Tìm hiểu một số vấn đề cơ bản của mỹ học hêghen

DAI HOC QUÒC GIÀ IIÀ NÓI
TRUÒNG DAI HOC KPIOA HOC XÀ HÓI VA NHÀN VÀN

LUONG THU HIÈN

V

riM HISU MOT SO VAM DÌ Cd SAN CUA\ Mìf
HOC H I G H S M
Chuyén ngành: Chù nghla duy vàt bién chiing va chù nghla duy
vàt hch str
Ma so: 50102

Luàn vàn thac si khoa hoc triet hoc

Nguòì huóng dàn khoa hoc:
1. PGS. TS DÒ VÀN KHANG
2. PTS. PHAM THÈ HÙNG

C'.'J HOC

HA NÓI - 199» - ^

'JXJO

;.

^

l

Muc lyc
Trang

A.PHAN MÒ DAU
L Tinh càp thiét cùa viéc nghién cùu de tki.
2. Tinhhinh nghién culi de tki.
3. Muc dich, nhiém vu cùa de tki.
4. Ca so ly luàn vk phuong phàp nghién culi
5. Dóng góp cài mói cùa luan vàn.
6. y nghla ly luàn va thuc tién cùa luan vàn.
7. Két càu cùa luàn vàn.

B. PHAN NOI DUNG

CHirONG 1: CO SO TRBÉT HOC CÙA MY HOC FÈGHEN,

1

1.1. Tìm hiéu he thóng trié't hoc cùa Héghen.
1.1.1. "Nguyén ly tinh he thóng'' là phàt hién quan trong
nhàt cùa triét hoc co dién Du'c.

1

1.1.2. Tinh thàn tuyét dèi vói tu càch là nguyén ly ca bàn
cùa triét hoc Héghen.
1.2. Nguyén ly phàt trién bien chumg - ca so phuorng phap

2

12

luan cùa my hoc Héghen.
L2.1. Ca so ly luàn cùa nguyén ly phàt tiién.

12

1.2.2. Phuang phàp luàn cùa my hoc Héghen.

15

1.2.3. Qui luàt di tir trini tuang dén cu thè- qui luàt qui djnh
diém xuàt phàt cùa my hoc Héghen.

17


HirONG 2: VI TRI CÙA MY HOC (TRiÉT HOC CÙA NGHÈ THUAT)
TRONG HE THÓNG TRIÉT HOC CÙA HÉGHEN.

20

2.1. Xuàt phàt diém de xàc djnh v| tri cùa nghe thuat, qua
do xàc djnh vj tri cùa my hoc.

20

2.2. Dàc trutig cùa nhan thurc nghe thuat, qua do xàc djnh
dòì tugmg cùa my hoc.

25

2.3. Tòng quan ve he thóng my hoc cùa Héghen
2.3.1. Xuàt phàt diém my hoc cùa Héghen

27
_

27

2.3.2. Pbam trù cài dep trong my hoc Héghen

28

2.3.3. Pham trù ly tucmg

30

2.3.4. Nghe sy trong he thÓng my hoc cùa Héghen

31
>

Il/ONG 3: HE THÓNG NGHÈ THUAT TRONG MY HOC
CÙA HÉGHEN
3.1. Nghe thuat tirong trimg.

36
38

3.1.1. Djnh nghia ve nghé thuàt tuong trung.

38

3.1.2. Càc giai doan cùa nghé thuàt tuong tiTTiig.

39

3.1.3. Kién tnic — nghé thuàt tuong trUng.

46

3.2. Nghe thuàt co dién.

47

3.2.1. Djnh nghla va nhung tinh chat co bàn cùa nghé thuàt co dién

47

3.2.2. Càc giai doan phàt trién cùa nghé thuàt co dién.

52

3.3. Nghe thuat làng man.

60

3.3.1. Dac trung cùa nghé thuàt lang man.

60

3.3.2. Càc loai hình cùa nghé thuàt lang man.

68

>0'

PHAN KÉT LUAN

DANH MUC T À I L I È U T H A M K H À O

79


Bàn luàn vàn này là ket qua day dà cùa càc thdy
co giào trong khoa Triet hoc- trir&ng dai hoc Khoa
hoc xà hgi va nhàn vàn. Dàc biet, luan vàn da duac
hoàn thành duói su huóng dàn tàn tàm cùa thày
giào^ PGS. TS càc khoa hoc triet hoc Dà Vàn Khang
va thày Pham The Hùng, PTS triet hoc

chuyén

ngành thdm my hoc. Luàn vàn duac hoàn chình hoit
nhò su góp y^ chi bào cùa càc thdy trong hai dóng
khoa hoc cùa khoa. Em xin chàn thành càm thdy, càc ed.

A\.?HAM MÒ DAU

1. Tinh cà'p thiét cùa viéc nghién culi de tài.
Cóng cuóc dèi mói dàt nuóc yéu càu chùng ta càn phài nàm vung chù nghTa
Màc — Lenin, cu thè là triét hoc va my hoc Màc — L^énin vói tu càch là thè giói
quan va phuang phàp luàn cho càc khoa hoc cu thè, cho boat dóng thuc tién. Mot
con duòrng khoa hoc de nàm virng triét hoc va my hoc Màc — Lenin Ik phài nghién
cùu càc he théng triét hoc vk my hoc truóc dò vói tu càch Ik mot tién de ly luàn dua
dén su ra dòi triét hoc vk my hoc Màc — Lenin. Héghen Ik mot dai biéu cùa nèn
triét hoc vk my hoc ce dién Dite. Mk triét hoc vk my hoc c6 dién Dóc Ik mot trong
nhiìng tién de ly luàn dua dén su ra dói cùa triét hoc vk my hoc Màc — Lenin. Do
vày, viéc di sàu nghién cùu he théng my hoc Héghen là mot yéu càu càp bàch.
Hién nay dàt nuóc chùng ta dang b trong qua tiình cóng nghiép boa, hién dai
hoà, xày dung vk phàt trién nén kinh té thj truòrng theo djnh huóng xa hói chù nghla.
Tinh hình này dà bóc lo bién chùug xa bòi mot càch ro net va yéu càu con nguói
phài co tu duy bién chùug trong viéc nliàn thù'c, dành già va djnh huóng cài tao càc
vàh de thuóc linh vuc kinh té, chinh tij, vàn hoà, nghé thuàt... Mot trong nhuug hat
nhàn bop ly nhàt cùa he théng triét hoc va my hoc Héghen là phuang phàp tir duy
bién chùng — Ijcb su. Nghién cùu my hoc Héghen giùp chùng ta tiép thu trén co so
cài tao duy vàt phuang phàp tu duy bién chùng cùa óng, de tiìf dò vàn dung nò vào
nghién cùu càc vàn de my hoc mói dang dàt ra hién nay, trang bi phuang phàp khoa
hoc trong viéc dành già, phé bình, djnh huóng nén vàn hoà nghé thuàt nuóc nhk vk
tiép thu tinh boa vàn hoà nhàn loai trong thói dai mó cùa — giao luu vàn hoà toàn
càu. Do vày, viéc nghién cù'u my hoc Héghen là càn thiét.
Hon nita, hién nay nhiing cóng trình khoa hoc nghién cùu ve my hoc Héghen
bang tiéng Viét bau nhu cbua co. Ngoài cuén Luac djch my hoc Héghen — nhixng
vàn bàn chon loc, NXB Khoa hoc xà hói, Hk nói, 1996; vk gàn day, vko quy I nàm
1999, NXB Vàn hoc cho in toàn bó Càc bài giàng ve my hoc cùa Héghen thknh hai

tàp hokn chinh do Phan Ngoc giói thiéu vk djch, con trong càc sàch giào khoa Ijcb
su triét hoc vk my hoc co trình bky mot càch bét sue tóm luac ve càc vàn de my hoc
cùa Héghen mot càch dóc làp chua thành he théng. Do vày, mot cóng trình khoa hoc
nghién cùu mot càch he théng my hoc Héghen là càn thiét.
Ngoki ra, tu khi con Ik mot sinh vién, bàn thàn nguói viét luàn van nky bèi
sue hùug thù ve triét hoc c6 dién Due, dàc biét Ik Héghen cùng vói nhirng ly do trén
da dua dén viéc lua chon de tki "Tìm hiéu mot sé vàn de ca bàn cùa my hoc
Héghen" cho luàn vàn thac sy cùa mình.

2. Tinh hình nghién curu de tài.
O Viét nam, chua co cóng trình nghién cùu ve my hoc Héghen. Tap chi Triél
hoc tìjf nàm 1973 dén nay cung chua co mot bài viét nào de càp dén my hoc Héghen
Cuén My hoc Màc - Lenin cùa TS. Dò Vàn Khang vk GS. DÒ Huy; cuén My hoc dai
cuang do TS. Dò Vàn Khang chù bién (NXB Giào due 1997); cuén My hoc vai fu
càch mpf khoa hoc cùa GS. DÒ Huy (NXB Chinh tri quéc già, Hk nói 1996) co de
càp dén my hoc cùa Héghen, tuy nhién, chua co mot cóng trình riéng, boac mói
chuyén luàn nào di sàu nghién cùu riéng my hoc cùa Héghen.
Vi vày, luàn vàn co y djnh làn dàu tién tìm hiéu mot sé vàn de co bàn cùa my
hoc Héghen.

3. Muc dich va nhiem vu cùa luan vàn
a. Muc dich cùa luàn vàn,
Góp phàn trình bay mot càch tUcmg dèi day dù ve he théng my hoc Héghen.
Buóc dàu dua ra mot vài nhàn djnh ve y nghla tich cuc vk han che cùa he théng my
hoc Héghen.
b, Nhiem vu cùa luàn vàn.
De dat duoc muc tiéu trén, luàn vàn phài:
- Khào sàt mot càch kbài quàt quan diém triét hoc cùa Héghen Ikm co so de di sau
nghién cùu he théng my hoc cùa óng.

y


- Di sau tìm hiéu quan niém cùa Héghen ve vj tri cùa my hoc trong he théng cùa
óng; ve dèi tuang cùa my hoc; ve càc pham trù co bàn cùa my hoc; ve chù thè song
tao th.^m my; ve phan loai nghé thuàt.

4. Phuorng phàp nghién cuti.
Luàn vàn dua trén phuang phàp bién chùng e óng thòi két bop phuang pliap
logie vk lich su, pbàn tich vk tòng bop theo quan diém Màc — Lenin. Ngoki ra, luan
vàn con iJng dung phuang phàp bé théng, pbàn nko co dùng pbuong phàp mó hình.

5. Cài mói cùa luan vàn
-

Nghién cùu my hoc cùa Héghen theo quan diém he théng.

-

Vach r5 nói barn cùa càc pham trù my hoc co bàn trong he théng my hoc cùa
Héghen vk chi ra su van dóng bién chùng cùa chùng, nbàt Ik su vàn dóng cùa
chùng trong nghé thuàt.

-

Làn dàu tién ly giai nguón géc dàn tói dat dàu chàm hét cho quan niém ca hoc ve
thè giaf va mó ra quan niém ly giai su vàt theo "nguyén ly tinh bé théng" cùa
triét hoc co dién Dù'c, trong dò co cóng lón cùa Héghen.

6. Y nghla cùa luan vàn

Luàn van co thè dùng Ikm tài liéu tham khào trong cóng tàc nghién cùu va
giàng day lich su triét hoc; lich su my hoc phuang Tày vk my hoc Màc — Lenin.

7. Két càu cùa luan vàn.
Ngoài pbàn mó dàu, két luàn vk tki liéu tham khào, luan van góm 3 cbuorng, 8
muc.


CHUDNG 1

Cd sd mtt

1.1.

HOC CUA MY HOC HSGHSM

Tìm hiéu he thóng triét hoc cua Héghen
1.1.1.

^'Nguyén ly tinh he thóhg^' là phàf hién quan frpng nhàf cùa friet

hoc cS dién Due.
Truóc hét, càn khang djnh rang, logie cùa tu duy Ik su phan ành tàt yéu cùn
logie Ijch su thòi dai.
Thói dai triét hoc c6 dién Due ra dói vk ghi dàu àn dac sàc trong su phàt trién
cùa Ijch su triét hoc, Ik thói dai cùa mot nén vàn minh cóng nghiép dién hình vko
cuéi X V m vk dàu XIX.
Vói nhihig thknh tuu to lórn ve khoa hoc ky thuàt nhu su phàt hién ra thuyét
nàng luong, su phàt hién ra té bào vk bàn chat cùa su séng, dac biét Ik su phàt minh
ra dién nàng dà tao thknh tién de cho buóc nhày tu duy.

Trén co so cùa nhuug buóc tién ^/uot bac nky, quan niém co hoc ve thè giói dà
tró thknh lac bau vk khóng dù co so de ly giai càc su vàt, càc hién tuong phùc tap
cùa xà hói vk tu duy.
Triét hoc ce dién Due co mot cóng lao rat lón Ik dà dat dàu chàm hét cho
quan niém co hoc ve thè giói vk dà de xuàt mot quan niém mói, quan niém ly giai su
vàt theo "Nguyén ly tinh he théng". Immanuyen Kant dà cho ràng: càn "hiéu tokn
bó giói tu nhién trong tokn bó tinh vó cùng tàn cùa nò nhu mot bé théng duy nhàt''
[29,206].
Nhu vày, nguyén ly tinh he théng là mot nguyén ly co bàn, quan xuyén tokn
bó triét hoc cùa I.Kant, làn Héghen. Bòi Héghen da thùfa nhàn óng dà tiép thu
nhuug co so quan trong ve tu duy cùa I.Kant.
Nèu trong he théng triét hoc cùa I.Kant, hai khài niém quan trong nbàt là
khài niém "Tói tu duy" vk dèi tugng cùa tói tu duy Ik "Vàt tu nò", thì trong bé thóng
cùa Héghen, chi co mot khài niém quan trong nhàt là khài niém "y niém tuyét dèi"


bj tuyét dèi bòa vk bién thknh mot thuc thè tu làp (Lenin). Co hiéu nhu vày mói ce
thè thày su théng nhàt vk su khàc nhau co bàn trong bai bé théng cùa hai nhà triét
hoc va my hoc bàc thày cùa triét hoc va my hoc c6 dién Due.

1.1.2. Tinh thàn fuyét dói vài fu càch là nguyén ly ca bàn cùa frié'f hcn
Héghen.
Nguyén 15^ này là tu tuóng chù dao, cèt loi, xuyén suèt tàt ca càc bó pbàn cu;»
hoc thuyét triét hoc Héghen, dem lai cho nò su théng nhàt vk tinh chinh thè. Nén
khóng lày nguyén 1^ nky Ikm co so de nghién cùu my hoc Héghen thì se khóng nhàn
thày duoc my hoc chi Ik mot bó pbàn cùa mot chinh thè^ duy nhàt. Chinh nguyén ly
xuàt phàt nky giùp chùng ta hiéu duoc rang ngay bàn thàn my hoc cùa óng cung \ì\
mot he théng.
Thè giói ^ niém Ik giao diém quan trong giua hoc thuyét Platon vk hoc thuyél
Héghen. Gièng nhu Platon, Héghen cung quan niém co so cùa càc su vàt càm tinh là

càc y niém, nò Ik thè giói siéu càm tinh cùa ly tinh. Tinh thàn tuyét dèi Ik lue luong
djnh huóng thè giói kinh nghiém. Tinh thàn tuyét dèi Ik tòn tai chan chinh, tòn tai
dich thuc, tÓn tai bao trùm, Ik bàn chat séng dóng cùa thè giói hién thuc.
Lenin, trong khi so sành chù nghia duy tàm cùa Héghen vói chù nghia duy
tàm cùa Platon dà chi ra su khàc nhau càn bàn giùa hai óng: tÒn tai thuc su, theo
Platon, là thè giói cùa nhftng y niém bàt dóng. Héghen khàc Platon ó chò óng nbìn
nbùug khài niém trong su vàn dóng cùa chùng, coi nhuug khài niém là nhuug "su
qui djnh" cùa tinh thàn tuyét dèi trong phàt trién. Do dò, tinh thàn tuyét dèi tró
thknh mot qua trình cùa tu duy, bj tuyét dèi hoà va bién thknh mot thuc thè dóc làp.
Héghen con khàc Platon b chÒ, óng khang djnh ràng, tinh thàn tuyét dèi khóng ò
ben ngoki thè giói, khóng b trén tbién dình vói thàn Duypite, mk ó ngay trong thè
giói, nghla Ik tinh thàn tuyét dèi Ik co so tinh thàn vèn san co b ben trong thè giói.
Tu tuóng nhi nguyén luàn tàch biét thè giói càc y niém chung, bàt bién vói
thè giói càc su vàt càm tinh, don nhàt luón bién dòi mot càch triét de tói mù-c mèi
lién he giGa chùng bòa ra là khóng thè co cùa Platon da bj Arixtèt kjch liét phé
pbàn. Arixtèt khang djnh bàn chat cùa càc su vàt nam trong bàn thàn càc su vat. Mòi
su vàt déu là su két bop giffa vàt chat vk hình tbùc. Vat chat thu dóng luón di lién vói
mot bàn nguyén tich cUc vk sàng tao - tue vói hình thù'c. MÒi su vàt déu là mot vàt


cu thè là nhò co hình thù'c, nhó co boat dóng cài tao tich cuc cùa hình tbùc. Nói càch
khàc, hình thù'c tòn tai duói dang nguyén nhàn co muc dich nói tai, duòri dang nhftii
tè tich cuc, huóng vàt chat thu dóng dén mot hién thuc xàc djnh. Càc muc dich tèi
cao cùa moi cài hién thuc là hình tbùc thuàn tùy, mat dèi làp tuyét dèi vói vàt cbài
thuàn tùy. Theo Arixtèt, hình tbùc thuàn tùy là ly tinh thàn thành, là "Nuso" mk vèn
dH Ik bàn nguyén dàu tién cùa thè giói. Nhu vày, thè gióri trong quan niém cùn
Arixtèt là mot bé théng duoc két càu theo kièu muc dich luàn, co co so cùa nò Ik "ly
tinh thàn thành" (qui luàt khàch quan).
Héghen da di theo con duóng cùa Arixtèt chèng lai moi hình thù'c nhj nguyén
luàn. Do dò, óng cung cho ràng, càn phài tìm kiém bàn chat cùa thè gióri trong bàn

thàn thè gióri, chii khóng phài ó ben ngoài nò. Ong cung ly giai thè giói theo kièu
muc dich luàn: giói tu nhién, cuóc séng con nguòi luón luón bao hkm mot su huóng
dich xàc djnh.
Tu tuóng cùa Héghen ve bàn chat, nén tàng cùa thè giói hién thuc ngky ckng
duoc cu thè bòa trong qua trình óng ké thìra, phé pbàn va vugt lén càc tu tuóng ve
bàn nguyén cùa thè giói cùa càc nhà triét hoc truóc óng. Chinh y niém tuyét dèi cùa
Héghen duoc hiéu nhu là su bop nhàt giOa thuc thè tu nhién (ó Spinóda) vk cài "tói
tuyét dèi" tue tu 5? thù'c (ó Phichto). Nò Ik su théng nhàt giOa tu duy vk tòn tai, tinh
thàn vk vàt chat, chù thè vk khàch thè.
Bàn chat cùa thuc thè dà duoc khào cùu rat ky trong triét hoc cùa Spinoza.
Óng coi giói tu nhién là mot thuc thè, tòn tai tu nò vk tu phàt trién duoc, tòn tai hoàn
toàn dóc làp, vinh vién. Ngoài thuc thè giói tu nhién ra thì trén thè gian này khóng
con mot cài gì khàc. Moi su vàt chi là càc dang biéu hién khàc nhau cùa mot thuc
thè. Thuc thè là nguòn géc chung, Ik co so vk nén tàng, dòng thói cung Ik bàn chat
chung cùa moi su vàt, kè ca vàt chat làn tinh thàn.
Vi vày, mèi quan he huu co giua càc thUc thè va càc dang biéu hién cu thè
cùa nò là mèi quan bé huu co giira tinh théng nhàt vk tinh nhiéu ve cùa giói tu
nhién. Spinoza cho ràng: "Thuc thè tró thknh thuc tai tèi cao, trong dò bàn chat thuc
thè bao hkm su tòn tai cùa nò". Nhung Spinoza lai diy tu tUcmg trén di dén cuc
doan, tàch rói thuc thè vói càc dang thùc cùa nò, cho ràng, chi co thuc thè là "thè
giói san sinh ra" con càc su vàt déu chi thuóc ve "thè giói duoc sinh ra". Trong dò
thuc thè tòn tai truóc càc su vàt. Héghen dà nhàn xét tu tuóng này cùa Spinoza nhu
sau: "Sai làm cùa Spinoza là b chò, óng hiéu càc su vàt chi là càc dang thóc, Ik cài


don nhàt ngu xuàn. Cài don nhàt thuc su khóng chi là cài khàc chung nhàt... (theo
càch hiéu cùa Spinoza thì dò là thuc thè), cài don nhàt dòng thói là cài huóng ve cài
chung nhàt" [58,318-319]. Tinh thàn phé pbàn de tìm ra diém han che này cùn
Spinoza két bop vói su ké thùa tu tuóng ve cài "tói tuyét dèi" vói tu càch là mot chii
thè dà dua Héghen dén tu tuóng vi dai: tu tuóng ve su théng nhàt giffa: tòn tai - tu

duy; khàch thè - chù thè ; vàt chat - tinh thàn, dén tu tuóng ve sue manh tuyét dèi
cùa tinh thàn, cùa y niém, cùa ly tinh, dàn tói tu tuóng: "Cài gì bop ly Ik hién thuc
cài gì bién thuc Ik bop ly". Tàt nhién, ó ve thù hai cùa phuang trình trén Ik khóng dù
Dùng ràng: "Cài gì hop ly là hién thuc", nhung cài gì hién thuc chua chac dà hop ly
Héghen dà phé phan Spinoza nhu sau: Thuc thè trong nò khóng co bàn nguyén cùn
tinh chù quan, cùa tu y thù'c, thuc thè khóng duoc Spinoza quan niém là tinh thàn
Do khóng co tu y thù'c, thue thè khóng co khà nàng y thùc ve mình, ve tinh tàt yèn
cùa mình, tue là khóng vuon lén duoc thang bàc tu do (tu do theo Héghen, Ik tàt yéu
duoc nhàn thù'c). Theo Héghen, triét hoc Spinoza thè hién nguyén \f ve tinh tàt yéu.
song nò lai khóng biét duoc nguyén ly ve tu do dich thuc, do dò nò cung khóng biét
tói nguyén ly ve chù thè dich thuc. Tììf dò Héghen dà dua ra quan niém cùa mình:
"Chàn ly khóng nhùug vói tu càch Ik thuc thè mk hét nhu vày, con vói tu càch Ik chù
thè" [60,26]. Hiuc thè dich thuc, theo Héghen, Ik thuc thè - chù thè, Ik "thuc thè
séng", tù'c Ik tinh thàn tuyét dèi.
Héghen, trong "khoa hoc logie", da coi triét hoc Kant Ik "Co so vk diém xuàt
phàt cho triét hoc Due hién dai". Do dò, óng dà dknh mot su quan tàm rat lón cho su
phé pbàn triét hoc Kant vói tu càch "Cài nén" de xày dung he théng triét hoc cùn
mình, mk truóc tién Ik xày dung diém xuàt phàt nhàt nguyén bién chùug. Thuc ra.
truóc Héghen, trong lich su triét hoc dà co khóng it nguói coi tinh thàn, f niém Ik co
so vk nén tàng cùa hién thuc. Nhung chi dén Héghen, sau khi phé pbàn, ké thùa vn
tìm càch vuot Kant, dà di dén mot quan niém mòi ve tinh thàn, y niém vói tu càch In
co so vk nén tàng cùa hién thuc. Triét hoc cùa Kant Ik triét hoc duy tàm chù quan
tién nghiém, vói mot pbuong thù'c tu duy siéu hình che dói dèi tuong thknh bai mal
dèi làp tàch biét, giOa chùng là he sàu ngàn càch khóng thè vuot qua. Do dò, he
théng Kant chiia dung màu thuàn.

Chinh su phé pbàn khàc phuc màu thuàn dua dén su ra dòi mot quan niém
mot càch nbìn bifn chùug ve thè giói cùa Héghen. Truóc tién, vife dàu tranh chèng

"Vàt tu nò" cua Kant dà dua Héghen dén khang djnh su fhóng nhàf bién chùng giùa
bàn chat vài hién fUcnig trong quan niém ve diém xuàt phàt. Kant chia thè giói làm
hai: thè giói "Vàt tu nò" vk thè giói hién tuong. "Vàt tu nò" Ik thè giói khàch quan,
tu nò tòn tai ó ben ngoài con nguói, con nguói khóng biét gì ve nò. Dò là thè g\à\
cùa nhùug chuàn muc, ly tuóng cùa moi su hokn tbién tuyét dèi mk con nguói khóng
thè dat tói duoc, nhung dò Ik nhiiug diéu mk loki nguòi bang ma uóc: tu do tuyél
dèi, linh hÒn bàt tu, thuong de. Thè giói hién thuc chju su qui djnh cùa nhuug qui
luàt nhàn qua tàt djnh. Dò Ik thè giói con tòn tai nhiéu cài xàu, màt càn dèi, hki bòa.
Giffa hai thè giói nky Ik bé sàu ngàn càch, mot duóng bién rach ròi khóng thè vuot
qua, chùng Ik hai mat dèi làp nam trong thè dèi nghich tàch ròi nhau.
Tu phé phan quan niém "Vàt tu nò" cùa Kant, Héghen da di dén tu tuóng
théng nhàt bién chùug giffa bàn chat - hién tuong; giua thè giói vàt tu nò vói thè giói
hién tuong trong quan niém ve tinh thàn tuyét dèi cùa óng. Tu tucmg này thè bién
tàp trung trong tàc phàm "Hién tuong hoc tinh thàn" - tàc ph^m chùa dung coi
nguòn vk bi màt triét hoc Héghen. Dèi vói Héghen, nhàn thùc ve thè giói Ik phài dat
duoc 5^ niém cùa nò. Nhung thè giói y niém ày khóng tòn tai ó dàu dò, dang sau vn
tàch biét vói thè giói hién tuong. Mk bàn chat phài biéu hién qua bién tuong vk hién
tuong Ik hién tuong cùa bàn chat, thè bién bàn chat. Do dò, hién tuang hoc tinh thàn
khóng phài Ik khoa hoc nghién cùu ve hién tuong mk Ik khoa hoc nghién cùu ve tinh
thàn (bàn chat dich thuc cùa thè giói) bang phuang phàp hién tuong, bay là nghién
cùu ve tinh thàn thóng qua hién tugng trén nguyén ly théng nhàt hién tuong - l)àn
chat. Khóng thè nhàn thù'c duoc bàn chat nèu khóng thóng qua nhàn thùc hién tugng
vk nhàn thùc hién tugng cung là qua dò de nhàn thùc bàn chat.
Nhu vày, de eó tri thù'c ve bàn chat thè giói, ve cài tuyét dèi mk Héghen goi In
"tinh thàn tuyét dèi" thì phài giàn tiép thóng qua cài dèi làp vói nò: qua bién tugng.
qua cài tUOng dèi, qua thè giói hién thuc cu thè càm quan. Hai màt dèi làp nky tòn
tai cho nhau, le thuóc vko nhau, chuyén hóa cho nhau, khóng eó cài này thì khóng
co cài kia. Do dò, tinh thàn tuyét dèi trong quan niém cùa Héghen là su théng nhàt
bién chùug cùa hai mat dèi làp: tinh thàn - vàt chat; tu duy - tòn tai; khài niém - hién
thuc. Nò là bàn chat cùa thè giói. Tàt ca càc su vàt, hién tugng khàc (tu nhién - xn

hói - con nguói) cung chi là tòn tai khàc cùa tinh thàn tuyét dèi vk tinh thàn tuyél
dèi cung chi tòn tai vk eó dugc dói séng cùa mình trong cài dèi làp vói mình là thè
giói bién thuc (tu nhién, xa hói vk con nguói) mk thói.


Quan niém cùa Kant ve mèi quan bé giffa càm tinh vk ly tinh cung bi Héghen
phé pbàn rat nhiéu. Ly tinh vói muói hai pham trù ó Kant theo Héghen thì dò chi là
nbffng khài niém trèng ròng, khóng co nói dung. Càc bìnli tbùc "trèng róng" này chi
co thè "làm viéc dugc", co mot vai tró xàc djnh trong qua trình nhàn tbùc khi co
"vat chat càm tinh" "làp day" vko chùng. Nhu thè co ngbia rang càm tinh là chò dua
duy nhàt, tàt yéu cho tu duy. Khàc vói Kant, Héghen quan niém ly tinh, tu duy
khóng phài phu thuóc vko yéu tè ben ngoki, mk óng biéu ly tinh, tu duy, kbài niém
là mot bàn nguyén dóc làp, tu vàn dóng, co nói dung riéng cùa nò. Héghen dà chi ra
khuyét diém cùa Kant ve vàn de nky nhu sau: "khài niém da hokn tokn bj tàch ròi vk
mài mài vàn bj tàch rói khòi bién thuc" [60,74]. Song Héghen lai tàn thknh tu tuóng
co bàn cùa Kant dò Ik tu tuóng suy dién thè giói hién tugng luàn ra tu càc pham trù
cùa giàc tinh.
Chinh thuyét muói hai pham tiii cùa Kant dà ggi y cho Héghen tu tuóng: nigf
là, co thè suy dién muón vàn sU vàt trong toàn bó vu tru mot càch logie tu nhiéu
pham trù phò bién (ó Héghen là thè giói y niém). Ly tinh, tinh tàt nhién - qui luat
dugc thè bién vk phài dugc tìm trong muón vkn su vàt càm tinh ca biét. Tu day tién
tói xoà bò he ngàn càch giffa thè giói hién tugng vói thè giói "vàt tu nò". Hai là,
pham tiù két hgp tki liéu càm tinh san sinh ra nhàn thù'c cùa con nguói vk dòng thói
san sinh ra thè giói bién tugng. Qua trình suy dién logie dò cùng là qua trình sinh
thành thè giói khàch quan (thè giói hién thuc). Logic hoc cùa Héghen trình bay su tu
vàn dóng cùa càc khài niém di tff "tòn tai" dén "bàn chat" ròi dén "kbài niém". Do
là qua trình di tirfnìu fUg'ng dén cu fhé, Trong qua trình dò, kliài niém vói tu càch là
co so, là chù thè dich thUc - là "thuc thè" tu vàn dòng, tu qui djnh mình, tu sàng tao
ra mình, khài niém tàt yéu phài biéu hién thành thè giói, con giói tu nhién vk tiiìh
thàn khóng phài Ik cài gì khàc nhu su biéu hién cùa khài niém 5^ niém tuyét dèi pham trù cuòi cùng cùa lógfc hoc - thè bién là su théng nhàt tuyét dèi cùa khài niém

va hién thuc.
Viéc Héghen phé pbàn gay gàt dao due hoc cùa Kant da dua dén su ra dói cùa
tu tuóng finh fhàn tuyét dói là sU fhóng nhaf bién chùng gii/a y niém va hién fhi/c tUfuàng ve sue manh tuyef dói cùa ly tinh, Triét hoc thuc tién cùa Kant co co so cùa
nò là mot quan niem xàc djnh ve con nguòi. Theo Kant, tòn tai dich thuc, bàn chat
cùa thè giói là "Vàt tu nò". NliU vày, con nguói dfch thuc xùng vói nhàn vj cua mình
phài là con nguói vàt tu nò - con nguói tu do, hanh phùc tuyét dèi chù kliòng phài là


con nguòi hién tugng le thuóc vkocài ngoki mình, màt tu do. Muc dich cùa triét hoc
Kant Ik nàng con nguòi vuon tói thè giói vàt tu nò. Nhung con nguòi vói tu càch In
mot chù thè nhàn thù'c bang ly tinh thuàn tùy cùa mình khóng thè xàm nhàp vko thè
giò^i vàt tu nò. Hoat dóng nhàn thùc ly luàn thàt bai.
Theo Kant con eó mot con duóng khàc de nang con nguói vuon tói thè giói
"Vàt tu nò". Dò là bang boat dóng thuc tién - tue Ik bang hoat dóng dao due. Hknb
vi dao due Ik hknh vi khóng le thuóc vko cài ngoki mình, cung khóng le thuóc vko
nhiiUg due vgng, tinh càm, giàc quan cùa con nguòi hién tugng cùa mình. Dò là
hknh vi tuàn theo su chi dao cùa ly tinh thuc tién, ma ó day là ly tinh dao due dugc
cu thè thành "ménh lénh tuyét dèi". "Ménh lénh tuyét dèi" Ik mot lénh truyén tuyét
dèi tu ben ngoki dén mói ngUòi, vói tu càch Ik nguòi, trong nbffng diéu kién cu thè
nhu nhau, se hknh dóng nhu nhau truóc dèi tugng. Do vày, "ménh lénh tuyét dèi" là
tién tbién chff khóng phài Ik su khài quàt kinh nghiém. Nò nói lén mot càch tién
nghiém khóng phài con nguói bành dóng nhu thè nào, ma con nguci càn phài hknh
dóng nhu thè nko. Nò thè bién ben pbàn, nò dòi bòi, ra lénh, nò Ik ménh lénh mk
con nguói co thè tuàn theo. Khi hknh dóng theo lénh truyén tién tbién ày thì con
nguòi dat tu do tuyét dèi do khóng phài le thuóc vkocài ngoki mình. Co nghla Ik
hknh dóng dao due ciing Ik hknh vi vuon tói tu do, su lua chon tu do, tu nàng con
nguòi hién tugng lén thknh con nguòi tuyét dèi - con nguòi vàt tu nò.
Chinh trong ITnh vuc này, Kant da gap phài nhffng màu thuàn khóng thè khàc
phuc. Dén day óng nhàn thày rang, ro ràng tu do Ik dóng lue ben trong thuóc bàn
chat cùa con nguòi, thói thùc con nguói hknh dóng nhung dò chi Ik mot khàt vong.

Con nguói Ik con nguói hién tugng vói thàn xàc, nhuc due, giàc quan, anh ta sé boat
dóng de thoà man bàn than mình, hành dòng le thuóc vào cài ngoki bàn thàn anh ta,
do vày lai sa vào thè giói su vàt, hién tugng màt tu do. Cài thói thùc con nguòi bành
dóng trong thuc té thì màu thuàn vói khàt vong tu do thuóc bàn chat con ngucfi dich
thuc - con nguói vàt tu nò. Vk tu do tuyét dèi chi co ó thè giói ben kia, chi Ik ly
tuóng, Ik khàt vong, chi là khà nàng, nò khóng eó mat trong thè giói càm tinh,
khóng bao gió co thè thuc hién dugc, "vàn luón Ik mot cài xa la, là tu tuóng vién
vóng, là cài càn phài hién hiiu" [5,52].
Héghen da phé pbàn Kant là phù nhàn tinh bién thuc cùa vàt tu nò, y niém, ly
tinh, thugng de. "BÒn pbàn dò, - Héghen nhàn xét - bao gió cung bao hàm su bàt
lue. Su bàt lue nky thè hién ó chó cài dugc thùa nhàn Ik hgp ly lai khóng thè tra nén


hién huu" [5,52]. Tu chÒ phé pbàn, Héghen dà di dén tu tuóng dèi làp vói Kant: tinh
thàn tuyét dèi khóng phài chi là ly tuóng, ben pbàn kéo dai vó han, là cài càn phài
hién hihi mk là mot thuc fai - dò chinh Ik luàn diém xuàt phàt xày dung bé théng cùn
Héghen: Tinh thàn tuyét dèi là su théng nhàt giffa khài niém vk hién thuc, nò Ik thuc
tai. Òng viét: "... Ly tinh Ik sue manh vó tàn vi ly tinh khóng bàt lue tói mùc dùng
lai ó ly tuóng, bòn pbàn vk ehi tòn tai vói tu càch mot cài dac biét ó ben ngoki hién
thuc, ce hién huu ó bàt ky noi nko, trong dàu oc mot sé nguòi nko dò" [5,52]. Óng
viét tiép: "Nguòi ta khò tin tuóng ràng ly tfnh Ik mot hién thuc, song trén thuc té.
khóng co gì hién thuc ngoki ly tinh; nò Ik sffc manh tuyét dèi" [5,53].
Dinh cao cùa su phàt trién cùa triét hoc Kant Ik su phàt hién ra hai mat dèi
làp mot càch rach ròi nhung óng lai dat chùng trong thè tàch biét dèi làp giffa: ThO
giói vàt tu nò vói thè giói hién tugng; cài tuyét dèi vói cài tuong dèi; bàn chat vói
hién tugng; y niém vói hién thuc; tinh thàn vói vàt chat. Viéc Héghen phé pbàn Kant
dà dua óng dén quan niém théng nhàt bién chùng giffa hai mat dèi làp trong quan
niém ve diém xuàt phàt cùa triét hoc. ve bàn nguyén cùa thè giói: quan niém ve tinh
thàn tuyét dèi (y niém tuyét dèi).
C^à trình Héghen tiép tue nghién cùu, ké thùa va phé pbàn càc bàc tién bèi

cùa mình là Phicto vk Senlinh, dà dua Héghen dén quan niém coi tinh thàn tuyét dèi
Ik su théng nhàt bién chùug giffa khàch quan vk chù quan; khàch thè va chù thè; tòn
tai vk tu duy. Ba luàn de triét hoc cùa Phicto Ik:
Tói (tuong dèi, hffu han)
Tói (tuyét dèi- vó han)

"\..^

i

t

Khóng- tói

Trong dò, cài tói tuyét dèi chinh là su thè hién cùa mot con nguòi 1^^ tuòrng.
Con cài "tói" tuong dèi Ik nhiiug con nguòi cu thè dang séng vk Ikm viéc, sinh ra va
chét di tu thè he nky sang thè bé khàc. Hoat dóng cùa cài tói tuyét dèi là nguòn géc
duy nhàt cùa moi cài trén thè gian. Cài khóng tói (giói tu nhién) là két qua sàng tao
cùa cài tói tuyét dèi mot càch vó thù'c. Vi thè, qua trình cài "tói" tuong dèi cài tao
giói tu nhién cung là qua trình mk cài tói tu y thùc ve chinh bàn thàn mình de nhan
thùc dugc cài bàn chat vó han, tu do tuyét dèi cùa mình, dò là qua trình cài tói tuong
dèi tró thknh con nguói theo dùng nghla cùa nò - tró thknh cài tói tuyét dèi. Nhung

8


diéu dò khóng thè eó dugc trong mot kboàng thòi gian hffu han nào cà, dò là mot
qua trình bién chffng dki vó han. Ò day, trong quan niém cùa Phicto, cài tói tuyét dèi
vói cài tuong dèi, gièng nhu Kant, vàn nàm trong thè tàch ròi nhau, tu tuóng va bién
thuc vàn chua dugc théng nhàt trong mot chinh thè.

Khia canh nky Héghen da phé pbàn Phicto. Song Héghen da ké thùa tu tuóng
cùa Phicto ve cài tói tu y thù'c vóri tu càch là diém xuàt phàt cùa triét hoc, là khói
nguyén cùa thè giói. Chinh khà nàng tu y thùc dà làm cho cài tói tró thành mot chù
thè dich thuc. Luàn diém này cùa Phicto cho thày mot su ly giai rat dóc dào, coi
khói nguyén cùa thè giói là mot hknh dóng, Ik tu mình sinh ra mình, tu khang djnh
mình mot càch vó diéu kién. Hành dóng dò là hoat dóng phàn tu, tuy thùc cùa cài
tói ve chinh bàn thàn mình de vuoti tài fu do, Chinh tu day, Héghen da di tói dugc
nhàn thù'c ve tinh thàn tuyét dèi là su théng nhàt hokn bào hién thuc cùa chù thè vn
khàch thè. Héghen viét: "tinh thàn co khà nàng tu coi mình, tu lày mình vk tàt cn
nhffug gì thuóc ve mình nhu mot dèi tugng tu duy eó y thùc, vi tu duy chinh Ik bàn
chat càn bàn, sàu km nhàt cùa tinh thàn" [11,24].
Tom lai, qua su phè phàn, ké thùa vk vugt qua cùa Héghen dèi vói càc nbn
triét hoc truórc óng trong quan niém ve khói nguyén vk bàn chat cùa thè giói,
Héghen dà xày dung dugc nén tàng thè giói quan triét hoc cùa mình. Dò Ik tu tuong
lày tinh thàn tuyét dèi Ik diém xuàt phàt vk nén tàng trong quan niém ve hién thuc.
Qua su pbàn tich trén, chùng ta thày tinh thàn tuyét dèi trong quan niém cùn
Héghen eó nhffng dac truug co bàn sau:
- Thù nhaf, tinh thàn tuyét dèi Ik bàn nguyén cùa thè giói hién thUc, Ik bàn chat
dich thuc cùa tokn bó vu tru. Nò Ik tÒn tai dich thuc, tÒn tai khàch quan - tuyét dèi.
Nò là dàng tèi cao sàng tao ra giói tu nhién vk con nguòi, nò Ik thuc thè sinh ra moi
cài trén thè gian. Nèu càc nhk triét hoc duy vàt giai thich bàn chat cùa thè giói Ik vai
chat, Ik chat thè, thì Héghen lai coi coi nguÒn vk bàn chat cùa thè giói khóng phài In
cài mk ta co thè so mò, càm giàc dugc bang giàc quan, khóng phài là chat thè mk In
tinh than, là y niém, Nhung dò khóng phài Ik tinh thàn cà nhàn hffu han chù quan
ma là tinh thàn vu tru, tinh thàn thè giói, tinh thàn tuyét dèi khàch quan, vó han,
khóng le thuóc vko y muèn chù quan cùa con nguòi. Mk chinh bàn thàn tokn bó giói
tu nhién, con nguòi, xa hói loki nguói vk cà tu duy cùa tììfng cà nhàn cho dén nhffng
san ph^m hoat dóng cùa con nguòi chi Ik hién thàn cùa tinh thàn tuyét dèi.

Lày tinh thàn de ly giai coi nguòn vk bàn chat cùa thè giói, Héghen Ik nbn
triét hoc duy tàm. Khi coi tinh thàn Ik khàch quan tuyét dèi vó han khóng le thuóc
vko 5^ thùc chù quan cùa con nguòi, cà nhàn thì Héghen là nhk triét hoc duy fàm
khàch quan.
- Thù hai, tinh thàn tuyét dèi Ik hién thuc. Nèu nhu Platon cho ràng thè giói y
niém tàch ròi thè giói càc su vàt - hién tugng - thè giói hién thuc thì Héghen cho
ràng tinh thàn tuyét dèi, y niém tuyét dèi khóng dùng ngoài thè giói su vàt - hién
tugng. y niém tòn tai séng dóng ngay trong long thè giói càm tinh vk nò cung khóng
eó noi tòn tai nko khàc ngoki thè giói hién tugng (thè giói hién thuc). Tinh thàn
tuyét dèi Ik su théng nhàt giffa khài niém (bàn chat) vói hién thuc; tinh thàn vói vài
chat; ly tinh vói càm tinh. Héghen viét: "Cài gì hgp ly Ik hién thuc vk cài gì bién
thuc Ik hgp ly" [60,437]. Hai mat dèi làp nàm trong mot chình thè théng nhàt. Tuy
nhién vai trò cùa chùng Ik khàc nhau.
Thè giói hién thuc cung tàt yéu vk càn thiét cho y niém tuoug tu nhu 5^ niém
càn thiét cho thè giói. Nhung trong dò, thè giói hién tugng Ik hién hình, Ik tòn tai
khàc cùa tinh tliàn tuyét dèi. Con y niém, tinh thàn tuyét dèi Ik bàn chat, là su séng,
Ik linh bòn cùa thè giói hién thuc. Ong khang djnh "thè giói Ik tòn tai khàc cùa y
niém" [31,195]. Moi hién thuc clii Ik hién thuc trong chffng muc nò chùa dung va
biéu hién y niém. Héghen viét: "Vi vày, chùng ta càn phài hiéu ràng tu nhién chùa
dung ó mình y niém tuyét dèi, song tu nhién là y niém duói hình thùc mot tòn tai
khàc cùa tinh thàn dugc cài tinh thàn tuyét dèi néu ra, chinh vi vay mk chùng ta goi
tu nhién Ik mot vàt dugc sàng tao ra. Tinh chan thuc cùa tu nhién là ó bàn chat càc
yéu tè tao ra nò: dò là tinh thàn ó trong tinh ly tuóng vk tinh phù djnh cùa mình"
[9,187]. Dèi tugng, thè giói khàch quan vk thè giói chù quan khóng nhffng chi phài
phù hgp nói chung vói ^ niém, mk chinh bàn thàn chùng Ik su phù hgp cùa khài
niém vk hién thuc; thuc tai mk khóng phù hgp vói khài niém thì chi là hién tugng,
chù quan, ngàu nhién, tùy tién, nghla Ik khóng phài Ik chàn ly [31, 206]. Tokn bó
hién thuc, dù Ik cài phé bién, cài dou nhàt bay cài dac thù, déu là nhffng biéu hién
khàc nhau ve pham vi vk mùc dò cùa y niém tuyét dèi. Tokn bò hién thuc cung Ik y
niém; tòn tai don nhàt chi Ik mot mat nko dò cùa y mém; y niém con càn dén nhung

hién thuc khàc nhu Ik tòn tai dac thù [31, 208-209]. Nhu vày, muèn tìm y niém thì
phài tìm trong thè giói. Con muèn nhàn thiic thè giói thì phài nhàn thùc y niém cùa
nò.

10


- Thù ba, tinh thàn tuyét dèi Ik su théng nhàt bién chùng cùa hai màt dèi lap:
khàch quan - chù quan; khàch thè - chù thè; tòn tai - tu duy. Tinh thàn tuyét dèi
trong quan niém cùa Héghen Ik bàn chat, Ik eòi nguÒn cùa thè giói. Nò Ik tòn tai
dich thuc, tòn tai bao trùm, tòn tai dóc làp, vinh vién, vó diéu kién. Tu nò sinh ra no.
Nò chinh là mot thuc thè khàch thè, tòn tai khàch quan.
De ly giai thè giói phài xuàt phàt tu chinh tinh thàn tuyét dèi, dugc hiéu nhu
là mot thuc thè duy nhàt thì khóng con mot cài gì khàc. Nò là tòn tai dich thuc, là
khàch thè cùa moi nhàn thùc. Tinh thàn tuyét dèi Ik su théng nhàt bién chùug cùa
hai mat dèi làp. Chinh hai mat dèi làp lai cùng nàm trong mot chinh thè duy nhàt,
do vày, chinh thè ày luón trong mot trang thài vàn dóng, bién dòi, chuyén bòa va
phàt trién. Chinh su tu vàn dòng cùa tinh thàn tuyét dèi dén mot giai doan nko dò da
tàt yéu san sinh ra thè giói hién thuc.
Tinh thàn tuyét dèi trong quan niém cùa Héghen khóng phài Ik mot cài da
hokn thknh mot càch tron ven, day dù ma nò luón trong trang thài sinh thành.
Héghen viét: "Bàn thàn bàn nguyén da là su sinh thknh" [60,385]. Tinh thàn tuyét
dèi san sinh ra thè giói hién thuc dén dàu, cung là qua trình nò làm ra chinh nò dén
dò. Do dò, hién thuc vói tu càch là san phàn, là tòn tai khàc cùa tinh thàn tuyét dèi
cung khóng phài là cài dà san, dà xong, dà day dù, trgn ven. Cài hién thuc ày cung
nàm trong qua trình sinh thknh, phàt trién tff thàp dén cao, tu don giàn dén phùc tap.
Tinh thàn tuyét dèi ó giai doan dàu tién là tinh thàn thuàn tùy - tinh thàn chù
quan. Su tu vàn dóng cùa tinh thàn chù quan (cùa thè giói khài niém) dén mot giai
doan nào dò chuyén hòa thành hién thuc, thành giói tu nhién, thknh tinh thàn khàch
quan vói tu càch là tha hòa, Ik tòn tai khàc cùa tinh thàn tuyét dèi. Giói tu nhién

trong quan niém cùa Héghen cùng phàt trién tff thà'p dén cao, tu don giàn dén phùc
tap: Tu nhién vó co dén tu nhién hihi co (thuc vàt -> dóng vàt -> con nguòi va xà bòi
loài nguói). Truóc giai doan con nguói - xa hói loài ngUòi, tinh thàn tuyét dèi sang
tao ra mình mot càch vó thffc, tu nò, do dò chua co tu do, chua tró thknh mot chù thè
dich thuc.
Dén giai doan con nguòi - xà hói loki nguói, tinh thàn tuyét dèi sàng tao ra
mình (qua thè giói hién thuc) khóng chi dùug lai ó trình dò tu nò. Mk qua tu duy, y
thùc cùa con nguói, tinh thàn tuyét dèi da tu y thffc dugc bàn thàn mình mot càch tu
nò, cho nò. Dén day, tinh thàn tuyét dèi khóng chi là khàch thè ma tró tbànli mot
chù thè dich thuc. Nò tró thknh mot thuc thè - chù thè tuyét dèi day séng dòng. Vói

11


tu càch Ik cài tuyét dèi, tinh thàn tuyét dèi khóng thè eó muc dich boat dóng ó ben
ngoki nò. Muc dich boat dòng cùa tinh thàn tuyét dèi chinh Ik nhàn thùc ve tinh thàn
tuyét dèi. Dén day, tinh thàn tuyét dèi tró thknh chù thè cùa hai boat dóng théng
nhàt bién chùug: boat dòng tu trién khai, tu thuc hién mình, tu Ikm nén mình qua thè
giói hién thuc - boat dòng thuc tién vk boat dòng tu nhàn thùc ve mình - boat dòng
nhàn thffc - ly luàn. Qua trình tinh thàn tuyét dèi san sinh ra thè giói hién thuc cung
là qua trình nò tu nhàn thùc ve mình de dat tói tu do.
Thù tu, tinh thàn tuyét dèi Ik qua trình, là phép bién chùng. Nguyén ly lày
tinh thàn tuyét dèi Ikm diém xuàt phàt, nén tàng cùa hién thuc gan lién vói nguyén
ly phàt trién bién chùug. Ò Héghen, thè giói quan duy tam khàch quan vk pbuong
phàp luàn bién cbùug két thknh mot khèi théng nhàt trong viéc ly giai thè giói là
xày dung he théng.

1.2. Nguyén ly phàt trién bien chùmg - co sor phirong phàp luàn cùa my
hoc Héghen.
1.2.1. Ca sa ly luàn cùa nguyén ly phàt trién,

Trong "hién tugng hoc tinh thàn" (1807), Héghen dà néu ra mot sé nguyén ly
xày dung bé théng, dò Ik nguyén ly lày tinh thàn fuyét dói làm diém xuàt phàf va
nén tàng trong quan niém ve hién thuc vk nguyén ly phàt trién, 0 day, khàc vói càc
nhà siéu hình, Héghen coi su phàt trién khóng chi là su tàng giàm don thuàn ve
lugng, bay su dich chuyén vj tri cùa vàt ve khóng gian. Ong biéu su phàt trién là mot
qua trình phù djnh bién chùug, trong dò lién tiép dién ra cài mói thay thè cài cu,
nhung dòng thòi ké thùa nhffng yéu tè cùa cài cu ma vàn eó khà nàng thùc ddy phàt
trién. "Cài nu boa bién màt khi hoa nò, va co thè nói ràng, nò bi boa phù djnh; va
tuong tu nhu vày co thè nói khi qua xuàt hién thì su tòn tai cùa hoa bj coi là vó ly,
thay thè cho su hgp ly truóc day cùa hoa thì gió day là qua. Nhffng hình thài trén day
khóng chi khàc nhau, ma con bài trù khóng dung hgp nhau. Tuy nhién bàn chat séng
dóng làm chùng tró thknh nhiiUg yéu tè cùa mot chinh thè hihi co, trong dò chùng
khóng nhiJUg khóng màu thuàn vói nhau, mk cài nky cung tàt yéu nhu cài kia, ma
chi co tinh tàt yéu nhu nhau nhu thè tao nén cuóc séng cùa chinh thè" [60,425]. Dò
là thuc chat cùa su phàt trién theo quan niém cùa Héghen.
Xuà^t phàt tff quan niém eoi su phàt trién nhu m^t qua trình vàn dóng lién tue

12


theo quy luàt phù djnh cùa phù djnh, Héghen coi mot trong nhffng nguyén tàc xày
dung he théng triét hoc cùa mình nham thè bién qua trình phàt trién cùa tinh thàn
tuyét dèi là tam doan thùc: chfnh de — phàn de — hgp de, trong dò giffa càc yé'u tè
déu co mèi lién bé hffu co, chuyén boa làn nhau. Hién tugng hoc tinh thàn thè hién
khài quàt qua trình Ijch su nhan loai mk Héghen coi Ik bién thàn cùa tinh thàn tuyét
dèi cung dugc trình bky theo co càu dò: tinh thàn chù quan-> tinh thàn khàch
quan—> tinh thàn tuyét dèi.
Day là ba giai doan phàt trién co bàn trong qua trình phàt trién cùa tinh thàn
tuyét dèi, dòng thói cung là qua trình này sinh vk giai quyét màu thuàn giffa càc mat
dèi lap: vàt chat vk tinh thàn; khàch thè vk chù thè trong bàn than tinh thàn tuyét

dèi. Màu thuàn dò biéu bién cu thè ó màu thuàn co bàn con nguói — tu nhién ma
boat dòng cùa con ngUói dang hkng ngky, hkng gió giai quyét: con nguói Ik chù thè
dòng thói là két qua cùa qua trình boat dòng cùa mình. Tu duy vk tri tue con nguói
hình thknh vk phàt trién trong chùng muc con nguói nhàn thffc va cài tao thè giói,
bién tu nhién tff cài dèi làp vói mình thành cài cùa mình, vk bang càch dò làm chù tu
nhién. Day là qua trình lién tue. Vi vày, chàn ly là su théng nhàt giffa tinh thàn vk
vàt chat, hay két qua cùa qua trình vàn dòng cùa tinh thàn tuyét dèi khóng phài là
mot cài gì cùng dò, mk Ik cà mot qua trình. "Vk mot chinh thè thuc su khóng phài là
két qua, ma Ik két qua trong sU sinh thknh... két qua tran tiuòng Ik mot thày ma
kbòng hón bò lai sau cà mot xu huóng phàt trién" [60, 426-427] séng dòng. Tlié giói
quan triét hoc cùa Héghen sau nky (cu thè Ik trong my hoc) Ik su ké tue bai nguyén
ly co bàn dugc trình bky trong "hién tugng hoc tinli thàn".
Nbffng nguyén ly buóc dàu xày dung bé théng này ve sau dugc Héghen tiép
tue phàt trién ngky mot cu thè hon trong "khoa hoc logie" (1812 — 1814), vk nhàt
Ik "Bàch khoa toàn thu càc khoa hoc triét hoc" (1817) trong viéc xày dUng he théng.
Trong ''Khoa hoc lógic'\ Héghen dà dua ra 4 nguyén ly co bàn xàc djnh diém
khói dàu khoa hoc logie:
1. Nguyén ly tinh khàch quan.
2. Nguyén ly di tu frùu fuang fai cu thè.
3. Nguyén ly khang dinh diém khài dàu phài là diém xuat phàf co khà nàng phàt
trién thành toàn bó he thóng (tue là phài chùa dung mau thuàn co bàn cùa toàn

bò he théng).

13


4. Nguyén ly thóng nhaf giùa tinh lich su va tinh logie.
Trong dò, nguyén ly thù ba dòi bòi diém khói dàu phài chùa dung màu thuàn
co bàn cùa tokn bó he théng thè hién tu tuóng phàt trién bién chùug cu thè hon nhiéu

so vói "Hién tugng hoc tinh thàn". 0 day, dèi làp vói càc quan diém siéu hình truóc
day hiéu màu thuàn nhu mot cài gì dò thuóc ve y thùc chù quan, ma tu duy chùng tn
càn phài khàc phuc trong viéc tìm ra chàn I^^, Héghen khang djnh: "Màu thuàn - dò
là cài làm cho thè giói vàn dóng vk thàt nuc cuòi nghì ràng khóng thè tu,duy man
thuàn" [60, 445-446]. Màu thuàn, theo òng, eó ó trong tàt thày moi su vàt, moi tu
tuóng. Nò len loi trong tffng quy luàt, tiìug pham t-ù logie Ikm cho chùng tró nè\^
séng dóng.
Khóng dtfng lai ó nhffng luàn diém trén, Héghen trong hoc thuyét ve bàn chat
cùa khoa hoc logie, làn dàu tién vach ra ca che phàf trién cùa màu thuàn trong tùfng
pham trù, cu thè Ik pham trù bàn chat nhu sau:
...-> Pham trù bàn chat, dugc biéu nhu mot su:
Giai doan 1: DÒng nhàt, nhung dÒng thòi cung Ik su khàc nhau.
Giai doan 2: Khàc nhau bé ngoài.
Giai doan 3: Khàc nhau co bàn.
Giai doan 4: Su dèi làp.
Giai doan 5: Màu thuàn.
Giai doan 6: Co so, dugc hiéu nhu su dòng nhàt [60, 446], nhuug trén co so cao
hon so vói giai doan 1 cùa nò, day là su phù djnh cùa phù djnh cùa pham trù dóng
nhàt ó giai doan 1 ->...
Tu tuóng co bàn cùa Héghen ó day Ik: thù nhaf, màu thuàn Ik bàn chat cùn
moi su vàt, moi tu tuóng vk khài niém. Moi cài déu là su théng nhàt, nhuug khóng
phài là su théng nhàt khò effng, ma là su théng nhàt cu thè cùa càc mat dèi làp.
"Néu nhu nguói ta bòi, bang càch nko su dòng nhàt di tói su khàc nhau, thì co so cùa
càu bòi này Ik tién de coi su dòng nliàt nhu mot cài tran truÒng, tffe su dÒng nhai
trììfu tugng. Vk tién de trén dà Ikm cho càu hói trén khóng thè tra lói dugc" [60,
447]. Trén thUc té, su dóng nhaf cung chinh là sU khàc nhau. Thù hai, màu thuàn In
mot qua trình théng nhàt va dàu tranh giffa càc mat dèi làp. Buóc chuyén tff giai
doan này sang giai doan khàc là qua trình tich luy dàn dàn ve lugng dàn dén su thay

14

dòi ve chat vk nguge lai. Dòng thói day cung chinh là qua trình phù djnh cùa giai
doan sau dèi vói giai doan truóc. Phù dinh theo ngón ngff cùa Héghen là "lòt bò"
bao gòm trong mình 3 yéu tè: yéu tè fhùnhat, phù ojnh (loai trù, khàc phuc); yéu te
thù hai là "Bào tòn"cài quy bau, bàt bién co trong cài bj phù djnh. Nò dàm bào su
chuyén hoà cùa cài bj phù djnh, ó két qua "Lòt bò" nò, thknh "Ca/ khàc cùa nó'\
"thknh tòn tai khàc cùa nò". Vk cuòi cùng, yéu tè thùba cùa "lòt bò" Ik chuyén hon
lén mot trình dò phàt trién cao hon, do dò "Cài khàc vói mình" cùa cài da bj lòt hv
hoà ra là mot két qua cao hon. Ve vàn de nky, Lenin viét: "Khóng phài su phù djnh
sach tran, khóng phài su phù djnh khóng suy nghi, khóng phài su phù djnh hoki
nghi,... mk Ik su phù djnh coi nhu Ik vòng khàu cùa lién he, vóng khan cùa su phàt
trién, vói su duy tri cài khang djnh" [34, 390-391]. Bàn tfiàn su giai quyét màu thuàn
nhu vày, là su phù djnh cùa cài mói dèi vói cài cu, Ik su phà vó dò dàn dén su hình
thành chat mói. Thù ba, ba quy luàt trén (màu thuàn, phù djnh cùa phù dinh, su tha}
dòi ve lugng dàn dén su thay dòi ve chat, va ngugc lai) gan lién huu co vói nhau trén
moi giai doan phàt trién cùa su vàt vk khài niém.

ì.2.2.Phuangphàp

luàn cùa my hoc.

Phàt trién bién chùug theo ba quy luàt co bàn trén chinh là co so pbuong phàp
luàn trong quan niém my hoc cùa Héghen vk cung Ik nguyén ly xày dung he théng
my hoc cùa óng. Néu càn thu gon tokn bó my hoc cùa Héghen vko mot luàn diém
thì dò Ik luàn diém cùa óng ve khài niém cài dep ly tuàng. Cài dep I^ tuóng là khài
niém nén tàng, khài niém xuàt phàt, khài niém trung tàm, tff dò Héghen xày dung
toàn bó he théng my hoc dò so cùa mình. Néu nhu khóng nàm dugc va khóng vàn
dung nguyén ly phàt trién bién chùug vko ly giài khài niém trung tam nky thì chùng
ra khóng thè hiéu dugc my hoc cùa Héghen nhu mot he théng théng nhàt chinh thè,

khóng thè nàm duge mot logie hét sffc chat che: di tff mot khài niém cài dep ly
tuóng duy nhàt này, Héghen dà xay dung mot làu dai nghé thuàt phong phù, da
dang, nhung cung théng nhat trén mot co so nén tàng duy nhàt. De tff dò chùng ta
thày dugc chinh tinh da dang, phong phù trong Ijch su phàt trién nghé thuàt khóng
phài là hón loan mk phàt trién theo quy luàt. Trong tinh dac thù cùa tiìfng giai doan
lai mang trong mình nò tinh phò bién. Giai doan sau ra dòi là mot tàt yéu tff qua
trình phù djnh co ké thffa giai doan truóc vk phàt trién lén mot trình dò cao hon. Qua
trình phàt trién ày là vó tan vk tuan theo mò hình tam doan thffc: chinh de -> phàn

15


de ->hgp de. Trong dò, nguyén nhàn, nguòn géc, dòng lue cùa qua trình tu phàt trién
ày Ikmàu thuàn.
Màu thuàn co bàn cùa tokn bò he théng my hoc Héghen cùng nàm ngay trong
kbài niém my hoc xuàt phàt- kbài niém cài dep ly tuóng. Héghen viét: "Cài dep ly
tuóng Ik y niém duac quan niém nliU là thè fhóng nhàf frUc tiép cùa khài niém vài
hién fhuc cùa no trong chùng mUc thè thóng nhàt này xuàt hién trong cài hién fhuc
va càm quan'' [9, 220]. Y niém cài dep ly tuóng nky chfnh Ik mot thuc thè chù thè
bao hkm trong mình nò hai mat dèi làp théng nhàt bién chffng: kliài niém — bién
thuc; Tinh thàn — vàt chat; Tu duy — tòn tai; Nói dung — hình thùc; Bàn chat —
hién tirgng; Chù thè — khàch thè; Tuyét dèi -— tuong dèi; Cài mot — cài nhiéu...
Chinh su théng nhàt bién chùng trong khài niém cài dep ly tuóng làm cho nò luòn
nàm trong trang thài bàt an, bàt boa, vàn dòng. Do su tuong tàc bién chùng màu
thuàn — théng nhàt giffa noi dung vk hình tbùc dàn dén sU vàn dóng cùa y niém cài
dep ly tuóng trong Ijcb su, de tff dò mk san sinh ra nhffng giai doan khàc nliau cùa
nghé thuat trong Ijch su nià Héghen ggi Ik nhffng bìnli thùc nghé thuàt. Héghen vié't:
"Càc hình thffc nghé thuàt chang qua chi là nhffng quan bé khàc nhau giffa nói dung
vk càch biéu bién nói dung, nhffng quan bé nky là xuàt phàt tff bàn thàn y niém" [9,
160]. Va "Co ba dang tbùc quan bé giffa y niém vk hình tugng" [9, 169] nén co ba

hình thffc nghé thuàt: tugng trung, co dién vk làng man.
Su van dóng cùa y niém cài dep ly tuóng làm nèn Ijch su nghé thuàt dò so
cung phàt trién theo quy luàt phù djnh cùa phù dinh theo mó hình tam doan thùc nhu
so dò he théng càc loai bình nghé thuàt trén co so quan bé vói tinh thàn tuyét dói
trong my hoc cùa Héghen.
Ngay cà cài bi kjch, cài bài kjch, cài trac tuyét cung là nhffng hình thùc khàc
nhau cùa cài dep ly tuóng trong nghé thuàt trong qua trình vàn dóng bién chùng cùa
nò. Khi hình thùc vugt noi dung nò tòn tai duói hình thffc cài bài kjch; Khi nói dung
vugt hình thùc thì nò tòn tai duói dang cài trac tuyét. Con cài dep là su thóng nhat
hai hoà giùa nói dung va hình thùc làm nén cài ly fì(àng.
Co thè nói, cài dep trong nghé thuàt là pham trù tiung tam, nèn tàng trong my
hoc Héghen. Tff su vàn dóng bién chffng cùa nò dàn dén bình thành toàn bó nhffng
vàn de cu thè trong my hoc Héghen. Ong viét: "Tàt cà nhihig gì biéu bién ó trong
tffng tàc pb*4m nghe thuàt cùa tffng nghé thuàt cà biét, theo khài niém cùa nò chang
qua chi là nhùng hình thùc phó hién cùa khài niém cài dep trong su phàt trién, Ngòi

16


dién thòi nghé thuàt ròng lón dugc dung lén dòng vai su thè hién ra ngoài cùa y
niém nky. Nhà kién trùc su cùa nò là tinh thàn cài dep tu sàng tao ra mình'' [9,
181]. Nhu vày, khài niém cài dep trong nghé thuàt eó thè dugc xét tff nhiéu pbuong
dién. Néu dugc xét tff phuang dién Ik "y niém cài dep tu sàng tao ra mình" thì lue
nky chùng ra tàp trung nghién cùu chù thè sàng tao th^m my — nghé sy. Néu xét tff
phuang dién càc dang thffc quan bé giffa y niém vk hình tugng, nói dung vk hình
thffc thì lue nky chùng ra lai huóng vko nghién cùu càc hình thùc, càc giai doan phàt
trién cùa nghé thuàt nhu trong phàn II cùa tàp "Càc bài giàng ve my hoc" cùa
Héghen: ^^Su phàt trién cùa ly tuàng à trong nhùng hình thùc dàc thù cùa cài dep",
Tuy nhién, càc hình thffc nghé thuàt là cài chung, muèn nò tró thành hién thuc thì
càc hình thffc nghé thuàt nky phài tòn tai thóng qua càc- loai hình nghé thuàt nhu

kién trùc, diéu khàc, bòi boa, am nhac, thi ca, qua tìjfng tàc phàn nghé thuàt cu thè
(phàn i n cùa tàc ph^m "Càc bài giàng ve my hoc" cùa Héghen vói nhan de "He
théng càc ngknh nghé thuàt").
Ro rkng, tàc ph^m "Càc bki giàng ve my hoc" cùa Héghen dua ra mot khèi
lugng dò so càc vàn de my hoc vk nghé thuàt hét sffc phong phù, dky dén gàn bai
ngkn trang. Nhung néu chùng ta nàm vffng hai nguyén ly ve the giài quan va phuang
phàp luàn vói tu càch là so so triét hoc de xày dung bé théng my hoc cùa Héghen thì
cóng viéc cùa chùng ta se tró nén dò phùc tap hon rat nhiéu. Boi vi, nhó hai nguyén
1^ này chùng ra dà nbìn ra dugc my hoc cùa Héghen Ik mot bé théng théng nhàt
chinh thè trén nén tàng khài niém y niém cài dep trong nghé thuàt va su tu vàn dóng,
phàt trién bién chùug cùa nò. Dén day, mot làn nffa chùng ta thày ràng dòng góp lón
nhàt cùa triét hoc va my hoc co dién Due là vàn de ''Nguyén ly tinh he thóng" con
dugc ggi Ik nguyén ly "mang" . Mk nguyén ly nky chi eó thè dugc hình thknh bòi
phuang thffc tu duy bién chffng mk thói.

\.2.3.Quy luàt di tu trùu tuang dén cu thè - qui luàt qui dinh diém xuàt
phàt cùa my hoc Héghen.
Day là quy luàt co bàn quy djnh tokn bó bé théng Héghen, Ik tru còt cùa ly
luàn nhàn thùc cùa òng, Ik nguyén tàc tu duy cùa Héghen trong qua trình xày dung
he théng triét hoc cùa mình vk di nhién trong dò bao hkm cà my hoc

. Co hiéu

Theo tién si Dò Vàn Khang
"Diém xu^t phàt này là khàc so vói diém xuSft phàt cùa triét hoc Màc- Ljnin "tu trac quan sinh dóng dén tu duy
t-A(

17
- ' • —

..j


dugc nguyén ly nky vk àp dung vko nghién cùu my hoc Héghen, chùng ta mói thày
dugc tinh théng nhàt chinh thè, mèi lién he logie giffa càc phàn, càc bò phan trong
my hoc cùa óng, va tai sao Héghen lai càu trùc tàc pb^m my hoc cùa mình thknh ba
phàn.
Héghen quan niém tinh than tuyét dói là mot fhUc thè - chù thè, Moi qua trình
dién ra trong thè giói déu Ik qua trình mk tinh thàn tuyét dèi dang tu nhàn thffc, tu
duy ve chinh bàn than mình. Tinh thàn tuyét dèi — mot chù thè eó bàn chat Ik tu
duy. Mk tu duy Ik phài tuàn theo quy luàt. Ò day tinh thàn tuyét dèi là chù thè dang
tu duy ve mình, dang nhàn thffc ve mình va do dò nò tuàn theo quy luàt vàn dóng
bién chùug cùa tu duy dang nhàn thffc di tff tiijfu tugng dén cu thè.
My hoc, theo Héghen là triét hoc ve cài dep ly tuóng, tffe Ik triét hoc ve mot
hình thùc tu trién khai, tu nhàn thùc cùa y niém tuyét dói ve chình bàn thàn mình
thóng qua hình tuang cu thè càm quan. Do vày, my hoc cùa Héghen dugc trình bay
theo mò hình tam doan thffc, tuan thù quy luàt cùa tu duy dang nhàn thffc (tu duy
bién chùug) di tff trììfu tugng dén cu thè. My hoc Héghen, ngoki phàn dàn luàn, dugc
chia Ikm ba phàn:
Phàn thff nhàt: Y niém cài dep trong nghé thuàt hay ly tuàng.
Phàn thff hai: Su phàt trién cùa ly tuàng trong nhùng hình thùc dàc thù cùa cài
dep.
Phàn thff ba: He thóng càc ngành nghé thuàt.
Néu nhu theo quan niém truyén théng, ngUòi ta hiéu cu thè Ik nhffng vàt tu
nhién eó thè so mò, càm nhàn dugc bang giàc quan — tffe cu thè càm tinh, dèi làp
lai vói cài trffu tugng là cài don thuàn thuóc ve ITnh vuc tu tuóng, khóng càm nhàn
dugc, thì Héghen ngugc lai dua ra mot càch biéu mói ve

pham trù "cài cu thè".

Ong coi cu thè là bàn thàn su vàt hay khài niém nhu mot chinh thè bao hàm nhiéu
khia canh cu thè nghla Ik hiéu nò mot càch tron ven va day dù nhàt nhu chinh bàn
thàn nò trén thuc té, dèi làp vói su hiéu biét su vàt mot càch trffu tugng, chung
chung, phién dién. Nhu vày, trìtu tuang va cu thè, theo Héghen, Ik hai càp dò nhàn
thffc, hai càp dò phàt trién khàc nhau cùa tinh thàn tuyét dèi. Van dóng cùa tinh thàn
tuyét dèi tff trìjfu tugng tói cu thè là qua trình van dòng tff don giàn, so khai tói phffc

trihi tU(;mg va tu tu duy trìfu tu
18