Quốc tế hoá và phát triển lý luận và hiện thực trong thế giới thứ ba

DAI HOC QUÒC GIÀ HA NOI
TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÒI VA NHÀN VÀN

?HAM A\M 3IEM

QUÒC TÈ HOfi Vfì PHfiT TRIÈN:
Lir LG^N VA HIEN THCTC TRONQ THÈ QIÓI THCT Bfi

Chuyén ngành: CNDVBC&CNDVLS
Ma so':

5.01.02

•GAI !-;cc a••(:;>:: O Ì A H^ NO; i

l

LUfìN VfìN THfìC Si TRI6T HOC

Ngirài hiràng d i n khoa hoc
GS. Ho Vàn Thòng

HA NOI - 1999

I


L a i CAM DOAN

Jòi xin Cam doan luàn oàn nài/ là ihànn (/uà nqnién cara Anoa
hoc cua odn ihàn, yCliirno luàn aiém. luàn cu ma luàn oàn Ae ihùa

cua nottòì ai Iritac aèu co ahi rd xuai xtr^ Één cua Idc aia atra ra
luàn aièm. luàn cu nò.

TAC GIÀ LUAN VÀN

Pham An Bièn


^

^

BAN KY HIEU VIET TAT

ASEAN:

Hiep hoi càc nuóc Dong Nam A.

EU:

Lién minh chàu Àu.

FDI:

Dàu tu truc tièp nirac ngoài.

HFA:

Lièn doàn bóng dà quòc tè,

GATT:

Hiep dinh chung ve thué qucin va mau dich.

GDP:

•^

, ,

' '

•*

Tong san pham quòc noi.
GNP:
Tong san pham quoc dan.
IMF:
lOC:
MFA:

Quy tièn te quòc tè.
Uy ban Olyimpic quòc té.
V

Thoa thuan ve ngành det.
NATO:

Hiep uóc quàn su Bàc Dai Tày duang.

NIC:
Nuac Gòng nghiep mai.
NIE:
Nèn kinh tè còng nghiep hoà mai.
OECD:
OPEC:
TNC:
UN:

Tò chùc hgp tàc va phàt trièn kinh tè.
Tò chuc càc nuac xuàt khàu dàu liia.
Còng ty xuyén quòc già.

UNESCO:

Lièn hcrp quòc.
Tò chuc giào due - khoa hoc - vàn hoà Lièn hgp quòc,

WB:

Ngàn hàng thè gioi.

WTO:

Tò chuc thuong mai thè gioi.


MUC LUC
Trang
A-MÒ DÀU

B -NÓI DUNG

1
6

Chuxmg 1- Quòc tè' hoà
LI. Khài nièm quóc tè" hoà

6
6

1.1.1. Dinh nghia

6

1.1.2. Noi dung co bàn cua quó'c té' hoà trong thòi dai ngày nay 7
1.1.3. Càc cà'p do ciia quò'c té' hoà

9

1.2. Tình tot yen cua quoc te hoà trong thòi dai ngày nay

11

1.2.1. Su mo róng khòng gian xà hòi.

11

1.2.2. Tinh tà't yé'u kinh té'

12

1.2.3. Tinh tà't yé'u truyén thòng

13

1.2!4. Tinh tà't yé'u xà hòi

15

1.2.5. Tình tà't yé'u thò-i dai: dia vi cua chù nghla tu- do tu bàn
chù nghla va càc già tri cua nò

17

1.3. Chù thè va khàch thè cua qua trình quoc te hoà

18

1.3.1. Dat van de

18 -

1.3.2. Tình tuong dòi cua chù thè va khàch thè

22

Chuxmg 2 - Phàt trién

24

2.1. Khài nièm phàt trièn

24

2.1.1. Phàt trién theo nghia róng

24

2.1.2. Phàt trièn theo nghla hep

26

21.3. Phàt trién : noi sinh va ngoai sinh

28

2.1.4. Phàt trién ben vùng

30

2.2. NhuTig noi dung co- bàn cua phàt trièn trong xà hoi hièn dai 31
l.l.ì. Kinh té'
2.2.2. Xà hòi

'
-

31
32

2.2.3. Vàn hoà

34

2.3. Quan he giim cài bo phan va cài chinh thè: càc càch dat
vàn de ve phàt trièn

35

2.3.L Cài bo phan làm trung tàm : chù nghia tir do

35

2.3.2. Cài chinh thè làm trung tàm : chù nghla cong dong

36

2.3.3. Càc mò hình trung gian

37

2.4. Phàt trièn va phan phat trièn

38

2.4. L Phan phàt trién

38

2.4.2. Su song hành giùa phàt trièn va phan phàt trièn

40

Chuxmg 3 - T à c dong cua qua trình quóc tè hoà
tói sir phàt trièn cua Thè gioi thir ba

-

44

3.1. Tình trang chung: nghèo di

45

3.LL Ng. tra ng va tàng tru'dng

45

3.1.2. Chuyén vòn ra nuac ngoài.

48

3.1.3. Bj bóc Igt tài nguyén va lao dong gian don

48

3.1.4. Su phàt trién loai trù mot bg phan lan dan cu

52

3.1.5. Tiéu ké^t

55

3.2. Su- phàt trièn co vàn de cua càc nuóc còng nghiep mai

56

3.2.1. Su tàng truóng nhanh chóng

57

li.1.1. Su phàt trièn bi le thuòc

51

3.2.3. Phàn hoà xà hòi

55

3.2.4. Tiéu kè't

57

3.3. Anh huóng cua vàn hoà va thè che" tal vièc tham duqua trình quòc tè"hoà va tai su- phàt trièn kinh tè": so sành
Hàn Quòc va Thài Lan

59

3.3.1. Vai trò cua nhà nuóc

59

3.3.2. Anh huòng cua vàn hoà

72

C - K E T LUAN

77
82

DANH MUC TAI LIÉU THAM KHÀO


A. MG DAU

1. Tinh cà'p thiet cua de tài.
Thè' giói dang chuyè'n biè'n manh me va ngày càng trò thành mot
chinh thè thò'ng nhà't.
Vièc tàng già dau lùa cua càc nuóc OPEC cuòi thap ki 70 dà tao
ra mot cupe khùng hoàng dau lùa làm chà'n dong nén kinh té' cùa thè'
giói theo che' do kinh tè' thi truóng. Cuòc khùng hoàng tài chinh -tién
tè ó Thài Lan nùa cuò'i nàm 1997 dà tró thành diém khói dàu cho mot
phàn ÙTìg day chuyén. lan ra toàn bg khu vuc Dong Nam A, anh huang
tai cà thè' giai va viec xù ly cuòc khùng hoàng này khòng chi là nò lue
riéng cùa khu vuc. Cuòc khùng hoàng sàc toc -chinh tri a vùng Kosovo
nhò bé thuòc Nam Tu dà co su tham chié^n cùa cà tap doàn NATO va

sau do là nhung nò lue chung cùa còng dòng quò'c tè' de giài quyè't triet
de cuòc khùng hoàng.
Càc su kien xày ra gan day trén toàn cau dà dièn biè'n it nhiéu tuong
tu. Vàn de là a chò hau hé't càc su kien déu trò* nèn mang tinh quòc tè'
sàu sàc. Mot mat, do là he qua tà't yè'u cùa tiè'n trình lich su nhàn loai
tu su phàt trièn manh me cùa lue lugng san xuàt dan dè'n su phàn còng
lao dòng sàu sàc va ròng rài, cùng nhu tu' su phat trién cua khoa hgc còng nghe (trong dò co cuòc càch mang thòng tin) dàn dè'n làm thay dòi
mot so' dac diém cùa thài dai. mat khàc, chinh diéu do lai tàc dòng manh
me dèn su phàt trièn cùa xà hòi hièn dai, cà a tò'c dò, pham vi, chiéu
huóng cùa su phàt trién.
Nhung bàn thàn "phàt trièn" khòng phài là khài nièm bà't biè'n. Nhu
cau cùa nhan thùc luòn dòi hòi chung ta nhan thùc lai, va quan trong
hon, chinh su tàc dong cùa qua trình quò'c tè' hoà dà làm thay dòi tinh
chà't, noi dung cùa su phàt trièn. Va phàt trièn dà bi dat thành và'n de.


Phàt trièn bi dat thành và'n de, dàc biét là dò'i vói Thè' giói thù ba
trong qua trình quò'c té' hoà. Chinh tu nhù-ng cupe khùng hoàng dàu lùa
ò cuò'i thap kì 70, khùng hoàng tài chinh -tién té ò Dòng va Dòng Nam
A mói day, càc cupe chié'n tranh ò vùng Vinh Pé'ch- xich va sur kien
Kosovo khiè'n nguói ta dat và'n de ve mùc dò bi anh huóng deh cuc, tièu
cuc cùa càc su kien nói trén khòng giò'ng nhau dò'i vói càc quò'c già.
Vay thì bàn thàn qua trình quò^c tè" hoà nói chung co thè cùng khòng
chia déu càc he qua cùa no cho toàn thè" giai. Diéu do can dugc giài
ma. ,
Hièn nhièn, Vièt Nam khòng thè tu dat mình ra ngoài qua trình
quò'c tè' hoà. Chuyén sang che' dò kinh té' thi truóng, ma cùa dà't nuóc.
già nhap ASEAN là nhÙTig buóc di càn bàn dau tién. dugc thuc hièn mot
càch co y thùc vào qua trình này.
Thè" nhung, rò ràng, phàt trièn mai là diéu ma chung ta can huóng

tói, con tham du vào qua trình quò"c té' hoà - d ù là bà"t khà khàng -cùng
chi là phuong tién. Là mot nuóc thuòc Thè' giói thù ba, viec su dung
phuong tièn dò cho muc tiéu dat ra là mot thàch thùc, tham chi co thè
bièn thành nguy co. Tan dung co hòi va day lui nguy co cùa qua trình
quòc tè hóa de phàt trién, dò là nhiem vu cua chùng ta. Trong còng vièc
này, tru'óc hé't chùng ta phài dinh hình muc tièu - p h à t trién theo dinh
huóng xà hòi chù nghia - cùng nhu tìm hièu tinh chat, ca che' cùa càc
quan he quòc té trong thè giói hièn dai de xàc dinh càc chinh sàch dung
dàn va càn thièt cho su phat trièn cua chung ta.
Vi vày. de tài "Quò'c té' hoà va phàt trién : ly luàn va hièn thuc
trong Thè' giói thù ba" co mot y nghla cà'p thiè't. Vé mat ly luàn, nò góp
phàn làm rò hon càc khài nièm "quò'c tè' hoà", "phàt trièn", dac bièt ò
chiéu canh quan he cùa khài nièm thù nhà't vói khài nièm thù hai. Nò
cùng làm rò hon càc noi dung lièn quan dè'n càc khài nièm này tu phuong
dièn triè't hpc. Vé mat thuc tièn, nò góp phàn tìm hièu càc quan he Bàc
- N a m trong thè' giói hièn dai, dac biét là chiéu huóng tiè'n trién cùa càc


quan he à"y, chù yè"u là a chiéu canh kinh tè" chinh tri. Qua dò, no gai
ma nhung và"n de co tình phuong phàp luàn trong viec dinh huóng xày
dung mot nuóc Vièt Nam tu chù, phon vinh, hanh phùc trong tình hình
quò'c tè' hièn nay.
2. Tình hình nghìèn cmi:
1

V

>«

V

O Vièt Nam, nhung còng trình nghién cuoi vé vàn de này, theo su
tra cmi cùa tàc già, khòng co nhiéu, va chù yé"u là de cap gian tiè"p hoac
de cap mot vài khia canh nhà't dinh cùa và'n de. Trong dò co càc giào
-)

S.

^

O

^

O

trình, tàc phàm vé kinh té hgc phàt trièn nhu "Kinh tè hoc phàt trièn"
cùa Tran Vàn Chù (chù bièn), Nhà xuà"t bàn Chinh tri Quò"c già 1997;
tàc phàm cùng tèn va cùng nàm xuà"t bàn cùa Pham Vàn Dung (chù
bièn). Nhà xuà't bàn Giào due.
Càc còng trình cùa càc hgc già nuóc ngoài dà dugc dich va xuàt
bàn a Vièt Nam da dang, sàu sàc va gan vói de tài hon. Tàc phàm dac
sàc cùa hgc già nguói Phàp Richard Bergeron vói nhan de "Phàn phàt
trièn -cài già cùa chù nghla tu- do" (Nxb Chinh tri Quò'c già, 1995) là
tièu bièu. Bào cào cùa Oxfam "Ve tình trang nghèo khò trèn thè"giai"
(Nxb Chinh tri Quò'c già 1997) do Kenvin Watkins soan cùng là mot
còng trình rà't co già tri. "Nhung thành còng va nhùng thù"t bai ve suphàt trièn trong Thè"giai ±ù- ba: phàc thào lich su mot su-phàt trièn tèi"
cùa Ohvier de Solages cùng vày. va chàc chàn nò con nhiéu già tri hon
né'u Vien nghién cùu quàn ly kinh té'trung uong (1996) dich va xuàt bàn
day dù tàc phàm này. It truc tiè'p hon là càc tàc phàm "Thè"giai tu- do

-mot thè"giai khòng thè chàp nhan duac" cùa René Dumont, "Mat trai
cùa nhùng con rong" cùa Walden Bello va Stephanie Rosehfeld "Cam
bay phàt trièn ca hòi va thàch thùc" cùa James Goldsmith...
Nhù-ng còng trình nghién cuoi ly luan vé qua trình quò'c tè' hoà bang
tièng Vièt hàu nhu- khòng co, ngoài càc bài dich trèn càc bào, tap chi
khoàng mot nàm trò lai day (tàp trung vào nói dung toàn càu hoà). Vi
khà nàng tiè'p can nguón tu- hèu va khà nàng ngòn ngù han che' cùa tàc


già, luàn vàn chi tiè"p càn va su dung hai còng trình bang tié"ng Anh là
" Globalization and the poscolonial world' cùa Ankie Hoogvelt (Mac
Millan va St Martin's, 1997) va "GlobaUzation and the Nation -State"
cùa R.J. Holton (Mac Millan va St Martin's, 1998), nhùng còng trình
khào cùu rat ca bàn va co he thò'ng vé qua trình toàn cau hoà.
Nhu vày, de tài luàn vàn khòng trùng hgp vói nghién cùu nào dà
dugc ;euàt bàn bang tiéng Vièt, cùng nhu bang tié"ng Anh trong giói han
tra culi cùa tàc già. Viec tòng hgp bang ly luàn va bang khao cùn mot
mang hièn thuc de tìm ra quan he giùa hai noi dung trén là khòng de
dàng nhùng can thièt.
3. Muc dich cùa de tài:
Buóc dau tìm hièu tinh chà't. bàn chà't cùa qua trình quò'c té' hoà
joén dai. Qua dò, buóc dau xàc làp nhùng noi dung co tinh phuong phàp
luàn cho phép mot nuóc phàt trièn sau (nhu Vièt Nam) co thè tón tai va
phàt trién trong qua trình quóc té hoà, chóng lai nguy co phàn phàt trièn
do tàc dòng cùa qua trình quò'c tè' hoà.
4. Dóng góp cùa luan vàn:
-Luàn chù-ng duoc tinh tà't yé'u. phò biè'n cùa qua trình - x u huóng
quò'c té' hoà trong thè' giói hièn dai. tu nhiéu góc dò ly luàn. trèn làp
truóng cùa chù nghla duy vat bièn chù-ng va chù nghla duy vàt lich su.
-Xem xét va xem xét lai càc khài nièm "quò'c tè'hoà", "phàt trièn"

vé mat ly luàn cùng nhQ-ng nói dung co lièn quan tru'c tié'p dè'n hai khài
nièm này, trén làp truóng va theo phuong phàp cùa triè't hpc Màc. dac
biét ò chiéu canh co lién he giùa hai khài niém này. Tu dò dua ra dup-c
dinh nghla mói vé "quò'c té'hóa" va "phàt trién".
-Thòng qua khào cù-u hièn thuc, buóc dàu vach ra bàn chà't cùa
qua trình quò'c té' hoà, trong dò co su phàn chia Ipi ich khòng còng bang,
su- bóc lòt va su- nò dich trong quan he quò'c tè' giùa càc bó phàn phàt
trién khòng dong déu cùa the giói hièn dai. Qua dò, cho phép hình dung


ra càch thùc, co che' de mot nuóc di sau co thè tón tai va phàt trién
trong qua trình quò'c té hoà.
5. Phumig phàp nghién cmi:
Phép bièn chù-ng duy vàt là phuong phàp quàn xuyè'n toàn bó luan
vàn. Càc phucmg phàp cu thè duoc luàn vàn su dung góm phuong phàp
he thò'ng càu trùc, phàn tich va tòng hpp, lich su va logie, so sành, bang
bièu.
6. Pham vi, két càu noi dung:
Do han che cùa khuòn khò luan vàn thac si. luan vàn tàp trung chu
yé'u vào viec làm rò nhùng noi dung ly luan ca bàn nhà't cùa khài nièm
"quò'c té' hóa" va "phàt trién" cùng nhu nhùng noi dung co lién quan
phuc vu cho muc dich cùa luan vàn (chuong 1. 2) va vào vièc khào sàt
càc biè'n so' kinh té', kinh té' chinh tri a phan khào sàt quan he hièn thuc
(chuong 3). Càc tham so' xà hòi -kinh té' cùng dugc de cap. con càc noi
dung ,vàn hoà. dao due chi dugc de cap giàn tiè"p.
Luan vàn dugc kè't cà'u thành 3 chuong, chuong 1 góm 3 tiè't, chuong
2 góm 4 tié't va chuong 3 góm 3 tiè't. nhung chuong cuòi này dugc thè
hièn duói mot hình thùc khàc va mang y nghia khàc 2 chuong dàu nén
chié'm mot ti le lón hon. Khòng ké muc liic va tài lièu tham khào, luàn
vàn co

trang,


B - NOI DUNG

Chuong 1
QUÓC TE HOÀ

1.1. Quoc te hoà.
1.1.1. Dinh nghSa.
Quò'c té' hoà theo nguyén nghla tièng Vièt là "làm cho tró nèn mang
tinh quò'c té'", bao hàm cà y nghla dòng tu- làn danh tu-. Tuy nhién. chi
khi dà de càp dè'n dò'i tup-ng. "quò'c té' hoà" mói dugc su dung nhu mot
dòng tu-, trong da so' truóng hpp. nò dugc su dung nhu là mot danh tu,
vùa vói tu càch mot qua trình. vùa vói tu' càch mot xu huóng.
Tu giùa thàp ki 80. trén thè' giói xuàt hièn khài nièm toàn càu hoà
vói rriòt nói hàm chat che hon. va hàu nhu thay thè' khài nièm quò'c tè'
hoà ó thòi diém gàn day. dàc biét là trong giói khoa hpc. Khào cùu khài
nièm toàn càu hoà. chùng ta sé thà'y dugc noi dung co bàn cùa khài
nièm xuàt xù cùa nò -quò'c té hoà.
Hai hpc già nguói My Holm va Sorensen xem toàn càu hoà nhu là
"su tàng cuóng cùa càc quan he kinh té', chinh tri, xà hòi. vàn hoà xuyén
bièn giói"[51,ll]. Thuc chà't, day chinh là khài nièm quò'c tè' hoà. vi.
dùng nhu R.J.Holm nhan xét. càch dat vàn de nhu vày là khòng co co
so logie làm nén tàng cho he thò'ng toàn càu.
I.Wallerstein, dugc cho là nguói tièn phong cùa ly thuyè't he thò'ng
thè' giói, vugt qua viec mièu tà va dà di vào càn nguyén cùa qua trình
này. Òng quan nièm toàn càu hoà là he qua cùa nén kinh tè' thè' giói tubàn chù nghla, vói mot he thò'ng dugc gàn lién boi phàn còng lao dòng
toàn càu va dugc dàn dat boi logie cùa su tich luy tu bàn. He thò'ng này

dugc hgp thành bòi càc quò'c già, khu vuc, chié'm nhù-ng vi tri cii thè


trong mot tò chùc co tòn ti tràt tu cùa quyén lue va khòng gian, bi phàn
chia thành càc vùng trung tàm, ngoai vi, va bàn ngoai vi [51, 11 - 1 2 ] .
Chi càn lòt bò hình thùc "he thò'ng thè' giói" va thay vào dò là he thò'ng
lièn quò'c già, dùng hon là he thò'ng càc quò'c già co tuong tàc qua lai
vói nhau, chùng ta sé thay dugc khài nièm quò'c té' hoà cùa I.Wallerstein.
R.Robertson, tu góc dò tiè'p can xà hòi hpc tòn giào, dua ra khài
nièm

"toàn

càu

hoà

dia

phucmg"

("glocalization"

hay

"locai

globalization") chi su tham nhap làn nhau cùa cài toàn càu va cài dia
phuong [51.16]. Nói càch khàc, dò là su thàm nhap làn nhau cùa cài
toàn thè va cài bg phàn.

Quan nièm cùa Wallerstein là rat co già tri, tuy nhièn. òng hau nhu
dóng nhà't qua trình toàn cau hoà nói chung vói qua trình toàn cau hoà
vé kinh té' va chinh tri, dù day là nhùng ITnh vuc ca bàn. Robertson xem
.Két qua trình này a nhùng hình thùc thè hien ma chua di vào bàn chat.
Qua viec phàn tich nhùng luàn diém cùa Holm, Sorensen,
Wallerstein va Robertson, trén làp tru'óng cùa chù nghla Màc. co thè dua
ra dinh nghla vé quò'c té' hoà nhu sau:
"Quò'c tè' hoà là su anh huóng, tàc dóng, xàm nhap làn nhau xuyén
bièn giói giùa càc vùng, càc quò'c già trong càc ITnh vuc khàc nhau cùa
dai sò'ng xà hòi, truóc hé't va chù yé"u là trong linh vu-c kinh tè' do su
phàn còng lao dòng quó'c té' quy dinh. vàn hành trong mot hay nhiéu tràt
tu m-ong dòi òn dinh cùa càc quò'c già. Quò'c tè' hoà, do dò, làm tàng su
thò'ng nhà't, dóng nhà't giùa càc vùng, càc quò'c già tham du qua trình
nay .
Quò'c tè' hoà chi dièn ra mot càch dièn hình tu chù nghla tu bàn
hàu thuc dàn. Nbung tinh chà't cùa nò bi quy dinh manh me boi nhù-ng
hình thùc truóc dò, so khai va chu-a dièn hình.
L1.2. Noi dung ca bàn cùa quò"c tè" hoà trong thài dai ngày nay.
1/ Su phàn còng lao dòng xuyén bièn giói.


8

Tùng quò'c già khòng con là mot thuc thè kinh té' khép kin. Mot
quò'c già phài thuc hièn nhiéu hcm nhu càu cùa bàn thàn nò trong nhùng
ITnh vuc, nhiing còng doan san xuà't nhà't dinh, trong khi co nhù-ng llnh
virc, nhùng còng doan nò chi phài thuc hièn it, tham chi khòng thuc
hièn. Su- phàn còng lao dóng xuyén bièn giói gàn chat vói ngoai thuong.
Quy tàc ma nò huróng tói: tu- do hoà thuong mai.
2/ Su xàm nhap làn nhau giùa càc nén kinh tè' quò'c già, thòng qua

càc "don vi kinh té'" là càc còng ti xuyén quò'c già (TNC). Vào nàm
1960, 200 TNC lón nhà't thè' giói co doanh thu bang 17% GNP thè' giói,
va nàm 1984 con so' này là 25%. Né'u dnh tòng 11.000 TNC trén thè'
giói vào nàm 1984, ti le dò là 50%. 30% thuong mai thè'giói nàm 1982
là trao dòi ben trong giùa càc TNC. Nàm 1979. 50% xuà't khàu cùa Thè'
giói thù ba là trao dòi giùa càc còng ty me va càc nhành vói nhau cùa
càc TNC [39. 4 - 5 ] . Vào nàm 1993. trén the giói co 38.747 TNC, vói
nhù-ng chi so' tiè'p tue tàng. Qua trình này là su xuà't khàu tu bàn duói
dang dàu tu truc tièp nuóc ngoài (FDI). Dang xuàt khàu tu bàn khàc là
'y

^

'y

^

vièn trg phàt trièn (ODA). Quy tàc ma nò theo duòi là tu do hoà dàu
tu.
3/ Su hình thành càc tò chùc quò'c tè' diéu phò'i boat dòng quò'c té'
cùa càc quò'c già trèn ITnh vuc chinh tri -kinh té' (UN, EU, ASEAN),
kinh te -tài chinh (WTO, WB, IMF. OECD...), vàn hoà -khoa hpc giào due (UNESCO), thè thao (lOC. FIFA)... cà ó pham vi khu vuc va
toàn càu. Qua trình này làm xói mòn dàn vi tri cùa càc nhà nuóc -quò'c
già, nhung cùng co thè là con duòng cho mot so nhà nuóc -quò'c già
nhàt dinh ma róng pham vi tàc dòng cùa nò.
4/ Su phò bièn va xàm nhap làn nhau cùa càc già tri vàn hoà -dao
due -lò'i sò'ng. Qua trình này vùa dièn ra mot càch tu- nhién nhu: là he
qua cùa 3 nói dung trèn, vùa dièn ra mot càch khòng tu nhièn bang qua
trình truyén ba, gay sue ép va àp dat cùa mot so' quò'c già dàn toc, nén
vàn hoà nhà't dinh.

LL3. Càc càp dò cùa quòc tè hoà.
a. Toàn càu hoà.
Quò'c tè' hoà trèn pham vi toàn càu, trong dò, toàn thè' giói dugc
coi nhu: mot thiic thè tòng thè'.
R. Robertson quan nièm toàn càu hoà nghla là "sue ép thè' giói'",
va "y thùc toàn càu"[52,117] (sue ép thè' giói dugc R.Robertson trình
bay nhu nhù-ng tàc dòng xuyén bièn giói cùa nhùng su: kien dàng ké cua
thè' giói hièn dai).
D.Harvey dat và'n de vé àp lue thòi gian/khòng gian. Cam giàc chung
vé thòi gian/khòng gian ggi ra y tu'óng chung, kich thich hành vi, tàp
quàn giò'ng nhau [52,118].
t

càn phài làm rò hon luàn diém cùa R.Robertson làn D. Harvey.
Càch dat và'n de cùa càc òng là co co so logie, nhung lai phi lich su.
Phài trong mot diéu kien thòng tin phàt trièn cao. cài "sue ép thè' giói"
va "càm giàc chung vé thói gian/ khòng gian" à'y mói ton tai. Cùng nhu
"y thùc toàn càu" chi xuà't hièn khi này sinh nhùng và'n de toàn càu nhu
chié'n tranh huy dièt, mói truóng... va nhù-ng và'n de này lai co co so
khàc, mang dnh lich su. Diéu này sé dugc luàn vàn giài quyè't ó phàn
1.2. Vi thè', phài dat và'n de vé toàn càu hoà truóc hé't ó nói dung mang
dnh càn nguyén cùa nò: nói dung kinh tè'. Dò là sii hình thành mot he
thò'ng kinh té' toàn càu, vói su- phu thuòc làn nhau ngày càng tàng giùa
càc nén kinh té' quò'c già. Nò dugc dành già bang su phu thuòc làn nhau
vé chié'n lugc va quàn ly giùa càc nén kinh tè' quó'c già (Ankie Hoogvelt),
thuong mai quò'c tè' va luàn chuyén tu* bàn, mùc dò hòi nhap vé tài chinh
va tién tè, mùc dò mó cùa (Paul Hirst va Grahame Thompson) [52,114
-115]. He thò'ng à'y du-gc chi dao boi càc quy tàc kinh tè' quò'c té', ma

quy tàc tò'i thugng vàn con dang trong tiè'n trình hièn thuc hoà - l à tu:
do thu-ong mai va dàu tu.


10

•>

X

V

^

Su hình thành thuc thè kinh té toàn càu vói nhiing quy tàc chung
dóng thòi cùng làm này sinh nhùng và'n de chinh tri - x à hòi -vàn hoà
toàn càu. Diéu dò tao ra y thùc vé thè'giói nhu mot "dia diém don nhà't",
va loài nguói nhu mot "nhàn vàt tap thè". Y nièm vé "ngòi nhà chung
thè' giói" va "thè' giói dai dóng" cùng tu dò ma xuà't hièn. Su sup dò cùa
he thò'ng xà hòi chù nghTa vào dàu thàp ky 90 càng tao ra càm giàc vé
su hình thành mot he tu* tuong thòng nhà't toàn càu.
b/ Khu vuc hoà.
Qua trình quò'c tè' hoà trong pham vi khu viic, trong dò mot khu
vuc nhà't dinh huóng tói viec tró thành mot thuc thè kinh tè' -chinh tri
-xà hòi -vàn hoà riéng.
Jruóng hpp dièn hình nhà't là Lièn minh chàu Àu (EU). Hiep hòi
càc nuóc Dòng Nam A (ASEAN) ra dòi va lièn kè't toàn bò 10 nuóc
Dòng Nam A cùng nàm trong tién trình này, dù chu-a dièn hình bang
EU.
Trén thuc té', trong thè' giói hièn dai, qua trình khu vuc hoà chi hèn

kè't khu vuc thành mot thuc thè, mot tièu he thò'ng trong he thò'ng toàn
càu chù khòng thành mot he thò'ng rièng. Trong chùng muc nào dò, khu
vuc hoà là buóc chuyén tièp cùa qua trình toàn càu hoà, trong dò càc
quò'c già dàn toc nhàn thùc ràng vièc trò'n trành qua trình toàn càu hoà
la khòng thè, dòng thòi, vièc tham du vào qua trình này mot càch rièng
rè là khò khan, va co thè dành mà't mình. Viec lièn kè't nhò su gàn gùi
vé dia ly va trèn co so mot su tuong dóng nhà't dinh vé vàn hoà nhu là
hình thùc trung gian giùa xu huóng toàn càu hoà va chù nghTa dàn toc
hay chù nghla quò'c già dàn toc, hai xu huóng màu thuàn dóng hành
trong thè' giói hièn dai ma J.Naisbitt ggi là "nghich ly toàn càu".
Xu huóng khu vuc hoà dugc S.Huntington de cao, va dù co sai làm
nhung cùng co it nhiéu ggi mg khi òng coi lich su thè' giói hièn dai nhu:
là "su dung dò giùa càc nén vàn minh". Ve mat logie, co su khàc bièt


11

giùa lièn kè't trèn co so khu viic va lièn kè't trèn co so vàn hoà -vàn
minh, nhung trèn thiic té', sii khàc bièt này là tò'i thièu.
1.2. Tinh tà't yèu cùa quo'c té' hoà trong thòi dai ngày nay.
1.2.1. Su: ma ròng khòng gian xà hòi
Lich su nhàn loai là qua trình lièn me mg ròng pham vi cùa càc
lién kè't xà bòi, vói tu càch là hình thùc lién kè't phò biè'n: còng xà, lành
dia, quò'c già, Uèn quò'c già, va thè' giói. Càc pham vi à'y trong tùng thòi
ky là mot thuc thè kinh tè' -xà hòi -chinh tri tuong dò'i kép kin. O càc
hình thùc truóc, càc quan he, lièn két trén pham vi toàn thè giói thè hièn
duói dang tiém nàng va manh doan, nhung theo chiéu huóng ngày càng
chat che va sàu sàc.
Nhà su hpc Phàp Fernand Braudel gpi cài thuc thè kép kin à'y, ó
phuong dièn kinh tè', là "nén kinh té' co he thò'ng thè' giói rièng"

(economie-monde), chié'm mot khoàng khòng gian dia ly nhà't dinh, vói
mot cuc nhà't dinh dugc gpi là trung tàm, lan toà xung quanh là càc vùng
ngoai vi ké' dé'p nhau. Tu thòi de' che' La Ma dà co mot he thò'ng nhu
vày, vói Rome làm trung tàm. Thòi phong kiè'n, tuy bi han che' boi lành
dia phong kiè'n nhung vàn co su giao lu-u thuong mai. vói Venise làm
trung tàm. Braudel cho ràng tu thè' ki XV - XVIII, su' thò'ng nhà't toàn
thè' giói dugc phàc ra va dàn dàn de nàng lén toàn bò cupe sò'ng cùa
càc C9n nguói, tà't cà càc xà hòi, kinh tè' va vàn minh thè' giói" [4, 65 68].
R. Robertson cùng cho ràng qua trình toàn càu hcà bàt dàu ó chàu
Àu vào dàu thè' ki XV, duói dang manh nha. Òng phàn sii phàt trièn gàn
day cùa toàn càu hoà thành 2 giai doan: tu- 1750 dè'n nhùng nàm 1870
là giai doan phòi thai; va tu nhiing nàm 1870 dè'n nhùng nàm 1926 là
giai doan thiè't yè'u cùa su "cà't cành" dua dè'n sii* thiè't lap mot xà hòi
toàn càu [51, 33 -45].


12

-y

M.Hodgson va Wilkinson con di xa hon. Càc òng coi su phàt trièn
cùa toàn thè' giói dà co mot sii thò'ng nhà't rà't som. M. Hodgson khi
nghién ciiu vé Hói giào dà cho su phàt trién cùa vàn minh nhàn loai nhu
là su phàt trién phu thuòc làn nhau va it nhiéu song song giùa 4 hòn
hgp truyén thò'ng vàn nninh: Trung Quòc, An Dò, Chàu Au va vàn nunh
song Nile dè'n Oxus. Wilkinson khàng dinh "ngày nay trén trai dà't chi
co mot nén vàn minh -mot nén vàn minh toàn càu don nhà't. Nò bàt
nguón ó Tày A, Ai Cap va Sumer khoàng 1500 tr.CN. Trung tàm này
lan róng lién tue bao phù toàn càu" [51, 30].
Thè' nhung su thò'ng nhà't trén chi mang tinh manh doan, va dugc

càc hgc già phuong Tày de càp dè'n chù yè'u nhu mot khà nàng, chu-a
dugc tà't yé'u hoà boi co so xà hói hièn thuc. Màc vugt qua ó khia canh
này, yà co so xà hói hièn thuc à'y dugc òng de càp gàn lién vói chù
nghTa tu bàn. vói giai cà'p. tu' san:
"Vi luòn bi thùc day bai nhu càu vé nhÙTig noi tiéu thu mai, giai
càp tu san xàm làn khàp hoàn cau. Nò phài xàm nhap vào khàp noi,
khai thàc khàp noi va thié^t làp nhung mòì lién he a khàp noi".. "Thay
cho nhùng nhu cau cu dugc thoà man bang nhÙTig san phàm trong nuóc,
thì này sinh ra nhÙTig nhu cau mói, dòi hòi dugc thoà man bang nhùng
san phàm dua tu nhùng mièn va xù xa xòi nhàt vé. Thay cho tình trang
co làp truóc kia cùa càc dia phuong va dàn toc vàn tu cung tu cà'p, ta
thà'y phàt trién nhùng quan he phò biè'n. su phu thuòc phò biè'n giùa càc
dàn toc. Ma san xuà't vat chà't dà nhu thè' thì san xuà't tinh thàn cùng
khòng kém nhu the" [27, 545 -546].
Cg so này khòng con don thuàn mang y nghTa logie. Vi vày chùng
ta con phài tiè'p càn nò tu càc nói dung khàc.
L2.2. Tinh tàt yèu kinh tè.
Su ra dòi cùa nén san xuàt còng nghiep va quan he san xuà't tu bàn
chù nghTa dà dàn dè'n su ra dòi cùa mot nén san xuà't mang tinh quò'c
te.


13

Thù nhà't, nhu Màc dà khàng dinh, giai cà'p tu san thùc day vièc
tao ra nhùng nhu càu mói, noi tièu thu mói va thi truóng cung cà'p nguyén
Uéu mói, vi dòng ca Igi nhuan, ma nò "xàm nhap khàp noi, khai thàc
khàp noi va thiè't làp nhùiig mòl quan he a khàp noi".
Thu hai, tình chà't cùa nén san xuà't còng nghiep, dac bièt là dai
còng nghiep, là san xuà't càng nhiéu già thành sàm phàm càng ha, tue

là tàng uu thè' canh tranh. Quy luat cùa nén kinh té' thi truóng buóc nò
phài ma ròng san xuà't. Qua trình này tao ra mot nuóc tu bàn giàu co.
Nhung, nhu A. Smith dà phàn tich va Màc dà su dung phàn tich này
trong "Bàn thào kinh tè' -triè't hgc 1844", tói giai doan giàu co nhà't thì
cà tién còng va Igi tue cùa tu bàn déu thàp, day màu thuàn tu bàn còng nhàn dè'n cuc dò [27,55 - 5 6 ] . Do dò, giai cà'p tu san buòc phài
tìm thi truóng ben ngoài cùng nhu chuyén mot phàn qua trình san xuà't
ra nuóc ngoài - c à c nuóc it giàu hon.
Thù ba, chinh su ròng lón cùa quy mò san xuà't dà buòc nén san
xuà't dai còng nghiep phài co su phàn còng lao dóng manh me. cà theo
chiéu ròng làn chiéu sàu. chuyén sang pham vi quò'c té', tham chi toàn
càu. Su phàn còng à'y thoat dàu dua trén co so là càc nguón Igi tu nhièn.
sau dua trèn ky thuàt -còng nghé. Trình dò tò chùc phàn còng cùng lón
dàn, tu phàn còng tu phàt do thuàn tuy thi truóng quyè't dinh dè'n phàn
còng tu giàc dua trèn càc hiep dinh, hay dugc xàc lap boi càc còng ty
xuyén quò'c già. Tu dò dàn dè'n su hình thành mot mang luói san xuà't
xuyèn quò'c già, trong dò mot nén san xuà't quó'c già (hay vùng lành thò)
tró thành mot bó phan cùa nén san xuà't thè' giói. Qua trình san xuà't
mang tinh quò'c tè' tà't yè'u din dè'n mot dòi sò'ng xà hói mang tinh quò'c
tè'.
1.2.3. Tinh tàt yè"u truyén thòng.
Su sang che' ra càc phuong tién truyén thòng, cùng nàm trong càc
cupe càch mang khoa hpc - k y thuàt -còng nghé, dà tao ra trièn vpng
cho nhù-ng buóc tiè'n to lón cùa nén san xuà't tu bàn chù nghTa.


14

Su phàt triè'n cùa in àn, radio, truyén hình thành nhiing phuong tién
truyén thòng dai chùng (mass media) dà tró thành nhiing còng cu truyén
bà tu,tuong, chù yé'u là tu tuóng tu do tu san. Dò là còng cu hiru hièu

nhà't de giai cà'p tu san "tao ra cho nò mot thè' giói theo hình anh cùa
nò", truóc hé't vé mat tu tuóng, tinh thàn, vàn hoà. Càc phuong tièn
truyén thòng dai chùng vuon dàn cành tay ra ngoài bièn giói quò'c già,
hình thành càc tap doàn truyén thòng lón manh tàm quó'c tè' nhu Reuters
AFP, CNN... vói su ho trg cùa càc ngòn ngù dugc quò'c tè'hoà, chù yé'u
là tièng Anh. Truyén thòng dai chùng ngày càng dugc mó mang vi nò
tró thành mot ngành kinh doanh loi nhuàn cao.
Truyén thòng dai chùng tró thành mot ngành kinh doanh Igi nhuan
cao chù yé'u nhó quàng cào. ma Philippe Breton va Serge Proulx gpi là
mot Hièn tugng "nàm giùa thuong mai va càc media"[6,150]. Bàn thàn
quàng cào là mot hièn tugng thuong mai, ma càc nhà san xuà't dà mua
su phuc vu cùa càc media de bòi tron qua trình san xuà't: tao ra mot xà
hói tiéu thu dai chùng. Pham vi anh huóng cùa càc phuong tièn truyén
thòng dai chùng dè'n dàu thì pham vi cùa xà hòi déu thu dai chùng tiè'n
dàn dè'n dò. Qua dò. nò hièn thuc hoà dàn dàn cài "xà hòi toàn càu" va
su dóng nhà't toàn càu ó mot khia canh co bàn: nhu càu. Vé phia càc
media, nò bàn mot phàn su phuc vu cùa mình de tón tai, va hon thè', de
tao ra va xàm nhap cài ma P.Breton va S. Proulx gpi là "khòng gian
còng còng", ma mot phàn cùa quyén lue còng còng dugc tao lap tu dò.
Nàm '1988, thi truóng quàng cào thè' giói uóc tinh 400 ti USD. rièng cùa
My là 194 ti. Cùng nàm này, chi tièu cho quàng cào ó My lén dè'n 92
ti USD, rièng 26 ti qua vò tuyè'n truyén hình, va 7 tap doàn quàng cào
lón nhà't thè' giói co doanh thu nàm 1988 là 17 ti USD [3,89 -90].
Tuy nhièn. diéu kien xà hòi cho phép càc media phàt trièn truóc
khi quàng cào qua càc media xuà't hièn chinh là chù nghTa tu do, sé dugc
hình bay ó phàn sau. Kè't hgp vói chù nghTa tii do, càc media tao ra mot
xà hói truyén thòng, mot xà hói thùc day tùng cà nhàn mg ròng khòng


15

gian giao tiè'p cùa nò, va mot nén vàn hoà dai chùng, dai chùng hoà su
phàt trièn.
Su han che' cùa càc media vói tu càch là mot phuong tién giao tiè'p
vugt qua giói han khòng gian là nò khòng co - vé mat kT thuàt - kènh
phàn hói. Su ra dói cùa dièn thoai, fax dà khàc phuc diéu dò, va hai
còng cu này dà nhanh chóng dugc phò biè'n tró thành phuong tièn giao
tiè'p cà nhàn vugt qua giói han khòng gian. Càch nhau nùa vòng trai dà't,
càc quan he giao tiè'p co thè dugc thuc hièn khà de dàng trong hàng
phùt. Su phàt trién cùa dièn thoai di dòng va dièn thoai vò tuyè'n là
nhùng buóc tiè'p theo hoàn thien phuong tièn ky thuàt này.
Thè' nhung, phuong tièn truyén thòng tiém tàng nhiéu khà nàng nhà't
mói chi bàt dàu: mang internet. Mot mat. nhó su kè't hgp giùa khà nàng
truyén thòng tin vói khà nàng luu giù- va xù ly thòng tin. nò co mot su
khàc biét vé chat so vói càc phuong tién truyén thòng cu. Mat khàc.
internet là phuong tién truyén thòng hièu dung nhà't de thuc hièn dugc
nhiéu kiéu giao tiè'p: cà nhàn -cà nhàn, cà nhàn -tap thè, va tàp thè tàp thè, trèn pham vi toàn càu.
'

.

^

1

-v^

. -^'

Nhu vày, vé mat kT thuàt. qua trinh quòc té hoà vàn chu-a dièn ra

vói hé't khà nàng cùa nò.
1.2.4. Tinh tàt yèu xà hòi.
a/ Nguy co chié'n tranh huy dièt.
Sau Thè' chié'n II, dac bièt lai dugc thùc day boi chié'n tranh lanh,
trén thè' giói xuà't hièn cuòc chay dua vù trang, truóc hé't là giùa hai sièu
cuóng My va Lién Xò. Vù khi gié't nuóc hàng loat (vù khi hoà hpc. vù
khi sinh hgc, va dac biét là vù khi hat nhàn) tró thành mò'i de doa nghièm
trpng dò'i vói su tón vong cùa cà nhàn loai. Diéu dò buòc càc quò'c già
phài ngói vào bàn dàm phàn, dua dè'n hiep uóc cà'm phò biè'n vù khi hat
^

'y

nhàn. Tàt nhièn, de hiep uóc này co già tri thuc tè', phài co sii tò chùc
mang tinh toàn càu de giàm sàt viec này. Nhung già tri cùa nò cùng chi
ó chò khòng làm thay dói "tirat tu" vé vù khi hat nhàn hièn hành.


16

b/ Và'n de mòi truóng.
Nén san xuà't dai còng nghiep dà tao ra mot lugng chà't thài còng
nghie|} khòng lo, làm tòn hai nghièm trgng dè'n mòi truóng song. Tàc
dóng xà'u tói sue khoè con nguói. phà va càn bang sinh thài, gay hièu
ùng nhà kinh làm nhièt dò trai dà't tàng lén, kéo theo muc nuóc bièn
tàng lén, phà huy tang òzòn làm tàng bue xa tu ngoai tu mat trai chiéu
xuò'ng trai dà't... là nhù-ng he qua dà va dang dugc nhìn nhan, va né'u
tiè'p dièn theo chiéu huóng hien nay thì su song trén trai dà't bi de doa
trong tuang lai khòng xa. Dò là và'n de toàn cau, va vièc ngàn chan nguy
ca này dòi hòi viec hành dòng tap thè trèn pham vi toàn càu.

e/ Và'n de dàn so'.
Thàp ki 80 dugc coi là thói ky bùng nò dàn so' Ti le sinh a càc
nuac thuòc Thè' giói thù ba khòng giàm hoac giàm chàm. trong khi ti le
tu vong a tre sa sinh giàm cuc nhanh nhó nhÙTig tiè'n bg cùa y hgc hien
dai. Cùng vói tuoi thp trung bình tàng lén. dàn so' thè' giói tàng lén vói
toc dò rat cao. Trong lich su loài nguói. tò'c dò tàng dàn so' bình quàn
là 0.002%/nàm. tue là mà't 35.000 nàm de tàng gà'p dòi. Trong khoàng
1960 - 1980. dàn so thè' giói tàng vói tò'c dò 2.3%/nàm. tue là chi càn
31 nàm de tàng gap dòi. Hièn nay. dàn so' the giói tàng thém 92 - 9 3
trièu nguói/nàm. 95% so' dò tu càc nuóc dang phàt trièn [14.90 - 9 1 ] .
Diéu dò dàn dè'n nguy co can kièt tài nguyén cùa nhàn loai. do viéc tài
nguyén mói tìm ra khòng dù de thay the cho tài nguyén dà su dung. Nò
dòi hòi khòng nhùng su hgp tàc Nam - N a m ma su hgp tàc Bàc - N a m
nhàm ngàn chàn nguy co này.
d/ Tói pham co tò chùc quòc tè.
Su thùc day cua sièu Igi nhuan dà tao ra mot bó phàn tu san kinh
doanh ngoài vòng phàp luàt. phi dao due va phi nhàn tinh. ngày càng
co tinh tò chùc cao. Su phàn còng lao dóng quò'c tè' va dnh chà't quò'c
te trong càc ITnh vuc khàc nhau cùa dói sò'ng xà hòi hièn dai cùns làm


17

cho tình trang tòi pham dièn ra su "phàn còng lao dòng" quò'c té' va co
tò chùc mang tình quò'c tè', dac bièt trong san xuà't va buon lau ma tuy.
Diéu pày dòi hòi mot su hgp tàc quò'c té' co y thùc, truóc hé't giùa càc
ca quan an ninh nhà nuóc, trong viec chò'ng lai chùng.
L2.5, Tinh tài yèu thòi dai: dia vi cùa chù nghla tu- do tw bàn chù
nghla va càc già tri cùa no.
Khài nièm "chù nghla tu do" khòng hoàn toàn thò'ng nhà't trong giói

nghién cùu, cùng nhu hau hè't càc khài nièm khoa hgc xà hòi khàc. Vi
day khòng phài là chù de vé mat ly luàn cùa luàn vàn, nén chùng tòi
tam su dung mot quan nièm tuong dòi phò bièn. Theo John Keneth
Galbraith, chù nghla tu do góm bò'n noi dung chinh:
-^Dòng ca cùa boat dòng kinh té' là Igi ich cà nhàn. Co mot bàn
tay vò hình dàn dat nò phuc vu Igi ich còng dóng.
- C a che' diéu chinh cùa he thò'^ng. : su canh tranh.
- S u e manh diéu chinh cùa su canh tranh loai trù su can thièp cùa
nhà nuóc. Chinh phù quàn ly càng it càng tòt.
-Thi truóng va canh tranh phài dugc bào ve bang mgi già. Dia bàn
trao dòi càng ròng thì canh tranh càng song dòng va thi truóng càng
manh [3.36].
v é mat ly luan, nò coi hanh phùc cùa con nguói dugc bào dàm
bang co che' tu do cùa cung va càu trong mpi ITnh vuc. là tu dp sàng
kiè'n cà nhàn va co che' tu do cùa thi truóng, dò'i lap vói quan nièm vé
hanh phùc cùa con nguói dugc bào dàm bang mot tò chùc xà bòi thich
hgp [3.33].
Chu nghTa tu do xuàt hièn o chàu .\u sau thói ky Phuc hung, dàc
bièt tu khi Adam Smith xày dung c(y so ly luàn cho nò. Tuyet dò'i hoà
vai trò cùa kinh tè' va là co so cho chù nghTa c^ nhànr-nó-dug^^-eoi-ahu
' '^un-.j i:-\, i . i i j \ ^ ( ; 1 .1 , : ;*(r'.'ir.i,
\

t

j

A

/

,. -^


18

là dóng lue cùa chù nghTa tu bàn. tao làp cho Tày Àu va sau dò là My,
mot nén vàn minh vàt chà't bùng manh trong tràt tu- thè' giói.
Chù nghTa tu do nhiéu làn bi dat vàn de ó phuong Tày, nhung nói
dung chù yè'u bi xét lai là nói dung thù ba trong bò'n nói dung nói trén.
Ngay trong nhiing thòi ky chù nghTa tu- do bi dat thành và'n de, nói dung
thù hai va thù tu vàn co sue sò'ng mành lièt, tró thành già tri xuyèn suò't
cùa chù nghTa tu bàn phuong Tày, dù tuy tùng thòi ky nò dugc hièu
khàc nhau. Chinh nhiing già tri à'y tao cho càc xà bòi phuong Tày càn
- hièn dai mot su nàng dóng vugt tròi so vói phàn con lai cùa thè' giói
chua chà'p nhàn càc già tri này. Tu tuóng vé su mó ròng dia bàn trao
dòi dà thùc day toàn thè' giói phuong Tày tim kiè'm thi truóng mói. tru-óc
hé't va chù yé'u là bang con duóng chù nghTa thuc dàn.
Tu nùa sau thè' ky XIX. phuong Tay hoàn toàn thò'ng tri thè' giói
bang chù nghTa thuc dàn cu. Su thò'ng tri à'y khiè'n cho toàn thè' giói bièt
dè'n nhù-ng già tri ca bàn cùa phuong Tày. dat nén tàng cho su nhàt thè
hoà toàn cau vé sau, su nói day cùa phan con lai cùa thè' giói -dòi khi
bang chinh chiéu bài cùa chù nghla tu do - va su* phàn chia lai he thi
truóng giùa càc cuóng quò'c tu' bàn chù nghla dà dua dè'n su ra dói cùa
chù nghla thuc dàn mói va hàu thuc dàn -còng khai truyén bà tu tuóng
tu do. Cùng vói su hgp tàc giùa càc nuóc tu ban phàt trién de thùc day
su ma ròng quy mò thi truóng va chòng lai "nguy ca còng san", no dà
dgn duóng cho su nhà't thè hoà toàn cau dugc chi huy bai phuong Tày.
Qua trình này dièn ra tu giùa thè' ky XX. va dat dugc nhùng buóc tiè'n
manh me tu- thàp ky 90. sau su sup dò cùa he thòng xà hói chù nghìa,

va thuàt ngù toàn càu hoà tró thành mot khài nièm phò biè'n.
Su "khai hoà" thè' giói cùa phuong Tày bang càc già tri cùa chù
nghTa tu- do vàn tiè'p ttic dièn ra. vói nhìing còng cu thè che' nhu IMF,
WB. WTO, va tà't nhièn. di cùng vói su tuóc doat phàn con lai cùa the
giói -chinh là Thè' giói thù ba.


19

1.3. Chu the va khàch the cùa qua trình quoc té' hoà.
1.3.1. Dat vàn de.
Nhu dà de càp trong dinh nghTa khài nièm quó'c tè' hoà, qua trình
này dugc vàn hành thòng qua tràt tu nhà't dinh cùa càc quó'c già. Mot
tràt tu nhu vày, vé phuong dièn kinh té', dugc F. Braudel gpi là "nén
kinh tè' co he thò'ng thè' giói rièng". Vugt lén trèn nói dung kinh tè' don
,

^

0

'y

thuan. chùng ta vàn co thè su dung nhùng luàn diém cùa F.Braudel.
F.Braudel coi mot he thò'ng thè' giói riéng dugc tao thành bai mot
cuc, mot trung tàm - va dòi khi là hai trung tàm - va càc vùng toà ra
xung quanh trung tàm do. Nhùng vùng làn càn co su phàn còng vói cuc
cùa he thòng vói mot mùc dò bình dàng nhàt dinh, tao thành mot vùng.
mot quòc già bà chù. Tiè'p dén là càc vùng trung gian, bao quanh truc
giùa. Ngoài cùng là vùng ria rat ròng, chiù su phu thuòc vào trung tàm

va là noi ma dói song con nguói dièn ra khò cuc. tue là vùng ngoai vi
[4,67-68].
Su phàn chia mot tràt tu thè' giói thành trung tàm - ngoai vi dugc
hau hèt càc hgc già nghién cùu vé lich su thè' giói va quan he quòc té'
hien dai su dung, dàc bièt ó phuong Tày hien nay su phàn chia à'y tra
nén phò biè'n. Nhà kinh té' hgc Paul Ki'ugman phàn tich diéu này dua
trén su phàn còng lao dóng, ma còng nghé cao co vai tró chi phò'i tu
càch trung tàm hay ngoai vi. Wallerstein va Galtung phàn bièt trung tàm
-ngoai vi theo càc quò'c già. Theo hai òng, he thò'ng trung tàm -ngoai
vi dua trèn su phàn chia thành qua khòng bình dàng. "Trung tàm" chinh
là The giói thù nhà't (càc nuóc OECD)^'; "ngoai vi" là Thè' giói thù ba
(càc nuóc dang phàt trièn), va vùng "bàn ngoai vi" là càc nuóc còng
nghiep mòi [52, 45 - 4 7 ] .
* OECD: To'chuc hap tàc va phat triSn kinh té, bao gòm càc nirck Tay Àu va Bìic My.
Vè sau no dm.rc ma rong thèm gòm Hy Lap, Tho Nhl Ky, Nhàt Bàn, Ùc, New Zealand,
Phàn Lan, Mexico, Gong hoà .Séc. Hàn Qudc. Hunggari va Ba Lan.


20

Di xa hon hai hoc già trén, Krugman cho ràng su phàn còng lao
dòng dang tao ra mot mò'i quan he trung tàm -ngoai vi khòng tuong
ù-ng v,ói càc duóng bièn giói quóc già va dia ly. Trung tàm -ngoai vi
tró thành mòl quan he xà hói, chù khòng con là mòl quan he dia ly. Su
phàn chia này duoc Will Hutton bò sung khi òng chi ra xà hòi 30/30/40
hièn tai ó Anh. 30% ó duói day xà bòi thà't nghiep va bi dóng vé kinh
té', bi dat ra ngoài le (Ankie Hoogvelt goi là bó phàn "bi loai bò"); 30%
khàc co vièc làm bàp bènh vé mat co cà'u; cuòi cùng là 40% co thè tu
dinh liéu dugc còng vièc va xàc dinh dugc trién vong thu nhàp. A.
Hoogvelt cho ràng su khàc biét giùa càc nuóc phàt trién va dang phat

trién chi a kich cà cùa ciic bò phàn à'y. Theo òng, a Thè' giói thù ba.
bò phàn bi loai bò thuong khoàng 50%. nhóm trung luu tu 20 - 30%
[52. 145 -147].
Càc càch tiè'p can trèn chi dùng lai a vièc xàc dinh vi tri cùa quò'c
già, bò phàn dàn cu trong qua trình quòc té' hoà - n h u mot su kien lich
su - ma chu-a xem xét vai trò cùa càc quò'c già. bò phàn dàn cu trong
qua trình quò'c té' hoà nhu mot tién trình lich su.
Vièc tao thành "thè ^iói Hàn hoà" -tuv chua là hình thùc dièn hình
cùa qua trình quò'c té' hoà, nhung vé mat lich su. ta co thè xé'p nò vào
trong qua trình này -khòng phài là mot qua trình dugc vach san. Vi thè',
khòng chi nhàn thùc vj tri, ma phài nhàn thùc cà vai trò cùa Trung Quò'c
trong "he thò'ng thè' giói rièng" này. Tu mot vùng lành thò nhò a luu
vuc Hoàng Ha. Trung Quòc dà mó ròng lành thò cùa mình nhu ngày
nay, .song song vói qua trình Hàn hoà càn bàn càc vùng lành thò cùa ho
mó ròng dè'n, bang chinh sàch xàm lugc va dóng hoà. Ben canh dò là
chinh sàch ngoai giao nuóc lón va càc cuòc di dàn. Nhù-ng biè'n dòi mang
tinh cuóng che' ó càc vùng bi Trung Quò'c chié'm giù hoac tùng chié'm
giù là dàng ké, nbung vè co bàn. qua trình Hàn hoà dièn ra mot càch
tu nhièn nhu là he qua tà't yè'u cùa mot nén vàn minh co trình dò phàt
•^

V

V

->

trièn cao hon dòng hóa mot nèn vàn minh co trình dò phàt trién thàp