VAI TRÒ của GIÁO dục và đào tạo đối với QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP hóa, HIỆN đại hóa ở THÀNH PHỐ hồ CHÍ MINH HIỆN NAY

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN


NGUYỄN VÕ HOÀNG MAI

VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI
QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS
Mã số: 62.22.03.02

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHỦ NGHĨA DUY VẬT
BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2019


Công trình được hoàn thành tại:
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN


Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. LÊ TRỌNG ÂN

Phản biện độc lập 1:
Phản biện độc lập 2:
Phản biện 1:
Phản biện 2:

Phản biện 3:

Luận án được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án Tiến sĩ Trường Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.
Vào lúc .......... giờ .......... ngày ...........tháng ...........năm 2019

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Đại học quốc gia TP. HCM.
- Thư viện Trường Đại học KHXH & NV, TP. HCM.
- Thư viện Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.


DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN

1. Nguyễn Võ Hoàng Mai: Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và ý nghĩa
của nó đối với sự nghiệp giáo dục ở Việt Nam hiện nay. Tạp chí Triết học, chỉ
số ISSN 0866 - 7632, số 1 (332) 1 - 2019, tr. 81 - 89.
2. Nguyễn Võ Hoàng Mai: Vai trò của giáo dục và đào tạo đối với phát
triển nguồn nhân lực ở Thành phố Hồ Chí Minh, Tạp chí Khoa học xã hội, chỉ
số ISSN 1859 - 0136, số 3 (247) 2019, tr. 50 - 59.
3. Nguyễn Võ Hoàng Mai: Vai trò, mối quan hệ giữa cơ sở vật chất kỹ
thuật với nghiên cứu khoa học và đào tạo ở đại học, Hội thảo Khoa học: Hiện
đại hóa cơ sở vật chất kỹ thuật với công tác nghiên cứu khoa học và đào tạo ở
đại học, Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn - Đại học Quốc gia TP.
Hồ Chí Minh, tháng 11 - 2015, tr. 45 - 58.


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Với mục tiêu và sứ mệnh cao cả, đó là sứ mệnh “trồng người”, cho nên
cùng với các yếu tố khác của xã hội như: kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học,
pháp luật, an ninh, quốc phòng…, giáo dục và đào có một vai trò quan trọng
trong sự phát triển của xã hội. Giáo dục không chỉ đào tạo nên những con
người có tri thức và trình độ chuyên môn giỏi, mà còn rèn luyện nên những
con người có tinh thần, ý thức, phẩm chất đạo đức và thể chất tốt, phục vụ
hiệu quả cho sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc. Vì
vậy, trong suốt quá trình cách mạng cũng như trong công cuộc đổi mới toàn
diện đất nước, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã luôn quan tâm đến phát triển
giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam
đã khẳng định: “Giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc
sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nước”1.
Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những trung tâm kinh tế, văn hóa,
khoa học - công nghệ, giáo dục và đào tạo, có vị trí quan trọng đối với cả
nước, trong khu vực và trên thế giới; vì thế, sự phát triển kinh tế - xã hội nói
chung và sự thành công trong quá trình công nghiệp hóa nói riêng của thành
phố có ý nghĩa quan trọng trong chiến lược phát triển của vùng kinh tế trọng
điểm phía Nam và cả nước. Trong sự phát triển đó, vai trò của giáo dục và đào
tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh có
một vai trò và ý nghĩa rất quan trọng. Tuy nhiên, việc phát triển giáo dục và
đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Min hiện nay chưa thực sự đáp ứng tốt yêu cầu
công nghiệp hóa, hiện đại hóa, do nội dung, phương pháp và công tác tổ chức
quản lý giáo dục còn hạn chế, chưa thực sự đóng vai trò là cơ sở động lực cho
công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố; số lượng, chất lượng, cơ cấu
nguồn nhân lực do giáo dục và đào tạo đào tạo nên còn nhiều bất cập; … chưa
Đảng Cộng sản Việt Nam. (2006). Văn Kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. Hà Nội: Nxb. Chính trị Quốc gia,
tr.37

1


2

thực sự có vai trò tác động mạnh mẽ, sâu rộng và hiệu quả đến quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố hiện nay. Chính vì vậy, việc nghiên cứu,
làm rõ về mặt lý luận và về mặt thực tiễn vai trò của giáo dục và đào tạo đối
với quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh; phân tích,
đánh giá chỉ ra những thành tựu và hạn chế, trên cơ sở đó đưa ra phương
hướng và những giải pháp nhằm phát huy tốt hơn nữa vai trò của giáo dục và
đào tạo đối với công cuộc công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay là hết sức cần thiết. Với những lý do trên, tác giả chọn vấn đề
“Vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện
đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” làm luận án tiến sĩ Triết học
chuyên ngành Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đến đề tài
Có thể khái quát các công trình nghiên cứu về vai trò của giáo dục và
đào tạo trong sự phát triển kinh tế - xã hội cũng như đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh thành các hướng sau:
Nhóm các công trình nghiên cứu về giáo dục và đào tạo, vai trò của nó
đối với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Liên quan đến chủ đề này, có
thể kể đến các nhóm công trình: Về vấn đề giáo dục - đào tạo, của Phạm Văn
Đồng, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999; Những vấn đề lý luận cơ bản của
khoa học giáo dục của Lê Văn Giạng, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001;
Về giáo dục của Phạm Minh Hạc, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003; Giáo
dục Việt Nam những thập niên đầu thế kỷ XXI: Chiến lược phát triển của Phạm
Bá Lãm, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2003; Sơ lược lịch sử giáo dục của Đoàn Duy
Oánh, Nxb. Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2004; Chân dung những
nhà cải cách giáo dục tiêu biểu trên thế giới, Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội,

2008; Những vấn đề giáo dục hiện nay - quan điểm và giải pháp của nhiều tác
giả, Nxb. Tri thức, Hà Nội, 2008;...
Nhóm các công trình nghiên cứu về quá trình công nghiệp hóa, hiện đại
hóa. Về chủ đề này, có thể kể đến một số công trình nghiên cứu nổi bật như:
Triết học với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, của Nguyễn Thế
Nghĩa, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1997; Công nghiệp hóa, hiện đại


3

hóa ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn, Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Thế
Nghĩa, Đặng Hữu Toàn (đồng chủ biên), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2002; Một số vấn đề công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam Đỗ Hoài Nam
(chủ biên), Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2004; Công nghiệp hóa, hiện đại
hóa ở Việt Nam và các nước trong khu vực của Phạm Khiêm Ích - Nguyễn
Đình Phan làm chủ biên, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 1994; Đẩy tới một bước sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, văn minh của Đỗ Mười, Tạp chí Cộng sản, số
8/1994; Công nghiệp hóa Việt Nam trong thời đại châu Á - Thái Bình Dương
của Trần Văn Thọ, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1997;…
Những công trình nghiên cứu về vai trò của giáo dục và đào tạo đối
với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung và công nghiệp hóa, hiện đại
hóa nói riêng, có các công trình: Phát triển toàn diện con người thời kỳ công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, Phạm Minh Hạc (Chủ biên), Nxb. Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2001; Trí thức giáo dục đại học Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa của Nguyễn Văn Sơn, Nxb. Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 2002; Giáo dục và đào tạo: phát triển nguồn nhân lực trong thế kỷ
XXI của Trần Khánh Đức, Nxb. Giáo dục Hà Nội, 2010; Phát triển giáo dục
và đào tạo nguồn nhân lực, nhân tài, Một số kinh nghiệm của thế giới, Tạ
Ngọc Tấn (Chủ biên), 2012, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội; Chính sách xã

hội hóa giáo dục và y tế ở Việt Nam hiện nay - Một số vấn đề lý luận và thực
tiễn của Cao Thu Hằng, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2016. Ngoài ta còn có
các bài đăng trên các tạp chí như: Nguồn nhân lực trong công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước công bố trên Tạp chí Triết học, số 3- 1994 của tác
giả Nguyễn Trọng Chuẩn; Trí tuệ - Nguồn lực vô tận của sự nghiệp phát
triển xã hội công bố trên Tạp chí Triết học, số 1-1993 của tác giả Phạm Ngọc
Trầm; Phát huy yếu tố con người trong lực lượng sản xuất công bố trên Tạp
chí Triết học, số 1 - 1993 của tác giả Nguyễn Đình Hòa...
Nhóm các công trình nghiên cứu về vai trò của giáo dục và đào tạo đối
với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh. Có
thể khái quát các công trình nghiên cứu liên quan đến chuyên đề như sau:


4

Thành phố Hồ Chí Minh - 35 năm xây dựng và phát triển của Viện Nghiên
cứu Phát triển Thành phố tổ chức biên soạn, Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ
Chí Minh, 2012; Thành phố Hồ Chí Minh - 40 năm xây dựng, phát triển và
hội nhập, của Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Ủy ban Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb. Tổng hợp Thành phố
Hồ Chí Minh, 2015,... Ngoài ra, Thủ tướng Chính phủ (năm 2013) đã ban
hàn: Quyết định số 2631/QĐ-TTg ngày 31/8/2013, “Phê duyệt Quy hoạch
tổng thể phát triển kinh tế - xã hội Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2020,
tầm nhìn đến năm 2025”. Hàng năm Cục Thống kê Thành phố Hồ Chí Minh
đều xuất bản các Niên giám thống kê, trong đó có cung cấp số liệu thông kê
cơ bản phản ánh thành tựu phát triển giáo dục và đào tạo.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
Về mục đích: Từ những vấn đề lý luận về vai trò của giáo dục và đào
tạo đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, luận án p hân tích, đánh
giá thực trạng, từ đó đề xuất những phương hướng cơ bản và giải pháp chủ

yếu nhằm phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Về nhiệm vụ: Để đạt được mục đích trên, luận án thực hiện những
nhiệm vụ sau: Một là, trình bày làm rõ những vấn đề lý luận chung về giáo
dục và đào tạo, về công nghiệp hóa, hiện đại hóa và vai trò của giáo dục và
đào tạo đối với công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam.
Hai là, phân tích và đánh giá thực trạng vai trò của giáo dục và đào tạo
đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện
nay.
Ba là, đề xuất một số phương hướng cơ bản và giải pháp chủ yếu nhằm
phát huy hiệu quả vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
Luận án tập trung nghiên cứu vai trò của giáo dục và đào tạo với quá
trình công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh trong giới hạn
phạm vi từ năm 1996 đến nay.


5

5. Cơ sở lý luận và phương pháp của luận án
Cơ sở lý luận: Luận án được thực hiện trên cơ sở thế giới quan và
phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch
sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát
triển giáo dục và đào tạo, về vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công
nghiệp hóa, hiện hóa.
Phương pháp nghiên cứu: Luận án sử dụng kết hợp các phương pháp
nghiên cứu, như phương pháp lịch sử và logic, đối chiếu và so sánh, phân tích
và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, phương pháp thống kê từ các nguồn tài
liệu tham khảo để phục vụ trong việc nghiên cứu và trình bày luận án.

6. Đóng góp mới của luận án
Một là, luận án đã góp phần làm rõ những vấn đề lý luận chung về vai
trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, từ đó
phân tích thực trạng vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp
hóa, hiện hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Hai là, luận án đã đề xuất,
luận giải một số phương hướng và giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò
của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành
phố Hồ Chí Minh hiện nay.
7. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận án
Về ý nghĩa khoa học: Luận án góp phần làm rõ lý luận chung về vai trò
của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thực
trạng vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa
ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Về ý nghĩa thực tiễn: Những đánh giá về thực trạng vai trò của giáo dục
và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh
và những phương hướng, giải pháp mà luận án đưa ra sẽ góp phần giúp Đảng
bộ, chính quyền và các sở, ban ngành chức năng của Thành phố Hồ Chí Minh
tham khảo trong hoạch định cơ chế, chính sách và giải pháp để phát huy vai
trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa ở Thành
phố Hồ Chí Minh.
8. Kết cấu của luận án


6

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội
dung luận án gồm 3 chương và 6 tiết.
Chương 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO, VỀ CÔNG
NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA VÀ VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC

VÀ ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA
1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VÀ VỀ CÔNG
NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA

1.1.1. Lý luận về giáo dục và đào tạo
Giáo dục và đào tạo là hoạt động có tổ chức của xã hội nhằm truyền đạt,
lĩnh hội những tri thức và kinh nghiệm lịch sử - xã hội, cũng như truyền đạt
các kỹ năng thực hành, chuyên môn, nghề nghiệp mà loài người đã sáng tạo
nên trong lịch sử, qua quá trình hoạt động thực tiễn, từ đó bồi dưỡng, phát
triển các phẩm chất và năng lực của con người, phục vụ cho sự phát triển kinh
tế - xã hội của mỗi quốc gia và dân tộc; và những chức năng của giáo dục và
đào tạo như: Một là, chức năng của giáo dục và đào tạo là biến những giá trị
văn hóa của xã hội thành tài sản của mỗi cá nhân và của cả cộng đồng; Hai
là, về kinh tế, giáo dục và đào tạo là hoạt động trực tiếp tác động đến việc
nâng cao trí tuệ, nâng cao sự hiểu biết và vận dụng những tri thức khoa học,
kỹ thuật vào sản xuất của con người; Ba là, chức năng nâng cao trình độ học
vấn, cách ứng dụng và sáng tạo công nghệ tốt hơn. Từ chức năng trên, nội
dung giáo dục và đào tạo ở Việt Nam tập trung vào giáo dục trí tuệ; giáo dục
đạo đức; giáo dục tinh thần lao động, giáo dục kỹ thuật và dạy nghề; giáo dục
thể chất; giáo dục thẩm mỹ và việc giáo dục quân sự phổ thông. Các nội dung này
phải được tiến hành một cách đồng bộ nhằm hình thành, hoàn thiện và phát triển
toàn diện các thế hệ con người Việt Nam.
1.1.2. Lý luận về công nghiệp hóa, hiện đại hóa
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là quá trình cải biến căn bản và toàn diện
các hoạt động sản xuất xã hội, từ lao động thủ công là chính thành lao động sử


7

dụng kỹ thuật và công nghệ tiên tiến, hiện đại một cách phổ biến, dựa trên sự

phát triển của khoa học công nghệ, thúc đẩy hình thành cơ cấu kinh tế mới hợp
lý, tạo ra năng lao động xã hội cao và sự phát triển mọi lĩnh vực của đời sống
xã hội, hướng đến một xã hội văn minh, hiện đại. Những nội dung cơ bản của
công nghiệp hóa, hiện đại hóa là: 1) chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng
hiệu quả, hiện đại; trang bị kỹ thuật công nghệ hiện đại cho nền kinh tế quốc
dân; 2) phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật theo hướng hiện đại; 3) phát triển
nguồn nhân lực chất lượng cao; 4) xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ đi đôi
với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế; 5) phát triển nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, lấy hiệu quả kinh tế - xã hội làm tiêu chuẩn cơ bản
1.2. VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH
CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

1.2.1. Giáo dục và đào tạo góp phần phát triển nguồn nhân lực tạo
cơ sở và nguồn lực cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
Nguồn nhân lực là tổng thể các tiềm năng lao động, tức nguồn lao động với
tổng hòa các yếu tố về vật chất và tinh thần, về thể lực, trí lực, kỹ năng, năng lực
và phẩm chất của lực hợp người, mà trước hết là lao động đã và đang sẵn sàng
tham gia vào quy trình lao động sản xuất xã hội. Nguồn nhân lực bao gồm các
yếu tố như số lượng nguồn nhân lực, chất lượng nguồn nhân lực và cơ cấu của
nguồn nhân lực. Vai trò của giáo dục và đào tạo đối với việc phát triển nguồn
nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thể hiện: Một là, giáo dục
và đào tạo góp phần phát triển hoàn thiện tri thức người lao động phục vụ cho
công nghiệp hóa, hiện đại hóa; Hai là, giáo dục và đào tạo nâng cao trình độ
chuyên môn nghiệp vụ và kỹ năng lao động của người lao động phục vụ công
nghiệp hóa, hiện đại hóa; Ba là, giáo dục và đào tạo góp phần nâng ý thức kỷ luật
lao động cho người lao động trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại
hóa; Bốn là, giáo dục và đào tạo nâng cao thể chất người lao động phục vụ quá
trình sản xuất xã hội nói chung, thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa nói riêng.
Ngoài ra, giáo dục và đào tạo còn góp phần đổi mới cách thức tổ chức,
quản lý kinh tế - xã hội, phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.Việc

tổ chức, quản lý kinh tế - xã hội có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển


8

bền vững của xã hội, bởi lẽ nếu tổ chức, quản lý một cách khoa học, phù hợp
với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, với đặc điểm của quốc gia, của
địa phương sẽ có tác dụng thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển; ngược lại, tổ
chức quản lý kinh tế - xã hội không hợp lý, phản khoa học sẽ làm cho kinh tế xã hội rơi vào trạng thái trì trệ, khủng hoảng.
1.2.2. Giáo dục và đào tạo góp phần phát triển khoa học và công
nghệ, tạo động lực thúc đẩy quá trình cải biến lao động thủ công, lạc hậu
thành lao động sử dụng kỹ thuật và công nghệ tiên tiến
Nói đến khoa học và công nghệ là nói đến việc áp dụng những thành tựu
của khoa học và công nghệ vào trong các hoạt động sản xuất, kinh doanh,
dịch vụ và quản lý kinh tế - xã hội. C.Mác đã từng tiên đoán rằng, đến một
trình độ phát triển nào đó thì “tri thức xã hội phổ biến” trở thành “lực lượng
sản xuất trực tiếp”. Để khoa học và công nghệ thâm nhập vào thực tiễn có
nhiều cách thức, song giáo dục và đào tạo là biện pháp để truyền tải khoa học
và công nghệ vào nền sản xuất xã hội, được coi là nền tảng, động lực thúc đẩy
sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá thắng lợi, như: Thứ nhất là, giáo dục
và đào tạo góp phần nâng cao trình độ khoa học và công nghệ của cá nhân,
của xã hội tạo cơ sở cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa; Thứ hai là, giáo dục
và đào tạo góp phần phát triển đội ngũ cán bộ ngũ khoa học và công nghệ, tạo
nguồn lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa; Thứ ba là, giáo dục và đào tạo
giúp cho người lao động cách ứng dụng và sáng tạo công nghệ mới tạo điều
kiện cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
1.2.3. Giáo dục và đào tạo góp phần phát triển văn hóa, đảm bảo
tiến bộ, công bằng xã hội là nền tảng xã hội vững chắc cho quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa
Văn hóa được xem là nền tảng tinh thần của xã hội, yếu tố tạo nên giá trị

ổn định và lâu bền của một quốc gia, hình thành nên bản sắc riêng của một
dân tộc. Giáo dục và đào tạo với chức năng phát triển toàn diện con người thì
không thể không đề cập đến giáo dục văn hóa cho con người, bởi sự phát triển
văn hóa đều đi từ con người, gắn liền với con người, bằng giáo dục và đào tạo
sáng tạo ra văn hóa. Văn hóa cùng với giáo dục và đào tạo bảo đảm sự tồn tại


9

và phát triển loài người nói chung, từng con người nói riêng trong quá trình
phát triển, thể hiện: Một là, giáo dục và đào tạo là cơ sở tạo nên văn hóa tinh
thần; hai là, giáo dục và đào tạo góp phần bảo tồn, giữ gìn và phát triển một
nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Kết luận chương 1
Giáo dục và đào tạo luôn giữ vai trò rất quan trọng với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa nói riêng và sự phát triển của mỗi quốc gia. Tất cả
các quốc gia trên thế giới, nhất là các nước đang phát triển, đều nỗ lực tìm ra
những chính sách phù hợp và hiệu quả nhằm xây dựng nền giáo dục và đào
tạo của mình để đáp ứng yêu cầu của thời đại, cũng như bắt kịp sự tiến bộ của
các quốc gia trên thế giới, bởi lẽ, giáo dục và đào tạo không chỉ góp phần phát
triển nguồn nhân lực, đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất lao động, nâng
cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả của sản xuất, kinh doanh mà còn góp
phần phát triển văn hóa xã hội, đảm bảo tiến bộ, công bằng xã hội là nền tảng
xã hội vững chắc cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Không chỉ thế,
giáo dục và đào tạo còn làm tăng hiệu quả của việc sử dụng các nguồn lực
trong xã hội; gia tăng tính bền vững trong quá trình phát triển kinh tế; nâng
cao tính tích cực và năng lực sáng tạo của con người, tạo cơ sở để giải quyết
việc làm, chuyển đổi ngành nghề, chuyển dịch cơ cấu lao động và cơ cấu kinh
tế; tăng tính thích nghi của nguồn lực con người và tính linh hoạt của nền kinh
tế trong điều kiện cạnh tranh ngày càng quyết liệt; tăng sức mạnh nội lực và

tính hiệu quả trong việc chủ động hội nhập quốc tế. Tất cả những điều này đã
tạo động lực cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.


10

Chương 2
NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO VÀ THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NÓ VỚI
QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
2.1. NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VÀ ĐÀO
TẠO VÀ VIỆC PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NÓ VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP
HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY

2.1.1. Ảnh hưởng của yếu tố địa lý - tự nhiên,
yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội và con người đến phát
triển giáo dục và đào tạo và phát huy vai trò của nó
đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh
Về điều kiện địa lý - tự nhiên: Thành phố Hồ Chí Minh là một trung tâm
kinh tế của cả nước với vị trí tiếp giáp phía Nam và Đông Nam là nơi sản xuất
lúa gạo, trái cây và thủy sản lớn cả nước; phía Bắc và Tây Bắc là vùng cây
công nghiệp của Đông Nam Bộ và Tây Nguyên. Về đặc điểm lịch sử của Sài
Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh. Năm 1698, đánh dấu sự ra đời của Gia Định Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, Đông Nam Bộ nói chung chính thức thuộc
về phần lãnh thổ và chịu sự quản lý hành chính của Việt Nam. Ngày 2 tháng
7 năm 1976, Quốc hội nước Việt Nam thống nhất quyết định đổi tên Sài Gòn
thành Thành phố Hồ Chí Minh.Về điều kiện kinh tế - xã hội ở Thành phố Hồ
Chí Minh: Giai đoạn 1986 - 2016 đạt mức bình quân trên 10,07%/năm. Tốc
độ tăng trưởng cao, quy mô mở rộng, cơ cấu chuyển dịch đúng hướng; cùng

với nỗ lực cải cách của Trung ương và Thành phố Hồ Chí Minh đã cải thiện
môi trường kinh doanh và đầu tư theo hướng tích cực... Về con người ở Thành
phố Hồ Chí Minh, với những phẩm chất đặc sắc: là lòng hào hiệp; tinh thần
năng động, sáng tạo; là tính phóng khoáng, cởi mở.
2.1.2. Tác động của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa đến phát triển giáo dục và đào tạo và phát huy vai trò của nó đối
với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh


11

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Thành phố Hồ Chí
Minh nói riêng và Việt Nam nói chung đã đẩy mạnh phân công lao động xã
hội, phát triển nhiều ngành nghề mới, mở rộng giao lưu kinh tế giữa Thành phố
với những địa phương trong và ngoài nước thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nhanh,
thu nhập tăng, người lao động có điều kiện đầu tư giáo dục. Nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa có tác động ảnh hưởng rất lớn đến sự phát
triển năng lực và nhân cách con người như: tính quyết đoán, năng động, sáng
tạo, tự chủ, tự chịu trách nhiệm; đồng thời, là điều kiện thuận lợi để mỗi người
rèn luyện, hoàn thiện về phẩm chất đạo đức, lối sống. Kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa phát triển, các năng lực tiềm ẩn trong nhân dân được
giải phóng, đời sống mọi tầng lớp nhân dân được cải thiện. Bên cạnh những
mặt tác động tích cực, kinh tế thị trường cũng gây ra hàng loạt những hiện
tượng tiêu cực ảnh hưởng không nhỏ đến nhân cách của đội ngũ cán bộ, đảng
viên. Sự phân hoá giàu nghèo làm sâu sắc thêm những mâu thuẫn xã hội; dễ
nảy sinh những tệ nạn tham nhũng, tội phạm, bạo lực; kích thích chủ nghĩa
thực dụng, chủ nghĩa cá nhân, lối sống chạy theo đồng tiền bất chấp đạo lý.
2.1.3. Ảnh hưởng của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đến phát
triển giáo dục và đào tạo và phát huy vai trò của nó đối với quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tạo ra những cơ hội để phát triển giáo
dục và đào tạo và phát huy vai trò của nó đối với quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh: Thứ nhất, toàn cầu hóa và hội nhập
quốc tế góp phần hiện đại hóa nền giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh; Thứ
hai, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tạo ra điều kiện thuận cho xu thế hòa
bình, hợp tác, phát triển, giữ vững ổn định để phát triển đất nước; Thứ ba,
toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế còn mở ra cơ hội lớn cho giáo dục và đào tạo
Thành phố Hồ Chí Minh tiếp cận, học hỏi nội dung, phương pháp, kinh
nghiệm quản lý giáo dục và đào tạo tiên tiến; Thứ tư, toàn cầu hóa và hội nhập
quốc tế còn tạo cơ hội cho Thành phố Hồ Chí Minh tiếp thu những giá trị tinh
hoa của nhân loại, phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc trong xây
dựng con người xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những thách thức,
như: tụt hậu về giáo dục và đào tạo so với các nước trong khu vực và thế giới


12

vẫn là nguy cơ thường trực và khó khắc phục; âm mưu thực hiện “diễn biến
hòa bình” của thế lực thù địch nhằm chống phá nước ta với những biểu hiện
mới, quyết liệt và tinh vi hơn trước; toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế còn đặt
ra thách thức với việc giữ gìn và phát huy giá trị truyền thống dân tộc ở Thành
phố Hồ Chí Minh.
2.1.4. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tác động đến phát triển giáo
dục và đào tạo và phát huy vai trò của nó đối với quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh
Trước sự tác động, ảnh hưởng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, giáo
dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, Việt Nam nói chung có
những thuận lợi căn bản để đón nhận cơ hội phát triển giáo dục và đào tạo, phát
huy vai trò của của nó đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa mà cuộc
cách mạng này mang đến như: Một là, Thành phố Hồ Chí Minh là một địa

phương có sự phát triển mạnh mẽ nguồn lực internet trong cả nước; Hai là,
cách mạng công nghiệp 4.0 đã tác động mạnh đến nền giáo dục ở mỗi nước
khiến ranh giới giữa các ngành học sẽ không còn rõ ràng mà phải hỗ trợ, bổ
sung lẫn nhau; Ba là, một trong những tác động của cách mạng công nghiệp
4.0 đến học sinh, sinh viên là sự lựa chọn ngành nghề theo học; Bốn là, giáo
viên có thể sử dụng các phương pháp, phương tiện và kỹ thuật dạy học hiện đại
áp dụng vào hoạt động giảng dạy của mình. Song, cũng tồn tại những thách
thức: 1) Từ những yêu cầu công việc trong tương lai của cuộc cách mạng công
nghiệp 4.0, yêu cầu đặt ra không chỉ thay đổi phương pháp mà còn thay đổi về
nội dung, chương trình; 2) Chương trình đào tạo hiện nay ở Thành phố Hồ Chí
Minh vẫn chưa được linh hoạt, nội dung chưa phù hợp với nhu cầu và xu thế
thị trường lao động cách mạng công nghiệp 4.0; 3) số tiết dạy của giáo viên có
thể sẽ bị giảm bớt, thay vào đó là sự xuất hiện của việc học tập online rút ngắn
thời gian học tập và kết thúc học phần; 4) vấn đề việc làm và thất nghiệp là
hiện tượng phổ biến trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0
2.1.5. Tính định hướng trong quan điểm, đường lối, chính sách của
Đảng và Nhà nước đối với sự phát triển và phát huy vai trò của giáo dục
và đào tạo đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố
Hồ Chí Minh


13

Phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa là chủ trương nhất quán của Đảng ta trong qúa trình đổi mới
đất nước nhằm phát huy mọi tiềm năng sáng tạo của con người trong quá trình
phát triển kinh tế - xã hội, với những chủ trương, chính sách như ngày
13/6/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết định phê duyệt “Chiến lược phát
triển giáo dục 2011 - 2020”, ngày 22/1/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký Chỉ
thị số 02/CT-TTg về việc triển khai thực hiện Kết luận số 51-KL/TW ngày

29/10/2012 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khoá XI
về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, tháng 11/2013, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương
khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) với nội dung đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều
kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
2.2. THỰC TRẠNG PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC VÀ
ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI
HÓA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
2.2.1. Thực trạng vai trò của giáo dục và đào tạo đối với phát triển
nguồn nhân lực, phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh
Trong những năm qua, giáo dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh
đã góp phần phát triển nguồn nhân lực, phục vụ quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh, với: Trình độ học vấn và trình độ
chuyên môn kĩ thuật của nguồn nhân lực với tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo
tăng từ 40% (năm 2005) lên 77,5% (năm 2017); Giáo dục và đào tạo ở Thành
phố Hồ Chí Minh góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu nguồn nhân
lực, cụ thể đến năm 2017 tỷ trọng lao động ngành dịch vụ chiếm 64,63%;
công nghiệp - xây dựng chiếm 33,01% và nông, lâm, thủy sản chiếm 2,36%,
góp phần tạo ra việc làm có năng suất, hiệu quả và tạo nguồn lực vật chất cho
người tái sản xuất sức lao động; Giáo dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí
Minh còn góp phần nâng ý thức kỷ luật cho người lao động; và công tác xã


14

hội hóa giáo dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh đã mang lại những kết

quả quan trọng.
Tuy nhiên, giáo dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh còn những
hạn chế: Một là, nguồn nhân lực chưa đáp ứng mục tiêu phát triển nhanh và
bền vững của Thành phố; Hai là, tác phong trong công việc và ý thức tổ chức
kỷ luật, kỷ cương và tinh thần hợp tác trong sản xuất còn thấp; Ba là, hệ
thống văn bản pháp quy về thực hiện công tác xã hội hóa giáo dục vẫn còn
những mặt chưa được cụ thể hóa, tính pháp chế còn ít, tính động viên khuyến
khích là chủ yếu.
Sở dĩ còn những hạn chế trên là do những nguyên nhân: 1) tư duy về
quản lý giáo dục và đào tạo còn ảnh hưởng của cơ chế kế hoạch hóa tập trung;
2) chất lượng cơ sở, chương trình, phương pháp đào tạo còn lạc hậu; 3) quản
lý nhà nước về giáo dục còn bất cập. Do đó, giáo dục và đào tạo ở Thành phố
Hồ Chí Minh cần phải có chiến lược đào tạo phù hợp, phục vụ quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa thành phố.
2.2.2. Thực trạng vai trò của giáo dục và đào tạo đối với phát triển
khoa học - công nghệ, phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh
Sự phát triển của giáo dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh không
chỉ góp phần phát triển nguồn nhân lực mà còn góp phần phát triển khoa học công nghệ phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ
Chí Minh, thể hiện ở những thành tựu: Một là, giáo dục và đào tạo góp phần
nâng cao tri thức khoa học và công nghệ. Thành phố Hồ Chí nơi tập trung
hơn 100 trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp, cùng với đó là
nơi tập trung các viện nghiên cứu, phòng thí nghiệm quốc gia trọng điểm,
“vườn ươm công nghệ”, trong đó có nhiều cơ sở đào tạo, nghiên cứu đa
ngành, đa lĩnh vực chất lượng cao. Qua gần 25 năm hoạt động, Đại học Quốc
gia Thành phố Hồ Chí Minh luôn là một trong những đơn vị đứng đầu cả
nước về công bố khoa học, đặc biệt là trên các tạp chí quốc tế uy tín được
công nhận bởi ISI. Hai là, giáo dục và đào tạo góp phần phát minh khoa học
- công nghệ. Cùng với việc phát triển quy mô các trường, các viện và trung
tâm đào tạo, nghiên cứu khoa học, kết cấu hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị,

15

phòng thí nghiệm phục vụ nghiên cứu, ứng dụng khoa học - công nghệ đã
được nâng cấp và cải thiện. Đầu tư của Thành phố cho khoa học - công nghệ
từ năm 2006 đạt trung bình ở mức 1,2% tổng chi ngân sách hàng năm, trong
đó chi đầu tư phát triển trung bình khoảng 50%, với trên 222 tổ chức khoa học
- công nghệ đăng ký hoạt động, trong đó có 61 tổ chức công lập và 161 tổ
chức ngoài công lập thuộc mọi thành phần kinh tế. Ba là, giáo dục và đào tạo
góp phần ứng dụng khoa học - công nghệ, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh
doanh. Trong những năm qua giáo dục và đào tạo đã không ngừng đổi mới
phương pháp, nội dung giáo dục và đạo tạo gắn với khoa học - công nghệ tập
trung triển khai các nhiệm vụ phục vụ quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế
theo hướng phát triển 4 ngành công nghiệp trọng điểm , 9 nhóm ngành dịch
vụ thế mạnh và 7 chương trình đột phá của Thành phố, tạo ra nhiều sản phẩm,
dịch vụ có chất lượng và sức cạnh tranh cao, thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ của
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội nhanh,
bền vững. Song, vẫn còn những hạn chế: Giáo dục và đào tạo với khoa học
công nghệ chưa trở chưa trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội; mối
liên kết giữa nhà quản lý khoa học - công nghệ nhà quản lý - doanh nghiệp;
giữa các viện nghiên cứu, các trường đại học, các khu công nghiệp, khu công
nghệ cao chưa thật sự chặt chẽ; số lượng các tổ chức khoa học - công nghệ
còn tăng chậm. Sở dĩ còn những hạn chế trên là do: Chất lượng giảng dạy
chưa cao; cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy tuy đã được cải thiện nhưng nhìn
chung vẫn còn lạc hậu.
2.2.3. Thực trạng vai trò của giáo dục và đào tạo đối với đổi mới
cách thức tổ chức, quản lý kinh tế - xã hội, phục vụ quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh
Quá trình đổi mới cách thức tổ chức, quản lý kinh tế - xã hội ở Thành phố

cũng đã chứng minh và thể hiện sinh động ở vai trò của giáo dục và đào tạo
trong sự phát triển tổ chức, quản lý kinh tế - xã hội, thể hiện: Một là, giáo
dục và đào tạo ở Thành phố Hồ Chí Minh đã góp phần quan trọng trong việc
phát hiện, tìm tòi giải quyết những mâu thuẫn trong phong cách tổ chức,
quản lý kinh tế, hoạch định đường lối đổi mới mô hình quản lý và phát triển
kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước Việt Nam; Hai là, giáo dục và đào


16

tạo còn là nền tảng để Thành phố Hồ Chí Minh vận dụng một cách sáng tạo
đường lối phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước vào thực tiễn góp
phần hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước Việt
Nam trong quá trình đổi mới toàn diện đất nước; Ba là, giáo dục và đào tạo
ở Thành phố Hồ Chí Minh còn góp phần tích cực trong việc xây dựng lực
lượng, chuẩn hóa đội ngũ cán bộ, công chức, hiện đại hóa tổ chức bộ máy và
cải cách hành chính ở Thành phố Hồ Chí Minh, nền tảng để củng cố, giữ
vững chính quyền trong giai đoạn hiện nay.
Tuy nhiên, vai trò của giáo dục và đào tạo đối với việc đổi mới cách
thức tổ chức, quản lý kinh tế - xã hội phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện
đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh vẫn còn những hạn chế như: Các chương
trình, nội dung đào tạo vẫn nặng về lý thuyết. Chương trình đào tạo thạc sĩ,
tiến sĩ chưa thu hút nhiều sinh viên giỏi tham gia, chất lượng cán bộ, do các
cơ quan cử đi đào tạo chưa cao. Chất lượng đội ngũ giảng viên, cán bộ quản
lý đào tạo còn có mặt hạn chế. Sở dĩ còn những hạn chế trên là do: công tác
đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong thời gian qua mặc dù đã được quan tâm; một
bộ phận cán bộ tuy đã được đào tạo, bồi dưỡng nhưng vẫn yếu về chuyên
môn, nghiệp vụ; hệ thống đào tạo, bồi dưỡng của Thành phố vẫn chưa thực sự
đổi mới toàn diện, đồng bộ.
2.2.4. Thực trạng vai trò của giáo dục và đào tạo đối với đảm bảo

tiến bộ, công bằng xã hội, điều kiện của quá trình công nghiệp hóa, hiện
đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh
Giáo dục và đào tạo phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh, trở thành cơ sở, điều kiện và động lực của quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phục vụ sự phát triển xã hội, mà trước hết là để
nâng cao thu nhập và mức sống, giải quyết việc làm cho người lao động; trên
cơ sở đó giảm thiểu sự phân hóa giàu nghèo trong kinh tế, giảm thiểu sự tác
động tiêu cực của nền kinh tế thị trường thông qua những chính sách hỗ trợ
người mọi tầng lớp nhân dân. Nếu trước đổi mới, trong một khoảng thời gian
hơn 70% công nhân sản xuất quốc doanh phải nghỉ việc ăn lương và hơn một
triệu lao động thất nghiệp, thì trong thời kỳ đổi mới, với chủ trưởng gắn tăng
trưởng kinh tế với chính sách an sinh xã hội cho người dân Thành phố đã có


17

những chương trình hỗ trợ giải quyết việc làm cho người nghèo, người thất
nghiệp, tăng cường cơ hội việc làm cho lao động khu vực phi chính thức, cho
vay vốn đối với lao động đi làm việc nước ngoài… Những chính sách hỗ trợ
tích cực của Nhà nước, công tác giải quyết việc làm ở Thành phố chuyển biến
tích cực đã góp phần giảm thiểu được số lượng lao động thất nghiệp.
Vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện
đại hóa ở Thành phố còn thể hiện ở chỗ, nó góp phần nâng cao thu nhập và
mức sống cho người lao động trên địa bàn Thành phố, do người lao động đã
dần được nâng cao trình độ văn hóa, hoàn thiện kỹ năng chuyên môn, nghiệp
vụ thích ứng ngày càng tốt hơn với các ngành nghề trong các khu chế xuất,
khu công nghiệp cũng như với sự phát triển sản xuất xã hội. Năm 1990 thu
nhập bình quân đầu người tăng từ 552 USD thì đến năm 2015 là 5.538 USD
cao gấp 2,62 lần so với mức bình quân chung của cả nước, góp phần cải thiện
mức sống của nhân dân Thành phố.

Kết luận chương 2
Trong những năm qua, với tinh thần năng động, bản lĩnh Thành phố đã
không ngừng phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo nên sự phát triển bền vững về kinh tế - xã hội, cụ
thể với những thành tựu, như: giáo dục và đào tạo góp phần tích cực phát triển
nguồn nhân lực phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố
Hồ Chí Minh; giáo dục và đào tạo góp phần tích cực vào phát triển khoa học
- công nghệ phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ
Chí Minh; giáo dục và đào tạo góp phần đổi mới cách thức tổ chức, quản lý
kinh tế - xã hội phục vụ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố
Hồ Chí Minh và giáo dục và đào tạo góp phần đảm bảo tiến bộ, công bằng xã
hội trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hó ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên, những tác động của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh, cũng tồn tại những hạn
chế, bất cập, chưa thực sự tương xứng với tiềm năng và vị thế mà Đảng, Nhà
nước và nhân dân kỳ vọng. Những tồn tại đó, cần khắc phục bằng những


18

phương hướng và những giải pháp khoa học, căn bản, toàn diện, hiệu quả và
thiết thực.
Chương 3
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY
VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH
CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
3.1. PHƯƠNG HƯỚNG CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA GIÁO
DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI
HÓA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY

3.1.1. Phát triển giáo dục và đào tạo thực sự trở thành một trong
những nền tảng và động lực của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh
Đây là phương hướng có ý nghĩa là cơ sở phương pháp luận, đồng thời
là quan điểm chỉ đạo xuyên suốt quá trình đổi mới giáo dục và đào tạo, cũng
như quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh, được
thể hiện ở những nội dung: 1). Giáo dục và đào tạo ở Thành phố góp phần đào
tạo, phát triển nguồn nhân lực, nhân tố cơ bản nhất, là nền tảng phục vụ cho
quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa; 2). Giáo dục và đào tạo thúc đẩy phát
triển và ứng dụng mạnh mẽ khoa học - công nghệ vào sản xuất và đời sống,
làm cho giáo dục và đào tạo thật sự là động lực cho quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội ở Thành phố nói
chung; 3). Để giáo dục và đào tạo thực sự trở thành nền tảng và động lực của
quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa cùng với việc phát triển giáo dục và đào
tạo thúc đẩy nhanh phát triển nguồn nhân lực, thúc đẩy khoa học và công nghệ
thì Thành phố Hồ Chí Minh phải đẩy mạnh quá trình hội nhập quốc tế.
3.1.2. Phát huy vai trò giáo dục và đào tạo đối với qúa trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa xuất phát từ mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược phát
triển kinh tế - xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh


19

Đây là phương hướng có tính định hướng cho việc phát triển giáo dục
và đào tạo nhằm phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo đối với qúa trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố nói riêng cũng như cho mọi hoạt
động của Thành phố nói chung. Cho nên đổi mới giáo dục đào tạo nhằm phát
huy vai trò nền tảng và động lực của giáo dục và đào tạo đối với quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố hiện nay cần phải quán triệt sâu

sắc và hiện thực hóa mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội
của Thành phố đã đề ra. Bởi lẽ, mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược phát triển kinh
tế - xã hội mà Đảng bộ Thành phố đề ra là định hướng, là cơ sở để các ngành,
các cấp của Thành phố xác định, xây dựng phương hướng, mục tiêu, nhiệm
vụ, giải pháp của ngành mình một cách đúng đắn và khoa học, từ đó phát huy
hiệu quả vai trò của giáo dục và đào tạo, thực sự trở thành động lực của qúa
trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ đó có thể khẳng định, để phát triển
giáo dục và đào tạo thực sự trở thành động lực của qúa trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa dựa trên mục tiêu và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội ở
Thành phố, với những mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể: Thứ nhất, phát triển giáo dục
và đào tạo thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa phải góp phần vào
việc chuyển dịch cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình và nâng cao chất lượng
tăng trưởng của Thành phố; Thứ hai, phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo
trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố phải góp phần vào
việc xây dựng đồng bộ kết cấu hạ tầng, xây dựng môi trường văn hóa lành
mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân Thành phố; Thứ ba,
phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa phải nhằm góp phần bảo đảm vững chắc an ninh, quốc phòng của
Thành phố; Thứ tư, phát triển giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hóa, hiện đại hóa phải góp phần nâng cao nâng lực quản lý của đội ngũ
cán bộ lãnh đạo, trình độ chuyên môn và tính chuyên nghiệp của đội ngũ công
chức của Thành phố.
3.1.3. Phát huy vai trò giáo dục và đào tạo đối với
qúa trình công nghiệp hóa trên cơ sở đặc điểm, tiềm
năng, vị thế của Thành phố Hồ Chí Minh


20

Đây là phương hướng với vai trò là điều kiện, tiền đề để phát huy vai trò của

giáo dục và đào tạo đối với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung, đối với quá
trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Bởi vì,
những tiềm năng, thế mạnh của Thành phố như vị trí địa lý, lịch sử, kinh tế, chính
trị - xã hội, văn hóa và con người là tiền đề, là điều kiện, là cơ sở cho Thành phố
thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, thúc đẩy quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa, góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Do đó, để phát
huy tiềm năng và thế mạnh của Thành phố trong việc phát huy vai trò của giáo
dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thể hiện: vị trí địa
- chính trị thuận lợi; đặc điểm và thế mạnh có ý nghĩa quyết định, đó là nhân tố
con người.
3.2. GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA
GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP
HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
3.2.1. Nâng cao nhận thức về vai trò của giáo dục và đào tạo đối với
qúa trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh
Muốn phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh, giải pháp đầu tiên là phải nâng
cao nhận thức cho toàn Đảng bộ, chính quyền và các ban ngành của tỉnh một
cách sâu sắc và đầy đủ hơn về vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh, bởi nhận thức đúng
đắn, khoa học sẽ có chương trình, kế hoạch, phương pháp đúng đắn, và do đó
sẽ có hành động tự giác, đúng đắn, hiệu quả, do đó cần phải nâng cao nhân
thức, thống nhất về nhận thức và hành động trong cả hệ thống chính trị của
Thành phố, để cùng hướng đến mục tiêu phát triển vì con người, cho con
người, và đồng thời giải pháp này phải được tiến hành đồng bộ, xuyên suốt
trong toàn bộ hệ thống chính trị - xã hội của Thành phố, cụ thể: Nâng cao
nhận thức về vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa trong Đảng bộ và chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh và
nâng cao nhận thức về vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa trong người dân Thành phố Hồ Chí Minh.

21

3.2.2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm phát huy tốt vai trò của
giáo dục và đào tạo đối với qúa trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh
Để phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo đối với quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, Thành phố Hồ Chí Minh cần tiếp hoàn thiện cơ
chế, chính sách. Bởi cơ chế, chính sách chính là kế hoạch, phương thức,
công cụ của nhà nước nhằm tổ chức, quản lý các mặt, các yếu tố và quá trình
của đời sống xã hội, phát triển con người và xã hội nói chung. Cụ thể cần tập
trung vào một số nội dung: Thứ nhất, đổi mới cơ chế quản lý nhà nước về
giáo dục và đào tạo phù hợp với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố; Thứ hai, hoàn thiện thể chế pháp luật về giáo dục và đào tạo;
Thứ ba, nghiên cứu, đề xuất đổi mới chính sách, cơ chế tài chính đầu tư cho
phát triển giáo dục và đào tạo của Thành phố; Thứ tư, tiếp tục hoàn thiện, cơ
chế chính sách xã hội hóa giáo dục ở Thành phố; Thứ năm, hoàn thiện hệ
thống giáo dục quốc dân theo hướng mở, hiện đại và liên thông; Thứ sáu,
tăng cường hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm tra thực hiện nghiêm minh
quan điểm, đường lối, Luật giáo dục và quy chế giáo dục và đào tạo của
Đảng, Quốc hội và Nhà nước ban hành. Cùng với việc hoàn thiện cơ chế
chính sách, Thành phố cũng cần làm tốt công tác quy hoạch mạng lưới
trường đại học, cao đẳng và dạy nghề, nhằm đào tạo nguồn nhân lực theo
lĩnh vực và bậc đào tạo, phù hợp với nhu cầu của xã hội, phục vụ hiệu quả
cho chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, cũng như cho công nghiệp hóa,
hiện đại hóa, hội nhập quốc tế của Thành phố.
3.2.3. Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và
đào tạo nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và
trình độ khoa học - công nghệ đáp ứng yêu cầu của

quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố
Hồ Chí Minh
Để từng bước tạo ra nguồn nhân lực phát triển toàn diện về tri thức,
năng lực, đạo đức nghề nghiệp, nhằm phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo
đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh


22

hiện nay, cần thiết phải đổi mới toàn diện cả về mục tiêu, nội dung, chương
trình và phương pháp giảng dạy, như: 1). Đối với cấp học phổ thông ở Thành
phố. Bảo đảm cho mọi người dân trong độ tuổi đi học được đến trường, đặc
biệt là ở vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa của Thành phố; 2). Đối với hệ
thống giáo dục nghề nghiệp ở Thành phố. Tăng nhanh quy mô đào tạo cao
đẳng nghề, trung cấp nghề cho các khu công nghiệp, các vùng kinh tế động
lực và cho việc xuất khẩu lao động; 3). Đối với giáo dục đại học ở Thành phố.
Đổi mới theo hướng phải gắn kết chặt chẽ với thực tiễn phát triển công nghệ
và công nghệ trong xã hội, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của
từng ngành, từng lĩnh vực, tiếp cận trình độ tiên tiến của thế giới; 4). Phát
triển nguồn lực trí tuệ trong các trường đại học, viện nghiên cứu trên địa bàn;
5. Tạo điều kiện cho việc thu hút đầu tư nước ngoài, tăng cường liên kết với
cơ sở giáo dục nước ngoài.
3.2.4. Xây dựng, phát triển đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục và nhà
giáo phục vụ qúa trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ
Chí Minh
Để khai thác đặc điểm, tiềm năng của Thành phố Hồ Chí Minh nhằm
phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp hóa, hiện
đại hóa, thì giải pháp kiện toàn và nâng cao năng lực bộ máy, đội ngũ cán bộ
quản lý giáo dục và nhà giáo nhằm phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo
với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cần tập trung vào một số giải

pháp sau: nâng cao năng lực quản lý đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục và đạo
tạo ở Thành phố; và xây dựng, phát triển đội ngũ giáo viên có chất lượng.
Kết luận chương 3
Để phát huy vai trò của giáo dục và đào tạo với quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa ở Thành phố Hồ Chí Minh, luận án đề xuất những phương
hướng sau: 1). Phát triển giáo dục và đào tạo thực sự trở thành một trong
những nền tảng và động lực của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
Thành phố Hồ Chí Minh. 2). Phát huy vai trò giáo dục và đào tạo đối với qúa
trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa xuất phát từ mục tiêu, nhiệm vụ chiến