Tải bản đầy đủ (.pdf) (306 trang)

Mademoiselle de maupin

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.12 MB, 306 trang )


TheProjectGutenbergEBookofMademoiselledeMaupin,byThéophile
Gautier
ThiseBookisfortheuseofanyoneanywhereatnocostandwithalmostno
restrictionswhatsoever.Youmaycopyit,giveitawayorre-useitunderthe
termsoftheProjectGutenbergLicenseincludedwiththiseBookoronlineat
www.gutenberg.net
Title:MademoiselledeMaupin
Author:ThéophileGautier
ReleaseDate:December7,2004[EBook#14288][Lastupdated:April9,2011]
Language:French
***STARTOFTHISPROJECTGUTENBERGEBOOKMADEMOISELLE
DEMAUPIN***

ProducedbyEbookslibresetgratuitsat

ThéophileGautier
MADEMOISELLEDEMAUPIN
(1835)
Tabledesmatières
PréfaceUnedeschoseslesplusburlesques…
PréfaceNon,imbéciles,non,crétinsetgoitreux…
Chapitre1


Chapitre2
Chapitre3
Chapitre4
Chapitre5
Chapitre6
Chapitre7


Chapitre8
Chapitre9
Chapitre10
Chapitre11Beaucoupdechosessontennuyeuses…
Chapitre11Leshommesdegéniesonttrèsbornés…
Chapitre12Jet'aipromislasuitedemesaventures…
Chapitre12Rosettetémoigna,pourapaisersasoif…
Chapitre13
Chapitre14
Chapitre15
Chapitre16
Chapitre17

_Préface__Unedeschoseslesplusburlesques…_
Unedeschoseslesplusburlesquesdelaglorieuseépoqueoùnousavonsle
bonheurdevivreestincontestablementlaréhabilitationdelavertuentreprisepar
touslesjournaux,dequelquecouleurqu'ilssoient,rouges,vertsoutricolores.
Lavertuestassurémentquelquechosedefortrespectable,etnousn'avonspas
enviedeluimanquer,Dieunousenpréserve!Labonneetdignefemme!—
Noustrouvonsquesesyeuxontassezdebrillantàtraversleursbésicles,queson
basn'estpastropmaltiré,qu'elleprendsontabacdanssaboîted'oravectoutela
grâceimaginable,quesonpetitchienfaitlarévérencecommeunmaîtreà
danser.—Noustrouvonstoutcela.—Nousconviendronsmêmequepourson
âgeellen'estpastropmalenpoint,etqu'elleportesesannéesonnepeutmieux.
—C'estunegrand-mèretrèsagréable,maisc'estunegrand-mère…—Ilme
semblenatureldeluipréférer,surtoutquandonavingtans,quelquepetite
immoralitébienpimpante,biencoquette,bienbonnefille,lescheveuxunpeu
défrisés,lajupeplutôtcourtequelongue,lepiedetl'oeilagaçants,lajoue
légèrementallumée,lerireàlaboucheetlecoeursurlamain.—Les



journalisteslesplusmonstrueusementvertueuxnesauraientêtred'unavis
différent;et,s'ilsdisentlecontraire,ilesttrèsprobablequ'ilsnelepensentpas.
Penserunechose,enécrireuneautre,celaarrivetouslesjours,surtoutauxgens
vertueux.
Jemesouviensdesquolibetslancésavantlarévolution(c'estdecelledejuillet
quejeparle)contrecemalheureuxetvirginalvicomteSosthènedeLa
Rochefoucauldquiallongealesrobesdesdanseusesdel'Opéra,etappliquade
sesmainspatriciennesunpudiqueemplâtresurlemilieudetouteslesstatues.—
M.levicomteSosthènedeLaRochefoucauldestdépassédebienloin.—La
pudeuraététrèsperfectionnéedepuiscetemps,etl'onentreendesraffinements
qu'iln'auraitpasimaginés.
Moiquin'aipasl'habitudederegarderlesstatuesàdecertainsendroits,je
trouvais,commelesautres,lafeuilledevigne,découpéeparlesciseauxdeM.le
chargédesbeaux-arts,lachoselaplusridiculedumonde.Ilparaitquej'avais
tort,etquelafeuilledevigneestuneinstitutiondesplusméritoires.
Onm'adit,j'airefuséd'yajouterfoi,tantcelamesemblaitsingulier,qu'ilexistait
desgensqui,devantlafresquedu_Jugementdernier_deMichel-Ange,n'y
avaientrienvuautrechosequel'épisodedesprélatslibertins,ets'étaientvoiléla
faceencriantàl'abominationdeladésolation!
Cesgens-lànesaventaussidelaromancedeRodriguequelecoupletdela
couleuvre.—S'ilyaquelquenuditédansuntableauoudansunlivre,ilsyvont
droitcommeleporcàlafange,etnes'inquiètentpasdesfleursépanouiesnides
beauxfruitsdorésquipendentdetoutesparts.
J'avouequejenesuispasassezvertueuxpourcela.Dorine,lasoubrette
effrontée,peuttrèsbienétalerdevantmoisagorgerebondie,certainementjene
tireraipasmonmouchoirdemapochepourcouvrirceseinquel'onnesaurait
voir.—Jeregarderaisagorgecommesafigure,et,siellel'ablancheetbien
formée,j'yprendraiplaisir.—Maisjenetâteraipassilarobed'Elmireest
moelleuse,etjenelapousseraipassaintementsurleborddelatable,comme

faisaitcepauvrehommedeTartuffe.
Cettegrandeaffectationdemoralequirègnemaintenantseraitfortrisible,sielle
n'étaitfortennuyeuse.—Chaquefeuilletondevientunechaire;chaque
journaliste,unprédicateur;iln'ymanquequelatonsureetlepetitcollet.Le


tempsestàlapluieetàl'homélie;onsedéfenddel'uneetdel'autreennesortant
qu'envoitureetenrelisantPantagruelentresabouteilleetsapipe.
MondouxJésus!queldéchaînement!quellefurie!
—Quivousamordu?quivousapiqué?quediableavez-vousdoncpourcriersi
haut,etquevousafaitcepauvrevicepourluientantvouloir,luiquiestsibon
homme,sifacileàvivre,etquinedemandequ'às'amuserlui-mêmeetànepas
ennuyerlesautres,sifairesepeut?—AgissezaveclevicecommeSerreavecle
gendarme:embrassez-vous,etquetoutcelafinisse.—Croyez-m'en,vousvous
entrouverezbien.—Eh!monDieu!messieurslesprédicateurs,queferiez-vous
doncsanslevice?—Vousseriezréduits,dèsdemain,àlamendicité,sil'on
devenaitvertueuxaujourd'hui.
Lesthéâtresseraientferméscesoir.—Surquoiferiez-vousvotrefeuilleton?—
Plusdebalsdel'Opérapourremplirvoscolonnes,—plusderomansà
disséquer;carbals,romans,comédies,sontlesvraiespompesdeSatan,sil'onen
croitnotresainteMèrel'Église.—L'actricerenverraitsonentreteneur,etne
pourraitplusvouspayersonéloge.—Onnes'abonneraitplusàvosjournaux;
onliraitsaintAugustin,oniraitàl'église,ondiraitsonrosaire.Celaseraitpeutêtretrèsbien;mais,àcoupsûr,vousn'ygagneriezpas.—Sil'onétaitvertueux,
oùplaceriez-vousvosarticlessurl'immoralitédusiècle?Vousvoyezbienquele
viceestbonàquelquechose.
Maisc'estlamodemaintenantd'êtrevertueuxetchrétien,c'estunetournure
qu'onsedonne;onseposeensaintJérôme,commeautrefoisendonJuan;l'on
estpâleetmacéré,l'onportelescheveuxàl'apôtre,l'onmarchelesmainsjointes
etlesyeuxfichésenterre;onprendunpetitairconfitenperfection;onaune
Bibleouvertesursacheminée,uncrucifixetdubuisbénitàsonlit;l'onnejure

plus,l'onfumepeu,etl'onchiqueàpeine.—Alorsonestchrétien,l'onparlede
lasaintetédel'art,delahautemissiondel'artiste,delapoésieducatholicisme,
deM.deLamennais,despeintresdel'écoleangélique,duconciledeTrente,de
l'humanitéprogressiveetdemilleautresbelleschoses.—Quelques-unsfont
infuserdansleurreligionunpeuderépublicanisme;cenesontpaslesmoins
curieux.IlsaccouplentRobespierreetJésus-Christdelafaçonlaplusjoviale,et
amalgamentavecunsérieuxdigned'élogeslesActesdesApôtresetlesdécrets
dela_sainte_convention,c'estl'épithètesacramentelle;d'autresyajoutent,pour
dernieringrédient,quelquesidéessaint-simoniennes.—Ceux-làsontcomplets
etcarrésparlabase;aprèseux,ilfauttirerl'échelle.Iln'estpasdonnéauridicule


humaind'allerplusloin,—_hasultrametas…,_etc.Cesontlescolonnes
d'Herculeduburlesque.
Lechristianismeesttellementenvogueparlatartuferiequicourtquelenéochristianismelui-mêmejouitd'unecertainefaveur.Onditqu'ilcomptejusqu'à
unadepte,ycomprisM.Drouineau.
Unevariétéextrêmementcurieusedujournalisteproprementditmoral,c'estle
journalisteàfamilleféminine.
Celui-làpousselasusceptibilitépudiquejusqu'àl'anthropophagie,oupeus'en
faut.
Samanièredeprocéder,pourêtresimpleetfacileaupremiercoupd'oeil,n'enest
pasmoinsbouffonneetsuperlativementrécréative,etjecroisqu'ellevautqu'on
laconserveàlapostérité,—ànosderniersneveux,commedisaientles
perruquesduprétendugrandsiècle.
D'abordpourseposerenjournalistedecetteespèce,ilfautquelquespetits
ustensilespréparatoires,—telsquedeuxoutroisfemmeslégitimes,quelques
mères,leplusdesoeurspossible,unassortimentdefillescompletetdes
cousinesinnombrablement.—Ensuiteilfautunepiècedethéâtreouunroman
quelconque,uneplume,del'encre,dupapieretunimprimeur.Ilfaudraitpeutêtrebienuneidéeetplusieursabonnés;maisons'enpasseavecbeaucoupde
philosophieetl'argentdesactionnaires.

Quandonatoutcela,l'onpeuts'établirjournalistemoral.Lesdeuxrecettes
suivantes,convenablementvariées,suffisentàlarédaction.
Modèlesd'articlesvertueuxsurunepremièrereprésentation.
«Aprèslalittératuredesang,lalittératuredefange;aprèslaMorgueetlebagne,
l'alcôveetlelupanar;aprèslesguenillestachéesparlemeurtre,lesguenilles
tachéesparladébauche;après,etc.(selonlebesoinetl'espace,onpeutcontinuer
surcetondepuissixlignesjusqu'àcinquanteetau-delà),—c'estjustice.—
Voilàoùmènentl'oublidessainesdoctrinesetledévergondageromantique:le
théâtreestdevenuuneécoledeprostitutionoùl'onn'osesehasarderqu'en
tremblantavecunefemmequ'onrespecte.Vousvenezsurlafoid'unnom
illustre,etvousêtesobligédevousretirerautroisièmeacteavecvotrejeunefille
toutetroubléeettoutedécontenancée.Votrefemmecachesarougeurderrière


sonéventail;votresoeur,votrecousine,etc.»(Onpeutdiversifierlestitresde
parenté;ilsuffitquecesoientdesfemelles.)
Nota.—Ilyenaunquiapoussélamoralitéjusqu'àdire:Jen'iraipasvoirce
drameavecmamaîtresse.—Celui-là,jel'admireetjel'aime;jeleportedans
moncoeur,commeLouisXVIIIportaittoutelaFrancedanslesien;carilaeu
l'idéelaplustriomphante,lapluspyramidale,laplusébouriffée,laplus
luxoriennequisoittombéedansunecervelled'homme,encebenoîtdixneuvièmesiècleoùilenesttombétantetdesidrôles.
Laméthodepourrendrecompted'unlivreesttrèsexpéditiveetàlaportéede
touteslesintelligences:
«Sivousvoulezlirecelivre,enfermez-voussoigneusementchezvous;nele
laissezpastraînersurlatable.Sivotrefemmeetvotrefillevenaientàl'ouvrir,
ellesseraientperdues.—Celivreestdangereux,celivreconseillelevice.Il
auraitpeut-êtreeuungrandsuccès,autempsdeCrébillon,danslespetites
maisons,auxsoupersfinsdesduchesses;maismaintenantquelesmoeurssesont
épurées,maintenantquelamaindupeupleafaitcroulerl'édificevermoulude
l'aristocratie,etc.,etc.,que…que…que…—ilfaut,danstouteoeuvre,une

idée,uneidée…là,uneidéemoraleetreligieusequi…unevuehauteet
profonderépondantauxbesoinsdel'humanité;carilestdéplorablequedejeunes
écrivainssacrifientausuccèsleschoseslesplussaintes,etusentuntalent,
estimabled'ailleurs,àdespeintureslubriquesquiferaientrougirdescapitaines
dedragons(lavirginitéducapitainededragonsest,aprèsladécouvertede
l'Amérique,laplusbelledécouvertequel'onaitfaitedepuislongtemps).—Le
romandontnousfaisonslacritiquerappelleThérèsephilosophe,Félicia,le
CompèreMathieu,lesContesdeGrécourt.»—Lejournalistevertueuxestd'une
éruditionimmenseenfaitderomansorduriers;—jeseraiscurieuxdesavoir
pourquoi.
Ilesteffrayantdesongerqu'ilya,deparlesjournaux,beaucoupd'honnêtes
industrielsquin'ontquecesdeuxrecettespoursubsister,euxetlanombreuse
famillequ'ilsemploient.
Apparemmentquejesuislepersonnageleplusénormémentimmoralqu'ilse
puissetrouverenEuropeetailleurs;carjenevoisriendepluslicencieuxdans
lesromansetlescomédiesdemaintenantquedanslesromansetlescomédies
d'autrefois,etjenecomprendsguèrepourquoilesoreillesdemessieursdes


journauxsontdevenuestoutàcoupsijanséniquementchatouilleuses.
JenepensepasquelejournalisteleplusinnocentosedirequePigault-Lebrun,
Crébillonfils,Louvet,Voisenon,Marmontelettousautresfaiseursderomanset
denouvellesnedépassentenimmoralité,puisqueimmoralitéilya,les
productionslesplusécheveléesetlesplusdévergondéesdeMM.telsettels,que
jenenommepas,parégardpourleurpudeur.
Ilfaudraitlaplusinsignemauvaisefoipourn'enpasconvenir.
Qu'onnem'objectepasquej'aialléguéicidesnomspeuoumalconnus.Sije
n'aipastouchéauxnomséclatantsetmonumentaux,cen'estpasqu'ilsne
puissentappuyermonassertiondeleurgrandeautorité.
LesRomansetlesContesdeVoltairenesontassurémentpas,àladifférencede

mériteprès,beaucoupplussusceptiblesd'êtredonnésenprixauxpetitestartines
despensionnatsquelesContesimmorauxdenotreamilelycanthrope,oumême
quelesContesmorauxdudoucereuxMarmontel.
Quevoit-ondanslescomédiesdugrandMolière?Lasainteinstitutiondu
mariage(styledecatéchismeetdejournaliste)bafouéeettournéeenridiculeà
chaquescène.
Lemariestvieuxetlaidetcacochyme;ilmetsaperruquedetravers;sonhabit
n'estplusàlamode;ilaunecanneàbec-de-corbin,lenezbarbouillédetabac,
lesjambescourtes,l'abdomengroscommeunbudget.—Ilbredouille,etnedit
quedessottises;ilenfaitautantqu'ilendit;ilnevoitrien,iln'entendrien;on
embrassesafemmeàsabarbe;ilnesaitpasdequoiilestquestion:celadure
ainsijusqu'àcequ'ilsoitbienetdûmentconstatécocuàsesyeuxetauxyeuxde
toutelasalleonnepeutplusédifiée,etquiapplauditàtoutrompre.
Ceuxquiapplaudissentleplussontceuxquisontleplusmariés.
Lemariages'appelle,chezMolière,GeorgeDandinouSganarelle.
L'adultère,DamisouClitandre;iln'yapasdenomassezdoucereuxetcharmant
pourlui.
L'adultèreesttoujoursjeune,beau,bienfaitetmarquispourlemoins.Ilentreen
chantonnantàlacantonadelacourantelaplusnouvelle;ilfaitunoudeuxpasen


scènedel'airleplusdélibéréetleplustriomphantdumonde;ilsegrattel'oreille
avecl'onglerosedesonpetitdoigtcoquettementécarquillé;ilpeigneavecson
peigned'écaillesabellechevelureblondine,etrajustesescanonsquisontdu
grandvolume.Sonpourpointetsonhaut-de-chaussesdisparaissentsousles
aiguillettesetlesnoeudsderuban,sonrabatestdelabonnefaiseuse;sesgants
flairentmieuxquebenjoinetcivette;sesplumesontcoûtéunlouislebrin.
Commesonoeilestenfeuetsajoueenfleur!quesaboucheestsouriante!que
sesdentssontblanches!commesamainestdouceetbienlavée.
Ilparle,cenesontquemadrigaux,galanteriesparfuméesenbeaustyleprécieux

etdumeilleurair;ilalulesromansetsaitlapoésie,ilestvaillantetpromptà
dégainer,ilsèmel'oràpleinesmains.—AussiAngélique,Agnès,Isabellese
peuventàpeinetenirdeluisauteraucou,sibienélevéesetsigrandesdames
qu'ellessoient;aussilemariest-ilrégulièrementtrompéaucinquièmeacte,bien
heureuxquandcen'estpasdèslepremier.
VoilàcommelemariageesttraitéparMolière,l'undesplushautsetdesplus
gravesgéniesquijamaisaientété.—Croit-onqu'ilyaitriendeplusfortdans
lesréquisitoiresd'_Indiana_etdeValentine?
Lapaternitéestencoremoinsrespectée,s'ilestpossible.Voyez
Orgon,voyezGéronte,voyez-lestous.
Commeilssontvolésparleursfils,battusparleursvalets!Commeonmetànu,
sanspitiépourleurâge,etleuravarice,etleurentêtement,etleurimbécillité!—
Quellesplaisanteries!quellesmystifications!
Commeonlespousseparlesépauleshorsdelavie,cespauvresvieuxquisont
longsàmourir,etquineveulentpointdonnerleurargent!commeonparlede
l'éternitédesparents!quelsplaidoyerscontrel'hérédité,etcommecelaestplus
convaincantquetouteslesdéclamationssaint-simoniennes!
Unpère,c'estunogre,c'estunArgus,c'estungeôlier,untyran,quelquechose
quin'estbontoutauplusqu'àretarderunmariagependanttroisjusqu'àla
reconnaissancefinale.—Unpèreestlemariridiculeaugrandcomplet.—
Jamaisunfilsn'estridiculedansMolière;carMolière,commetouslesauteurs
detouslestempspossibles,faisaitsacouràlajeunegénérationauxdépensde
l'ancienne.


EtlesScapins,avecleurcaperayéeàlanapolitaine,etleurbonnetsurl'oreille,
etleurplumebalayantlesbandesd'air,nesont-ilspasdesgensbienpieux,bien
chastesetbiendignesd'êtrecanonisés?—Lesbagnessontpleinsd'honnêtes
gensquin'ontpasfaitlequartdecequ'ilsfont.LesroueriesdeTrialphsontde
pauvresroueriesencomparaisondesleurs.EtlesLisettesetlesMartons,quelles

gaillardes,tudieu!—Lescourtisanesdesruessontloind'êtreaussidélurées,
aussipromptesàlaripostegrivoise.Commeelless'entendentàremettreun
billet!commeellesfontbienlagardependantlesrendez-vous!—Cesont,sur
maparole,deprécieusesfilles,serviablesetdebonconseil.
C'estunecharmantesociétéquis'agiteetsepromèneàtraverscescomédieset
cesimbroglios.—Tuteursdupés,mariscocus,suivanteslibertines,valets
aigrefins,demoisellesfollesd'amour,filsdébauchés,femmesadultères;celane
vaut-ilpasbienlesjeunesbeauxmélancoliquesetlespauvresfaiblesfemmes
oppriméesetpassionnéesdesdramesetdesromansdenosfaiseursenvogue?
Ettoutcela,moinslecoupdedaguefinal,moinslatassedepoisonobligée:les
dénouementssontaussiheureuxquelesdénouementsdescontesdefées,ettout
lemonde,jusqu'aumari,estonnepeutplussatisfait.DansMolière,lavertuest
toujourshonnieetrossée;c'estellequiportelescornes,ettendledosà
Mascarille;àpeinesilamoralitéapparaîtunefoisàlafindelapiècesousla
personnificationunpeubourgeoisedel'exemptLoyal.
Toutcequenousvenonsdedireicin'estpaspourécornerlepiédestalde
Molière;nousnesommespasassezfoupourallersecouercecolossedebronze
avecnospetitsbras;nousvoulionssimplementdémontrerauxpieux
feuilletonistes,qu'effarouchentlesouvragesnouveauxetromantiques,queles
classiquesanciens,dontilsrecommandentchaquejourlalectureetl'imitation,
lessurpassentdebeaucoupengaillardiseetenimmoralité.
ÀMolièrenouspourrionsaisémentjoindreetMarivauxetLaFontaine,cesdeux
expressionssiopposéesdel'espritfrançais,etRégnier,etRabelais,etMarot,et
biend'autres.Maisnotreintentionn'estpasdefaireici,àproposdemorale,un
coursdelittératureàl'usagedesviergesdufeuilleton.
Ilmesemblequel'onnedevraitpasfairetantdetapageàproposdesipeu.Nous
nesommesheureusementplusautempsd'Èvelablonde,etnousnepouvons,en
bonneconscience,êtreaussiprimitifsetaussipatriarcauxquel'onétaitdans
l'arche.Nousnesommespasdespetitesfillessepréparantàleurpremière



communion;et,quandnousjouonsaucorbillon,nousnerépondonspas_tarteà
lacrème._Notrenaïvetéestassezpassablementsavante,etilyalongtempsque
notrevirginitécourtlaville;cesontlàdeceschosesquel'onn'apasdeuxfois;
et,quoiquenousfassions,nousnepouvonslesrattraper,cariln'yarienau
mondequicoureplusvitequ'unevirginitéquis'envaetqu'uneillusionqui
s'envole.
Aprèstout,iln'yapeut-êtrepasgrandmal,etlasciencedetouteschosesest-elle
préférableàl'ignorancedetouteschoses.C'estunequestionquejelaisseà
débattreàdeplussavantsquemoi.Toujoursest-ilquelemondeapassél'âgeoù
l'onpeutjouerlamodestieetlapudeur,etjelecroistropvieuxbarbonpourfaire
l'enfantinetlevirginalsansserendreridicule.
Depuissonhymenaveclacivilisation,lasociétéaperduledroitd'êtreingénue
etpudibonde.Ilestdecertainesrougeursquisontencoredemiseaucoucherde
lamariée,etquinepeuventplusservirlelendemain;carlajeunefemmenese
souvientpeut-êtreplusdelajeunefille,ou,sielles'ensouvient,c'estunechose
trèsindécente,etquicomprometgravementlaréputationdumari.
Quandjelisparhasardundecesbeauxsermonsquiontremplacédansles
feuillespubliqueslacritiquelittéraire,ilmeprendquelquefoisdegrands
remordsetdegrandesappréhensions,àmoiquiaisurlaconsciencequelques
menuesgaudriolesunpeutropfortementépicées,commeunjeunehommequia
dufeuetdel'entrainpeutenavoiràsereprocher.
ÀcôtédecesBossuetsduCafédeParis,decesBourdalouesdubalconde
l'Opéra,decesCatonsàtantlalignequigourmandentlesiècled'unesibelle
façon,jemetrouveeneffetleplusépouvantablescélératquiaitjamaissouilléla
facedelaterre;etpourtant,Dieulesait,lanomenclaturedemespéchés,tant
capitauxquevéniels,aveclesblancsetinterlignesderigueur,pourraitàpeine,
entrelesmainsduplushabilelibraire,formerunoudeuxvolumesin-8parjour,
cequiestpeudechosepourquelqu'unquin'apaslaprétentiond'allerenparadis
dansl'autremonde,etdegagnerleprixMontyonoud'êtrerosièreencelui-ci.

Puisquandjepensequej'airencontrésouslatable,etmêmeailleurs,unassez
grandnombredecesdragonsdevertu,jereviensàunemeilleureopinionde
moi-même,etj'estimequ'avectouslesdéfautsquejepuisseavoirilsenontun
autrequiestbien,àmesyeux,leplusgrandetlepiredetous:—c'est
l'hypocrisiequejeveuxdire.


Encherchantbien,ontrouveraitpeut-êtreunautrepetitviceàajouter;mais
celui-ciesttellementhideuxqu'envéritéjen'osepresquepaslenommer.
Approchez-vous,etjem'envaisvouscoulersonnomdansl'oreille:—c'est
l'envie.
L'envie,etpasautrechose.
C'estellequis'envarampantetserpentantàtraverstoutescespaternes
homélies:quelquesoinqu'elleprennedesecacher,onvoitbrillerdetempsen
temps,au-dessusdesmétaphoresetdesfiguresderhétorique,sapetitetêteplate
devipère;onlasurprendàlécherdesalanguefourchueseslèvrestoutesbleues
devenin,onl'entendsifflotertoutdoucettementàl'ombred'uneépithète
insidieuse.
Jesaisbienquec'estuneinsupportablefatuitédeprétendrequ'onvousenvie,et
quecelaestpresqueaussinauséabondqu'unmerveilleuxquisevanted'une
bonnefortune.—Jen'aipaslaforfanteriedemecroiredesennemisetdes
envieux;c'estunbonheurquin'estpasdonnéàtoutlemonde,etjenel'aurai
probablementpasdelongtemps:aussijeparlerailibrementetsansarrièrepensée,commequelqu'undetrèsdésintéressédanscettequestion.
Unechosecertaineetfacileàdémontreràceuxquipourraientendouter,c'est
l'antipathienaturelleducritiquecontrelepoète,—deceluiquinefaitrien
contreceluiquifait,—dufreloncontrel'abeille—duchevalhongrecontre
l'étalon.
Vousnevousfaitescritiquequ'aprèsqu'ilestbienconstatéàvospropresyeux
quevousnepouvezêtrepoète.Avantdevousréduireautristerôledegarderles
manteauxetdenoterlescoupscommeungarçondebillardouunvaletdejeude

paume,vousavezlongtempscourtisélaMuse,vousavezessayédela
dévirginer;maisvousn'avezpasassezdevigueurpourcela;l'haleinevousa
manqué,etvousêtesretombépâleetefflanquéaupieddelasaintemontagne.
Jeconçoiscettehaine.Ilestdouloureuxdevoirunautres'asseoiraubanquetoù
l'onn'estpasinvité,etcoucheraveclafemmequin'apasvouludevous.Je
plainsdetoutmoncoeurlepauvreeunuqueobligéd'assisterauxébatsduGrand
Seigneur.
Ilestadmisdanslesprofondeurslesplussecrètesdel'Oda;ilmènelessultanes
aubain;ilvoitluiresousl'eaud'argentdesgrandsréservoirscesbeauxcorpstout


ruisselantsdeperlesetpluspolisquedesagates;lesbeautéslespluscachéeslui
apparaissentsansvoiles.Onnesegênepasdevantlui.—C'estuneunuque.—
Lesultancaressesafavoriteensaprésence,etlabaisesursabouchedegrenade.
—Envérité,c'estunebienfaussesituationquelasienne,etildoitêtrebien
embarrassédesacontenance.
Ilenestdemêmepourlecritiquequivoitlepoètesepromenerdanslejardinde
poésieavecsesneufbellesodalisques,ets'ébattreparesseusementàl'ombrede
grandslauriersverts.Ilestbiendifficilequ'ilneramassepaslespierresdugrand
cheminpourlesluijeteretleblesserderrièresonmur,s'ilestassezadroitpour
cela.
Lecritiquequin'arienproduitestunlâche;c'estcommeunabbéquicourtisela
femmed'unlaïque:celui-cinepeutluirendrelapareillenisebattreaveclui.
JecroisqueceseraitunehistoireaumoinsaussicurieusequecelledeTeglathPhalasaroudeGemmagogquiinventalessouliersàpoulaine,quel'histoiredes
différentesmanièresdedéprécierunouvragequelconquedepuisunmoisjusqu'à
nosjours.
Ilyaassezdematièrespourquinzeouseizevolumesin-folio;maisnousaurons
pitiédulecteurs,etnousnousborneronsàquelqueslignes,—bienfaitpour
lequelnousdemandonsunereconnaissanceplusqu'éternelle.—Àuneépoque
trèsreculée,quiseperddanslanuitdesâges,ilyabientantôttroissemainesde

cela,leromanmoyenâgeflorissaitprincipalementàParisetdanslabanlieue.La
cottearmoriéeétaitengrandhonneur;onneméprisaitpaslescoiffuresàla
hennin,onestimaitfortlepantalonmi-parti;ladagueétaithorsdeprix;le
soulieràpoulaineétaitadorécommeunfétiche.—Cen'étaientqu'ogives,
tourelles,colonnettes,verrièrescoloriées,cathédralesetchâteauxforts;—ce
n'étaientquedemoisellesetdamoiseaux,pagesetvalets,truandsetsoudards,
galantschevaliersetchâtelainsféroces;—touteschosescertainementplus
innocentesquelesjeuxinnocents,etquinefaisaientdemalàpersonne.
Lecritiquen'avaitpasattenduausecondromanpourcommencersonoeuvrede
dépréciation;dèslepremierquiavaitparu,ils'étaitenveloppédesoncilicede
poildechameau,ets'étaitrépanduunboisseaudecendresurlatête:puis,
prenantsagrandevoixdolente,ils'étaitmisàcrier:
—Encoredumoyenâge,toujoursdumoyenâge!quimedélivreradumoyen


âge,decemoyenâgequin'estpaslemoyenâge?—Moyenâgedecartonetde
terrecuitequin'adumoyenâgequelenom.--Oh!lesbaronsdefer,dansleur
armuredefer,avecleurcoeurdefer,dansleurpoitrinedefer!—Oh!les
cathédralesavecleursrosacestoujoursépanouiesetleursverrièresenfleurs,
avecleursdentellesdegranit,avecleurstrèflesdécoupésàjour,leurspignons
tailladésenscie,avecleurchasubledepierrebrodéecommeunvoiledemariée,
avecleurscierges,avecleurschants,avecleursprêtresétincelants,avecleur
peupleàgenoux,avecleurorguequibourdonneetleursangesplanantetbattant
del'ailesouslesvoûtes!—commeilsm'ontgâtémonmoyenâge,monmoyen
âgesifinetsicoloré!commeilsl'ontfaitdisparaîtresousunecouchedegrossier
badigeon!quellescriardesenluminures!—Ah!barbouilleursignorants,qui
croyezavoirfaitdelacouleurpouravoirplaquérougesurbleu,blancsurnoiret
vertsurjaune,vousn'avezvudumoyenâgequel'écorce,vousn'avezpasdeviné
l'âmedumoyenâge,lesangnecirculepasdanslapeaudontvousrevêtezvos
fantômes,iln'yapasdecoeurdansvoscorseletsd'acier,iln'yapasdejambes

dansvospantalonsdetricot,pasdeventrenidegorgederrièrevosjupes
armoriées:cesontdeshabitsquiontlaformed'hommes,etvoilàtout.—Donc,
àbaslemoyenâgetelquenousl'ontfaitlesfaiseurs(legrandmotestlâché!les
faiseurs)!Lemoyenâgenerépondàrienmaintenant,nousvoulonsautrechose.
Etlepublic,voyantquelesfeuilletonistesaboyaientaumoyenâge,sepritd'une
bellepassionpourcepauvremoyenâge,qu'ilsprétendaientavoirtuéducoup.
Lemoyenâgeenvahittout,aidéparl'empêchementdesjournaux:—drames,
mélodrames,romances,nouvelles,poésies,ilyeutjusqu'àdesvaudevilles
moyenâge,etMomusrépétadesflonflonsféodaux.
Àcôtéduromanmoyenâgeverdissaitleromancharogne,genrederomantrès
agréable,etdontlespetites-maîtressesnerveusesetlescuisinièresblasées
faisaientunetrèsgrandeconsommation.
Lesfeuilletonistessontbienvitearrivésàl'odeurcommedescorbeauxàla
curée,etilsontdépecédubecdeleursplumesetméchammentmisàmortce
pauvregenrederomanquinedemandaitqu'àprospéreretàseputréfier
paisiblementsurlesrayonsgraisseuxdescabinetsdelecture.Quen'ont-ilspas
dit?quen'ont-ilspasécrit?—Littératuredemorgueoudebagne,cauchemarde
bourreau,hallucinationdeboucherivreetd'argousinquialafièvrechaude!Ils
donnaientbénignementàentendrequelesauteursétaientdesassassinsetdes
vampires,qu'ilsavaientcontractélavicieusehabitudedetuerleurpèreetleur
mère,qu'ilsbuvaientdusangdansdescrânes,qu'ilsseservaientdetibiaspour


fourchetteetcoupaientleurpainavecuneguillotine.
Etpourtantilssavaientmieuxquepersonne,pouravoirsouventdéjeunéavec
eux,quelesauteursdecescharmantestueriesétaientdebravesfilsdefamille,
trèsdébonnairesetdebonnesociété,gantésdeblanc,fashionablementmyopes,
—senourrissantplusvolontiersdebeefsteaksquedecôtelettesd'homme,et
buvantplushabituellementduvindeBordeauxquedusangdejeunefilleou
d'enfantnouveau-né.—Pouravoirvuettouchéleursmanuscrits,ilssavaient

parfaitementqu'ilsétaientécritsavecdel'encredelagrandevertu,surdupapier
anglais,etnonavecsangdeguillotinesurpeaudechrétienécorchévif.
Mais,quoiqu'ilsdissentouqu'ilsfissent,lesiècleétaitàlacharogne,etle
charnierluiplaisaitmieuxqueleboudoir;lelecteurneseprenaitqu'àun
hameçonamorcéd'unpetitcadavredéjàbleuissant.—Chosetrèsconcevable;
mettezuneroseauboutdevotreligne,lesaraignéesaurontletempsdefaireleur
toiledansleplidevotrecoude,vousneprendrezpaslemoindrepetitfretin;
accrochez-yunverouunmorceaudeDeuxfromage,carpes,barbillons,perches,
anguillessauterontàtroispiedshorsdel'eaupourlehapper.—Leshommesne
sontpasaussidifférentsdespoissonsqu'onal'airdelecroiregénéralement.
Onauraitditquelesjournalistesétaientdevenusquakers,brahmes,ou
pythagoriciens,outaureaux,tantilleuravaitprisunesubitehorreurdurougeet
dusang.—Jamaisonnelesavaitvussifondants,siémollients;—c'étaitdela
crèmeetdupetitlait.—Ilsn'admettaientquedeuxcouleurs,lebleudecieloule
vertpomme.Lerosen'étaitquesouffert,et,silepublicleseûtlaissésfaire,ils
l'eussentmenépaîtredesépinardssurlesrivesduLignon,côteàcôteavecles
moutonsd'Amaryllis.Ilsavaientchangéleurfracnoircontrelavestetourterelle
deCéladonoudeSilvandre,etentouréleursplumesd'oiederosespomponset
defaveursenmanièredehoulettepastorale.Ilslaissaientflotterleurscheveuxà
l'enfant,ets'étaientfaitdesvirginitésd'aprèslarecettedeMarionDelorme,à
quoiilsavaientaussibienréussiqu'elle.
Ilsappliquaientàlalittératurel'articleduDécalogue:
Homicidepointneseras.
Onnepouvaitplussepermettrelepluspetitmeurtredramatique,etlecinquième
acteétaitdevenuimpossible.
Ilstrouvaientlepoignardexorbitant,lepoisonmonstrueux,lahache


inqualifiable.Ilsauraientvouluqueleshérosdramatiquesvécussentjusqu'àl'âge
deMelchisédech;etcependantilestreconnu,depuisuntempsimmémorial,que

lebutdetoutetragédieestdefaireassommeràladernièrescèneunpauvre
diabledegrandhommequin'enpeutmais,commelebutdetoutecomédieestde
conjoindrematrimonialementdeuximbécilesdejeunespremiersd'environ
soixanteanschacun.
C'estverscetempsquej'aijetéaufeu(aprèsenavoirtiréundouble,ainsique
celasefaittoujours)deuxsuperbesetmagnifiquesdramesmoyenâge,l'unen
versetl'autreenprose,dontleshérosétaientécartelésetbouillisenplein
théâtre,cequieûtététrèsjovialetassezinédit.
Pourmeconformeràleursidées,j'aicomposédepuisunetragédieantiqueen
cinqactes,nommée_Héliogabale,_dontlehérossejettedansleslatrines,
situationextrêmementneuveetquial'avantaged'amenerunedécorationnon
encorevueauthéâtre.—J'aifaitaussiundramemoderneextrêmement
supérieuràAntony,Arthuroul'Hommefatal,oùl'idéeprovidentiellearrivesous
laformed'unpâtédefoiegrasdeStrasbourg,quelehérosmangejusqu'àla
dernièremietteaprèsavoirconsomméplusieursviols,cequi,jointàses
remords,luidonneuneabominableindigestiondontilmeurt.—Finmorales'il
enfut,quiprouvequeDieuestjusteetqueleviceesttoujourspunietlavertu
récompensée.
_Quantaugenremonstre,voussavezcommeilsl'onttraité,commeilsont
arrangéHand'Islande,cemangeurd'hommes,__Habibrahl'obi,Quasimodole
sonneur,etTriboulet,quin'estquebossu,—toutecettefamillesiétrangement
fourmillante,—toutescescrapauderiesgigantesquesquemonchervoisinfait
grouilleretsauteleràtraverslesforêtsviergesetlescathédralesdesesromans.
NilesgrandstraitsàlaMichel-Ange,nilescuriositésdignesdeCallot,niles
effetsd'OmbreetdePairàlafaçondeGoya,rienn'aputrouvergrâcedevant
eux;ilsl'ontrenvoyéàsesodes,quandilafaitdesromans;àsesromans,quand
ilafaitdesdrames:tactiqueordinairedesjournalistesquiaimenttoujoursmieux
cequ'onafaitquecequ'onfait.Heureuxhomme,toutefois,queceluiquiest
reconnusupérieurmêmeparlesfeuilletonistesdanstoussesouvrages,excepté,
bienentendu,celuidontilsrendentcompte,etquin'auraitqu'àécrireuntraitéde

théologieouunmanueldecuisinepourfairetrouversonthéâtreadmirable!_
_Pourleromandecoeur,leromanardentetpassionné,quiapourpèreWerther
l'Allemand,etpourmèreManonLescautlaFrançaise,nousavonstouché,au


commencementdecettepréface,quelquesmotsdelateignemoralequis'yest
désespérémentattachéesousprétextedereligionetdebonnesmoeurs.Lespoux
critiquessontcommelespouxdecorpsquiabandonnentlescadavrespouraller
auxvivants.Ducadavreduromanmoyenâgelescritiquessontpassésaucorps
decelui-ci,quialapeaudureetvivaceetleur__pourraitbienébrécherles
dents._
Nouspensons,malgrétoutlerespectquenousavonspourlesmodernesapôtres,
quelesauteursdecesromansappelésimmoraux,sansêtreaussimariésqueles
journalistesvertueux,ontassezgénéralementunemère,etqueplusieursd'entre
euxontdessoeursetsontpourvusd'uneabondantefamilleféminine;maisleurs
mèresetleurssoeursnelisentpasderomans,mêmederomansimmoraux;elles
cousent,brodentets'occupentdeschosesdelamaison.—Leursbas,comme
diraitM.Planard,sontd'uneentièreblancheur:vouslespouvezregarderaux
jambes,—ellesnesontpasbleues,etlebonhommeChrysale,luiquihaïssait
tantlesfemmessavantes,lesproposeraitpourexempleàladoctePhilaminte.
Quantauxépousesdecesmessieurs,puisqu'ilsenonttant,sivirginauxque
soientleursmaris,ilmesemble,àmoi,qu'ilestdecertaineschosesqu'elles
doiventsavoir.—Aufait,ilsepeutbienqu'ilsneleuraientrienmontré.Alorsje
comprendsqu'ilstiennentàlesmaintenirdanscetteprécieuseetbenoîte
ignorance.DieuestgrandetMahometestsonprophète!—Lesfemmessont
curieuses;fassentlecieletlamoralequ'ellescontententleurcuriositéd'une
manièrepluslégitimequ'Ève,leurgrand-mère,etn'aillentpasfairedes
questionsauserpent!
_Pourleursfilles,siellesontétéenpension,jenevois__pascequeleslivres
pourraientleurapprendre._

Ilestaussiabsurdededirequ'unhommeestunivrogneparcequ'ildécritune
orgie,undébauchéparcequ'ilraconteunedébauchequedeprétendrequ'un
hommeestvertueuxparcequ'ilafaitunlivredemorale;touslesjoursonvoitle
contraire.—C'estlepersonnagequiparleetnonl'auteur;sonhérosestathée,
celaneveutpasdirequ'ilsoitathée;ilfaitagiretparlerlesbrigandsen
brigands,iln'estpaspourcelaunbrigand.Àcecompte,ilfaudraitguillotiner
Shakespeare,Corneilleettouslestragiques;ilsontpluscommisdemeurtresque
MandrinetCartouche;onnel'apasfaitcependant,etjenecroismêmepas
qu'onlefassedelongtemps,sivertueuseetsimoralequepuissedevenirla
critique.C'estunedesmaniesdecespetitsgrimaudsàcervelleétroitequede


substituertoujoursl'auteuràl'ouvrageetderecouriràlapersonnalitépour
donnerquelquepauvreintérêtdescandaleàleursmisérablesrapsodies,qu'ils
saventbienquepersonneneliraitsiellesnecontenaientqueleuropinion
individuelle.
_Nousneconcevonsguèreàquoitendenttoutescescriailleries,àquoibon
toutescescolèresettouscesabois,—etquipoussemessieurslesGeoffroyau
petitpiedàsefairelesdonQuichottedelamorale,et,vraissergentsdeville
littéraires,àempoigneretàbâtonner,aunomdelavertu,touteidéequise
promènedansunlivre__lacornetteposéedetraversoulajupetrousséeunpeu
trophaut.—C'estfortsingulier._
L'époque,quoiqu'ilsendisent,estimmorale(sicemot-làsignifiequelquechose,
cedontnousdoutonsfort),etnousn'envoulonspasd'autrepreuvequela
quantitédelivresimmorauxqu'elleproduitetlesuccèsqu'ilsont.—Leslivres
suiventlesmoeursetlesmoeursnesuiventpasleslivres.—LaRégenceafait
Crébillon,cen'estpasCrébillonquiafaitlaRégence.Lespetitesbergèresde
Boucherétaientfardéesetdébraillées,parcequelespetitesmarquisesétaient
fardéesetdébraillées.—Lestableauxsefontd'aprèslesmodèlesetnonles
modèlesd'aprèslestableaux.Jenesaisquiaditjenesaisoùquelalittérature

etlesartsinfluaientsurlesmoeurs.Quiquecesoit,c'estindubitablementun
grandsot.—C'estcommesil'ondisait:Lespetitspoisfontpousserle
printemps;lespetitspoispoussentaucontraireparcequec'estleprintemps,et
lescerisesparcequec'estl'été.Lesarbresportentlesfruits,etcenesontpasles
fruitsquiportentlesarbresassurément,loiéternelleetinvariabledanssa
variété;lessièclessesuccèdent,etchacunportesonfruitquin'estpasceluidu
siècleprécédent;leslivressontlesfruitsdesmoeurs.
_Àcôtédesjournalistesmoraux,souscettepluied'homéliescommesousune
pluied'étédansquelqueparc,ilasurgi,entrelesplanchesdutréteausaintsimonien,unethéorie__depetitschampignonsd'unenouvelleespèceassez
curieuse,dontnousallonsfairel'histoirenaturelle._
Cesontlescritiquesutilitaires.Pauvresgensquiavaientlenezcourtànele
pouvoirchausserdelunettes,etcependantn'yvoyaientpasaussiloinqueleur
nez.
Quandunauteurjetaitsurleurbureauunvolumequelconque,romanoupoésie,
—cesmessieursserenversaientnonchalammentsurleurfauteuil,lemettaient


enéquilibresursespiedsdederrière,et,sebalançantd'unaircapable,ilsse
rengorgeaientetdisaient:
—_Àquoisertcelivre?Commentpeut-onl'appliqueràlamoralisationetau
bien-êtredelaclasselaplusnombreuseetlapluspauvre?Quoi!pasunmotdes
besoinsdelasociété,riendecivilisantetdeprogressif!Comment,aulieude
fairelagrandesynthèsedel'humanité,etdesuivre,àtraverslesévénementsde
l'histoire,lesphasesdel'idéerégénératriceetprovidentielle,peut-onfairedes
poésiesetdesromansquinemènentàrien,etquinefontpasavancerla
générationdanslechemindel'avenir?Commentpeut-ons'occuperdelaforme,
dustyle,delarimeenprésencedesigravesintérêts?—Quenousfont,ànous,
etlestyleetlarime,etlaforme?c'estbiendecelaqu'ils'agit(pauvresrenards,
ilssonttropverts)!—Lasociétésoufre,elleestenproieàungranddéchirement
intérieur(traduisez:personneneveuts'abonnerauxjournauxutiles).C'estau

poèteàchercherlacausedece__malaiseetàleguérir.Lemoyen,illetrouvera
ensympathisantdecoeuretd'âmeavecl'humanité(despoètesphilanthropes!ce
seraitquelquechosederareetdecharmant).Cepoète,nousl'attendons,nous
l'appelonsdetousnosvoeux.Quandilparaîtra,àluilesacclamationsdela
foule,àluilespalmes,àluilescouronnes,àluilePrytanée…_
Àlabonneheure;mais,commenoussouhaitonsquenotrelecteursetienne
éveilléjusqu'àlafindecettebienheureusePréface,nousnecontinueronspas
cetteimitationtrèsfidèledustyleutilitaire,qui,desanature,estpassablement
soporifique,etpourraitremplacer,avecavantage,lelaudanumetlesdiscours
d'académie.
_Préface__Non,imbéciles,non,crétinsetgoitreux…_
Non,imbéciles,non,crétinsetgoitreuxquevousêtes,unlivrenefaitpasdela
soupeàlagélatine;—unromann'estpasunepairedebottessanscouture;un
sonnet,uneseringueàjetcontinu;undramen'estpasunchemindefer,toutes
chosesessentiellementcivilisantes,etfaisantmarcherl'humanitédanslavoiedu
progrès.
Deparlesboyauxdetouslespapespassés,présentsetfuturs,nonetdeuxcent
millefoisnon.
Onnesefaitpasunbonnetdecotond'unemétonymie,onnechaussepasune
comparaisonenguisedepantoufle;onnesepeutservird'uneantithèsepour


parapluie;malheureusement,onnesauraitseplaquersurleventrequelques
rimesbarioléesenmanièredegilet.J'ailaconvictionintimequ'uneodeestun
vêtementtroplégerpourl'hiver,etqu'onneseraitpasmieuxhabilléavecla
strophe,l'antistropheetl'épodequecettefemmeducyniquequisecontentaitde
saseulevertupourchemise,etallaitnuecommelamain,àcequeraconte
l'histoire.
CependantlecélèbreM.deLaCalprenèdeeutunefoisunhabit,et,commeon
luidemandaitquelleétoffec'était,ilrépondit:DuSilvandre.—_Silvandre_était

unepiècequ'ilvenaitdefairereprésenteravecsuccès.
Depareilsraisonnementsfonthausserlesépaulespar-dessuslatête,etplushaut
queleducdeGlocester.
Desgensquiontlaprétentiond'êtredeséconomistes,etquiveulentrebâtirla
sociétédefondencomble,avancentsérieusementdesemblablesbillevesées.
Unromanadeuxutilités:—l'unematérielle,l'autrespirituelle,sil'onpeutse
servird'unepareilleexpressionàl'endroitd'unroman.—L'utilitématérielle,ce
sontd'abordlesquelquesmillefrancsquientrentdanslapochedel'auteur,etle
lestentdefaçonquelediableouleventnel'emportent;pourlelibraire,c'estun
beauchevalderacequipiaffeetsauteavecsoncabrioletd'ébèneetd'acier,
commeditFigaro;pourlemarchanddepapier,uneusinedeplussurunruisseau
quelconque,etsouventlemoyendegâterunbeausite;pourlesimprimeurs,
quelquestonnesdeboisdecampêchepoursemettrehebdomadairementle
gosierencouleur;pourlecabinetdelecture,destasdegrossoustrès
prolétairementvert-de-grisés,etunequantitédegraisse,qui,sielleétait
convenablementrecueillieetutilisée,rendraitsuperfluelapêchedelabaleine.
—L'utilitéspirituelleestque,pendantqu'onlitdesromans,ondort,etonnelit
pasdejournauxutiles,vertueuxetprogressifs,outellesautresdrogues
indigestesetabrutissantes.
Qu'ondiseaprèscelaquelesromansnecontribuentpasàlacivilisation.—Jene
parleraipasdesdébitantsdetabac,desépiciersetdesmarchandsdepommesde
terrefrites,quiontunintérêttrèsgranddanscettebranchedelittérature,le
papierqu'elleemploieétant,engénéral,dequalitésupérieureàceluides
journaux.
Envérité,ilyadequoirired'unpiedencarré,enentendantdissertermessieurs


lesutilitairesrépublicainsousaint-simoniens.—Jevoudraisbiensavoird'abord
cequeveutdireprécisémentcegrandflandrindesubstantifdontilstruffent
quotidiennementlevidedeleurscolonnes,etquileursertdeschibrolethetde

termesacramentel.—Utilité:quelestcemot,etàquois'applique-t-il?
Ilyadeuxsortesd'utilité,etlesensdecevocablen'estjamaisquerelatif.Cequi
estutilepourl'unnel'estpaspourl'autre.Vousêtessavetier,jesuispoète.—Il
estutilepourmoiquemonpremierversrimeavecmonsecond.—Un
dictionnairederimesm'estd'unegrandeutilité;vousn'enavezquefairepour
carrelerunevieillepairedebottes,etilestjustededirequ'untranchetneme
serviraitpasàgrand-chosepourfaireuneode.—Aprèscela,vousobjecterez
qu'unsavetierestbienau-dessusd'unpoète,etquel'onsepassemieuxdel'un
quedel'autre.Sansprétendrerabaisserl'illustreprofessiondesavetier,que
j'honoreàl'égaldelaprofessiondemonarqueconstitutionnel,j'avouerai
humblementquej'aimeraismieuxavoirmonsoulierdécousuquemonversmal
rimé,etquejemepasseraisplusvolontiersdebottesquedepoèmes.Nesortant
presquejamaisetmarchantplushabilementparlatêtequeparlespieds,j'use
moinsdechaussuresqu'unrépublicainvertueuxquinefaitquecourird'un
ministèreàl'autrepoursefairejeterquelqueplace.
Jesaisqu'ilyenaquipréfèrentlesmoulinsauxéglises,etlepainducorpsà
celuidel'âme.Àceux-là,jen'airienàleurdire.Ilsméritentd'êtreéconomistes
danscemonde,etaussidansl'autre.
Ya-t-ilquelquechosed'absolumentutilesurcetteterreetdanscettevieoùnous
sommes?D'abord,ilesttrèspeuutilequenoussoyonssurterreetquenous
vivions.Jedéfieleplussavantdelabandededireàquoinousservons,sice
n'estànepasnousabonnerau_Constitutionnel_niàaucuneespècedejournal
quelconque.
Ensuite,l'utilitédenotreexistenceadmise_apriori,_quellessontleschoses
réellementutilespourlasoutenir?Delasoupeetunmorceaudeviandedeux
foisparjour,c'esttoutcequ'ilfautpourseremplirleventre,danslastricte
acceptiondumot.L'homme,àquiuncercueildedeuxpiedsdelargesursixde
longsuffitetau-delàaprèssamort,n'apasbesoindanssaviedebeaucoupplus
deplace.Uncubecreuxdeseptàhuitpiedsdanstouslessens,avecuntroupour
respirer,uneseulealvéoledelaruche,iln'enfautpaspluspourlelogeret

empêcherqu'ilneluipleuvesurledos.Unecouverture,rouléeconvenablement
autourducorps,ledétendraaussibienetmieuxcontrelefroidquelefracde


Staubleplusộlộgantetlemieuxcoupộ.
Aveccela,ilpourrasubsisterlalettre.Onditbienqu'onpeutvivreavec25
sousparjour;maiss'empờcherdemourir,cen'estpasvivre;etjenevoispasen
quoiunevilleorganisộeutilitairementseraitplusagrộablehabiterquelePốrela-Chaise.
Riendecequiestbeaun'estindispensablelavie.Onsupprimeraitles
fleurs,lemonden'ensouffriraitpasmatộriellement;quivoudraitcependantqu'il
n'yeỷtplusdefleurs?Jerenonceraisplutụtauxpommesdeterrequ'auxroses,et
jecroisqu'iln'yaqu'unutilitaireaumondecapabled'arracheruneplate-bande
detulipespouryplanterdeschoux.
quoisertlabeautộdesfemmes?Pourvuqu'unefemmesoitmộdicalementbien
conformộe,enộtatdefairedesenfants,elleseratoujoursassezbonnepourdes
ộconomistes.
quoibonlamusique?quoibonlapeinture?Quiauraitlafoliedeprộfộrer
MozartM.Carrel,etMichel-Angel'inventeurdelamoutardeblanche?
Iln'yadevraimentbeauquecequinepeutservirrien;toutcequiestutileest
laid,carc'estl'expressiondequelquebesoin,etceuxdel'hommesontignobleset
dộgoỷtants,commesapauvreetinfirmenature.L'endroitleplusutiled'une
maison,cesontleslatrines.
Moi,n'endộplaisecesmessieurs,jesuisdeceuxpourquilesuperfluestle
nộcessaire,etj'aimemieuxleschosesetlesgensenraisoninversedes
servicesqu'ilsmerendent.Jeprộfốrecertainvasequimesertunvasechinois,
semộdedragonsetdemandarins,quinemesertpasdutout,etceluidemes
talentsquej'estimeleplusestdenepasdevinerleslogogriphesetlescharades.
JerenonceraistrốsjoyeusementmesdroitsdeFranỗaisetdecitoyenpourvoir
untableauauthentiquedeRaphaởl,ouunebellefemmenue:laprincesse
Borghốse,parexemple,quandelleaposộpourCanova,oulaJuliaGrisiquand

elleentreaubain.Jeconsentiraistrốsvolontiers,pourmapart,auretourdecet
anthropophagedeCharlesX,s'ilmerapportait,desonchõteaudeBohờme,un
panierdeTokayoudeJohannisberg,etjetrouveraislesloisộlectoralesassez
larges,siquelquesruesl'ộtaientplus,etd'autreschosesmoins.Quoiquejene
soispasundilettante,j'aimemieuxlebruitdescrincrinsetdestamboursde
basquequeceluidelasonnettedeM.leprộsident.Jevendraismaculottepour


avoirunebague,etmonpainpouravoirdesconfitures.—L'occupationlaplus
séanteàunhommepolicémeparaîtdenerienfaire,oudefumeranalytiquement
sapipeousoncigare.J'estimeaussibeaucoupceuxquijouentauxquilles,et
aussiceuxquifontbienlesvers.Vousvoyezquelesprincipesutilitairessont
bienloind'êtrelesmiens,etquejeneseraijamaisrédacteurdansunjournal
vertueux,àmoinsquejenemeconvertisse,cequiseraitassezdrolatique.
AulieudefaireunprixMontyonpourlarécompensedelavertu,j'aimerais
mieuxdonner,commeSardanapale,cegrandphilosophequel'onasimal
compris,uneforteprimeàceluiquiinventeraitunnouveauplaisir;carla
jouissancemeparaîtlebutdelavie,etlaseulechoseutileaumonde.Dieul'a
vouluainsi,luiquiafaitlesfemmes,lesparfums!alumière,lesbellesfleurs,les
bonsvins,leschevauxfringants,leslevrettesetleschatsangoras;luiquin'apas
ditàsesanges:Ayezdelavertu,mais:Ayezdel'amour,etquinousadonnéune
boucheplussensiblequelerestedelapeaupourembrasserlesfemmes,des
yeuxlevésenhautpourvoirlalumière,unodoratsubtilpourrespirerl'âmedes
fleurs,descuissesnerveusespourserrerlesflancsdesétalons,etvoleraussivite
quelapenséesanschemindefernichaudièreàvapeur,desmainsdélicatespour
lespassersurlatêtelonguedeslevrettes,surledosveloutédeschats,etsur
l'épaulepoliedescréaturespeuvertueuses,etqui,enfin,n'aaccordéqu'ànous
seulscetripleetglorieuxprivilègedeboiresansavoirsoif,debattrelebriquet,
etdefairel'amourentoutessaisons,cequinousdistinguedelabrutebeaucoup
plusquel'usagedeliredesjournauxetdefabriquerdeschartes.

MonDieu!quec'estunesottechosequecetteprétendueperfectibilitédugenre
humaindontonnousrebatlesoreilles!Ondiraitenvéritéquel'hommeestune
machinesusceptibled'améliorations,etqu'unrouagemieuxengrené,un
contrepoidsplusconvenablementplacépeuventfairefonctionnerd'unemanière
pluscommodeetplusfacile.Quandonseraparvenuàdonnerunestomacdouble
àl'homme,defaçonàcequ'ilpuisseruminercommeunboeuf,desyeuxde
l'autrecôtédelatête,afinqu'ilpuissevoir,commeJanus,ceuxquiluitirentla
languepar-derrière,etcontemplerson_indignité_dansunepositionmoins
gênantequecelledelaVénusCallipyged'Athènes,àluiplanterdesailessurles
omoplatesafinqu'ilnesoitpasobligédepayersixsouspourallerenomnibus;
quandonluiauracrééunnouvelorgane,àlabonneheure:lemot_perfectibilité
_commenceraàsignifierquelquechose.Depuistouscesbeaux
perfectionnements,qu'a-t-onfaitqu'onnefîtaussibienetmieuxavantledéluge?
Est-onparvenuàboireplusqu'onnebuvaitautempsdel'ignoranceetdela


barbarie(vieuxstyle)?Alexandre,l'ộquivoqueamidubelEphestion,nebuvait
pastropmalquoiqu'iln'yeỷtpasdesontempsde_JournaldesConnaissances
utiles,_etjenesaispasquelutilitaireseraitcapabledetarir,sansdevenir
oùnopiqueetplusenflộqueLepeintrejeuneouqu'unhippopotame,lagrande
coupequ'ilappelaitlatassed'Hercule.LemarộchaldeBassompierre,quividasa
grandebatteentonnoirlasantộdestreizecantons,meparaợtsinguliốrement
estimabledanssongenreettrốsdifficileperfectionner.
Quelộconomistenousộlargiral'estomacdemaniốrecontenirautantde
beefsteaksquefeuMilonleCrotoniatequimangeaitunboeuf?LacarteduCafộ
Anglais,deVộfour,oudetelleautrecộlộbritộculinairequevousvoudrez,me
paraợtbienmaigreetbienoecumộnique,comparộelacartedudợnerde
Trimalcion.quelletablesert-onmaintenantunetruieetsesdouze
marcassinsdansunseulplat?Quiamangộdesmurốnesetdeslamproies
engraissộesavecdel'homme?Croyez-vousenvộritộqueBrillat-Savarinait

perfectionnộApicius?Est-cechezChevetquelegrostripierdeVitellius
trouveraitremplirsonfameuxbouclierdeMinervedecervellesdefaisansetde
paons,delanguesdephộnicoptốresetdefoiesdescarrus?Voshuợtresdu
RocherdeCancalesentvraimentquelquechosedebienrecherchộcụtộdes
huợtresdeLucrin,quil'onavaitfaitunemertoutexprốs.Lespetites
maisonsdanslesfaubourgsdesmarquisdelaRộgencesontdemisộrablesvidebouteilles,sionlescompareauxvillasdespatriciensromains,Baùes,Caprộe
etTibur.Lesmagnificencescyclopộennesdecesgrandsvoluptueuxlui
bõtissaientdesmonumentsộternelspourdesplaisirsd'unjournedevraient-elles
pasnousfairetomberplatventredevantlegộnieantique,etrayertoutjamais
denosdictionnaireslemotperfectibilitộ?
A-t-oninventộunseulpộchộcapitaldeplus?Iln'yenamalheureusementque
septcommedevant,lenombredechutesdujustepourunjour,cequiestbien
mộdiocre.Jenepensemờmepasqu'aprốsunsiốgedeprogrốs,autraindont
nousyallons,aucunamoureuxsoitcapablederenouvelerletreiziốmetravail
d'Hercule.Peut-onờtreagrộableuneseulefoisdeplussadivinitộqu'au
tempsdeSalomon?Beaucoupdesavantstrốsillustresetdedamestrốs
respectablessoutiennentl'opiniontoutfaitcontraire,etprộtendentque
l'amabilitộvadộcroissant.Ehbien!alors,quenousparlez-vousdeprogrốs?Je
saisbienquevousmedirezquel'onaunechambrehauteetunechambrebasse,
qu'onespốrequebientụttoutlemondeseraộlecteur,etlenombredes
reprộsentantsdoublộoutriplộ.Est-cequevoustrouvezqu'ilnesecommetpas
assezdefautesdefranỗaiscommecelalatribunenationale,etqu'ilsnesont


pasassezpourlaméchantebesognequ'ilsontàbrasser?Jenecomprendsguère
l'utilitéqu'ilyadeparquerdeuxoutroiscentsprovinciauxdansunebaraquede
bois,avecunplafondpeintparM.Fragonard,pourleurfairetripoteretgâcherje
nesaiscombiendepetitesloisabsurdesouatroces.—Qu'importequecesoitun
sabre,ungoupillonouunparapluiequivousgouverne!—C'esttoujoursun
bâton,etjem'étonnequedeshommesdeprogrèsensoientàdisputersurle

choixdugourdinquileurdoitchatouillerl'épaule,tandisqu'ilseraitbeaucoup
plusprogressifetmoinsdispendieuxdelecasseretd'enjeterlesmorceauxà
touslesdiables.
Leseuldevousquiaitlesenscommun,c'estunfou,ungrandgénie,un
imbécile,undivinpoètebienau-dessusdeLamartine,deHugoetdeByron;c'est
CharlesFourierlephalanstérienquiestàluiseultoutcela:luiseulaeudela
logique,etal'audacedepoussersesconséquencesjusqu'aubout.—Ilaffirme,
sanshésiter,queleshommesnetarderaientpasàavoirunequeuedequinze
piedsdelongavecunoeilaubout;cequi,assurément,estunprogrès,etpermet
defairemillebelleschosesqu'onnepouvaitfaireauparavant,tellesque
d'assommerleséléphantssanscoupférir,desebalancerauxarbressans
escarpolettes,aussicommodémentquelemacaquelemieuxconditionné,dese
passerdeparapluieoud'ombrelle,endéployantlaqueuepar-dessussatêteen
guisedepanache,commefontlesécureuilsquisepriventderiflardstrès
agréablement,etautresprérogativesqu'ilseraittroplongd'énumérer.Plusieurs
phalanstériensprétendentmêmequ'ilsenontdéjàunepetitequinedemande
qu'àdevenirplusgrande,pourpeuqueDieuleurprêtevie.
CharlesFourierainventéautantd'espècesd'animauxqueGeorgesCuvier,le
grandnaturaliste.Ilainventédeschevauxquiseronttroisfoisgroscommedes
éléphants,deschiensgrandscommedestigres,despoissonscapablesde
rassasierplusdemondequelestroispoissonsdeJésus-Christquelesincrédules
voltairienspensentêtredespoissonsd'avril,etmoiunemagnifiqueparabole.Ila
bâtidesvillesauprèsdequiRome,BabyloneetTyrnesontquedestaupinières;
ilaentassédesBabelsl'unesurl'autre,etfaitmonterdanslesriflesdesspirales
plusinfiniesquecellesdetouteslesgravuresdeJohnMartinn;ilaimaginéjene
saiscombiend'ordresd'architectureetdenouveauxassaisonnements;ilafaitun
projetdethéâtrequiparaîtraitgrandiosemêmeàdesRomainsdel'empire,et
dresséunmenudedînerqueLuciusouNomentanuseussentpeut-êtretrouvé
suffisantpourundînerd'amis;ilprometdecréerdesplaisirsnouveaux,etde
développerlesorganesetlessens;ildoitrendrelesfemmesplusbellesetplus

voluptueuses,leshommesplusrobustesetplusvigoureux;ilvousgarantitdes


Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về

Tải bản đầy đủ ngay
×