Sử dụng kênh hình trong môn Lịch sử - Địa Lý Lớp 4

Sáng kiến kinh nghiệm
Tổ : Bốn

Tên đề tài
VàI KINH NGHIệM Sử DụNG KÊNH HìNH
TRONG DạY họC nhằm nâng cao
chất lợng môn địa lý 4 .
I: t vn :
Mụn a lý lp 4 hỡnh thnh cho hc sinh mt s biu tng, khỏi nim, mi
quan h a lý n gin v bc u hỡnh thnh rốn luyn mt s k nng s dng
kờnh hỡnh a lý cho cỏc em . Hn na, vic s dng v a dng hoỏ cỏc bin phỏp
v phng tin dy hc ó tr thnh yờu cu thit yu trong dy hc v i mi
phng phỏp hin nay. Trong cỏc phng tin dy hc thỡ kờnh hỡnh ó c c
bit chỳ ý. Trong sỏch giỏo khoa a lý 4, kờnh hỡnh nhiu so vi sỏch c, minh
ho cho vic tỡm hiu chng minh nhng thụng tin cú giỏ tr liờn quan n kin
thc bi hc rt nhiu nhng thc trng hc sinh tip thu kin thc mt cỏch th
ng, cha bit khai thỏc, tỡm tũi, su tm, m rng kin thc t vic thu nhn
thụng tin trờn kờnh hỡnh ó hc. Kờnh hỡnh SGK quan trng nh vy nhng cỏch
s dng kờnh hỡnh nh th no l rt cn thit. Chớnh vỡ th m mc ớch ca ti
ny ca tụi l giỳp cỏc em bit s dng kờnh hỡnh, biu tng a lý trong SGK
trờn c s quan sỏt trc quan khai thỏc kin thc t kờnh hỡnh ( Bn , bng s
liu, mụ hỡnh, biu ,) thnh kin thc c bn ỏp ng mc tiờu bi hc ra,
giỳp nõng cao cht lng mụn hc. Qua nhng nm thc hin chng trỡnh thay
sỏch lp 4, tụi ó nghiờn cu cỏch thun tin nht v vic s dng bn , lc ,
tranh nh, quy trỡnh, bng biu, mụn a lý 4, m bo chc nng lm ngun tri
thc v minh ho cho kờnh ch. Do vy, vic xõy dng ti : Vi kinh nghim
s dng kờnh hỡnh trong quỏ trỡnh dy hc giỳp nõng cao cht lng mụn a lý
4 l mt vic lm cn thit phc v cho vic thc hin i mi phng phỏp
dy hc ca bn thõn v giỳp cỏc em phỏt huy tớnh c lp, sỏng to, t duy trong
quỏ trỡnh hc tp.
II : C s lý lun:

- Tm quan trng mụn a lý lp 4 l giỳp hc sinh phỏt trin v phỏt huy k
nng s dng bn , lc , quan sỏt, suy lun, tng hp da trờn thụng tin kờnh
hỡnh minh ha trong sỏch giỏo khoa.
- Theo quan im mi v giỏo dc hin i l phỏt huy tớnh tớch cc hc
sinh t chim lnh tri thc. Vỡ th vn lm th no hc sinh bit vn dng
kờnh hỡnh thu nhn, tng hp kin thc v hc tt mụn a lý l quan trng.
1
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
Tæ : Bèn

- Qua nghiên cứu chương trình môn Địa lý 4, một bài dạy cần đạt :
+ Hình thành khái niệm Địa lý, biết giữ lại những dấu hiệu bản chất của nó.
+ Hình thành biểu tượng Địa lý trên cơ sở quan sát trực quan của học sinh
qua kênh hình.
+ Học sinh biết khai thác kiến thức từ kênh hình ( Bản đồ, lược đồ, bảng số
liệu, biểu đồ …). Từ đó biết xác lập mối quan hệ Địa lý đơn giản.
III: Cơ sở thực tiễn
1/ Thực trạng về chương trình SGK Địa lý 4:
* Chương trình Địa lý 4 gồm tất cả 32 bài và chung Lịch sử - Địa lý 3 bài. Trong
đó gồm các bài học và 4 bài ôn tập.
* Hệ thống kênh hình gồm có:
- Tranh hình thành biểu tượng địa lý: đồi núi, ruộng bậc thang, phang cảnh, đồng
bằng, dân tọc, chợ phiên, lễ hội,...
- Tranh quy trình sản xuất: sản xuất chè, đồ gốm, cá...
- Lược đồ.
- Bản đồ.
- Bảng số liệu.
2/ Thực tiễn về vấn đề nghiên cứu :
- Đọc được các kênh hình trong SGK là một hoạt động đòi hỏi một số kĩ
năng nhất định mà giáo viên phải hướng dẫn cho học sinh, để học sinh biết cách

khai thác thông tin của bài học từ màu sắc chú thích trên kênh hình ( như bản đồ,
lược đồ, biểu đồ, bảng số liệu,…)
- Xác lập được mối quan hệ giữa các yếu tố và các thành phần: Địa hình, khí
hậu, sông ngòi, thiên nhiên, cảnh vật và cuộc sống con người.
Ví dụ : Khi xem bản đồ, Học sinh phải biết:
+ Mối quan hệ giữa vị trí địa lý với khí hậu.
+ Mối quan hệ giữa vị trí, khí hậu, thực vật, động vật.
+ Mối quan hệ giưa sông ngòi với đại hình.
+ Mối quan hệ tự nhiên và nền kinh tế .
Qua việc phân tích các mối quan hệ trên , giáo viên có thể hình dung được
các mối quan hệ địa lý đơn giản. Tùy theo mục tiêu từng bài, giáo viên sẽ chốt kĩ
những mối quan hệ này. Nếu những bài dạy đầu tiên giáo viên giúp các em xác
định được mối quan hệ địa lý đơn giản kĩ thì những bài sau sẽ nhẹ nhàng vì học
sinh đã quen đã hiểu và các em sẽ tự phân tích được ngay.
- Học sinh khai thác với bảng số liệu : Rèn và phát triển được kĩ năng đọc
bảng số liệu ( Bảng thống kê ). Từ đó học sinh có khả năng nhận xét và so sánh các
số liệu trong bài học .
2
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
Tæ : Bèn

Khai thác kiến thức trên bản đồ( lược đồ ) cũng là một hình thức cụ thể hóa
các mối quan hệ số liệu bằng kênh hình. Ví dụ: Bài Thành phố Hồ Chí Minh
- Nắm được mục đích làm việc với bản đồ ( lược đồ )
- Đọc tên bản đồ ( lược đồ )
- Hiểu được các gia trị biểu hiện trên bản đồ ( lược đồ )
- Đọc được các số liệu tương ứng .
- So sánh các số liệu và rút ra kết luận.
3/ Thực trạng trong học sinh :
Qua thực tế giảng dạy môn Địa lý lớp 4 hầu hết học sinh khối 4 nói chung và

lớp tôi đang chủ nhiệm nói riêng chưa biết sử dụng kênh hình, không biết cách vận
dụng kênh hình để nắm được kiến thức bài học. Nhiều em còn rất lúng túng khi sử
dụng lược đồ, bản đồ. Vì vậy muốn sử dụng tốt tranh minh hoạ, kênh hình sách
giáo khoa giáo viên phải nghiên cứu hết nội dung sách giáo khoa môn này.
IV: Nội dung nghiên cứu:
1/ Phân loại và sắp xếp các loại kênh hình trong sách giáo khoa Địa lý 4:
Nghiên cứu nội dung chương trình Địa lý 4, tôi phân ra các loại và sắp xếp
theo từng miền như sách giáo khoa. Nội dung mỗi tranh có đặt câu hỏi riêng để
khai thác nội dung kiến thức có trong từng kênh hình, giúp các em hệ thống số
lượng bản đồ, lược đồ, biểu đồ, bảng thống kê, tranh, hình ảnh,….theo từng vùng
miền để tiện sử dụng trong quá trình giảng dạy, tránh mất thời gian.
1.1- Đầu tiên là miền núi trung du:
- Tranh hình thành biểu tượng địa lý tôi sắp xếp theo từng loại, với mục đích khi
sử dụng khỏi lúng túng, đảm bảo tính khoa học khi khai thác kênh hình.
- Phục vụ tốt cho tiết ôn tập, liên hệ bài thực tế, dặn dò bài mới, nhìn tranh tái hiện
lại kiến thức đã học hoặc nhìn tranh để biết chuẩn bị cho bài nào.
* Ví dụ 1: Đưa tranh hình 2, hình 3 trang 88, 89 học sinh có thể nhớ lại đây là các
loại cây trồng con vật nuôi ở Tây Nguyên.
* Ví dụ 2: Đưa tranh trang 94 và 96, các em nhớ ngay được đây là Đà Lạt ví các
phong cảnh gắn liền với địa phương, các em đã được học được khai thác tranh một
cách hiệu quả ở tiết trước.
- Lược đồ: Trong sách giáo khoa là lược đồ chi tiết giúp học sinh quan sát tìm các
biểu tượng địa lý trong phần nghiên cứu kết hợp với đọc thông tin trong sách giáo
khoa. Khi dạy tôi sử dụng lược đồ trống ( ví dụ 3 lược đồ Tây Nguyên ) và một số
chi tiết riêng như tên gọi, mũi tên, màu sắc bằng xốp để học sinh tìm hiểu lược đồ
sách giáo khoa và gắn được vào lược đồ trống thành hoàn chỉnh.
Việc này với mục đích xác lập mối quan hệ địa lý đơn giản giữa các yếu tố
địa hình thiên nhiên và các hoạt động sản xuất của con người đồng thời rèn luyện
được kỹ năng sử dụng bản đồ .
3

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
Tæ : Bèn

- Tranh quy trình: Thay vì tranh tôi chỉ vẽ sơ đồ dùng chữ rời và mũi tên để diễn tả
thứ tự làm.
* Ví dụ: Quy trình chế biến chè.
Hái chè Phân loại Vò sấy Sản phẩm .
Khi thực hiện sơ đồ này, học sinh đã quan sát tranh ảnh liên hoàn ở sách
giáo khoa và đọc thông tin, các em chỉ việc sắp xếp theo những gì đã quan sát và
tìm hiểu được. Cách này giúp học sinh tự tái hiện kiến thức vừa thực hành nên nhớ
lâu hơn.
- Bảng số liệu : Tuỳ từng số liệu tôi sử dụng bảng ép trắng. Học sinh đọc thông tin
và đính số lên bảng là được bảng số liệu cụ thể giúp học sinh nhận biết so sánh
nhanh.
* Ví dụ: Bài 7: Hoạt động sản xuất của người dân ở Tây Nguyên trang 87- 88.
Đưa bảng trống có ghi cây công nghiệp. Yêu cầu học sinh đính diện tích vào, hoàn
thành bảng, học sinh so sánh được loại cây công nghiệp nào được trồng nhiều nhất.
Cũng như miền núi và trung du thì phần đồng bằng và miền biển cũng được sắp
xếp theo từng loại và cách sử dụng tương tự phần 1.
1. 2- Miền đồng bằng:
- Tranh hoạt động sản xuất - Lễ hội - Cây trái - Phong cảnh riêng của thành phố.
- Lược đồ đồng bằng thành phố phóng to.
- Quy trình sản xuất - Các công đoạn sản xuất.
- Bảng số liệu.
1.3- Miền biển.
- Tranh phong cảnh - Trái cây trên đảo - Khai thác dầu khí - Khoáng sản.
- Quy trình.
- Bảng số liệu.
1.4- Bài ôn tập.
Ở từng bài ôn tập, tôi sắp xếp riêng một số hình ảnh có liên quan.

* Ví dụ: Bài 10 . Dùng lược đồ trống học sinh gắn các dãy núi vào vị trí đã học.
- Lập bảng như sách giáo khoa chừa trống mục 1,2 học sinh ôn tập và điền.
2. Đầu tư và lựa chọn phương pháp dạy học thích hợp.
Dạy học môn Địa lý lớp 4 là quá trình tổng hợp các phương pháp giảng dạy :
Phương pháp dạy học cổ truyền và pháp dạy học hiện đại. Nhưng chủ yếu là tập
dượt cho học sinh hình thức hoạt động độc lập mang tính sáng tạo, rèn học sinh kĩ
năng quan sát, tìm tòi, thu thập, phân tích, so sánh các sự vât, hiện tượng thực tế.
trên cơ sở đó, học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức dưới sự dẫn dắt của giáo viên. Vì
vậy bản thân của giáo viên dạy cũng phải là “ Một kho tàng tri thức địa lý ”nho
nhỏ nhằm đáp ứng nhu cầu kiến thức cần cung cấp cho học sinh. Ngoài việc tìm ra
hình thức dạy học phù hợp cho từng bài học của học sinh, bản thân người thầy còn
4
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm
Tæ : Bèn

phải tích lũy nhiều hình thức rồi mới chọn lọc đưa vào bài giảng phù hợp với mục
tiêu bài học đề ra, làm cho bài học phong phú mà không rườm rà, không vượt quá
giới hạn của một bài học Địa lý lớp 4 ở bậc tiểu học. Vì vậy sử dụng kênh hình
trong dạy học để nâng cao chất lượng và hiệu quả trong việc tiếp thu kiến thức
môn học này là một việc làm không thể thiếu trong quá trình lên lớp .
Vấn đề đặt ra là : Đầu tư vào một tiết dạy thành công, giáo viên phải nắm
được trong một bài Địa lý giáo viên cần nghiên cứu vào 3 phần cơ bản sau :
+ Cung cấp kiến thức ( thông tin ) bằng kênh hình minh họa cho kênh chữ.
+ Phần câu hỏi của yêu cầu các hoạt động học tập.
+ Phần tóm tắt nội dung trọng tâm của bài học được đóng khung trong SGK.
Trong một tiết dạy Địa lý gồm có hai phần quan trọng:
+ Thu thập thông tin qua kênh hình, kênh chữ.
+ Từ kết quả tìm tòi ở các thông tin qua kênh hình trong SGK, học sinh nắm
được khái niệm Địa lý.
Vậy để dẫn dắt học sinh thu thập thông tin bằng hình thức nào để kích thích

sự ham hiểu biết và khai thác các thông tin như thế nào để đạt được hiệu quả cao
nhất, đó chính là mấu chốt quan trọng. Và sau khi học sinh nắm được khái niệm
Địa lý rồi làm thế nào để các em xâu chuỗi kiến thức lại với nhau thành một hệ
thống kiến thức có liên quan hữu cơ với nhau là việc làm then chốt. Trong quá
trình dạy học giáo viên phải biết lựa chọn đa dạng các biện pháp, phương pháp
phù hợp với từng hoạt động trên lớp. Nhằm phát huy tối đa tính tích cực học tập
của học sinh.
3. Tổ chức thực hiện việc sử dụng kênh hình trong quá trình dạy học
trên lớp như thế nào cho hiệu quả:
Trên cơ sở thực tế, hầu hết giáo viên trong trường tôi và qua dự giờ của một
vài giáo viên trường bạn dạy tiết Địa lý chưa đáp ứng yêu cầu về dổi mới phương
pháp dạy học.Có chăng chỉ là hình thức quá nặng nề lên tiết dạy.Cứ đế giờ thảo
luận nhóm, đại diện nhóm “ đọc ” những điều ghi chép được trong bảng nhóm
trước lớp. Hình thức ấy trở nên sơ cúng, giả tạo và đơn điệu vô cùng. Vì vậy muốn
cho một tiết dạy Địa lý 4 có kết quả tốt, người thầy cần những bước sau:
1/ Chuẩn bị :
* Giáo viên xác định mục tiêu bài dạy:
+ Có những yêu cầu gì ở sách giáo viên.
+ Có những yêu cầu gì ở sách giáo viên đặt ra để giải quyết phát sinh tình
huống.
+ Giáo viên cần sử dụng ĐDDH ( Kênh hình gì ) để phục vụ tiết dạy.
+ Nghiên cứu thêm tài liệu để giải quyết những thắc mắc của học sinh.
5