Chuyen de tiep can NNLT pascal

CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

A. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Tin học là một môn học đã được giảng dạy nhiều năm tại các trường phổ
thông nhưng khả năng tiếp cận của học sinh còn nhiều hạn chế. Đặt biệt nội
dung tin học lớp 8 liên quan đến lập trình là một nội dung mới lạ đối với đa số
học sinh lớp 8 với nhiều khái niệm, thuật ngữ, cấu trúc dữ liệu mà học sinh mới
được tiếp xúc lần đầu. Chính vì vậy mà học sinh dễ mắc sai lầm khi lập trình
giải quyết các bài toán. Nguyên nhân dẫn đến những khó khăn mà học sinh
thường gặp là rất phong phú nhưng có thể thấy một số nguyên nhân chính sau
đây:
Học sinh thường gặp khó khăn khi xác định bài toán.
Khó liên hệ phương pháp giải một bài toán trong toán học với thuật giải
trong tin học.
Tuy nhiên mọi thứ điều có điểm khởi đầu của nó, với học sinh việc học
ngôn ngữ lập trình Turbo Pascal là khởi đầu cho việc tiếp cận ngôn ngữ lập trình
bậc cao, qua đó giúp các em hình dung được sự ra đời, cấu tạo, hoạt đông cũng
như ích lợi của các chương trình hoạt động trong máy tính, các máy tự động…
Qua đó giúp các em có thêm một định hướng, một niềm đam mê về tin học, về
nghề nghiệp mà các em chọn sau này.
Xuất phát từ cơ sở trên, tôi đã chọn chuyên đề “Cách tiếp cận ngôn ngữ
lập trình Pascal ”.
2. Mục đích nghiên cứu:
Do gặp phải những khó khăn trên nên khi lập trình giải các bài toán học
sinh thường mắc rất nhiều lỗi, thậm chí có những lỗi các em mắc phải nhiều lần
do không hiểu nguyên nhân xuất hiện lỗi. Vì vậy trong nội dung đề tài này tôi
nêu ra một số lỗi phổ biến các em thường mắc phải và cách sửa các lỗi này.
Tuy vậy, đối với đối tượng học sinh khá giỏi, đa phần các em rất hào hứng
với việc học lập trình, cụ thể là ngôn ngữ lập trình Turbo Pascal. Do đó trong đề
tài này tôi cũng trình bày thêm một số lưu ý cũng như kinh nghiệm dạy lập trình

Pascal đề giúp học sinh có thể hiểu bài một cách nhanh chóng, nắm chắc kiến
thức và kĩ năng lập trình Pascal và một số ví dụ mở rộng, nâng cao với đối
tượng học sinh này.
3. Đối tượng, kế hoạch và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu: học sinh các lớp 8 trường THCS Hòa Minh B năm
học 2019 - 2020
Kế hoạch nghiên cứu: trực tiếp qua các bài dạy.
Phạm vi nghiên cứu: toàn bộ chương trình tin học lớp 8.
1


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

B. PHẦN II: NỘI DUNG
I: TỔNG QUAN
1. Cơ sở lí luận:
Luật giáo dục đã nêu rõ : “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc
điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,
hứng thú học tập cho học sinh”. Như vậy, chúng ta có thể thấy định hướng đổi
mới phương pháp dạy học đã được khẳng định, không còn là vấn đề tranh luận.
Cốt lõi của việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là giúp học
sinh hướng tới việc học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Với
một số nội dung trong đề tài này, học sinh có thể tự học, tự rèn luyện thông qua
một số bài tập, dạng bài tập cụ thể.
2. Cơ sở thực tiễn
Qua thực tế giảng dạy ở trường THCS Hòa Minh B các năm qua, tôi nhận
thấy khi học đến chương trình tin học lớp 8 đa số học sinh đều nhận xét bộ môn
này rất khó.

Các học sinh thường gặp khá nhiều lỗi khi viết một chương trình trong
ngôn ngữ lập trình Pascal.
Tuy nhiên cũng có một số lượng không nhỏ học sinh rất yêu thích tin học
và thích tìm hiểu một số bài toán, dạng toán ngoài phạm vi sách giáo khoa.
II NỘI DUNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
I. Một số lỗi sai thường gặp của học sinh trong lập trình Pascal:
1. Khai báo sai miền chỉ số cho dữ liệu kiểu mảng.
Ví dụ: Nhập vào một mảng số nguyên gồm các số lớn hơn 5 và nhỏ hơn 30. In
mảng vừa nhập.
Học sinh khai báo mảng như sau:
Var a: array[5..30] of integer;
2. Giá trị biến điều khiển vượt quá miền chỉ số của mảng.
Ví dụ: Nhập vào một dãy số gồm 7 phần tử và cho biết dãy vừa nhập có tạo
thành cấp số cộng không?
Học sinh lập trình giải bài toán trên như sau:
Var a: array[1..7] of integer; i,d:integer;kt:boolean;
Begin
Write(‘nhap day so:’);
For i:=1 to 7 do
Begin
2


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

Write(‘a[’ ,i, ‘]’);
Readln(a[i]);
End;
d:=a[2]-a[1];kt:=true;i:=1;
while (kt) and (i<=7) do

if (a[i]-a[i-1]<>d) then kt:=false
else i:=i+1;
if kt then writeln(‘Day so tao thanh cap so cong!’)
else writeln(‘Day so khong tao thanh cap so cong!’);
readln
End.
Khi thực hiện chương trình trên, chương trình dịch không báo lỗi nhưng
kết quả khi thực hiện chương trình sẽ bị sai lệch. Khi thực hiện từng bước
chương trình ta có thể khắc phục lỗi trên bằng cách gán lại giá trị ban đầu cho
biến đếm i=2.
3. Dùng cùng tên biến điều khiển cho các vòng lặp for lồng nhau.
Ví dụ: Tính tổng S=1k+2k+….+nk
Học sinh lập trình giải bài toán trên như sau:
S:=0;
For i:=1 to n do
Begin
T:=1;
For i:=1 to k do
T:=T*i;
S:=S+T;
End;
Đoạn chương trình trên có thể lặp vô tận khi kết thúc vòng lặp con i
luôn nhận giá trị bằng k.
Để khắc phục lỗi này, chỉ cần chú ý các vòng lặp lồng nhau phải sử
dụng biến điều khiển khác nhau.
4. Sử dụng dấu ; sai vị trí.
- Trước Else không có dấu chấm phẩy.
- Sử dụng dấu chấm phẩy sau từ khoá do trong các câu lệnh lặp câu lệnh
lặp rỗng không làm việc gì cả.
5. Không phân biệt được hằng xâu và biến: học sinh cần phải chú ý hằng

xâu đặt trong cặp nháy đơn còn biến thì không cần đặt trong cặp nháy đơn.
3


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

6. Tràn số do kết quả tính toán vượt quá giới hạn.
Function GT(n:integer):integer;
Var i,t:integer;
Begin
T:=1;
For i:=2 to n do t:=t*i;
Gt:=t;
End;
Begin
Write(‘GT(8)=’, GT(8));
Readln;
End.
Khi thực hiện chương trình GT(8)=-25126 là sai vì thực tế 8!=40320
Lỗi này do khai báo hàm trả về số nguyên nên miền giá trị tối đa là 32767
7. Sử dụng tên hàm làm biến cục bộ.
Do lệnh trả kết quả cho tên hàm rất giống một lệnh gán bình thường nên
học sinh thường nhầm tên hàm là biến cục bộ. Vì vậy khi viết chương trình để
tiết kiệm biến cục bộ học sinh đã sử dụng tên hàm làm biến cục bộ.
Function GT(n:integer):Longint;
Var i:integer;
Begin
For i:=2 to n do GT:=GT*i;
End;
Trong thân hàm đã sử dụng tên hàm làm biến cục bộ nên khi biên dịch sẽ

báo lỗi gọi hàm nhưng thiếu tham số do chương trình hiểu GT:=GT*i là lời gọi
đệ qui.
Để tránh lỗi này cần lưu ý với học sinh: để trả kết quả cho hàm (không đệ
quy), tốt nhất nên tính kết quả hàm vào một biến cục bộ, trước khi kết thúc ta
mới gán tên hàm bằng giá trị biến này để trả giá trị về cho hàm.
8. Chưa hiểu thứ tự ưu tiên phép toán.
Thứ tự ưu tiên các phép toán trong ngôn ngữ lập trình Pascal như sau:
- Lời gọi hàm
- Biểu thức trong ngoặc
- Toán tử NOT
- Toán tử đổi dấu: - * / div mod
4


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

- + - or
- >=,>,<=,<,=,<>
9. Không hiểu nguyên tắc làm tròn số đối với số thực.
Trong toán học:

3
1
1
1



2
2

2
2

Tuy nhiên trong Pascal biểu thức sau sẽ cho kết quả sai:
If 3/sqrt(2)=1/sqrt(2)+1/sqrt(2)+1/sqrt(2) then write(‘Dung!’) else
write(‘sai!’);
Khi thực hiện vế trái máy tính chỉ tính sai số 1lần, còn vế phải chịu sai số
3 lần. Do đó kết quả khi thực hiện là không giống nhau. Đây chỉ là 1 nguyên
nhân khiến cho quá trình tính toán gần đúng trên máy tính thành tính toán sai.
Để tránh điều này bạn nên tuân thủ theo các qui tắc dưới đây:
So sánh bằng nên dùng biểu thức a  b  
Const e=0.0001;
….
If abs(a-b)Quá trình tối ưu tính toán biểu thức của ngôn ngữ có thể làm ảnh hưởng
đến kết quả của phép toán. Trong Pascal chỉ ép được qua lại các kiểu nguyên mà
không cho ép từ kiểu thực sang kiểu nguyên và ngược lại. Để chuyển từ kiểu
thực sang kiểu nguyên ta dùng hàm Round hoặc Trunc
Tránh tràn số (đã trình bày ở mục 6)
II. Một số kinh nghiệm dạy lập trình Pascal:
1. Có nhiều dạng bài tập:
Khi dạy lập trình nói chung và Pascal nói riêng, nhiều khi người dạy chỉ
chú ý tới các bài tập về lập trình mà không nghĩ rằng trong những bước đầu để
học sinh hiểu bài cần phải đưa ra nhiều dạng bài tập, trong số các dạng bài tập
đó ở đây ta có thể nêu ra một số dạng như sau: bài tập về viết thuật toán, bài tập
về đọc hiểu chương trình, bài tập về sửa lỗi chương trình,…
2. Bài tập về viết thuật toán:
Theo định nghĩa trong sách giáo khoa Tin học 8, thuật toán là một dãy
hữu hạn các thao tác được sắp xếp theo một trình tự xác định, sao cho sau khi
thực hiện dãy thao tác ấy từ INPUT ta nhận được OUTPUT. Nói cách khác,

trình bày thuật toán tức là chỉ ra các bước cần thực hiện để đi đến kết quả.
Việc trình bày thuật toán trước khi viết chương trình là hết sức quan trọng.
Thuật toán đúng thì chương trình mới có khả năng đúng, còn một thuật toán sai
chắc chắn là cho một chương trình sai. Tuy nhiên đối với phần lớn học sinh lớp
5


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

8 thường bỏ qua bước này do tâm lý học sinh không thích các loại bài tập như
thế.
Trong nhiều trường hợp tưởng như không cần thuật toán cụ thể học sinh
vẫn viết được chương trình. Thực tế thuật toán đó không được viết ra nhưng đã
hình thành sẵn trong đầu người viết.
Với đa số học sinh hiện nay, cần phải dành một lượng thời gian thích hợp
để rèn luỵên loại bài tập này. Phải làm sao cho việc viết thuật toán trở thành kĩ
năng để khi các em lập trình trên máy, tuy không cần viết thuật toán ra song các
em có thể hình dung được thuật toán đó trong đầu. Cần phải tạo cho các em có ý
thức khi viết một chương trình Pascal là phải tuân thủ theo trình tự sau:
Bài toán Xây dựng thuật toánViết chương trình
Ví dụ: Có n hộp có khối lượng khác nhau và một cái cân dĩa. Hãy chỉ ra cách
cân để tìm được hộp nặng nhất.Với bài toán trong thực tế như trên ta có thể phát
biểu lại dưới dạng bài toán trong toán học như sau: Cho tập hợp A có số phần tử
hữu hạn. Tìm phần tử lớn nhất trong tập A nói trên. Khi đó ta có thể trình bày
thuật toán như sau:
1. Nếu chỉ có 1 hộp thì đó chính là hộp nặng nhất và kết thúc.
2. Nếu số hộp n>1 thì
Chọn 2 hộp bất kì và đặt lên bàn cân.
Giữ lại hộp nặng hơn và cất hộp nhẹ đi chỗ khác.
3. Nếu không còn hộp chưa được cân thì chuyển sangbước 5, ngoài ra:

Chọn một hộp bất kì và để lên dĩa cân còn trống
Giữ lại hộp nặng hơn, cất hộp nhẹ sang chỗ khác
4. Trở lại bước 3
5. Hộp còn lại trên cân là hộp nặng nhất và kết thúc.
3. Bài tập về đọc hiểu chương trình:
Loại bài tập này sẽ giúp phát triển tư duy, giúp học sinh hiểu bài, nhất là
khi dạy các cấu trúc lệnh. Đối với dạng bài tập này, giáo viên nên hướng dẫn các
em thực hiện tuần tự từng lệnh theo từng câu lệnh cụ thể.
Ví dụ: Cho biết kết quả khi thực hiện chương trình sau:
Program vd2;
Uses crt;
Var i:integer;
Begin
Clrscr;
I:=7;
6


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

While i>1 do
Begin
If (i mod 2)<>0 then i:=i*3+1
Else i:=i div 2;
Writeln(i);
End;
Readln;
End.
4. Bài tập về sửa lỗi chương trình:
Ví dụ : Để tìm số lớn nhất trong 3 số a,b,c được nhập vào từ bàn phím, có người

đã viết chương trình như sau:
Program vd3;
Uses crt;
Var a,b,c:integer;
Begin
Clrscr;
Write(‘nhap vao 3 so:’);
Readln(a,b,c);
If aElse
If aWrite(‘So lon nhat la:’,a);
Readln;
End.
Chương trình trên cho đáp số lúc đúng, lúc sai tuỳ thuộc vào a,b,c. Hãy
giải thích tại sao và sửa lại cho đúng.
Ta thực hiện chương trình trên với 2 bộ input sau đây:
- a=3,b=4,c=5
a
b
c
a3
4
5
T (3<4)
4
Vậy số lớn nhất là 4 Kết quả sai

a

- a=5,b=4,c=7
a
5

b
4

c
7

aF (5<4)

aT (5<7)
7


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

7
Vậy số lớn nhất là 7 Kết quả đúng
Chương trình trên thực hiện lúc đúng lúc sai do chương trình mới chỉ so
sánh 2 số a và b thôi đã đưa ra kết luận. Ta có thể sửa lại chương trình như sau:
Program vd3_1;
Uses crt;
Var a,b,c:integer;
Begin
Clrscr;

Write(‘nhap vao 3 so:’);
Readln(a,b,c);
If aBegin
If bEnd
Else
If aWrite(‘So lon nhat la:’,a);
Readln;
End.
5. Bài tập về khai báo biến:
Ví dụ: Trong một chương trình đã chạy tốt, khi thực hiện không có lỗi có một số
lệnh như sau:
…..
Ok:= ‘n’;
J:=round(sqr(n));
If ch= ‘Ok’ then ch:= ‘It is’ + ch;
…..
While kt and (i<=j) do
Begin
Kt:=Not(n mod i=0);
X:=1.5*j+i;
End;
Hãy viết phần khai báo biến cho đoạn chương trình trên.
8


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

Với dạng bài tập này, ta căn cứ vào các câu lệnh đã cho để viết phần khai báo
biến cho chương trình trên như sau:
Var n,i,j:integer;
X:real;
Kt:boolean;
ok:char;ch:string;
Tuy nhiên ta cũng có nhiều cách để khai báo biến ví dụ biến ok có thể thuộc
kiểu string; j có thể thuộc kiểu real,…
6. Trình bày thuật toán, yêu cầu học sinh viết chương trình theo đúng thuật
toán đó:
Một bài toán có thể có nhiều cách giải khác nhau ứng với mỗi cách giải ta
có một thuật toán. Để giúp học sinh có khả năng nhanh chóng nắm được ý tưởng
của người khác cần luỵên cho các em biết giải bài toán theo một thuật toán đã
được trao đổi. Khả năng hiểu được nhanh ý tưởng của người khác cũng chính là
yêu cầu trong hoạt động nhóm. Phát triển khả năng này là phát triển một phẩm
chất tư duy quí báu để các em biết hợp tác trong công việc, một trong những yêu
cầu của người lao động, sáng tạo trong thời đại mới, thời đại mà một sản phẩm
là sự kết tinh lao động của nhiều người.
7. Giải bài toán trong một trường hợp riêng, yêu cầu học sinh phát hiện
thiếu sót để từ đó hoàn thiện chương trình:
Ví dụ: Viết chương trình đếm và in ra các số trong 1 xâu đã cho.
Cho đoạn chương trình giải quyết công việc trên như sau:
I:=1; dem:=0;
While i<=length(xau) do
Begin
If (xau[i]>= ‘0’) and (xau[i]<= ‘9’) then
Begin
xauM:= ‘’;
while (xau[i]>= ‘0’) and (xau[i]<= ‘9’) do
begin

xauM:=xauM+xau[i];
i:=i+1;
end;
dem:=dem+1;
val(xauM,a[dem],n);
i:=i-1;
9


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

End;
I:=i+1;
End;
Write(‘xau co ’,dem, ‘ so la:’);
For i:=1 to dem-1 do write(a[i], ‘,’);
Write(a[dem]);
Đối với bài tập này, giáo viên yêu cầu nhận xét chương trình đã thực hiện
đúng hay chưa, có đúng đối với tất cả các trường hợp hay không?
Học sinh có thể phát hiện chương trình chỉ đúng với xâu chứa các số
thông thường, còn nếu xâu chứa số thực thị chương trình chưa cho kết quả đúng.
Từ nhận xét đó giáo viên hướng dẫn các em bổ sung và chỉnh sửa lại chương
trình.
8. Phân chia một bài toán thành nhiều bài toán nhỏ:
Trong thực tế. chúng ta thường gặp những vấn đề lớn mà với sức của một
người thì không thể giải quyết được. khi gặp những vấn đề như vậy, ta thường
nhờ bạn bè, người thân giúp một tay, mỗi người lo một phần việc.Khi giải một
bài toán, ta thường chia bài toán lớn ban đầu thành nhiều bài toán con để việc
giải bài toán ban đầu trở nên dễ dàng hơn,… Và như vậy, khi cần giải quyết một
vấn đề nào đó bằng máy tính, để viết một chương trình phức tạp ta có thể viết

từng phần chương trình giải quyết từng vấn đề nhỏ.
Như vậy, việc phân chia một bài toán thành nhiều bài toán nhỏ sẽ giúp
cho việc giải quyết bài toán mạch lạc, vịêc kiểm tra sai sót thuận tiện, có thể
thấy kết quả ở từng bước và có thể điều chỉnh kịp thời.
9. Sửa lỗi chương trình:
Trong dạy lập trình Pascal việc giúp học sinh nhận ra lỗi sai và cách sửa
các lỗi đó là rất cần thiết và quan trọng. Để có thể sửa lỗi nhanh chóng cần có sự
tích luỹ kinh nghiệm những lỗi thường hay gặp.
III/ BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Kinh nghiệm thực tiễn dạy học và kết quả nghiên cứu thực nghiệm cho
thấy để nâng cao chất lượng dạy học cần có các điều kiện sau:
Tạo không khí học tập tích cực, giáo viên phải tạo ra mỗi giờ học là một
niềm vui niềm say mê trong học tập của học sinh. Giáo viên luôn tạo ra những
thách thức vừa sức, tổ chức những hoạt động tự lực của học sinh trong từng tiết
học khác nhau.
Các thiết bị dạy học rất có ý nghĩa giáo viên phải luôn phát huy hết tác
dụng của các thiệt bị dạy học, đặc biệt là phần mềm, máy chiếu hoặc màn hình
rộng phục vụ cho việc dạy học trực quan có như vậy mới gây được hứng thú học
tập của các em. Bên cạnh mỗi tiết dạy giáo viên luôn nổ lực chuẩn bị bài giảng
10


CHUYÊN ĐỀ: CÁCH TIẾP CẬN NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL

với đầy đủ các loại hình ảnh, biểu tượng phù hợp ý nghĩa thông dụng với các em
và phù hợp với nội dung bài dạy từ đó giáo viên mới tạo niềm đam mê, yêu
thích môn học, kích thích sự tò mò tìm hiểu để đi đến kiến thức cần đạt được.
Bên cạnh đó giáo viên phải biết vận dụng các kiến thức trong bài dạy vào
các hoạt động thực tế có liên quan và giải thích cụ thể từ đó các em có nhu cầu
tìm hiểu về môn học.

IV/ KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Muốn học sinh học tốt các môn học nói chung và môn Tin học nói riêng
đầu tiên người giáo viên phải tạo được ở học sinh niềm say mê, hứng thú học tập
bộ môn. Giờ học phải thu hút sự chú ý ham học hỏi, tạo cho các em lòng tin vào
khả năng của mình, nhiệt tình, ham mê, thi đua học tập. Trên đây là một số kinh
nghiệm của tôi về cách tiếp cận ngôn ngữ lập trình pascal.
2. Kiến nghị
Nhà trường cần tổ chức nhiều hơn nữa các buổi tập huấn về việc sử dụng
các thiết bị hiện đại hỗ trợ cho việc dạy và học. Thường xuyên tổ chức hội thảo
về “Đổi mới phương pháp giảng dạy” để tạo điều kiện cho các giáo viên được
giao lưu học hỏi lẫn nhau.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học không chỉ giúp
các em yêu thích môn học, mà còn giúp các em lĩnh hội kiến thức nhanh và dễ
dàng. Mặc dù rất cố gắng khi thực hiện chuyên đề này, song không thể tránh
khỏi những thiếu sót về cấu trúc, ngôn ngữ và kiến thức khoa học. Vì vậy, tôi
kính mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp chân thành để chuyên đề này được
hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Duyệt của Tổ trưởng

Hòa Minh, ngày 10 tháng 02 năm 2020
Người thực hiện

Bùi Tùng Linh
Duyệt của BGH
HT

11