối với người trưởng thành
Xem vô tuyến và video

57.3

Lướt web

40.0

Chơi tự do

40.0

Tự học, nghiên cứu

32.7

Đọc sách

24.0

Sinh hoạt câu lạc bộ

11.3

Các hoạt động khác

10.7

Du lịch

10.0

Chơi game

4.7

[Nguồn: Kết quả điều tra của Vụ Thư viện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch]
Về nhu cầu đọc của người dân Việt
Nam thể hiện qua các chủ đề, lĩnh vực
thường được quan tâm tìm đọc. Kết quả
điều tra cho thấy: đối với học sinh sinh
viên, nội dung các tài liệu được ưa thích
28


Trong những năm qua, nhiều tổ chức
và cá nhân ở trong và ngoài nước đã n
lực, hết mình vì mục tiêu đẩy mạnh việc
đọc trong cộng đồng. Hơn 60 thư viện tư
nhân có phục vụ cồng đồng, hơn 100 tủ
sách dòng họ, hơn 4000 tủ sách phụ huynh,
tủ sách lớp học đã được thành lập. Một số
dự án do các cá nhân tâm huyết đã được
thực hiện: “Sách hóa nông thôn”, “ Sách ơi
mở ra”, “Sách cho em”... Nhưng những
đóng góp đó chưa đủ khơi dậy và đảm bảo
cho văn hóa đọc được nuôi dưỡng và phát
triển. Để phát triển văn hóa đọc trong cộng
đồng không thể chỉ là sự n lực của một
nhóm người nhiệt huyết, cũng không chỉ
đơn thuần là công việc của những người
làm công tác thư viện, xuất bản mà đòi hỏi
phải có sự chỉ đạo sâu sát của Chính phủ,

sự đầu tư và ban hành các chính sách phù
hợp của Nhà nước, sự chung tay của các
Bộ ngành, địa phương và toàn xã hội.
4. Sự cần thiết phải phát triển văn hóa
đọc trong cộng đồng
Sự thay đổi của đời sống đương đại do
sự phát triển của công nghiệp, sự bùng nổ
thông tin, xu hướng toàn cầu hóa, sự phát
triển của kinh tế thị trường đã đặt ra những
thách thức lớn, đòi hỏi có một quan niệm
mới về văn hóa đọc, đặc biệt là cần có một
chính sách vĩ mô để phát triển văn hóa đọc
cho phù hợp với bối cảnh của thời đại mới.
Trong đó, sự điều chỉnh của Nhà nước là
hết sức quan trọng.
Ở Việt Nam, văn hóa đọc chưa được
quan tâm phát triển đúng mức. Văn hóa
chưa được đầu tư đủ mạnh cũng như chưa
có sự kết nối một cách chặt chẽ. Sự suy
giảm văn hóa đọc trong hai thập kỷ gần
đây đã ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều lĩnh
vực khác nhau trong đời sống xã hội:
Trong các nhà trường, có nhiều học sinh
không có ý thức, thói quen và kỹ năng đọc

sách, nên không có kỹ năng tự học, tự
nghiên cứu. Một số người thờ ơ với sách và
việc tích lũy tri thức; thực tế đã xuất hiện
hiện tượng không ít người sống vô cảm,
bất chấp vì thiếu hiểu biết về luật pháp, về

trách nhiệm công dân. Sự thiếu hiểu biết
còn dẫn đến những nguy cơ rất đáng báo
động về môi trường sinh thái, an toàn thực
phẩm, kế hoạch hóa gia đình... Đặc biệt, sự
nghèo nàn về tâm hồn do thiếu tiếp xúc với
những cuốn sách giàu tính nhân văn đã dẫn
đến sự gia tăng các tội phạm nghiêm trọng,
đặc biệt trong giới trẻ. Điều đó đã ảnh
hưởng không nhỏ đến chất lượng nguồn
nhân lực của nước ta.
Để hướng tới xây dựng nền văn hoá và
con người Việt Nam phát triển toàn diện,
hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần
tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và
khoa học, có ý thức tôn trọng pháp luật, có
hiểu biết sâu sắc, về lịch sử, văn hoá dân
tộc, biết tiếp nhận tinh hoa văn hóa của thế
giới, biết trân trọng và vươn tới cái đúng,
cái tốt đẹp, cao thượng; dám đấu tranh phê
phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc
hậu; tích cực ngăn chặn và đẩy lùi sự
xuống cấp về đạo đức xã hội, khắc phục
những mặt hạn chế của con người Việt
Nam, có nhiều việc cần phải thực hiện,
trong đó đẩy mạnh việc đọc và tăng cường
khả năng tiếp nhận, ứng dụng tri thức thông
qua sách báo có một ý nghĩa quan trọng.
Một xã hội phát triển theo đúng nghĩa
là một xã hội văn minh đảm bảo sự công
bằng, dân chủ cho người dân trong mưu

sinh và mưu cầu hạnh phúc. Những nước
hạnh phúc là những nước có sự cân bằng
giữa sự sung túc về vật chất và phong phú
về tinh thần. Để tạo nên sự phong phú về
tâm hồn, trước hết phải phát triển văn hóa
giáo dục, để hình thành nên những con
người có tri thức. Văn hóa đọc có vai trò
29


quan trọng đối với m i cá nhân và sự phát
triển của xã hội. Vì thế, nhiều quốc gia
phát triển trên thế giới đã rất quan tâm và
đầu tư nhằm đáp ứng nhu cầu đọc của dân
chúng. Bài học của Hoa Kỳ, Nhật Bản và
Hàn Quốc đã khẳng định vai trò của văn
hóa đọc với sự phát triển quốc gia. Từ 300
năm trước , Nhật Bản đã rất chú trọng việc
phổ biến tri thức thông qua hệ thống nhà
xuất bản, thư viện, trường học. Những
chính sách thúc đẩy văn hóa đọc đã tạo nền
tảng cho sự phát triển bền vững của Nhật
Bản. Hoa Kỳ đã phát triển vượt trội so với
Châu Âu nhờ tri thức lan tỏa trong giới
bình dân từ 200 năm trước đây. Và cho đến
ngày nay, khi các quốc gia này đã trở thành
cường thịnh, việc đọc của người dân vẫn
được chính phủ quan tâm. Hoa Kỳ đứng
đầu thế giới về đầu tư cho thư viện, Hàn
Quốc m i năm chi tới 0,31% GDP cho thư

viện để người dân có điều kiện đọc sách tốt
nhất. Bình quân 1 năm Anh chi tới 54 USD
cho một người dân trong việc đọc sách [5].
Từ thực trạng việc đọc của người dân ở
Việt Nam và kinh nghiệm của nước ngoài,
đã đến lúc không thể không quan tâm phát
Ngày nhận bài: 28/12/2015

triển văn hóa đọc trong cộng đồng. Để làm
được việc đó, Chính phủ cần sớm có những
chính sách, và sự đầu tư cụ thể. Đây là một
việc làm hết sức cấp bách, góp phần xây
dựng và phát triển văn hóa, giáo dục và
nâng cao nội lực của con người Việt Nam
phục vụ phát triển bền vững đất nước.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hồ Chí Minh (1971), Bàn về vấn đề học tập,
Nxb Sự thật, Hà Nội.
2. Nghị quyết số 33 - NQ/TW của Ban Chấp
hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam
ngày 9 tháng 6 năm 2014 về Xây dựng và
phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp
ứng nhu cầu phát triển bền vững đất nước.
3. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Số liệu
thống kê từ 1011-2015.
4. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Kết quả
điều tra của Vụ Thư viện về Thực trạng văn
hóa đọc ở Việt Nam, 2015.
5. The Economic Landscape, truy cập tại:
/>s/escan/downloads/economic.pdf

Biên tập xong: 15/02/2016

30

Duyệt đăng: 20/02/2016