Quá trình hình thành và phát triển của căn cứ địa việt bắc (trong cuộc vận động cách mạng tháng 8 1945)

BÔ t.ỉlAO DỤC VÀ DÀO TẠO

/

t

l RƯỜNG DẠI HỌC TỎNG HỢP. HÀ NỘ[

HOẢNG NGOC LA

Q U Ấ T R ÌN H

h ìn h

T IIÀ N H

CỬ A CẤN CƯ

v à

p h ấ t

T R IÍi N

Đ ỊA V IỆ T iỉẴ C

(TUONG C U Ộ C V Ậ N D Ộ N G CÁCII MANCÍ TIIÁNG T Á M -

0
Clmvên ngành : Lịch MỈ Việt Nam
Ma sổ : '50315

Luận ấúl Phổ Tiến s ĩ khoa Ịéọc I ịch sừ
Cố vấn khoa học : PGS LÊ MÁU IIÃN
—•

MÀ NÒI l # 3

f. •
itiiii.

1

■

H' Ki?! t
• '«&•*

V - U /-/3 Ị


Trang

MỤC LỤC

1

MỞ ĐẦU
CHƯƠNG I

VIỆT BĂC: VỊ TRÍ CHIẾN

Lược

VÀ T R U Y Ê N T HỐ N G Đ A U

10

T R AN H TRONG LỊCH s ủ

I.

10

Vị tri chiến lược của Việt Bắc

21

ỈI. Truyền thống đấu tranh của nhân dân các dân tộc
Việt Bắc tru ố c khi căn CIÍ đia cách mạng ra đò i
C H U Ơ N G II

T Ủ CH Ù T R Ư Ơ N G

33

KHỞI NGHIÀ v ũ TRANCỈ ĐEN TIẾN

TRÌNH T Ổ CH ƯC, X Â Y D Ự N G C Á C KHU CẢN c ư ĐỊA (1940
-1945)

I.

Sự ra đời khu căn cứ dịa Bắc Son-Võ Nhai và

33

Cao Bằng
II B ư ơ c phát tr>ền cùa hai khu căn cứ địa

48

Bắc Son-Võ Nhai và Cao Bằng
CHƯƠNG m

92

KHU GIẢI PHÒNG
I

II
CHƯƠNG I V

Khỏi nghia
Việt Bắc

giành

chính quyền tứng phần ò' căn

CƯ

clịa

92

Khu giài phóng ra đời và sự nghiệp của nó.

n 1

NHỬNCi ĐIẾU KIÊN VÀ ĐẶC ĐIẾM CÙA QUÁ TRÌNH HỈNH

137

T H À N H VÀ PHÁT TRIẾN CỬA C ĂN c ứ ĐỊA VIỆT BĂC. VỊ
TRÍ C Ù A CĂN CƯ ĐỊA VIỆT BĂC T RONG CÁCH M Ạ N G

TH ÁNG TÁ M ( 1 9 4 5 )

I.

Những điều kiện hinh ihành và phát triền cùa càn CƯ

137

địa Việt Bắc.
II.

Đặc điềm cùa sự hình thỉ>nh và phát trièn của cấn cứ
địa Việt Bắc.
KẾT L U Ậ N

159

N H Ữ N G C H Ữ VIẾT TẤT

165

TÀI LIÊU T H AM KHẢO

166


LOI

CAM

ON

Đe h o à n t h a n h l u ậ• n *án PTS khoa học
L *ị c h s ử t ô i đã
•
n h ậ n đuực sự q u a n tâm g i ú p đỡ của Bộ Gieo duc v à Đeo t ạ o ,
T rư ờn g Đại h o c Tỗng hợp Ha N ô i , Trtrờns Đgỉ h ọ c

Sư

Phạro

V i ệ t B ắ c , Tồ B< men L ị c h Siỉ c â n - h i ệ n đ ạ i Vi' t Nam, Khoa
Liuh sử T r u ờ n g Đại học TỦng hí-p Ha Mội.

Đặc b i ệ t t ô i đã duro’c cố v ấ n khoa học PGS Lê Lạu Hãn
t ệ n t ì n h g i ú p đõ’ về mọi m ặ t .
Nhân đ ị p n à y cho phép t ô i được cảm ơn t ắ t c ả .
T ô i c ũ n g x i n cểm o-n ve sự RỈÚp íĩõ' t â n t i n h của c á c
Ban n g h ỉ ê n c ứ u l ị c h sử uảng 3ắc T h á i , Gao B - r g . . .

dồng

b ào c á c d â n t ô c ỏ' n h ữ n g no'ỉ c h ú n g t ô i đ í n sư u ti m t à i
liệu .
T ô i c ũ n g cảm o’n s ự q u a n tâm củer khoa L i c h s ử v à c á c
b ạ n đ ồn g

nghiệp

ỏ’ Trtrừng Đại h ọ c Sư phạm V i ê t Bắc

v ũ t giúp

đõ* t ô i h o à n t h à n h nh iệm v u .

T h á i Ngu y ên , ng ày

tháng

HOANG IỈGUC LA

đã cổ

năm 1993

MO

đau

I.

LY DO CHON DE T A l .

1.

Thắng lo‘i cúa c á c h mạng t h á n g Tém ( 1 9 4 5 )

đề

lai

ch o Đang t a n h i * u b à i học k ỉ n h nghiêm qúy b á u . Mnt t r o n g
nh ững b à i hoc k i n h nghiêm đó l à c ô n g t á c xây dựng

lực

lượng c h ín h t r i ,

cách

l ự c lurrng vũ t r a n g và c ă n #ir đ ị a

mẹn g.

Do d i ề u k i ệ•n cụ• t h ồ của V i ệ• t tì.ậc về đ ịma t h ế .•

cnn

n g u ờ ỉ và t r u y ề n t h ổ n g dấu t r a n h t r o n g ỉị.ortt s ử , x u ấ t p h á t
t ừ y êu c ầ u của cuôc k h ở i n g h ĩ a vii t r a n g g i à n h c h í n h qìáytn,
buớc v à o

thò’i kỳ v ệ n dộng g i ả i phónR d â n t ó u

1939 -

V i ệ t Bắc

da duợc T ru n g uo’n g Đang và Ho Chí Minh c h ọ n

1945,
đ£

xâ y dirngcăn c ứ đ ị a c á c h mạng.
T r o n g qúa tỉ Inh vện đọng c á c h mạng V i ệ t Nam, c ặ p cứ
dAa V i ệ t Bắc không dìrníỊ l s ỉ

; k ế t t h ú c V8Ỉ t r ò e ủ a mình ỏ'

c á c h mạng t h á n g Tám, t r o n g k h á n g c h i ế n c h ố n g thirc d â n Pháp
xâm l ư ợ c và oan t h i ệ p Mỹ ( 1 9 4 6 - 1 9 5 4 ), V i ệ t Bắc dã t r e
c ấ n c ứ đ i a t h ầ n t h á n h cũ a k h á n g c h i ế n ,

thành

góp phần q u a n t r ọ n g

dưa c u ô c k h á n g c h i ê n chống Pháp đnn t h ắ n g lọ*ỉ.
T r o n g đ ắu t r a n h ch ổ n g Mỹ, cứu n u ứ c , t h e o đò t h ắ n g
l ơ i c ủ a c á c h mạng V i ê t Nfim, v i ộ c xây rìựng c ă n cứ đỊ B c á c h
niHnp; c ủ a £)enc t a không npìrng (1'rc'c mỏ' I ộng t r ê n phẹtn v ỉ ca
h a i m iề n đ ấ t nirức ; t r o n f ; đ ó , m ỉ r n Bắc x s h ộ i chủ n g h ĩ a l ò
h â u phuưng t o lcrn, c ă n cứ đ ị a v ữn g c h ắ c củf) c ô ch inạỉig m iề n
Nam.


- 2 Ngày n a y , t r o n g cô ng cuôo xâ y dưng v à bảo v ệ Tồ q u ố c ,
những v ấ n đề v è xây dựng l ư c l u ự n g , xây duní* c ă r c r đ i a ỏ'
v ù n g n ô ng t h ô n , m iề n n ú i , v ù n g b i ê n g i ư i . . .

vãn cần

tiếp

t u c đuợc n g h i ê n c ứ u , g i ả i q u y ế t cho phù ho*p vớ*i t ì n h

hình,

nhiệm vụ c á c h mạng t r o n g g i a i đ o ạn l ị c h sử mớ-i.
2.

T rường Đại bọc Sư phạm V i ệ t Bắc l à

t r u n g tâm đào

t ạ o , n g h i ê n cứu kh oa h ọ c , phục vụ những mục t i ê u p h á t t r i ề n
k i n h t ế v v ă n h ó a , g ỉ ê o d u c , khoe hoc vò cô ng nghê ỏ'
n ú ỉ . V iệ c

n g h i ê n cứu đề t a i này Không n g o à i mue đ í c h

t a n g thêm

những h i ề u b i ế t về l ỉ c h s ử , c ó thrm n hữ ng

thức Iĩ>á’i V

c ă n c ú đỉa

cóch mang,

mỉền
làm
nhân

nhằ m góp p h ầ n giải quyết

nh ững v ấ n dp mà xã h ộ i v ù n g n ú ỉ , V i ệ t Bắc d a n g đ ặ t r o bức
bách*
VÌ n h ữ n g lẽ trên,

n ê n c h ú n g tôl c h ọ n

ĩ"QỨp tranh hình

t-.h.ànb và p h á t t r i ể n của c ă n c r d i a V i r t Bắc ( t r o n ? c u õ c v ậ n
độn g c á c h

II.

mạng t h ó n g Tam - 1 9 4 5 )" làm dề t à i l u ậ n á n . ’

LÍCH SU MGHỊEN cuu VAN DE.
t à i n à y , ỏ’ góc đc k h á c nh au dã t h u hiít s ự qu an tâm

của n h ỉ ề u CO’ q u a n vn c á n h â n n g h i ê n cứu t r £ r b s l hiitrng t i ế p
c â n chủ y r u :
1.

các c ô n g

trình n g h i ê n cứu vl lịnh sir cÁch m ạ n g

thẺQR TÁm 1 9 4 5 , về l ị c h gir t ả n g c ô n g pán V i ệ t Uam vè l ị c h
sir qu ân đ ô i r h â n d á n V i ệ t Hem thò'i kỳ 1939-1945 c ó l i â n q u a n
tó’ỉ c ổ n g t á c xây dựng lirc lirrnp; và c ắ n c ứ r t j B

cé-ch

mạng.

Theo huólig n à y , c h iế m k h o i luxrng lcýn p h ắ t l à c á c c ô n g t r i n h
n g h i ê n cứu c ủ a Ban n g t i i ê n cứu l i c h

S'’r lJẢn>5 T r u n g wrng, nay


- 3 l à V i ệ n l i c h s ử Đ a n g , củ a Ban n g h i ê n C'ru l ị c h s ử q u án đ ộ i
t h u ộ c Tồng cục c h í n h t a Ị , nay l à V i ệ n

l ị c h sử q u â n sự V i ệ t

Nam và Ban n g h i ê n cứu l ị c h s ử Đ*ỉng c á c

c ấ p ỏ* c á c t ỉ n h V i ệ t

Bắc.
2.

Những c ô n g t r i n h n g h i ê n cứu c h u y ê n s â u , cho tó-i

n a y có "Khu g ỉ ả i p h ó n g " của võ Nguyên G i á p , Nhà x u ấ t

bả n

Cru q u e o , th»?ng 8 - 1 9 4 6 .
Năm 1 9 7 6 , Nhà x u ấ t bẪn V1Ị• t Bắc cho r e mắt

b ạ*n

đọca

cu ốn "Căn c ứ diB V i ệ t Bắc ( t r o n g n á c h mạng t h á n g 8 - 1 9 4 5 ) "
c ủ a t á c g i d Hoàng Ngọc L a, Hoàng Quang Khnnh và Lê Hồng.

Năm 1 9 9 0 , Nhà x u ấ t bẦn Wuân đ ộ i n h â n dân y.uắt
c u ổ n " V i ệ t Bắc

30 nămc h i ế n t r a n h c á c h

t ậ p môt do iỉan t h ư ờ n g vụ L»ảng ủy Bc t ư

irpn£ ( 1 9 4 5 - 1 9 7 5 ) ,
l ệ n h qu ân khu I c h ỉ

đ ạ o n ộ ỉ dung b i ê n s o ạ n , v l nhũng t à i l i ệ u t ồ n g k ế t ,
soạn,

bản

biền

nhưng chưa có đ i ề u k i s n c ô n g b ổ ,

có :

- "Du t h e o đề cương t ổ n g k ế t c ă n

c r địfì c á c h mạng"

c ủ a Bộ t ư l ệ í i h q uân

khu V i ệ t B ắ c , b i ê n s o ạ n 1 9 6 6 ,

gồm

57

t r a n g đá nh máy.
- "Đang 1 8 vú’i v ấ n đề x à y dư ng t r u n g tâm Cqn cứ d ị a
Bắc Sơn - VÕ N h a i , xây dymg 1 rc l ư ơ n g vè dấu t r a n h võ t r u n g
t r o n g c á c h mọng t h á n g Tám” , của Ban n g h i ê n cứu l i c h sử Đang
Khu t ự t r ị V i ệ t Bắc, b i ê n poạn 19fc>9, t R Ỉ l i ê u đánh mny 32
tran g .
-

Đr curm g b à i n ó i c h u y ê n của

Chu Văn Tấn ĩ "Bắc Sơn

kh‘í’i n g h ĩ a v à v i ệ c xây d í‘n g l ự c l i ọ n g v ủ t r a n g , mở r ô n g c ă n
c ứ đ ị a c á c h inạng” .


- 4 Các c ô n g t r i n h n ó i t r ê n ở múc độ khá c nh au dã đề c Ị p
t ớ i qúa t r i n h h ì u h t h à n h và p h á t t r i ể n của c ă n cứ đ ị a V i ệ t
B ắ c . Tuy v ậ y , n h i ề u

v ấ n đ ì d ặ t r a c ầ n dir c t i ế p t u c n g h i ê n

cứu g i ả i q u y ế t , như v i t r í

c h i ế n l u ư c của c ă n c ứ điri V i ê t

t ì ắ c , nhírng đặc t h ù t r o n g qúa t r ì n h h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ể n ,

và n h i ề u v ấ n (lề k hác cổ l i c n q u a n t ớ ỉ
đ ấu t r a n h c á c h mạng . . . DÙ

xây d ựn g ỊLyrc l u ư n g và

s&o, những cÔBg t r ì n h n ó i t r ê n

cũ ng r ắ t bỏ í c h t r o n g n g h i ê n c ứ u , n h ấ t l à nhữn g đóng góp về
mặt t ư l i ệ u d ổ ỉ v ớ i l u ậ n á n .

I I I . HbƯO-N TAI L1EU V/. CACH xu LY PHAN LOAI.
1. Ngu'm t à ỉ

liệ u .

Đi* t h ư c h i ệ n

l u ậ n á n , ch ú n g t ô i đã n c h i ê n c ứ u , thBrn

kbno n h i r u t à i

JLỈêu v ề l ỉ c h s ử Đang bô

Tem ( 1945) ỏ' c á c t ỉ n h V ỉ ê t Bắc

như L ic h

Bắc T h á i , x u r t

b ả n 1980, T . 1 ; L ịc h sử

t ỉ n h Bắc T h á i ,

x u ấ t bản 1978 ; L ị c h sử

và c ế c h mẹng t h á n g
aử ĩiẻng bộ t ỉ n h
c á c h mạng t h á n g Tem
ĐẢng bộ t ỉ n h

Cpo

B ằ n g, x u ấ t b an 1982 ; L ỉ c h sử Đỏng bô ^4ng c ộ n g s ẻ n V i ệ t
Nam t ỉ n h Ha T u y ê n , x u ấ t bản 1987* T . 1 ; L i c h sử cứu qunc
q u â n (niu Ban n g h i ê n cứu 1 ’ ch 3'r
x u ấ t b ả n 1975, v . v . ĩ .

Khu t ư t r i v i ệ t Bắc,

céc t à i l i ệ u của V i ệ n L ịc h sử Dang

như c á c h mọng t h i í r g Tám( 1 9 4 5 ) , x u ấ t b ả n 19b3 ; TÌm h i ể u
cách

mạng t h n n g Tám, x u n t bản 1 967 ; t g ỉ l i ệ u CỦ8

v ỉện

L ỉch

sử q u ê n UỊr có L ịc h s ử quán đ ồ i n h â n d â n V i ệ t

Niqm,

x u ấ t b ả n 1974, T . 1 ; L ị c h s ử q u ên khu V i ệ t Bắc c ó : V i ệ t
Bắc 30 năra c h ỉ ể n t r a n h c á c h mạng ( 1 9 4 5 - 1 9 7 5 ) ,
1990, T .1, v . v . . .

x u ấ t bển


- 5 Ng oài r a , ch ú ng t ô ỉ c ò n n g h i ê n cứu tham khao một k h n i
lunỵng l<ýn c é c t à i l i ệ u đ i ề n d ã
d j ' ì V i ệ t Bắc, c ác

bản

củ e chúng t ô t t r ê n c q n

tư th u ât

cứ

c ủ a ctíc nh ấn chiTig l ị c h s ử

và b i é n b ản một
s ổ cuộc
t ọ*a dàm l ị•c h f?ử . . .
«
é

Đễ góp p h ầ n

làm

t ô i c ò n tham khảo

tài

s é n g t ỗ Inòt s ỗ n ọ ỉ du n g tư l í ệ u , c h ú n g
•liệ u

của

sỏ’
Ky.
• m^t thÁm Rắc
*•

? . xử l ý và p h â n l o ạ i .
Nftoài c á c t á c ph*m k ỉ n h r ì ỉ l n , các Vãn k i ệ n Ỉvỉng ( 1 9 3 0 ­
1 9 4 5 ) ; một s ố các t á c phfm của liồ C'hí h i n h , C8CỊ v ị l ã n h đạo

l>ẻing và Nhà n u ứ c ,

th p h i ệ n c h ủ trircvn^ dưừnp; Lổi củfi ỉ>sng Vfi

c á c h mạnR V i ệ t Nam, vầ c ẵ n c ứ đ ị a c á c h mạng thò’i kỳ

1939“

1945, c h ú n g t ô i c o i c á c t à i l i ệ u dạ cÔHg b á f m ấ t bản t h à n h
s á c h của V iệ n L ị c h s ử ỈJsní^, V i ệ n L ị c h PIỈ qufin 8T V i ệ t Nam,
c ủ a Ban n g h i ề n cứu L ic h HÍT Dang c á c t ỉ n h 0’ V i ệ t BíỊc l a những
t à i l i ệ u q u a n t r o n g , đáng t i n c ậ y .
hM

clã

ký c á c h mọng, c á c b en t ự t h u  t , c á c

cũng duvc c h ú n g t ô ỉ n g h i ê n c ứ u ,

tư l i ệ u điền

thqm khảo đ* bồ s u n g lòm

phong phú ho^c sár?s t ỏ thêm n ọ ỉ dung c á c sự k i ệ n ] ị c h sử1.
T ẻ i l ỉ ệ u củ a đ ị c h có những mặt p h ản énh
vệ.t và h i ệ n tinỊ’1146, so ng oũ n g có nhữnfĩ mat t h ể

k h á c h quan sư
hiện ý

muốn

ch ủ q u a n của c h ú n g .
Do vậv t r o n g klii RiV dung olĩúng t ô i cũng TPin x é t tỉ«Lg
t r u ờ n g họ*p c ụ t h l .
I V . GIOI HAU VAll j3E VA PHHQĨKĨ PÍỈẠĨ UGH1EH CƯU.
1.

Gỉó-ỉ h ạ n v ắ n đ ề .


- 6 Đe t à i l u ậ n án c h ỉ n g h i ê n cứu về c ă n cứ đ ị a c ác h mạng
t r o n g thò-i kỳ v ậ n đông g i ả i p h ^ng d â n t ộ c

1939-1945 tr ê n

đ ị a b à n V i ệ t B ắ c , c ò n g ọ i l à c ă n c ứ đ ị a V i | t Bắc t r o n g c á c h
mạng t h á n g 8 - 1 9 4 5 .
Sự r a dò’ỉ c ủ a en t o à n khu {ATK) vè c á c c h i ế n khu n g o à i
V i ệ t Hắc t r o n g c a o t r à o c h ổ n g N h £ t f cứu ĨIMỚC không nằm t r o n g
phạm v i c ủ a de t p i , mặc dầu có t h ể có nhung v ẩ n đ ! r ó

liên

qu an t ớ i c ă n cứ d ị e V ỉ ệ t B ắc. Uhírng van íl* khóc như v ẩ n dề
n òn g d â n t r o n g c á c h mạng, v ấ n đề nông t h ô n và mối

q u e n hệ

g ỉ ữ a nông t h e n yó'i t h à n h t h ỉ t r o n g cácĩh mọng t l i ó n g

Téin ,

hình t h á i

thRmg

v | ịi

dộng c á c h mẹnp t r o n g tồr)£ khỏ’i nyUĨe

Tém ( 1 9 4 5 ì , vẤn

c ă n cứ dỊQ tronp,

Không nằm t r o n g s y q u a n

têm c ủ a l u ậ n

l ị c h sử

n ó ỉ ch u n g

v .v ...

án.

2. -Phurrnp; pháp n g h i ê n eiru.
Đe t á i t ạ o bô mặt l ị c h s ử c ă n CT (Jịo V i ệ t Hắc t r o n g
o á c h mạrR t h á n g Tám ( 1 9 4 5 ) , c h ú n g t ô ỉ sử dung phrncmg
l ị c h pử l à c h ủ y ế u . Vn-Ỉ một s ổ vẩn r ĩ l , chiịug t ô i
cả hai p h ư c m g phtíp lịc^

phuơng pháp k h á c như so

vò lôgi.0 , k* CR

, mót sổ

phép

k ể t ho’p
các

sánh.

V. MUC S1CH ĩ MGHIA VA DUNG GUP K1ỈUA HOC CUA LUAĨI AN.
1. hiuc đ í c h .
-

Nkằm d ỉ sâu n g h iê n ctru CO’ sậ ra dò'i, t i ế n t r ì n h

h ì n h t h à n h và p h á t t r i ể n CỈH3 ©ăn cứ đ ị o V i ệ t B ẩ c , những dỵc
t h ù c ù s n ó . TÙr (10, kh,?ng đ ịn h VPÌ t r ò của nó íìố.i vrýi thắttg

l o i ciĩa c á c h mạng t h á n g Tam ( 1 9 4 5 ) .


- 7 - Tìm r a n hữ ng n g u y ê n hiiân t h à n h cô ng vè c ả
th ỉếu só t,

t r o n g qúa t r ì n h

những

t ồ c h ứ c , xây dự n£ t 'j c luíị-ng k ế t

họ*p v ớ i đẩ u t r a n h c á c h mạng, t i ế n l ê n k h ở ỉ nfi;hĨB

giqnh

c h í n h qu y ề n của Dang và n h ã n d â n t e t r Ê n c ă n cứ rìịa V i ệ t
B ắ c.
2. Ý n g h ĩ a .
Những v ắ n đề được g i ả i q u y ế t t r o n g l u â n Án s ẽ góp
phần n â n g c a o th ím nhận t h ứ c a ỡ ị về v i ệ c xâ.Y đ'Tng nãìi cứ
đ i a c á c h mgng của Dỏng t a ; mẹt k h ó r , ga’i r n nhirnp; mny

nghỉ trong v ỉ ệ c thưc h iệ n đuừng J ổ i chính sácb oủn ĐpJi(g Vfl
Nhà mróc ỏ' v ù n g n ú i , d ân t ô c t r o n g d ỉ ề u k ỉ ? n Ì Ị c h sử h i ệ n
n a y , nhnm vừa t h ự c h i ệ n các rrụe t ỉ ? u p h á t t r i M i k i n h t ế xa
L
»_ t. ăV__
_ quôc
•* ph o ng .
h ỳiJi , vun
n g c ư o*__»_____A
n g cũ n g cô
3 . Những đó n g góp khoa họ c củn l u ệ n á n .
- Kế t h ừ a nhứng t h è n h qủn n g h i ê n cứu củp onc c ô n g
t r ì n h c ó t r u r ^ c , t r o n g l u ậ n 4n cỉiún^ t ô ỉ s ẽ tli^ng l ẹ i

môt

c á c h hệ t h ố n g , đầy đu ho*n bức t r a n h l ị c h , aử về t i ế n iarinto
hlnh

t h à n h vò p h é t

t r i ề n của c ă n cứ đ ị a V i ệ t Hắc.

- Phần dkMTg góp q u a n t r ọ n g n h ấ t củ a l u ậ n án

trên

nhũng v ấ n đ ì mè CBC c ô n g t r ì n h n g h i ê n cứu về cSn cứ
h o ặ c có ] ỉ ê n q u a n t ớ i c ă n cứ đ i a , có t i w c

đÌB

l u ậ n án chưn đề

c â p h o ặ c dp c â p cliưa đằy đủ :
1) Lam r õ v i• t r í c h i ế n Xmrc CUH c ă n C'r r]Ịo •V i ệ t Bắc
t r o n g c ác h rriẹng t h á n g Tnm.
V i ệ t Bắc kiôngi c h ỉ 1À no'i có d j e t h ế hiểm t r ỏ ’,
trí c h i ế n

CO' d rig, tiến có

th* đíính, lui

vị

có th* giír ;

c «

- 8 mà c ò n mỏ- ra khầ n ă n g q u a n hệ quổc tế t rong vifc xâ y rỉựng,

t ỗ chức 1' c lirỵn g và ởấu t r a n / ĩ c á c h mạng chổng c h ủ

nghĩ*

đe q u ô c .
2 ) Những dặc di*m t r o n g t i ế m t r ì n h xây rỉ'Ịng Vfi p h á t
t r i ể n c ă n cứ đ ị a c á c h mang ò' V i ệ t Bắc.
Vỉệc phân
môt hẹ t h ổ n g l à

t í c h , n h ữ n g dặc điểm đ ó , xây dựng nc t h à n h
vpn đề mcvi c-ua l u ậ n ón, v ấ n dầ đó beo

gồm

cúc n ộ ỉ dung chủ y ểu s a u :
- Dang t a
c h ín h

tr ị,

và Hồ Chí Ííiỉnh l ấ y xây dựng l ư c l u ự n g

t r ê n CO' só’ đó xây dựng lư c liitm g vũ trans;

lam

n ề n t ả n g của c ô n g t à c xây dựng c ă n c ứ đ ị a .
- vừa t i ế n hènh xây dựng l ư c l u ư n g ( b a o gồm l ự c l u ợ n g
o h í n h t r i và l ư c l ư ự n g vũ t r H n g ) víra k ế t hq-p v ơ i đấu t r a n h
c á c h rnạn£ v à t i ế n l ê n k h ở ỉ n g h ĩ a vũ t r a n p k h i di«.u

kiện

k h á c h q uen cho p h é p .
- Tro n g qúa t r ì n h t ổ chức xâ y d'rng cpn cứ rTÌB đ'rrc
kết hryp gỉữa việc
việc

thực h i ệ n mu c

tiêu gỉaỉ p h ó n g d â n tôc vó’i

đem lại n h ữ n g q u y ề n lq’i lhi£t

thực,

từn g bưn‘c thỏa m ã n

n h ữ n g nhu c ầ u c h í n h đ á n g về v ậ t ch-ất và t i n h t h à n

củn nhân

d ân nhằm tạo ra một đ ộ n g lực

chung

to lc m cho su nghiệp

c ủ a c á c h mạng.
Những v ấ n đ* t r ê n có quaii hệ

mạt

th iết

vó'i

n h a u , v i ệ e g i ả i q u y ế t t h à n h c ô n g những v ấ n dề đó t r ê n c ă n
cứ đ ỉa duực xem như những k in h nghiệm qúy béu tr o n g công tá c
xây dựn g c ă n c ứ đ ị a c á c h mẹng củe ỉ)ỏng t a và c ủ a Hồ Chí Minh.
3 ) Trong từ ng vấn đề cụ thp như tám thÁnR dáu

tranh


- 9 du k í c h c h ố n g d ị c h khủng bổ của Giru quốc ỏ' vổ Nhai ( 7 / 1 9 4 1 ­
2 / 1 9 4 2 ) , c h ủ trưo'iig khỏ-ỉ nghĩa củn l i ê n t ỉ n h ủy Gao - Bắc Lạng và cuôc đấu t r a n h của cứu quổc qu ân ỏ* võ Nhai c u ổ ỉ nÀứn
1944* ý n g h ĩ a t á c dụng l ị c h s ử của v i ệ c t l i è n h l á p Khu g i ẻ i
p hóng v . v . . . l u ậ n án đều có những ph ân t í c h ,

đánh g i á

về

c h ủ t r u ơ n g , ve t i ế n t r ì n h n ả y s i n h VR p h é t t r i ề n cụn c á c sư

k i ệ n , r ú t r a nh ững uru đ i ề m , k h u y ế t điểm nhằm Pĩỵí r e , hiirrng
tcri môt n h â n t h ứ c đúng đ ắn về c á c v ấ n đề t r ê n .
4) về mặt t ư l ỉ ệ u , l u ậ n Én cữog có những đóng góp nvri,
đươc k h a ỉ t h á c t ừ các nguồn nh.ư bao V i ệ t Wsm độc l ậ p ( t ứ c
béo Vj|t Lâp),

cáfĩ b i ê n bẻn tọa đàm lịch sií ỏ' di*ỉ

pbtnyng,

c á c b ể n tiự t h u ^ t của c ác n h â n d i ií n g l ị c h 3«rf t à i l i ệ u đ i * n
dã CIỈ8 b ản t h â n t r ê n đ ị a bàn V ỉ ệ t B ắc, v . v . . .

‘ỹi>


- 1C Chưong I
VIST BAC ĩ VI TRI CHI EN Lưoc VA
ĨHUY5N 3*011 G ĐAU TRANH TRONG LI CH sư

I . VI TRĨ CHI EN ĨẨJOC CUA VLB ĩ BAO.
1. " V ỉ ê t B o c ' têrj g o ì ấy có c ộ ỉ nguvjn l ị c h aử tĩ*
t r o n g c á c h mạng t h á n g Tom ( 1 9 4 5 ) ,
phóiig, bao

c á c t i n h Cao 3 ' n g ,

Thái Nguyên ( c ũ ) ,
Lần đ à u

Tuyên Quang

tiên

l ứ c dó g o ỉ l à Khu g ỉ a i
BttC Kan ( c ũ ) , Lẹưig Scvii,

v à ilà Ginng.

t r o n g l ị i ỉ h sứ da nh t ừ " V ỉ ê t

xuẨt

ỉiipn t r o n g t h ư c ủ a ttề Chí Ivllnh. gĩrỉ đ ồ n g bao c á c t i n h OaoBẳc-Lp.ng n h i u ng ày Quốc k h á n h nưó’c t a (íd- 9 - 1 9 4 7 ) .

Trong

t h ư Ngưò’1 n ó i : " V ỉ ẽ t Bằc t i v ó ' c k i n l à cấn cứ đ i a c á c h
Íiíêuh d ã n&i t i ế n g k h ắ p c ả nưó’c . . .

o á c h mị?nh đ ã d(j V ỉ ế t

Bắc mà t h à n h c ô n g , t h ì kh á n g c h i ế n sẽ do V i ê t Bếc mè th ắn R
l ợ t " . /782:419J i>TuỊ d ó f danh, tù’ V i ê t Bỗc dùng d ề c h i tíỗc t ì n h vùng
n ú i p h í a b | c BaC Bô n ó i t r ê n đn đ ỉ vào l i . ch aử.
là

c á i " n ô i " c ủ a c á c h mang, l à " đ ấ t

V ỉ ê t Bằc

của CJ.ÔC k h á n g

c h i ế n ch*ng t h ư c dên Ph á p xâm lưo'c ( 1 9 4 6 - 1 9 5 4 ) . . .

D ỉên

'iích. t ự l ù i i ê n

V ỉ i t B?c k h o k u g 50 .0 0 0 kin^, c h i ế ’11 15/5 d i ê n

tícli tư nhiên

cô nưức

và b | n g 3 2 ;» (liên tích

tưn h i ê n

m iề n Bẳc.*
i l i a hĩnh. V i ê t Enc đ n d a n g . n ố i l i en p n í a Mram Trung
Quổc

là các cao

n^yên

đ á voi

vói

những

cảnn. quan cRCXto’,


- 11 b i ễ u h i ệ n r õ n h ấ t l à c á c h u y ệ n p h í a bắc và dô ng b ắc t ỉ n h
Cao Eang và Ha G i a n g , c a o t ừ 2 0 0 - 3 0 0 mét so vo'i mặt b ỉ è n .
•

NÚi chiế m khoảng h a i p h à n ba d i ^ n tíc:h t ự n h i ê n . Vo'ỉ
c h ế đô k h í hậu n h i ệ t dcvi g i ó mùa, có linỵng mưe

t r u n £ binh

t r o n g nổm t ừ 1 4 0 0 - 1 6 0 0 mm ; n h i ẹ t dọ t r u n g b ì n h năm

vào

kh o ẻ n g 23

trung

c ỏ’ v ù n g t h ế p , 20-22°G 6 vung có dô 090

b ì n h (2 0 0 -5 0 0 m ) và

d ư ớ i 20^0 ở dô CI30 tlr 5t)0m t r ỏ ’

t ỏ n g n h i ê t lirrvng t o à n năm vào Vhoẻnp 80O0°C ỏ' vùng:

lên ;
thnD,

YOOO-tìOOO

c ỏ* v ù n g có (ĩộc s o t ừ 200 - 500m vè đutýi '750C ' c ỷ

dô c a o t ừ

500m tro' l ê n ; ch- ẳm t r u n g b i n h t o ò n năm khoqng

P 1 -B 3 % Ị_

: 1 5 9 , 1 6 0 , 1 6 1 _ / 1 khí h -ỊU Vỉêt Bắc

95

flự
• sỉnh tFWc?ng
w của n h ỉ ề u loài

ôn đó’i .

thích họ*D vói

thảo mộc
• nhiệt
• dới và cả cận
s

Do ịvậy, ỏ’ V i ề t .Bắc, rừnf; r ú i dó xen l ẫ n n ú i

trùng trùng,
Kaỉ Kinh,

đẩt

đ i ệ p d i ệ p . ĐÓ l à cnc sơn k h ổ i Bắc íto'0 v ớ i dãy

cánh c u n g Ngân

SỊưn, cánh c u n g oông G&n vó'i

các

dãy f h j a Dạ ( P i a - Y - n ) P h ỉ a B ió o c ( P i a - U - U e c ) và ngọn TTao . . .
ĐỊe h ỉ n h v i ệ t Bắc c a o về p h í a b ậ c , nhưng l ọ i t h ắ p dần
t ề p h í a nam v à t a y nam. c á c h u y ệ n Thổ ĩ ê n ,
T h Á i ) . Nam ttcvn Durme; (T u y ên Quang) . . .
bnng

hóa

n ú i vò đ*

trỏ ’

thành.

vùng

bán

POT

điy,

là

Phú HÌnh (Hắc

thềm cồ duT5'C
cá i

gạch

nối

đồng
g iữ a

b ằ n g . có t h ể n ó ỉ đ ị q b ì n h V i ê t Bắc h i l m t n ỷ f

k í n d ó o , nhung k h ô n g b i c h i n c ắ t ,

cô đ ộ c , mò n n i l ỉ ề n mot

g i « i výd. tr u n K c h âu vò ílnng banp,.

* V i r t B j c l à vùng n ú i i nhím*; ciing l?m íiônr,, s u ố i ,

00,

hồi, Sông, s u ổ ỉ ỏ' V j | t B.4c c ắ u t ọ o t h e o ngm h? t h ố n £ c h í n h :
sôriR Thao, s ô n g LÔ, so n g cầu,, s ô n e Thurrng, Lục Nnm ; C8C


- 12 HÔng c h ảy v à o Tây bỉ onR ( T r u n g Wuổc) VB C6C sôriR ch ẻy về
m iề n Duyên H a i .
T rước đ â y , k h i s ự k h a i t h é c , lnm chủ t h ỉ ê n n h i ê n của
c o n ngirèvi c ò n c ó những h ạ n c h ế , n h ỉ ề u no’i ỏ' V i ệ t Bắe

được

c o i l à r ừ n g t h i ê n g nutí '0 dồc ( á c t h ủ y ) . TÍnh r ầ ê n e

Cao

"tiíằng "năm h uyện đìu có lam chướng,

ỏ'

mò Q u Ả n g Uyên lai n ặ n g

h o n " l_ ?0 : 3 8 6 _ 7 . Vc’i q u â n t h ù khônp quen t h ủ y t h ỗ t h l dó
l à d i ề u b ắ t lọ ’ỉ cho c h ú n g . I)i*u c ó ý n g h ỉ u lcvn hoT l ò s ô n g ,
s u ổ i , n o , hồ ớ V ỉ n Bắc c h ầ n g nhGrng g i ữ v n i t r ò q u e n t r ọ n g
t r o n g đò’ỉ s ố n g k ỉ n h t ể «IỈ8 dồnp b a o , mà c ò n p h á t huy t á c
d ụn g qu en t r ọ n g t r o n g pự n g h i ệ p g i ả i phóng d â n t ô c VB

bảo

vệ Tổ qu ổ c.*
flCao Bằng có sô n g iiằng Gỉanp;f sô n g /lác Vọng, RÔng Nãng,
Cổ hồ Thang He n, hò Ba B í . . . . toặc d ằu sô n g ỏ’ Coo Bqnp n h ỏ ,
hep,

chẩy

mùa k h ô ,

Biết và n h i ề u thác

g h ằ n h t lưu lurcrng nircýc thắp V

s o n g v ẫ n có th p d i l ạ i b a n g t h u y ề n mảnp; đ r ch uy ên

chỏ' lầm sảm. Thep sô n g kánp,, t h u y ề n nhỏ có tfiề d i t ờ mỏ s ắ t
( s ó c G i e n g ) dến Tè LÙngf s ấ t b i ê n gió’i V i ệ t T r u n g . Xưa k i a ,
đong bào t h e o 3Ông Năn?;, đ ỉ t h u y ê n qua Ấi ha Tkiổng đ^n t ậ n
dôn g La H ồ i I.one Châu, T r u n g Quổc. Ị_

: 401 _ 7

Lạng bơn có sô n g hỳ cù.nẹ, s ô n g Tang, sô n g Chung, a ô n r
Bắc Khê và s ô n g Văn Mích chảy tìr p á t xét (Quảng n i n h )
t h ị xã Lạng u ơn,

sanR Trung Wuổo. Nhnn d â n v ù n g b i ê n

qua
giới

h a i nước t h u ừ n g d ù n g mariK t r ê n pônp Van Ííiich á* ch n y* n t a i
hòiiR hófi.

uó c ò n là con 3 $iig g i ữ vai

trò

giao

thông

qosrn

t r ọ n ẹ t r o n g c á c h mạng.
Ha G i a n g có s ô n g Gám, T uyên Wuong c ó ^ s ô n p ĩiô,

môt


- 13 đucmg t h ủ y c h i ế n l u ợ c q u a n t r o n g củe c ă n c ứ đ t a V i ê t B ắ c " .
l~ 5 1 : 7J .
Bắc

ílhái có sô n g Công, sô n g c ầ u , s ô n g c ầ u b ắ t n ^ uồ n

t ừ Chq Đồn, c h a y qua Bắc Kan về T h á i Nguyên. Bằng mảng và

t h u y ề n , (ròng bào c á c d â n t ộ c đã c h u y ể n n g ô , k h o a i ,

oant nứa,

m a i , 3 o n g , mây, go* c ủ n â u , t h e n v à q u ặ n g s ắ t về xuôi.Ngutyc
lạỉ,

t h u y ề n nhỏ t r o n g mùa khô vè t h u y ề n lcrn v ào mùa mưa có

t h ể đ i t ừ d ư ớ i x u ô i , qua UầD cầu (Bắc N i n h ) , ngir_.c dòng
8ổng Cầu, thả neo tại bến lồi n g Í/IO, trung tâm của

t ỉnh

lỵ

T h á i Nguyên, xưa k i a t r ề n bển* d ư ớ i t h u y ề n snm u ẩ t .
về mặt q u â n 8ự, sồnp; cầu t ừ t h ờ i Lý đã đưọ'c 1(: i d ụn g
lâm c h i ế n h à o t h i ẻ n n h i ê n t r o n g cuộc k h á n g c h ỉ ế n c h ổ n g Tổng.
Do qúa t r ì n h k ỉ ế n t ạ o đ ị a c h ấ t , c ù n g s ự t á c
k h í h ậ u , sô ng n g ò i n g a n g , d ọ c , đã làm ch o đ ỉ a h ì n h

đọ n g của
V i ệ t Bắc

t h à n h muôn h ì n h , muôn v ể . Giữa c á c ngọn n ú ỉ l à khe s â u ,
t h u n g l ủ n g l ò n g c h a o r ô n g , hep khác n h a u ,
vừa t h u â n l ọ ’i c ho c h ấ n n u ô i ,

3ỎĨ1 x u ấ t ,

h £ t 8Ứ0 k í n d á o ,

đò’i s ổ n g , vừa c ó t é c

d ụn g c h e d ắ u , bểo vệ l ự c l u ợ n g .
Sự xâm t h í p c ủ a nuức mưa, CU9 dòng s u ổ i l ô t h i ê n vè
s u ổ l ngầm đã t ẹ o r e n h ỉ e u h a n g đông lrrn ỏ' n h ưn g knu vưc có
n ú i dá v ô i .
d ộ n g , m éỉ 'ìắ

Khno cỗ học dã p h á t h ỉ ê n n h ỉ c u h a n g
nguừm ở võ

Nho i

(Bắc Tháỉ).

Bắc

Sơn,

BÌn h

6 il

( L ạ n R Sơn)...

l à những d ỉ c h l v ă n h ó a k h s o cồ t*iuộc t è o ’i ÍĨ9 i đ á

cũ, hoặc

đéi g ỉ ữ a h a y th ò ’i kỳ đé mó;ỉ .
Khỉ xẽ h ộ ỉ có n h ỉ ề u r ổ ỉ r e n ,

g i ặ c g i ã , h a n g đ ộ n g , mái


- 14 đá ngườhi k í n đáo l à n ơ i t ố t n h ấ t để đồng bao c á c d ê n t JU c ắ t
d ấ u l u c n g t h ự c , t h ự c phẩm, g i a súc VH (lùng lbm n ơ i đễ

co n

n g u ờ i ầ n n á u . c á c l ù n g b ả n m i ề n n ú i đều oó h u n g s â u hay l â n ,
l ũ n g làm "hiìU c ứ ” , có những h a n g r ộ n g l ớ n nhtr h a n g N.ẻ Ga

(vã N h a i , Bắc T h á i ) l à no’i c h ạ y g ỉ ặc của h à n g n g èn

qu ần

ch ú n g n h â n d â n c á c d â n t ộ c ct^c 73 Lâu Thuong , Fhức T h u ợ n g . . .
Tháng 11 năm 1944 l 5 : 96_7* có h a n g b í mâ-t c h ỉ cỏ một gỈH
đ ì n h b ỉ l t n h ư h a n g Pắc BÓ (Hà tỉuáng, Cao B ằ n g ) , l ờ n o i c ấ t
d ấu t h ó c gẹo c ủ a ông ìí.á'j LÌ ỏ' Sum Đắc, gần c ô t mỗc

Diên

g i ớ i . /.” 3 : 7 5 _ 7 .
> c á c h a n g dộng ở t ì | c Sơn (L ạn g í3o*n)ẹ võ Nhai (Bắc T h á ỉ ) t
h a n g Kéo Ọuang (Nguyên B Ì n h ) , DộriR tìổ LÌnh(Wuảng HÒa) t h u ộ c

Cao B ằ n g . . . đã g ắn l ỉ Ê n v ớ i phong t r a o c á c h mạng ỏ’ d ỉ a phutrnỉ',.
Hang Pắc BÓ dã d ỉ vòo l ạ c h sử d a n t ộ c , g ắ n l i ế n vó’ỉ d ơ ỉ h o ạ t
đ-ing c ủ a Hồ Cbí toỉnh ở V i ê t Bắc.*
HÌnh t h ế hiểm t r c ' c ủ a n ú i t s ô n g , c á c t h u n g l u n g , h en g
đ ộ n g , mái đá nguờn . . .

đuợc n h â n d â n t a p h 4 t huy t á c

du n g

mạnh mẽ t r c n g c á c h mạng và t r o n g k h á n g chií*n : r ừ n g che l ự c
lm ỵng, r ì m g vây
‘‘V i ệ t B ắ c ,

quân th ù .
tuy rừng núỉ

h i r m t r ỏ ’, n h i ề u

no’i xung y ế u ,

b ỉ ê n ả ỉ xa x ô ỉ f

n h ư n g nhò* hệ t h ố n g g i e o t h ô n g đường bộ

như

những n h à n h c â y

t r ó ’ v l t h â n g ổ c f n ề n dù p h ả i t r è o d è o ,

lặr

a u ố ỉ , V i ệ t Bắc đề u cú t h ể l i ê n l ạ c dược v ớ i t r u n g tâm c h í n h
trị,

k i n h t ể f v ă n hóa của c* nutf’c ,

Tira l à Thăng Long, n a y l à

t h ủ đô Ha Nộỉ.'íi
Theo qu ổ c l ộ 3 t ừ Hà Nôi qua T h á i Ngu yên, Bắc lKạnf
l ê n Geo Bằng ( 3 1 5 km ). Từ t r u n g tâm t ỉ n h l y Cao Bằng có


- 15 dường ô t ô t ỏ a d i c é c h u y ệ n . Những h u y ệ n t i ế p g i á p lnỉên g i ớ ỉ
nh ư T r à L Ĩ n h , Wurcng HÒa( T r ù n g Khánh, Ha Quáng, ỉìão Lạc
v ớ i đường b i ê n d à i t r ê n 300 km, có t o 'i h à n g c h ụ c cửa

khều

v à h à n g t r â n l ổ i mòn t h ô n g e a n g T ru n g '«iuổo. T ron g d ó , đvnVng
QuồnG Uyên r a Thủy Khẩu, Long Châu ( T r u n g Quổc) t i t

t t inh

co n đuờnc; t r ọ n g y ếu của n h â n d â n n a i nuớc v ù n g b i ê n ,
c á c c h i ế n 8 Ĩ c á c h mạng đ ầ u t h ế kỷ XX và phong

trào

của
gisi

phóng dân t ộ c d u ớ i 3ự l ã n h đạo của Đpng c .íng aan V i ê t Nam.
Hệ t h ổ n g g i a o t h ô n g t h ủ y bô t r o n g n ộ i đ ị a và r a nu*ýc
n g o à i của Gao Bầng làm cho t ỉ n h Cao bXĩir c ó v ị t r í

qu an

t r ọ n g có tầm c h i ế n l u ợ c ò V i ê t Bắc không c h ỉ t r ê n l ĩ n h vưc
k i n h t ế , jcã h ộ i mà cè về c h í n h t r ị ,

quân sự.

Từ HÒ N ô ỉ , t h t o quốc 1" 2 qua V i ê t T r ì đến

Tuyên

Q u a n g ( l 6 4 km), l ê n Ha W.Bng ( 3 1 7 km). Tư t ỉ n h l y HÀ Giang
có dtrò’n g ô t ô đ i h u y ệ n v ù n g c a o Meo Vạc (1fcB km) t đến
Lọc

(Cao Bằng)

206

km. Từ t r u n g tám thj

*ã ra T henh

( 2 0 km) d ế n b ỉ ê n gỉó :i V i ê t T r u n g . Con đuừng này đẽ

Bảo
Thủy

từng

ch ứn g k i ế n những c h i ế n oông o a n h l ỉ ệ t củtì q u â n v è d â n t a
t r o n g c ° c c uôc d ẩ u t r a n h ch ổ n g q u â n xâm l u ợ c .
«0

Giang là vùng cao, t h ì Tuyên Wuang 1 Q± là vùng

t h ắ p . ĐÓ l à t ỉ n h vừa t ỉ ẩ p xúc v ớ i t r i r n g đ u , đồng b 'm g , l ạ ỉ
vừa dễ d à n g l i ê n l ạ c

v ớ ỉ c á c t ỉ n h Tb.áỉ Nguyên ( c ũ ) t

Bắc

K ạ n ( c ũ ) và ^00 Bằng.

Do v ậ y f Tuyên vỉuang dưiỹỉ t r i ề u

Lê l à

c ă n c ứ củo d ò n g họ v ủ t ừ Gia qunc c ô n g v ũ Văn Uĩãt d ển vũ
Gông Đức, b ổ n đò’i t h ế

t ạ p , cểthay

150 nãni, t r ấ n t r ị

Quang. l_ 28 : 344_7«

Tuyên Wuang không chí l a cãn cứ

Tuyện

C1ỈH

họ VŨ, no’ỉ t r a n h g i à n h g i ứ a họ Ntẹc v ớ ỉ họ v ù , đó c ò n l à


- 16 môt d ị a b àn q u a n t r ọ n g c ủ a k h ở i n g h ĩ a NÙng Vằn Vân ỏ’ Beo
Lọc (CtìO Bằng) n ồ i l ê n c h ổ n g nhà Nguyễn năm 1833. L 9 ? í 3 , 4 _ 7 Lạng Sơn l à t ỉ n h g i e o t h ô n g t h u ậ n lọ*ỉ hơn C0 . Hệ t h ố n g
g i a o t h ô n g r a bổ n phương t r ờ i ,

iàrr cho Lẹng Sơn c ó v ỉ

tr±

q u a n t r ọ n g c h ỉ ế n liroc về q u â n a ư , sằm u ấ t về k í n h t ể .

Xưa

k ì a t h e o huớ ng quổc l ô

1A ngày nay t ừ Đong Đấng về Ha

Nội

( 1 5 8 km) l à c o n diiừng c h í n h . ĐÓ l à c o n duờng xâm l t r r c

của

phong k i ế n pliuưng Bắc đ ổ i V(ýi V i ệ t Nem. Nhưng, đồng th ò 'i đó
c ũ n g l à con đưò'ng t h ỉ ê n c ổ h ế t aức v ẻ v a n g cùa d án t ộ c

ta

t r o n g l ị c h sử đ ẩ u t r a n h c h ố n g n g o ạ ỉ xêm.

Đuờng Hà Nc-L - Đồng Đăng với cửa ái Hnm Wuan

là CDI1

diiừng bô t h ô n g t h u o n g c h í n h g i ữ a V i ệ t Nam và T ru n g 'wuổc.
Ngrày na y thêm đirò*ng s ắ t Hà Nôi - Đồng Đăng . . .
Ng oài q u ốc l ô

1A, Lạng Scm c ò n có quno l ô 4A : Lạng

Sơn - Cao E ằ n g , 4B : Lạng Í3ơn - MÓng c á i ,
Thái Nguyên,

và,

1B : Leng Son * -

h à n g ch IC con ò u ừ n g D i ê n huyện,

n h i * u cửa

n i icín nhỏ v ớ i h à n g trăm dur'pg mòn t h ô n g s a n g T r u n g Quổc.
La điềm h ộ i t u x u ô i , n g u ư c ,

t r o n g , n g o à i, nền kinh t ế

n g o ọ i t h u ơ n g Lang Sơn r ắ t p h á t đ ạ t , cho tc?ỉ t h ò i <-iuang T r u n g
-Nguyễn Huê, Lạng bơn v ẫ n có mậu đ ị c h t r u n n ^ ^ 6 9 : 3 6 0 _ 7 .

Cung

n hư Cao Bằng, n ồ ỉ l ê n ‘ỳ Lạng sfo'n c ò n l à bức p h ê n g i á u bảo vệ
v ì p hm?’ng Bắểr. /_ 94 : 49_7«
y/Thfii N g u y ê n nè cửa nfiõ c ủ e V i ệ t
thông,

nỗi

l ê n là Cha t hội tu n g u ọ c

x u ô i l ê n , i n ỉ r n ngtayè x u ố n c . H ô i t u ,
ve k i n h t ể ,

Bắc,

là đầu m ổ ỉ

.xuôi, chắ t

gỉao

tipp xúc m i ề n

t ỉ ế p xúc l à c b ẩ t dặc t h ù

xè h ô i ở T h á i Nguy ên , về q u â n l ư ,

T h ói Ngu.yên 18


- 17 b à n d ạy t ỉ ế n c ũ n g . Chính v l v ệ y , t ừ - t h ò i Lý, (Jất T h á i Nguyên
đã l à phên giậu bảo vệ Thăng Long*Z~115 ĩ 54_72.

V i ệ t Bắc g i à u dẹp l ạ i én ngữ ỏ’ p h i n bắc V i ệ t Nam,

t i ế p g i á p vó*i đ ấ t nuớc T run g Quổc b a o l a ,
b i ê n g i ơ i d à i 751 km, đ i qua

15 h u y ê n ,

t r ê n môt t u y ế n

97 x ã , do v ê y , ỏ' thò’i

đ ạ i r à o V i ệ t Bắc c ũ n g g ỉ ữ một v ị t r í h ế t aức qu«m t r ọ n g /
3 7» T r o n g qúa t r i n h p h á t t r i ể n cun l ị c h pử c ũ n g đã

f>0:

chứng

minh tầm c h i ế n l ư ợ c q u a n t r ọ n R củe đ ị a b à n V ỉ ệ t B ắ c .
Cuối t h ế k ì V m f v i ê n t ư ớ n g rihà ỈJirò'ng l à Cao B i ề n dã
dem q u â n t ỉ ế n danh Cao Bằng, xâm l ư ợ c ntiớc t a .
chức n ề n t h ^ n g t r ị ,

Sau k h i

tồ

xay đắp t h à n h Đai La (Ha N í i ) , y dã cho

t ă n g cirò'ng phòng t h ủ b i ê n Ị | i ớ ỉ . Turcmg t r u y ề n t h à n h

Na LỮ

(Wu/ing Hòa, Cao Bằ ng) l ò do Cao .Biền (lởi nhèi Dnờng dẩp

để

klm kep n h â n d â n t a và chung l e i sư t r a n h g i à n h ảnh hinỶng
c ủ a c á c t h ế lf B p ho n g k ỉ ế n phương Bắc l_ 26 : 3 9 6 , 3 9 7

. 3au

n à y , nhá Mạc đã cho k h ô ỉ phuc l ạ i

Nam

t h à n h nqy để c h ổ n g

T r i ề u . l~ 6 7 ĩ 23J .
T rong cuỌo t i ế n c ô n g Jtâm liTỌ’c nuớc t e c ủ e q u â n T*ng
( 1 0 7 6 ) , Quảng Uyên (Cao Bằng) duợc c o ỉ l è cỗ họ ng của g i e o
n h ỉ . Tiên Đạt nụ-t v i ê n tưcrng n h à Tổnp; đq dem q u á n dénh chỉểm
Quảnp Uyên làm b à n đẹp mỏ’ dưò’ng c ho d ạ i quên do Quách yùy
o h ỉ huy t h e o ba đường nhầm t i ế n vào T hăng Long.

69 : 176_7-

Sau k h i b ị q u ân và d â n t a d ư ứ ỉ s ư l a n h đạo củo

Ly

Thường R i ệ t đá nh cho đ ạ i b ạ ỉ t buôc p h ả i r ú t q u â n v l nuức
( 3 / 1 0 7 7 )* môt bộ p h ả n q u â n Tổng v ã n c n bám l ấ y Quang Uyrn
vó’i ,v đồ n u ô i d u ỡ n g c u o c c h ỉ ế n t r a n h xâm lưọ ’0 f i ệ t

Nam* Do


- 18 đ ấu t r a n í i k ỉ é n q u y ế t v l q u â n s ư , p h ổ i họp v ơ i đấ u t r a n h
n g o ẹ i g i a o khôn kh(*o, c h í n h n g h ĩ a của q u á n và d ân t a ,

buộc

q u ấ n 'Iổnp; p h e ỉ r ú t k h ỏ i Quảng Uyên ( 1 0 8 1 ) . l_ 1 : 1?0_y.
Không c h ỉ có phong k i ế n phuưng Bắc dánh g i á C0 O đ ị a
b à n c h i ế n l u ợ c V i ệ t Bắc và t ì m c é c h chiế m l ấ y dể lòm

b àn

d ẹp t i ế n cô ng mỗi k h ỉ xâm l u ọ c nước t a , mà c ả cóc t h ế l ư c
phong k ỉ ế n d ổ ỉ l ậ p n h e u ỏ’ V i ẽ t Nam, t r o n g c u n c t r n n h g i a n h
q u y ề n l ự c c ũ n g c h iế m l ấ y V i ệ t B ắ c , dùng no’i dây lstn b ũ ỉ
c i i ỉ ế n t r u ò ’ng g i a o t r a n h n o ặ c dể xây dự-ig l y c lurcrng, c á t cứ
lồu d à i.
TÌr năm 1038, họ NÌing, t r ư ớ c h ế t l à KÙnR Ton P h ú c , s a u
l à KÙng T r í Gao ổ' Cao Bằng đẽ kh éo dựa vòo vùng n ú ỉ

hipm

t r o ’ v à t h à n h Na Lữ ổ’ Quảng Uyên làm c ă n ôir chổ n g Tống và 1 1/
xưng Vuưng l ậ p n ư ứ c , đ ố i l a p v ớ ỉ c h í n h qu yền nhe Lý. Ị_ 1 :
1 8 9 _y*

Vc?i c h í n h

sách irnm fìểo, k hôn ngoan,

l o lý,

có trnh,

v ì s ự t h ổ n g n h ấ t quổc g ỉ a t d â n t ộ c c ủ a nhà Lý, ho NÙng đã
quy phuc n h à L ý , vè t í c h Oực tham g i a v à o cu ộc k h á n g n h ỉ ể n

c h ổ n g q u â n Tổng. Ị_ 67 : 2 5 , 2 6 , 27 . . . _/.
Năm 1 5 2 7 , n h â n t r i ề u Lê su y y ế u ,
do M«JC Đăng Dung cầm đàu t h ắ n g t h e ,

t â p đoèn phong k i ế n

t r u ấ t phế t r i ề u Lê, l â p

r a t r ỉ ề u Niạc, dã d ẫ n t ở ỉ c u ộ c xung d ộ t Nam-Bắc t r i ề u

kéo

d à i t r ê n nửa t h ế kv g i ữ a họ Mạc (Bắc t r i ề u ) vrri họ Nguyễn,
s a u dó l à họ T r i n h núp duó’j d a n h n g h ĩ a Nem t r i ề u

- "T rỉều

Lê T r u n g h ư n g " .

Năm

1594,

”Cáfi xứ Kinh Bắc, Théỉ Nguyên, Lang íâơn con

q u a r ắ t dc>n£". Ị_ 29 : 2U2_7. Viấy anh em ho ỈV1 ẹc c h ì a

n hau

mõi n g u ờ i nắm l n y một v ù n g ổ’ T h é í Ngu y ên , Lạng . S ơ n . . . làm

- 19 c ă n c ứ , Đe cliổng l a ỉ ho T r i n h , họ Mec xây t h à n h đ ắ p l ũ y ờ
n ú i K i ề n ( G ỉ a s à n g ) , n ú i V o i , Đồng ỉỉĩS, Lưu xá ( T h é t Nguyên)
. . . /.3 4

: 27J ,

Đến t h ế c à n g , l ự c lưtyng họ Mạc do Mạc KÍnh

Cung, KÍnh Khoan, KÍnh Vũ cầih (lầu p h ả ỉ ch ạy l ê n Cao B^ng,
đóng đô ỏ' Cao B i n h .
Phủ Cao M n h dtrói thò’ỉ Mạc gồm bốn c h â u , t i ế p g i á p
v ớ i b i ê n gicri l è Thạch Lâm, Ounng Uyên, 1’huưng Lnng và Hạ
LanR, h ẹp hơn Cpo Bằng ngày n a y . Nhưnp; nhò’ đ ị a t h ế xu ng y ế u ,
c ó tầm c h i ế n l ư ợ c , cơ đ ô n g . . . dặc b ỉ ệ t l à do t ỉ ế p g ỉ á p

với

Long Châu, Bằng Tuờng ( T r u n g Q u ổ c ) , cho n ê n ,

tro'

Cao BÌnh

t h à n h mảnh đ ấ t dung t h â n cũa họ Mac.
Ngót 70 năm t h ổ n g t r ị ỏ' Cao Bằng, về mặt k h á ch

quan,

c á c c h í n h s á c h k i n h t ế , xã h ộ i c ủ a nhè Mạc í t Rh-ilu có t á c
d ụn g t h ú c đẩy sự t i ế n k ỉ n h t ế , xà h ộ i ỏ’ Cao Bằ ng.

Song ,

t r o n g a u ổ t t h ò i g i e n đó, c uộc c h ỉ ế n t r a n h toạc - T r ị n h

đã

làm cho v ù n g V i ệ t Eắc b ị l ô i c u ố n vào c ả n h " n ồ ỉ da nắu t h ị t " .
Họ Mfjc c h iế m duợc Cao -bằng làrr c ă n c ứ t t ồ n t ẹ i đurỵc
khÁ l â u ,y t r ư í c h ế t l à nhỏ’ dưa
• diro'c
• v ào đ ỉ•a t h ế hỉễm t r ỏ ' và
thôrtE vó’ỉ b ê n n g o à ỉ của Gao Bằng, Hau nữa l à nhồ’ b ở i c h í n h
a á c h đà u h à n g n g o ạ i b a n g của nh à Mac. IJhc- "Thồ q u a n

nước

Minh n h ệ n h ổ i l ô củq Mac KÍnh Cung, l ạ i t ã u l ê n vu a Minh
cho KÍnh Cung dược an t h ẻ p t ẹ ỉ <1Ì9 phuo’n g Cao Bằng

trắn

Théi Nguyên". l_ 29 : 22L
j_7«
Không c ó sự ủng hô c ủ a n hà L ỉ n h t r ự c t i ế p ỏ' L0n g Châu,
Bằng Tuừng, T r ấ n Yên làm h ậ u oứ t h ì họ Mac không t h r t r ắ n
g i ũ đuọ'c v ù n g đ ấ t b ỉ ê n t h ù y C s o - L ẹ n g . [_ 1 1 6

: 2 2 _ / . Ng'it}c


- 20 lạỉ,

"Bọn q u a n chức

đ ấ t đ i a dầu ả i g ỉ ớ i

t r ỉ e u biỉnh c ũ n g cỗ g i è n h cho dược
ắy c h o t ọ n

tay s a i

mảnh

vo'i hy vọ n g d ù n g d ấ t

dó lànL đ ô t phã k h ấ u , làm b è n đạp ch o những đạo qu ân xâm luo'c
k h i c ầ n ~ t h i ế t " . £ “ 1 1 6 : 22J .
T r á i v ớ i *ý d ĩ của b ọn
xâm l m •ỵ c .w V i ệã t Bắc d u ứ i
•
t r i ề u d ạ i dã dinyc l ị c h sùr c h ọ n lèm đỉểm t ự a , vừa l à
tru ờ n g của các t r ệ n

quyết c h iế n , chỉến

g i a ỉ p h« n g d â n i ỏ c ,

b a o vệ n ề n

cáu
chiến

luợc tro n g đau tre n h

cỉôo l â p .

D"B v à o vùng n ú ỉ t i ê n gicíi Cao Bằng, Lạng oơn, n h ấ t
là sự tham gia c h i ế n đấu của CPO đội nghĩa quâ n duứi

sự chỉ

huy t r ư c t i ế p của c á c t ù t r u ở n g dân t ô c , Lý Thuừng K ỉ ê t dẽ
g ỉ ^ n h đin

c t h ắ n g lọ ’ỉ t r o n g c u ộ c t i ế n côn g dề t ự vệ nhằm

tỉêu

d ỉ ệ t lưc

l u t m g q u ân sự cua q uân Tổng đ an g t ậ p k ế t ở Uy Châu

và Liêm (''hâu . . .
Sau k h i c u ộ c khá n g c h i ế n c h ổ n g T-’ng t h ẵ n g i ợ i , nhà Ly
c ò n c ử phò mã Dương Tư Niinh 0' Phú Lutrng ( T h á ỉ Nguyên) l ê n
Quáng Uyên (Cao Bằnp;) dể củ ng cố b ỉ ê n c u ư n g . Bằng c h í n h BBCti
••mềm dểo phircmg

độỉ dâ n bỉnh,

v o về

h ình chính t r ị ,
sẽ

X8" dề p hu dụ c á c t ù t r ư ở n g ,

cú c

thủ l ĩ n h

m u ô n dân, nhà Lý đã ổn đinh được

tinh

xã h ọ i vùng CuoBằ ng. Ị_ 28 : 1 6 6 _ 7 .

không qúa đ á n g n ếu n ó ỉ r ằ n g v ù n g b i ê n g ió ’ỉ cóc

t ỉ n h Vi>*t B ắ c, môt đ ị ù b à n c h i ế n l u ợ c q u e n t r ọ n g t r ỏ ’ t h à n h
mỗi b ệ n tâm c ủ a
c á c vuontí

c é c t r i ề u tìạ i và c á c t h ò ’ỉ đ ạ i .
t r i ề u s a u nhà Lý đều có nhũng c h í r h

dũ ng dẩ n đ ỗ i v ớ i v ùn g d â n t ô c , V ỉ ê t Bắc, không n g o è ỉ
đ í c h t ă n g cường sự đoàn k ế t ,

th ổ n g n h ắ t dân t ộ c ,

sách
mục

p h é t huy


- 21 ý thức tự cường dân t ô c , bảo vệ vững chắc vùng b iê n cuo’ng
í

mí

>c

của To q u oc.
Ẳi Chi Lăng (L ạn g Sơn) v ớ i những kỳ t í c h của n ó , Bổng
m ãi v ớ i n g è n t h u . N h ỉề u t r i e u đ ạ ỉ t r i ỉ ớ c và s a u th ò 'i Lý
c h ọ n Hi

đ3

Chi Lắng làm n ơ i q u y ế t c b i ế n vó*l q u â n t h ù , g i Ả i

phóng d ấ t nuớc

: Lê Hoàn đánh q u â n Tong ( 9 8 1 ) , T r ầ n Hưng

Đạo đánh q u â n Nguyên Niông ( 1 2 8 5 ) , Lê L ơi đánh b ạ i h à n g v ạ n

q uân Mỉnh ( 1 4 2 7 ) , v . v . . .
V i ẹ t B ắ c , t r o n g sự k h a ỉ s i r h của nó về mặt đ i a l ý .
l ũ n h t r iổ ,9 về x ã h ộ i dã làm cho V i ệ0 t Bắc có v í t r í
m

•

l u ơ c h ế t sưc q u a n t r ọ n g t r o n g t i ế n t r ì n h p h á t t r ỉ ể n

chỉến
của

] íCh BIỈ. T ron g c h i ế n t r a n h g i ả i phóng d â n t ộ c và b á o vệ Tc
quổc c h ổ n g q u â n xâm l u ợ c phương B ắ c, Nguy*n T r ẽ i c o i c á c
t ỉ n h V ỉ ệ t Bắc l à những "b ức p h ê n g ỉ ê u " bảo vệ Thăng Long.
T r o n g đ i ề u k i ệ n l ị c h s ử m ớ i, v ị t r í c h i ế n luryc của
V iệt

Bắc t r o n g dó có Vai t r ò

của nó t r o n g s ự

quốc

t ế mà t r ư c t ỉ í p l à T ru n g Quổc, s ẽ h ế t sứ c

th ô n g thuơng
q un n t r ọ n g

dổi vớii v ỉệ c xây đựng tệp hq’p, phét t r iề n lực .lirc-ng trong

đấu t r a n h c á c h mạng và t ỉ ế n hàn h k h ở ỉ n g h ỉ a v ũ t r a n g g ỉ à n h
c h írii quyền.

I I . TRỤYEN ĨHOCiG DẠỊỊ TRAM 'JUA NHAN DAM CAC DAN ?0C
VIET B iC

1.

TRUOC

K HI

CAK c u D Ĩ A

CACH

MAKG RA D O I .

V i ệ t Bắc l à d i e bàn cư t r ú c ủ a c ộ n g

đồng c á c dân

t ô c gềm t r ê n h a i chục t h à n h p h ầ n . Tay l à d â n t ộ c có Bổ dân
dôn g n h ấ t ,

gồm h a i t r ỉ ệ u n g u ừ ỉ ,

a ố n g t ệ p t r u n g ỏ’ c á c t ỉ n h

Cac l^ằng, Lạng Sơ n , p h í a Bắc t ỉ n h Bắc T h á i , Tuypn Q ua rg . . .

- 22 c á c d â n t ộ c Tày , NÙng s ổ n g ở vù ng t h á p , l i m r u ộ n g ,
q u ầ n c ư t h à n h c á c l à n g b è n , có no’i t ớ i h à n g t r ă m nóò riKtì.
Đồng b à o Kinh ( V i ệ O ,
< các t h i xã,

thi trẩn ,

t ỉ n h n a o cun g c ó , sổ n g t ệ p t r u n g

th i tứ .

Người Dao Co c h ủ y ế u ò' c á c h u y ệ n Yên So'n, Sơn

Dương

(Tuyên Queng) và r a i r á c c á c h u y ê n Chợ Đồn (Bắc T h á ỉ ) . Be Be,
Ngân So*n, Nguyên BÌnh (Cao Bgng) . . .
Nguò'ì Hmông sỗng ở v ù n g c a o Ha Giang và r n i r á c
h u y ệ n p h í a b ắ c , đông b ắ c t ỉ n h Cho i?ằng nhur B«ỉo L e e ,

ctc
Thông

Nông, Lục Khu (Hà Quảng) và mệt aỗ í t ở Nguyên B i n h , HÒa An

Nguờỉ Deo v à H ?mông hằ u nhur không có r u ộ n g , họ

eổng

c h ủ y ểu p h p t r " y , làm nuơn g ; du c a n h , du c ư , l à n g bển t h ư a
th ớ t.
về t r ì n h đô p h á t t r ỉ ễ n k ỉ n h t ể , xã h ộ ỉ gỉũ -0 c á c

d ân

t § ổ vùng CỈIO v à v ù n g t h ắ p k h o â n g c á c h c h ên h l ệ c h khá l ớ n .

Pồng bqo vùng thắp đời aổng V t chắt ồn đinh hơn, văn

hóa

t i n h t h ầ n C0O h ơ n .
Nhìn c h u n g đò’i s ổ n g k ỉ n h t ể , v â n hóa c á c d â n t ộ c cò n
t h ế p . Tuy v â y , họ s ỗ n p hào h i ệ p , c h ấ t p h á c , c h â n t h à n h và
mến k h á c h , p h on g t u c t â p q u á n t h i ^ n hậu* Dân t ó c

nào cũ ng

có nhirnp a ỉ n h h o ạ t v ă n hõa t r u y ề n t h ố n g l à n h mạnh.
T r o n g c á c d â n t ộ c q u a n hệ họ h à n g r ấ t bpn c h ặ t . Họ hay

kểt bạn cùng t u ổ ỉ , cùng nghề không; ngoài mục đích gỉúp

đỡ

n h a u t r o n g l ú c khó k h ă n .
Nỗỉ l ê n t r o n g c á c d â n t ô c l à y ế u t ố cộns; đồ n ^ SAU a ắ c .