Hoạt động của loại từ tiếng việt trong các phong cách ngôn ngữ

I
CHlT VIÈT TAT

4

AS va PS

Anh sàng va phù sa

CD

Ca dao

CONK

Cung oàn ngàm khùc

CU

Còng uóc

CSNNH

Ca sa ngón ngix hoc

CT

Chithj

DL

Diéu le

DT

Doan tuyet

HD

Hiep dinh

HDQATT

Hong Diic Qudc Am thi tàp

LKG

Lai kéu goi

LSVHVN

Lich su vàn hoc Viet Nam

LSVHVNSG

Lich su vàn hoc Viet Nam se

LSVN

Lich su Viet Nam

LT

Loai tìir

LVT

Lue Vàn Tién

NCX

Nùa chijmg xuàn

ND

Nghi dinh

NQ

Nghi quyé't

NTYTVD

Ngir Tilu Y thuàt vàn dàp

PCNN

Phong càch ngòn ngir

PCNNBC

Phong càch ngòn ngir bào eh

PCNNHC

Phong cach ngòn ngù hành e


PCNNKH

Phong càch ngòn ngir khoa h

PCNNNT

Phong càch ngòn ngir nghé ti

QD

Quyé't dinh

SD

Song Dà

SL

Sàc lénh

TA...

Tìjf à'y...

THMT

Tho Hàn Mac Tu

ThTh

ThoTho

TK

Truyén Kieu

TNB

Tho Nguyln Bình

TSXH

Tàn so' xuà't hién

TT

TòTàm

TTL

Tho The Lù

TTTNTH

Tuyen tàp truyén ngàn Tò He

XL

Xà luàn

VBMT

Vang bóng mot thòi


MUC LUC
Trang
MÒ DÀU

1. Muc dich va y nghla cùa de tài

1

2. Tinh càp thiét cùa de tài

3

3. Noi dung va pham vi nghién cihi

4

4. Phuong phàp nghién ciiru

5

5. Nhumg dóng góp cùa luàn àn

6

6. Tình hình nghién cufu loai tu tiéng Viét

7

>C

V^

/V'

CHUONG 1 : TÒNG QUAN VE LOAI TÌT TIENG VIET
1.1. Vàn de nhàn dién loai tir tiéng Viét

14

1.2. Càch phàn loai he thòng loai tur tiéng Viet

28

1.3. He thòng loai til trong tiéng Viét hién dai

32

1.4. Két luàn

44

CHUONG 2 : HOAT DÒNG CÙA LOAI TU TIENG VIÈT
TRONG CÀC PHONG CÀCH NGÒN NGÌT
2.1. NhOmg vàn de chung

46

2.2. SII phàn bò cùa loai tu trong càc phong càch ngòn ngùr 52
2.3. Y nghla cùa càc tir loai trong càu trùc co loai tu
(V càc phong càch 67


2.4. Dac dièm càu tao càc càu triic co loai tu trong càc
phong càch
2.5. Két luàn

79
87

CHUONG 3 : HOAT DÒNG CÙA LOAI TU TRONG PHONG
CÀCH NGÒN NGÙNGHÈ THUÀT
3.L Nhùmg nhàn xét chung

91

3.2. su phàn bò cùu loai tu trong phong càch ngòn ngù nghé thuàt 97
5.3. Khà nàng két hop va sàc thàl nghla cùa loai tu trong phong
càch ngòn ngOr nghé thuàt

3.4. Két luàn

105

146

KÉT LUÀN

TÀI LIÉU THAM KHÀO

Ti; LlÈU THÒNC; KÈ VA TRICH DAN

PHU LUC

152


1

MODAU
l.Muc dich va y nghla cùa de tài
1.1 Tie'ng Viét là mot ngòn ngir thuòc loai hình don làp khàc hàn vói
càc ngòn ngù: khòng thuòc loai hình này nhu tiéng Nga ,tiéng Anh, tiéng
Diic... Dac tnmg chù yéu cùa loai hình don làp là : don tiét, khòng bién dói
dang thùc tu ,diln dat càc y nghla ngir phàp, pham trù ngu: phàp bang con
duòng ngoài tu (hu tu ,tràt tu tijt...) E>ac tnmg à'y the hién trén càc cà'p dò cùa
he thòng c^u trùc ngòn ngù,

nhung ro nhà't là à càc càp dò tir vung -ngu:

phàp.
Trong tiéng Viét, cùng mot su vàt, hién tu:ong ( nhu "nhà",
thuyln") nhung khòng phài chi co mot càch goi duy lih^t. Ben canh "nhà" con
co "cài nhà", "ngòi nhà","chiéc nhà", "tòa nhà",...Ben canh "thuyln"còn co
"cài thuyln","chiéc thuyln", "con thuyln",...Cùng danh hoà mot hành dóng,
tùih chat nhu "dàu tranh", "thuong nhó" nhung ben canh "su dàu tranh" con co
"cuóc dàu tranh", "viéc dàu tranh". Ben canh "nói nhó thuong" con co "rùlm
nhó thuong", "su nhó thirang",...sir khàc nhau giira càc càch goi "zero -, cài ,ngòi -,chiéc -, con -, su -,cuóc -, nói -,

nilm -, ... khòng chi thuàn tuy là su

khàc nhau vi mat hình thài -ngir phàp ma con là su khàc nhau vi màt ngir
nghla, thàm chi cà y nghla tình thài -biéu càm [63].
SII khàc nhau giira càch goi tén càc su vàt, hién tuong co hoac khòng
co càc tijf nói trén cf chò : khi càc danh tir chung duoc su dung co mot trong
càc tu ày, thì càc su vàt, hién tuong dugc phàn chia thành tijcng nhóm ,tijcng loai
hoac tùng don vi tu nhién ,tùng cà thè mot...
Nhir vày, chùc nàng phàn loai, cà thè hóa ,phàn dinh su vàt ,hién tuong
thành tùng cà thè là chùc nàng chù yéu cùa càc tir nói tren. Càc tu ày, theo
truyén théng thuong goi là loai tììr - (classificateur)


Day là nhóm tò co moi quan he rà't màt thiét vói he thdng danh tò (cà ve
nguón goc làn y nghla tò vutig va chiic nàng ngu phàp). Do dò, nghién ciJu Id
nhóm tò này va thòng qua nò, nguòi ta se hieu ro hcm ve mot làp tu loai làn
trong tiéng Viet - tu loai danh tu. Màt khàc, loai tò cùng là ca so quan trong
de phàn chia danh tò thành càc loai va tiéu loai.
L2. Do dac trung loai hình ciia tiéng Viét nhu trén, su tón tai cùa nhóm loai tò
trong tiéng Viét vùa phàn ành nhiing dac diém loai hình vùa co nhung mèi

quan he lich su vói càc ngòn ngfl trong khu vuc nhu càc ngòn ngu: Món khme, Thài, Hàn... Nhiing tu liéu ve loai tò tiéng Viét cùng nhu viéc nghién
cihi he thdng loai tò là rat càn thiét de tìm hieu dac diém tiéng Viét, lich su

tiéng Viet cùng nhu moi quan he giiia tiéng Viet va càc ngón ngO: thuòc he
Nam A,
\Z . . Nhu da biét, trong càc Enh vuc giao tiép khàc nhau cùa xà hói (càc phong
càch ngòn ngù khàc nhau) viéc su dung càc loai tò khòng gióhg nhau, cà ve ca
càu, sé luong cùng nhu càc sàc thài y nghla. Boi vày, nghién cùu su hoat dóng
cùa loai tò trong càc phong càch ngòn ngù tiéng Viét sé cung càp thém ca sa
de xàc dinh dac tricng cùa càc phong càch ngòn ngii tiéng Viét hién dai, dóng
thài huàng dèh chudn muc phong càch, góp phàn

vào viéc day va hoc

tiéng Viét nhu mot ngoai ngii.
1.4. Cuéi cùng, loai tò tiéng Viét dugc su dung trong ngòn ngù tàc phàn vàn
hoc theo nhung ca che va qui luàt ngù nghia riéng cùa ngòn ngù nghé thuàt.
Do do, viéc nghién cùu su vàn dóng cùa loai tò trong ngòn ngù tàc p h ^ vàn
hoc sé giùp nguài dgc hieu dung, hieu sàu sàc y nghìa hình tumg cùa càc
càu trùc co loai tu, góp phàn vào viéc gidng vàn va gidng day tiéng Viét à
trUòng pho thòng.


2.Tinh càp thiét cùa de tài
Xét vi màt li luàn ciing nhu thuc tiln, viéc nghién cùu loai tir tiéng Viét
trén nhilu màt là rat quan trong, càn thiét va co y nghla thiét thuc. Càc nhà
Viét ngù: dà quan tàm dén nhóm tu này rà't som (co the' nói ngucfi dàu tién chù
f dén nhóm tu này là Tnrong Vlnh Ky (1867)). Dù duói nhùng tén goi khàc
nhau va vói nhùng muc dich nghién cùu khàc nhau ("Danh tu so" nhir Tnrong
Vlnh Ky (1867), "tién danh tu" nhu Phan Khòi (1955), "loai tu" nhu Nguyln

Hiét Chi, Le Thuóc (1936), Tran Trong Kim, Bùi Ky (1940), Le Vàn Ly
(1948), Emeneau (1951), Nguyln Tài Can (1975), Dmh Vàn Due (1986),
- Phan Ngoc (1983),... "Danh tu khòng biét loai" nhu Ho Le (1976)... "phó danh
tu" nhu Nguyln Kim Thàn, ... "danh tu don vi" nhu Cao Xuàn Hao,...), nhung
tu truóc dén nay, theo càc tài liéu ma chung tòi dà biét, chua co mot còng
trình nào dành riéng cho viéc nghién cùu he thòng loai tu tiéng Viét. Va cùng
vi thè, loai tu mói chi nhu ìkphu&ng tién de nghién cùu tiéng Viét (nghién cùu
danh tu va càu trùc danh ngù) chù chUa tra thdnh muc dich cùa viéc nghién cùu.
Màt khàc tuy da co nhiing nhà nghién cùu quan tàm khà ti mi va còng
phu dén he thòng loai tu tiéng Viét nhir Le Vàn Ly, Emeneau, Nguyln Tài
C£n... nhung mói chi nghién cùu chù yéu trén bình dién ngù phàp miéu tà.
Tình hình ày dèi hòi phài co nhùng còng trình nghién cùu chuyén vi loai tu
trén nhilu màt, nhàt là nghién cùu theo hudng ngù dung, su hoqt dgng cùa loai
tu trong càc ITnh vuc giao tiép khàc nhau.
Xuà't phàt tu nhùng y nghla li luàn va thuc tiln néu trén ciing nhu tmh
càp thiét cùa vàn di, chùng tòi chon loai tu tiéng Viét làm dèi tuong nghién
cùu vói de tài : " Hoat dóng cùa loai tu tiéng Vièt trong càc phong càch ngón
ngù"
3. Kòi dung va pham vi nghién curu


3.1. Nhiém vu dàu tién cùa luàn àn này là : trén ca so ké thùa, tiép thu nhùng
quan diém khoa hoc cùa càc nhà nghién cùu di truóc, ce gang xàc làp nhùng
tiéu chi nhàn dién cu thè, co tinh chdp nhàn hcm là ly gidi, de tàp hop mot
danh sàch (khòng hoàn toàn tuyét dèi) càc dan vi thuòc nhóm tò này. DÓng
thòd phàn loai va miéu tà càc nhóm nhò trong he théng loai tò dua vào nhiing
moi lién he ngit nghìa ben trong cùa chùng, làm ca scf cho viéc nghién cùu su
hoat dòng cùa càc nhóm loai tò trong càc phong càch ngòn ngù. Do dò, nguòi
viét khòng dat cho mình nhiém vu di sàu miéu tà càc dac diém ngù phàp, khà
nàng két hop cùa chùng vói càc danh tò dùng sau cùng nhu vói càc tò khàc

trong cum danh ngù. Beri vi nhiém vu ày, truóc nay da duac càc nhà ngù phàp
quan tàm va da dat duac nhiéu thành tuu to lón. Tàt nhién, trong ngòn ngù, hai
màt ngù phàp va ngù nghla khòng tàch ròi nhau. Miéu tà ngù phàp khòng thè
khòng xét dén mat ngù nghia va nguac lai. Do dò trong khi phàn loai va miéu
tà quan he ngù nghia giùa càc tò trong nhóm, nguòi viét se xét dén càc két hop
ngù phàp nhùng lue càn thiét.
3.2. Nói dung tiép theo va là phàn trong tàm cùa luàn àn là nghién cùu hoat
dóng cùa nhóm tò này trong càc phong càch chùc nàng tiéng Viét hién dai,mà
biéu hién sinh dòng, da dang va tàp trung nhàt cùa su vàn dòng ày là b phong
càch ngòn ngù tàc p h ^ vàn hoc. Muc dich cuéi cùng cùa hoat dòng ngón
ngù là su vàn dung va hiéu qua cùa nò. Cùng nhu nhiéu lóp tò khàc, loai tò
tiéng Viét tu he thóng ngón ngU sang he thòng giao tiép (càc phong càch chùc
nàng) da co nhung khàc biét ve so luang, su phàn bovà ed càc sàc thài ngit
nghla.Chình tò su doi chiéu, so sành dac diém y nghia cùa càc loai tò trong he
théng thì mói co thè thày su này sinh phàt trién nghia cùa chùng trong giao
tiép. Oiinh tò càch nhìn su vàn dòng cùa loai tò tò he théng tình sang he théng
dòng mói co thè thày duac su hién thuc hóa nhùng tiém nàng ngù nghla trong
nhùng hoàn cành giao tiép cu thè. Ohii a nhùng hoàn cành giao tiép cu thè ày,


càc loai tu vòn thucmg duoc coi là

-

«IV

„

"tróng nghla^là " hu hóa" mói hién

lén vói nhùng sàc thài ngù nghla sinh dòng,goi càm, vói su nàng dò cùa càc
thao tac lién tuóng lua chon va két hop...
4. Phuong phàp nghién curu
De tién hành nghién cùu di tài này, thao tàc dàu tién ma chùng tòi thuc
hién là théng kè, so sành tàn so va su phàn bo cùa càc loai tu trong càc vàn
bàn thuòc càc phong càch ngòn ngù. Bòi vì^có xem xét su phàn hÓ va tàn sé
xuàt hién cùa càc loai tu trong càc phong càch (hoac trong tùttig thl loai vàn
bàn cùa mot phong càch) thì ta mói co co so de tàp trung khào sàt nhùng loai
tu nào dién hình, phé bién, trành miéu tà tàn man, thiéu dinh huóng. Dóng
thòi su dung càc thao tàc dèi làp, lién tirófng phàn tich va mieu tà càc kilu càu
trùc co loai tu, su bién dèi va càc sàc thài y nghia cùa càc loai tu trong càc
phong càch ngòn ngù.
Ciing càn phài nói thém ràngrbàn thàn tén goi cùa dèi tuong nghién cùu
- loai tu - cho dén nay vàn chua duoc nhàt tri hoàn toàn. Su thiéu théng nhàt
vi tén goi tnróc hét bàt nguÓn tu sii phùc tap cùa chinh bàn thàn dÒi tirong
nghién cùu. Loai tu là mot thuàt ngù duoc diing khà phé bién trong rat nhilu

còng trình nghién cùu vi càu trùc danh ngù cùa càc ngòn ngù thuòc loai hình

don làp, phàn tich tmh Jihu tiéng Thài, tiéng Lào, tiéng Hàn, tiéng Khme,...

Nhóm tu này, tiéng Anh goi là : Classifìer, tiéng Phàp : Classificateur, tiéng

Nga : Klaccu(t)iikatop,... Trong tiéng Viét, do tình chat phùc tap va da dang
cùa bàn thàn nhóm tu nói trén, nén trong càc còng trình nghién cùu vi Viét
ngù, càc tàc già dà khòng thong nhà't vi tén goi cùa nò. Ò day nguòi viét

khòng co f dinh tranh luàn vi tén goi cùa doi tuong nghién cùu. Beri le cài

quan trong khòng phài ò tén goi ma ò viéc xàc dinh dùng dèi tuong vói càc

dac trung bàn chat cùa nò. Nhung mot thuàt ngù ma phàn ành duoc dac trung

bàn chat cùa dèi tuong se giùp cho nguói nghién cùu trành duoc nhùng nhàm


làn, lùng tùng trong viéc xàc dinh va miéu tà doi tuong. Chùng tòi goi dèi
tugng nghién cùu cùa mình là loai tùyì xuàt phàt tò dac diém y nghla, vi tri va
chùc nàng cùa nò.
Ve y nghia, càc loai tò khòng truc tiép biéu thi su vàt trong tu nhién, y
nghla tò vung cùa nò it nhiéu bj hu hóa à nhùng mùc dò khàc nhau. Nò chi
biéu thi "nhùng hình thùc tón t ai cùa càc thuc thè phàn làp trong khòng gian,
trong thòi gian hay trong mot chiéu nào khàc... co thè dugc tri giàc tàch ra
khòi bòi cành va khòi càc thuc thè khàc, ké cà càc thuc thè cùng tén" [30,
tr.161]
Ve vi tri , càc tò vói tu càch là loai tò, khi dùng ngay sau nò là mot
danh tò hoac dòng tò, tùih tò dugc danh hóa va truóc nò chi co thè là mot tò
chi lugng ma giùa chùng khòng xen dugc vào bàt ky mot tò loai nào khàc.
Ve chùc nàng, phàn loai càc su vàt hién tugng, tàch càc su vàt hién
tugng thành tùng cà thè tu nhién, thành tùng phàn thè mot, là chùc nàng chù
yéu cùa càc loai tò.
Viéc su dung thuàt ngù loai tò khòng chi phù hgp vói dac trung bàn
chat cùa lóp tò này trong tiéng Viét ma con phù hgp vói truyén thòng nghién
cùu cùa càc nhà Viét ngù làu nay, dóng thòi phù hgp vói xu huóng chung
trong khi nghién cùu càc ngón ngù don làp. M.R. Haas (1942), Navàn
phàndhumedha (1984) trong khi nghién cùu tiéng Thài, Jones (1970) trong khi
nghién cùu càc ngòn ngù thuòc ngù he Nam A, Phan Xuàn Thành (1984) khi
nghién cùu tiéng Lào... déu su dung thuàt ngù loai tò de chi nhóm tò nói trén.
5. Nhumg dóng góp cùa luan àn.
Xuàt phàt tò muc dich, tinh càp thiét cùa de tài va nói dung pham vi

nghién cùu, luàn àn này sé ce gang dat ra va giài quyét nhùng vàn de mói sau

day:


a. He théng hóa tình hình nghién cùu va càc quan rùém vi loai tu tiéng Viét,
tu tnróc dén nay, tu dò xày dung càc tiéu chi de xàc làp mot danh sàch càc
loai tu tiéng Viét.
b. Phàn chia he théng loai tu tiéng Viét thành tùng nhóm va tiéu nhóm dira
vào nhùng thuòc tình ngù nghla chung nhà't va mèi quan he két hop giùa càc
nhóm loai tu vói càc nhóm danh tu.
e. Phàn tich va miéu tà dac trung phong càch cùa càc loai tu khi hoat dòng
trong càc phong càch ngòn ngù. Dua vào két qua théng ké loai tu trong mot sé
vàn bàn thuóc càc phong càch de khào sàt, so sành, phàn tich va li giài vi sii
phàn bo, tàn sé xuàt hién, dac diém càu trùc co loai tu va càc sàc thài y nghia
cùa loai tu trong tùng phong càch.
d. Dira vào su phàn bo, tàn sé xuà't hién, dac diém càu trùc va càc sàc thài
nghla cùa càc loai tu di góp phàn xàc dinh thè loai tho va vàn xuòi, phàn tich
va li giài qua trình này sinh va phàt trién càc sàc thài nghla cùa càc loai tu
trong tàc phàm vàn hoc qua dò làm sàng tò co che ngù nghla cùa càc yéu té
loai tu trén quan diém ngù nghla - chùc nàng (tu góc dò ngù dung hoc)

^

e. Vàn dung quan diém bién chùng trong khi nghién cùu he théng loai tù/hè
théng tinh sang he théng dòng, tu he théng càu trùc sang he théng chùc nàng
nhàm chùng minh mot yéu té vén "hu hóa", "tréng nglua" va "nghia khài
quàt" thành mot tm hieu "co tmh su vàt", "nhilu sàc thài nghla" va "khà cu
thè", nói càch khàc là xem xét qua trình hàu ngù nghia cùa càc loai tu.
6. Tình hình nghién curu loai tu tiéng Viét.

Trong càc còng trình nghién cùu vi tiéng Viét, nhàt là càc còng trình
miéu tà ngù phàp, càc nhà nghién cùu dà khòng quén quan tàm dén nò vói
nhùng muc dich, quan rùém va mùc dò khàc nhau. Co thè néu ra mot danh
sàch càc nhà Viét ngù dà chù y dén nò : tu Tnrong Vuih K^ (1883), Tran
Trong Kim (1940), Le Vàn LS (1948), Emeneau (1951), Bùi Due Tinh (1952),


8

Phan Khòi (1955), Nguyln Dinh Hóa (1957), Nguyln Kim Thàn (1963), Luu
Vàn Làng (1960), Thompson (1965) dén Tnrong Vàn Chình, Nguyln Hién Le
(1965), Nguyln Tài Can (1975), Nguyln Phù Phong (1976), Ho Le (1983), Dinh
Vàn Due (1986), Phan Ngoc (1988), Hoàng Trong Phién (1988), Nguyln Anh
Qué (1988), Dai Xuàn Ninh (1988), Cao Xuàn Hao (1988).
Ngoai trù càc tàc già khòng su dung thuàt ngù "loai tu", trén dai thè co
thè nhàn thày noi bàt hai khuynh huóng nghién cùu loai tu tiéng Viét.
6.1. Khuynh huóng tàch loai tu ra khòi pham trù danh tu, va xem loai tu nhir là
mot tu loai riéng.
Càc tàc già Tran Trong Kim, Bùi Ki, Bùi Due Tinh, Tnrong Vàn Chình
va Nguyln Hién Le, Le Vàn Ly, Thompson,... là nhiing nguòi di theo huóng
này. Trong dò Le Vàn Ly va Thompson là nhùng ngiròi dai dién.Lé Vàn Ly
(54) là mot trong nhùng nguói dà tàch loai tu ra khoi danh tu. Ong xem dò là
nhùng "chùng tu". Theo óng "loai tò là nhùng chùng tu cùa tò loai A" (tóc
danh tò) [54,tr.54], Khòng nói dén càc tiéu chi de nhàn dién "loai tò", óng da
liét ké mot danh sàch góm 71 tò va miéu tà cu thè càch dùng cùa chùng. Do
khòng xàc dinh ro càc tiéu chi va dac trung cùa nhóm loai tò nén danh sàch
ma óng dua ra khòng thuàn nhàt, làn lón giùa nhùng tò thuòc càc lóp hang
khàc nhau. Chang han, óng néu càc vi du va cho càc tò nhu : hoa trong hoa
sen^ cu trong cu khoai, thcr trong thcr mòc, nhàn trong nhàn Iqc, linh trong lình
gàc, ào trong ào mUa, nhà trong nhà dà, xe trong xe dién...déu là loai tò va

miéu tà càch dùng cùa chùng.
Nhu vày, mac dù ban dàu óng da co gang de tàch loai tò ra khòi danh
tò, phàn biét loai tò vói yéu té chi chùng loai va bò phàn cùa tò ghép, nhung
cuòi cùng thì chmh óng da xòa mò cài ranh giói ma óng da vach ra à trén.
Thompson da phàn biét loai tò va danh tò, loai tò là nhùng tò chi pham
trù khòng xuàt hién vói tu càch nhùng bó té miéu tà. Theo óng, trong tó hgp


"con nguói", "con" là chù té, con "nguói" là phu té va bó té. Bó té dùng sau
chù té thì goi là bó té miéu tà. Bang càch ày óng da tàch dugc loai tò ra khòi
danh tò. Nhùng tò nhu cài, bò, bue, càp, chiéc, con, cu, cuòc... là càc loai tò.
Con nhùng tò khàc (co khà nàng làm bó té miéu tà) là nhùng danh tò dóng vai
loai tò chù khòng phài loai tò thuc thu. Bang càch ày, óng da rùt gon danh
sàch loai tò xuéng vói sé lugng han che han.
Di theo huóng tàch loai tò ra khòi danh tò, Nguyén Kim Thàn

[85

va 86] goi nhóm tò dang xét là phó danh tò. Theo óng, loai tò là nhùng don vi
da bi hu hóa, khòng co y nghla chàn thuc, luón luón dùng phu cho danh tò.
Loai tò là nhùng dcfn vi tu nhién phuc vu cho danh tò de cà thè hóa su vàt,...
6.2. Khuynh huàng xem loai tu thuóc pham trù tu loai danh tu, là mot nhóm tò
khà dac biét trong tò loai danh tò.
Càc tàc già Emeneau, Nguyén Tài Càn, Dinh Vàn Due, Luu Vàn Làng,
Phan Ngoc,... là nhùng nguói di theo huóng này.
Emeneau [119] da xàc làp vi tri cùa nhóm loai tò theo giàn dÓ càu tao
sau :
Sétò

Loai tò

Danh tò dugc xép loai

Danh tò khòng dugc xép loai

Thuòc

Sétò

ngù

chi dinh

theo dò óng da néu so lugng cua nhóm loai tu góm 121 don vi trong sé 770
don vi thuc thè tu. Su khàc nhau giùa "loai tu "vói" danh tu dugc xép loai"
cùng nhu moi quan he giùa chùng khòng dugc óng làm ro. Òng chi giài thich
y nghla loai cùa càc loai tu là "mot sé lugng don vi cùa cài ma danh tu di sau
nò bièu thi"(...) Loai hình y nghla loai rat hièn nhién dèi vói nhùng loai tu nhu
càn, miéng, bàt, gói, bó, dòi, gành va nhilu tu khàc. Dilu dò cùng dùng dèi
vói nhùng loai tu nhu : nguói, dùa, con, cài, va càc loai tu dac biét, khàc nhau,
dùng cho mot sé kièu loai nhò danh tu chi nhùng vàt vò smh..." [119,tr.42].


10

Do khòng xàc dinh rò càc tiéu chi va dac trung giùa loai tò vói danh tò
dugc xép loai va danh tò khòng dugc xép loai, nén khi miéu tà mot sé tò cu
thè, óng da xem nhùng tò nhu bàn trong bàn tay, bó trong bó oc, bò mat, cu
trong cu khoai, cu tòi... déu là nhùng loai tò.
Nguyén Tài.Cài [5] là nguòi dà co nhiéu còng sue ; va thu dugc

nhiéu thành tuu trong viéc nghién cùu loai tò. Tàc già da dua vào vi tri trong
mò hình càu trùc danh ngù va khà nàng két hgp cùa càc thành té trong càu
trùc ma tàch dugc loai tò nhu là mot bò phàn dac biét cùa nhóm danh tò chi
dorn vi. Theo óng "trong danh tò chi dcfn vi, truóc hét càn phài kè dén nhóm
thuong duac goi là loai tò. Day là mot nhóm khòng co y nghia tò vung ro ràng
va chuyén dùng de phuc vu viéc dém thành tùng cà thè, thành tùng dorn vi tu
nhién cùa su vàt cùng nhu phuc vu viéc phàn chia su vàt vào càc loai" [5^
tr.l23].
Ve chùc nàng ngù phàp, loai tò là mot tò "dùng làm còng cu dang thùc
hóa danh tò, giùp danh tò trong viéc dién dat mot pham trù ngù phàp nào day"
[5,tr.203]
Cùng quan niem xem loai tò là mot nhóm thuòc tiéu loai danh tò, Dinh
Vàn Due [20] xem càc danh tò kiéu : viéc, cuòc, diéu, nói niém, chò, dò, dao,
lue, khi,... là nhùng d^inh tò trong nghla, nghìa là màt dàn y nghla cu thè. Nói
hàm cùa càc danh tò này tra nén hep, càn tói su bù dàp cùa ngoai dién, tóc
phài thém càc dinh ngù : viéc hop, cuòc hop, nói khó, niém vui,... Dóng thòi,
dua vào khà nàng loai tò két hgp vói danh tò ma phàn càc danh tò thành hai
loai : danh tò dan loai (cuén sàch, con gà, bue tranh, ngon dèn,...) va danh tò
khòng don loai (khòng co loai tò).
Luu Vàn Làng [ 45 va 47 ] lai di theo mot huóng nghién cùu khàc. Mot
màt, óng khòng xem tò chi loai (loai tò) là danh tò da bj hu hóa hoàn toàn,
màt khàc lai phàn biét chùng vói càc danh tò chi dan vi hoac càc danhtò làm


11

thòi làm chùc nàng chi loai. Òng xép tò chi loai thành mot nhóm nhò trong
han tò (tò kèm thè tò) dùng truóc danh tò. Trong khi dò, danh tò chi dan vi lai
là mot nhóm nhò trong danh tò thuòc pham trù thè tò, co khà nàng làm hat
nhàn cùa ngù.

Vàn su dung tén goi "loai tò" trong khi khang dinh "loai tò là mot loai
danh tò trong tiéng Viét" [63, tr.56] Phan Ngoc da chùng minh su khàc biét
càn bàn giùa loai tò vói càc tiéu loai danh tò. Su khàc biét à chò: ve chùc
nàng, khi loai tò dùng mot mình khòng dugc chuàn bi truóc bòi ngù cành thì
nò khòng làm dugc cà ben chùc nàng chình cùa danh tò (chù ngù, vi ngù, tàn
ngù, dinh ngù). Dóng thòi, loai tò làm dugc ba chùc nàng ngù phàp ma danh
tò khòng làm duac (thay thè, chi trò, càu tao tò phi cu phàp). Ve ngù nghia,
loai tò là tò ròng mot. Nò khòng chùa dung mot nói dung, mot thuc thè cu thè
nào cà. Loai tò con co mot ngù nghia nói lén su dành già so sành chù quan
cùa nguói nói.
6.3. Diém quan lugc su nghién cùu vàn de loai tò tiéng Viét nhu trén, chùng ta
co thè nhàn thày mày net nói bàt sau day :
- Loai tò là mot nhóm tò co quan he rat màt thiét va chat che vói danh
tò cà ve nguón gÓc, chùc nàng va ^ nghla. Do dò, trong khi ce gang phàt hién
va phàn tich nhùng thuòc tmh khàc biét cùa nhóm tò khà dac biét này dèi vói
danh tò, càc nhà nghién cùu co thiéti huóng xem nò là mot nhóm nhò dac biét
cùa danh tò, khòng xem nò nhu là mot tò loai dèi làp vói danh tò.
- Theo thòi gian, càng ve sau, càc nhà nghién cùu da phàt hién va khàc
phuc nhùng han che cùa nhùng nguòi di truóc, da dua ra nhùng quan niém va
kién giài khà sàu sàc va thòa dàng ve càc dac trung bàn chat cùa nhóm loai tò
nói riéng, tò loai danh tò nói chung.
- Dù co nhùng quan niém khàc nhau ve vi tri, ^ nghia, chùc nàng va cà
tén goi cùa nhóm loai tò, nhung khòng ai phù nhàn su tÓn tai khàch quan cùa


12

chùng. Chi co diéu càc nhà nghién cùu mói chi chù ^ dén nò khi phàn chia tò
loai hoac khi nghién cùu, miéu tà danh tò, càu trùc danh ngù trong mot chiing
muc nhàt dinh.

- Bòi vày, dù da co nhùng càch tiép càn mói, song loai tò tiéng Viét vàn
dang dugc nghién cùu chù yéu trén bình dién ngù phàp miéu tà, phàn chia tò
loai. Nàng lue dién dat va sue manh biéu càm kì diéu cùa càc loai tò trong
càc phong càch ngón ngù (nhàt là trong ngòn ngù tàc ph£m vàn hoc) vàn dang
là mot vùng dàt chua dugc khai phà.

7. De tài này nam trong mot loat càc de tài nghién cùu cùng dèi tugng (loai tò)
dang dugc tién hành hién nay va phù hgp vói nhu càu càp thiét càn co nhùng
còng trình nghién cùu loai tò theo huóng ngù dung, nhàm dàp ùng nhùng dòi
hòi thuc té cùa viéc giao tiép (day va hoc tiéng Viét nhu mot ngoai ngù, su
dung tò ngù dùng chuàn phong càch, tiép nhàn va phàn tich ngòn tò trong tàc
phàm vàn hoc,...)
De thuc hién de tài này, ngUòi viét da dugc thùa huòng nhùng thành
tuu nghién cùu cùa nhiéu nhà ngòn ngù di truóc. Day là nhùng ca so, nhùng
tién de qu;^ bau dèi vói chùng tòi trong viéc thuc hién de tài cùa mình
Tu liéu ngón ngù phuc vu cho de tài, mot mat, chùng tòi théng ké qua
càc tò dién tiéng Viét, mat khàc va chù yéu là théng ké qua càc vàn bàn thuòc
càc phong càch ngòn ngù ; dóng thòi co lién he vói lòfi àn tiéng nói hàng ngày
cùa nhàn dàn.
Tu huóng nghién cùu ma va dóng này, chùng tòi dat ra va c e
gang giài quyét triét de han mot sé nói dung ma làu nay, càc tàc già hoac chua
chù ^ dén, hoac co chù ^ nhung giài quyét theo nhùng quan dièm va càc giài
phàp khàc nhau. Dò là nhùng vàn de :
- Vàn de nhàn dién loai tò trong tiéng Viét.


13

- Vàn di phàn loai he théng loai tu tiéng Viét hién dai.
- Vàn di hoat dóng cùa nò trong càc phong càch ngòn ngù ( tren càc

mat : sé luong, su phàn bé, tàn sé xuàt hién, khà nàng phàt trièn, bién dói càc
sàc thài y nghla va càu trùc ,...) dac biét là à phong càch ngón ngù nghé
thuàt,...
Chùng tòi nhàn thày ràng, de tài này tuy li thù, hàp dàn nhung khòng
kém phàn phùc tap. Bòi vi, cùng mot lue : vùa dòi hòi su tàp hgp khà qui mò
va còng phu he théng tu liéu, vùa dòi hòi khà nàng phàn tich, luàn giài mot
càch sàu sàc va toàn dién ; vùa dòi hòi su nhay càm, tinh té trong phàt hién
v&i de, vùa dòi hòi nàng lue khài quàt, tóng hgp mot càch chnih xàc.
Màt khàc, dù nghién cùu theo phuong huóng nào thì dèi tugng cùa nò loai tò - cùng vàn là mot dèi tugng khà phùc tap va khó xàc dinh trong tiéng
Viét làu nay (da dugc rat nhiéu nhà nghién cùu quan tàm va dang co nhiéu
quan niém chua théng nhàt, kè cà viéc trành xa "cài bay loai tò '')\ mac dù
nhóm tò nói trén vàn tÓn tai hién nhién trong tiéng Viét.
Song nhùng mói me va phùc tap ve dèi tugng va phuang huóng nghién
cùu nói trén lai chinh là nguyén nhàn cùa su hàp dàn va 1^ thù dèi vói nguòi
nghién cùu. Tàc già cùa luàn àn này cùng khòng nam ngoài tinh thàn chung
ày.


14

CHUONG 1 - TONG QUAN VE LOAI TU TIENG VIET
1.1 - Ve vàn de nhan dien loai tu tiéng Viet :
1,1.1 - Loai tò là mot nhóm tò khòng phài chi tbn tai riéng a trong tiéng Viet
ma co mat trong rat nhiéu ngón ngù thuòc loai hình d* làp ò khu vuc Dòng
Nam A. Song nhìn chung viéc nhàn dién va miéu tà he thèng loai tò trong càc
ngòn ngù nhu tiéng Thài, tiéng Lào, tiéng Khme, tiéng Mèo, tiéng Vàn Kiéu...
tuong dèi rò ràng, khà thong nhàt ( nhàt là ve sé lugng va danh sàch càc loai
tò cu the ) [36, 37, 88, 108, 118 va 127]. Chàng han nhu tiéng Lào co 76 loai
tò [ 88], tiéng Vàn Kiéu co 28 loai tò [37]... Dèi vói tiéng Viet, viéc xàc dinh
càc loai tò co phàn phùc tap han. Trong khi miéu tà càc dac diém ngù phàp ngù nghia cùa loai tò thì de, nhung xàc làp cho dugc mot danh sàch cu the càc

tò thuóc nhóm này thì qua khó khan. Càc thành tuu nghién cùu loai tò trong
càc ngòn ngù don làp dà cho ta thày nhùng khàc biét cùa loai tò tiéng Viet so
vói loai tò trong mot sé ngón ngù don làp,
- Ve vi tri trong càu trùc danh ngù, loai tò tiéng Viét luòn luón dùng a vi
tri on dinh truàc danh tu va sau so tit. Ngay cà càc danh tò khàc (chi don vi,
quan he ho hàng...) khi làm thòi giù chùc nàng loai tò cùng chi xuàt hién ò vi
tri ày. Nhùng truòfng hgp dién dat nhu : mày con, con gì, cài này, gà mày con,
ban bè khòng con mot dùa... là nhùng truòng hgp dién dat càn phài co nhùng
ly giài riéng. Vi nhihig càch dùng ày phài dugc chuàn bi truóc boi càc ngù
cành cu thè. O dò, mac dù danh tò khòng hién dién ngay sau loai tò trén vàn
bàn nhung nò dang tón tai ngay trong oc cùa nguòi nói. Trén vàn bàn, danh tò
chi tón tai duói càc hình thùc tinh lugc, thay thè, chuyén dói,,..Càc tò : con,
cài, dùa ... trong càc tnrong hgp trén cùng can phài dugc dành già lai pham
chat loai tò cùa no cà ve y nghia làn chùc nàng.


15

Do loai tò luòn luòn dùng kèm danh tò nhu " hình vói bóng" nén mèi
quan he ngù nghia giùa loai tò vói danh tò dùng sau '' hóa quyen" vói nhau
theo nhùng mùc dò dàm nhat khàc nhau trong tiitig két hgp cu the va trong
tùng mu loai danh tò cu thè. Quan he ngù nghia giùa loai tò va danh tò là
mèi quan he "nuang tua", nàng da cho nhau de dinh danh, phàn chia, cà thè
hóa hoac phàn the hóa càc su vàt hién tugng trong thè' giói tu nhién. Do do
ranh giói ngù nghia giùa loai tò va danh tò dùng sau nhiéu khi khó xàc dinh,
gay nèn nhùng su nhàm làn. Va cùng do dò, càc nhà Viét ngù làu nay khi de
càp dèii loai tò, hoac khòng dua ra danh sàch cu the, thuòfng chi uóc chìmg,
hoac néu dua ra danh sàch thì cùng khòng thèng nhàt vói nhau.
Dèi vói mot sé ngón ngù dan làp khàc, ranh giói ngù nghia giùa loai tò
vói danh tò hoac càc thành tè phu khàc là khà rò ràng, vi tri cùa loai tò khà ca

dòng trong cum danh ngù. Loai tò co the dùng truóc hoac dùng sau danh tò
trung tàm. Chàng han trong tiéng Lào [88,tr 50,53|56] :
+ Loai tò dùng sau danh tò :
- Kai^ to ni^

paxo^ tuo nàn"

gà - Lt - này

cà chuèi -Lt - ày

(con gà này)

(Con cà chuèi ày)

H- Loai tò dùng truóc danh tò :
- T u k'ssn ioY)

ha 'bay) li tuy r) nC

moi -Lt - duóng

nàm - Lt - nhà - này

(moi con duóng)

(nàm ngòi nhà này)

+ Loai tò dùng nhiéu vi tri trong danh ngù :
- Ma tuo Ut 'sorj tuo nàn^

Ngua-Lt - nhò- hai - Lt - kia
Hoàc a tiéng Thài [39tr 6,9,11]


16

-Màa, S*>^0 tufl mi

s^Jf) to m i

Cho - hai - Lt - này

Hai - Lt - nhà

(Hai con chò này)

(Hai cài nhà)

- Ve y nghia, loai tò trong mot sé ngòn ngù khàc nhii tiéng Lào, tiéng
Thài... tuy cùng co ngubn gèc tò càc danh tò nhung "là nhimg danh tò hoàn
toàn trèng nghia, hay nói càch khàc, loai tò là danh tò dà bj "hu hóa"
[88, tr. 147]. Vét tich y nghia tò vung dà mò nhat de nhuòng chò cho y nghia
hình thài - ngù phàp,
Trong khi dò, loai tò tiéng Viét tuy y nghia phàn nào bi hu hóa, nhung
khòng dbng déu trong càc don vi. "khi dtmg truóc danh tò, thucmg thuong loai
tò chua màt hét y nghia tò vung vi :
a - Mói loai tò chi co thè xuàt hién truóc mot sé danh tò nhàt dinh nào dò,
b - Ngay khi hai loai tò co the thay thè nhau de dàng, he thay thì thè nào

cùng co mot su chuyén dói nhàt dinh ve màt sàc thài nói dung " [5, tr, 201].

Dàu vét y nghia tò vung trong nhiéu tò vàn con dàm net, dù dà co nhùng
chuyén dói ve chat, dà dugc "hình thùc hóa". Do dò loai tò tiéng Viét chàng
nhùng "co mot ngù nghia nói nén su dành già chù quan cùa nguói nói " ma
con co khà nàng "càp cho ta mot vài bien phàp tu tò can thiét" [63, tr.58,62].
Nói càch khàc loai tò tiéng Viet co the tra thành chat lieu cho càc bién phàp tu
tò phong phù.
- Ve vai trò, chùc nàng, trong mot sé ngòn ngù don làp, càc nhà nghién
cùu déu còng nhàn ràng loai tò luòn luòn là yéu tè phu trong danh ngù "dàm
nhàn su trung chuyén giùa danh tò trung tàm va càc yéu tè phu cùa no, co tàc
dung nhàn manh, xàc dinh hóa cho danh tò ve dac diém, ph^m chat nào do"
[88 ,tr,32].


17

Loai tò trong tiéng Viét khòng hoàn toàn nhu vày. Do vi tri va y nghia

cùa loai tò tiéng Viet co nhùng net dac biét, nèn vai trò va chùc nàng cùa ne
cùng co nhùng net dac thù dèi vói danh tò va càc thành tè phu khàc.

1.1.2 - Trong càc còng trình nghién cùu ve Viet ngù tò truóc tóì nay, khi dinh

nghia loai tò va néu nhùng ca sa de phàn biét loai tò vói càc nhóm danh tu

khàc, càc nhà nghién cùu thuong dira vào mot, hai hay ba tiéu chi sau day : Vi
tri, y nghia va chùc nàng.
1.1.2.1 Co the nhàn thày 4 huóng dinh nghia loai tò nhu sau:

a - Huàng dua vào y nghia de xàc dinh loai tu : Emeneau là nguói dai

biéu cho huóng này. Ong cho ràng loai tò là tò co y nghia loai. Y nghóa loai

cùa càc loai tò là "mot sé lugng don vi cùa cài ma danh tò di sau nò biéu thi"

[119 ,tr42], Y nghia loai (phàn loai) là tiéu chi de phàn biét vói càc "danh tu
dugc xép loai" va càc "danh tò khòng dugc xép loai".

Dua vào y nghia "loai", óng dà néu sé lugng cùa nhóm loai tò góm 121

dan vi trong sé 770 dan vi thuc thè tò. Nhung khi miéu tà càch dùng cùa càc

loai tò, òng lai dua cà nhùng tò nhu "bàn" trong "bàn chàn", "bò" trong "bò

màt", "ben" trong "ben ma", "cu" trong "cu khoai",... va xem cùng loai vói càc

tò nhu : nguòi, dùa, con, cài, cuòc, su,... Néu ké cà nhùng tò nhu ò trén thì
danh sàch loai tò phài lén dén hàng tram,

b - Mot sé khàc lai dua vào tiéu chi vi tri va chùc nàng de xàc dinh hai

tu. Le Vàn Ly, Truang Vàn Chlìih, Nguyén Hién Le, Bùi Due Tinh ... là nhùng

ngiròfi di theo hiróng này. Theo Tnrong Vàn Chinh va Nguyén Hién Le, loai tu

là tir co chu'c nàng phàn loai càc danh tir dung sau. "Loai tir là tiéng dàt truóc

thè' tir va cho ta biét thè tu chinh tr^ su vàt thuòc loai, hang nào, vi tìiy theo su
vàt thuóc loai hang nào ma ta diing loai tir thich hop [ 10, tr. 281].

f'i/OK'v.- 1fi-A^O'Z

F - C ' •;;-•: -'-'"

U .• '

••'

^fiói

'«sìaiKiKÌ,k.::•::.-::;


18

Le Vàn Ly lai xem loai tò là nhùng tò chùng cùa danh tò, chùng cho
phép ta "nhàn dinh dugc nhùng tu ngù nào thuòc tu loai A (danh tò) va dóng
thòi chùng cùng xép nhùng tu ngù do vào mot loai riéng biét nùa"
[54, tr 58]. Theo quan diém vi tri va chùc nàng phàn loai. Bùi Due Tinh cùng
xem "loai tò là tiéng dàt truóc mot danh tò khài quàt de làm cho y nghia cùa
danh tò ày dugc rò ràng day dù" [100,tr 51]. Khàc vói càc tàc già di truóc, Bùi
Due Tinh con xem loai tò con co y nghia ve hình thè nói chung : con dao,qud
cau, tà giày, cugn ta ... loai tò con dat truóc càc tmh tò va dóng tò de danh
hóa càc tò ày. Vi du : su phàn khòi, nói buon, niém vui, ve dep, tình can cu,
viéc cuoi xin...
ISfhu vày cùng nhu càc tàc già ò mucl.2.1, càc tàc già ò muc 1.2.2 cùng
xem chitc nàng phàn loai là chùc nàng chù yéu cùa loai tu Chùc nàng phàn
loai là mot chùc nàng thuàn tuy ngù phàp va khà trùu tugng, do do giói han
cùa nhùng tò tham già chùc nàng này là khó xàc dinh vi nò khòng cu thè,
khòng co nhùng giói han ro ràng. Vi thè càc tàc già trén khi dàn ra càc vi du
ve loai tò thuong nham làm vói yéu tè chi chùng loai, hoac thành tè cùa tò

ghép, hoac mot yéu tè cùa cum tò tu do... nhu : cà thu, rau diép, chai nrgu, cu
khoai, bàn tay, thg mòc, ào mua, hoa sen, xe dién...
e - Nhàm khàc phuc nhùng han che cùa quan diém dua vào vi tri va
chùc nàng de xàc dinh loai tò, Phan Ngoc, Thompson,... là nhùng nguòi dai
dién cho khuynh huóng lày tiéu chi ngù nghìa va chùc nàng ngù phàp de xàc
dinh loai tu.
Truóc hét, Phan Ngoc xem loai tò là "mot danh tò nhung khàc danh tò a
chò khi dùng mot mình, khòng dugc chudn bi truóc bòi ngù cành, thì nò
khòng làm dugc cà ben chùc nàng chmh cùa danh tò (chù ngù, vi ngù, tàn
ngù, dinh ngù)... Trai lai, loai tò làm dugc ba chùc nàng ngù phàp ma danh tò


19

khòng làm dugc dò là a) thay thè, b) chi trò, e) càu tao nhùng tò phi cu phàp"
[63, tr.56, 57].
Thompson [124] lai xem loai tò là nhùng tò chi pham trù khòng xuàt
hién vói tu càch nhùng bó tè miéu tà (nghia là khòng dùng sau chù tè trong
mot ngù). Theo óng, chi nhùng tò nào khòng thè làm bó tè miéu tà, cu thè là
khòng dùng dugc vi tri sau mot loai tò khàc (ttò tò chi xuàt "cài"), thì mói là

loai tò. Chàng han, nhùng tò nhu : là trong là cày, cành trong cành diéu, ngUài
trong nguài còng nhàn, òng trong óng chù tich,... Tuy co ve là loai tò xét ve
màt vi tri nhung khòng phài loai tò thuc su xét ve chùc nàng. Vi ta co thè nói :
cài là, cài cành, con ngUài, ngUài óng,...
Vói tiéu chi ày, danh sàch càc loai tò trong tiéng Viét dà dugc giàm
xuòng dàng ké. Ve y nghia, theo Phan Ngoc, danh tò "co ngù nghia cùa mot
su vàt thuc su. Nò co còng dung, co hoat dòng riéng, khàc vói càc su vàt
khàc". Trai lai, loai tò thì "khòng ggi lén mot su vàt cu thè gì hét, nguòi ta
khòng biét còng dung cùa nò, càc bó phàn cùa nò, càc hoat dòng cùa nò,..."

[63tr.58, 59]. Dóng thòi, loai tò con co y nghia dành già so sành chù quan cùa
nguòi nói, trong khi y nghia cùa danh tò nói chung là khàch quan. Qua.n niém
này cho phép ta tàch riéng dugc mot nhóm, ggi là nhóm tò "ròng mot" (mots
vides) - theo chù cùa Phan Ngoc.
d - De néu lén mot dinh nghia khà chat che, cu the va vach mot ranh
giói ro ràng giùa loai tò vói càc nhóm danh tò, mot sé tàc già khàc dà dua vào

cà ba tiéu chi: vi tri. chùc nàng va y nghìa. Nguyén Tài Càn, Dinh Vàn Due,
Nguyén Dinh Hòa,... là nhùng nguòi dai dién cho khuynh huóng này. Dira vào
tràt tu vi tri cùa càc yéu tè trong càu tao danh ngù, Nguyén Tài C£n dà xàc
dinh vi tri cùa loai tò luòn luòn dùng sau sé tò (hoac càc tò uóc lugng) va
dùng truóc danh tò. Nhung ò vi tri này trong tiéng Viét co mot sé lugng tò rat
lón va khòng thu'àn nhàt. Do dò òng xàc dinh thém ve tiéu chi y nghia va chùc


20

nàng. Loai tir là mot nhóm "khòng co y nghìa tir vung rò ràng va chuyén dùng
de phuc vu viéc dém thành tùmg cà the, thành tirng don vi tu nhién cùa su vàt
cùng nhu phuc vu viéc phàn chia su vàt vào càc loai" [5, trJ23]. Vói quan
niém ày, òng dà phàn biét, tuy cùng mot vi tri, nhung co hai loai : mot ben là
"nhùng tu dùng de chi don vi quy uóc, do lucmg su vàt" [5, tr. 197] (nhu hot

càt, cuc vàng , ta gao, thuóc vài, dàn gà, lit dàu...) va mot ben là "nhùng tu
dùng de tàch càc loai su vàt thành tirng cà thè, thành timg dom vi tu nhién co

the dém dugc" [5, tr.l97) (nhu con gà, cài thuyén, qua cam, cày cam, tò
bào...).
Do dò , so' luong càc loai tu theo tàc già "là mot nhóm gbm dò bó'n nàm
muoi tu co dac trung khà dòc dào ve màt y nghìa cùng nhu ve ngù phàp"

[5, tr47].
Mac dù Nguyén Tài Can dà co' gang de phàn biét hai nhóm tu co the
cùng xuàt hién ó mot vi tri là loai tu va danh tu chi don vi quy uóc nhung khi
trình bay, phàn tich vàn càm thày làn lòn giùa hai nhóm. a phàn dàu tàc già dà
phàn biét "loai tu thì co dac diém cùa mot hu tu chi don vi tu nhién ma danh
tu chi don vi thì vàn con là mot thuc tu , chi don vi quy uóc" [5, tr,48] . Nhung
dén phàn sau tàc già lai viét "trong danh tu chi don vi, truóc hét càn phài ké
dén nhóm thucmg dugc goi là loai tu" [5, tr,123]. Thành thù càc tu nhu : chiéc,
dùa, con, cày, hòn... khi thì òng xem là "danh tu chi don vi do luòfng, don vi
tinh toàn" [5, tr 117], khi thì "loai tu" [5, tra64]. Vi vày mot danh sàch cu the
gbm "bón nàm muoi tir" khó co thè thòng ké dugc.
Trong khi xem xét càc thành to phu trong càu trùc danh ngù, Dinh Vàn
Due xem loai tu là nhiing tu chi don vi tu nhién, "khòng co y nghìa tu vung rò
ràng. (...) thién ve càc y nghìa ngù phàp : làm phirong tién biéu dat khài niém
don nhà't hóa su vàt, chi ra cài don vi tu nhién cùa tirng su vàt" [20, tr,62].


21

Tu viéc xem xét y nghia cùa nhùng loai tò nhu : su, viéc, cuòc, nói,
niém,... òng dà co ca sa de khang dinh ràng, trong tiéng Viet y nghia cùa danh
tò cùng ròng han y nghia thuong nói chi là su vàt. Do dò, càc tò trén theo óng,
dugc coi nhu nhùng danh tò trèng nghia, màt dàn y nghia cu the.
1.1.2.2 - Qua thuc, nhùng tò dugc goi là loai tò trong tiéng Viet là mot dèi
tugng khà phùc tap nhu dà nói a (1.1). Bòi vày tùy theo quan niém khàc nhau,
càc nhà ngòn ngù hoc dà nhìn nhàn dèi tugng này theo nhùng tiéu chi va dac
diém khàc nhau. Chàng han khi nói dén chùc nàng cùa loai tò, càc tàc già
thuong néu ra va luàn giài càc chùc nàng cùa loai tò nhu : chùc nàng chi don
vi, chùc nàng phàn loai, chùc nàng cà thè hóa, chùc nàng chi cà the, chùc
nàng chi dac trung...

De xàc dinh dugc mot danh sàch cu thè (nhung khòng hoàn toàn tuyét
dèi ) càc loai tò tiéng Viét làm ca sa cho viéc nghién cùu ve màt phong càch,
chùng tói dua vào huóng thù tu (d), huóng vàn dung cà ba tiéu chi : vi tri, y
nghia va chùc nàng de xàc dinh loai tò. Nhung trong ba tiéu chi ày, càn dac
biét chù trong tiéu chi y nghia cùa loai tò. Bòi vi, moi phùc tap, moi su thiéu
thèng nhàt trong quan niém, moi diéu hàp dàn, ly thù,... suy cho cùng déu bàt

nguón tò viéc nhàn thùc 5^ nghia cùa loai tò nhu thè nào, y nghia cùa loai tò
khàc vói y nhia cùa càc danh tò khàc ra sao ?
a - Truóc hét, lày tiéu chuàn vi tri làm càn cu de xàc dinh càc nhóm tò
tiéng Viet nói chung, loai tò nói riéng là mot tiéu chi rat quan trong khi nghién
cùu ngù phàp va cà ngù nghia tiéng Viet [48]. Chinh vi thè ma càc nhà ngù
phàp truyén thèng xua nay khòng ai khòng de càp dèh. Bòi vi, tiéng Viet là
ngón ngù thuóc loai hình don làp, phàn tich tinh, hién tugng dÒng àm khàc
nghia là khà phó bién. Màt khàc, chùc nàng ngù phàp, y nghia ngù phàp, thàm
chi dòi khi cà y nghia tò vung làn sàc thài biéu càm déu duac the hién thòn^