Sự chuyển đổi mô hình tổ chức hoạt động của tòa soạn báo in ở việt nam hiện nay

MỤC LỤC


DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TS
PGS
TBT
PTBT
TKTS
BTV
PV
CTV
VP
NXB
PVS

Tiến sĩ
Phó Giáo sư
Tổng Biên tập
Phó Tổng Biên tập
Thư ký tòa soạn
Biên tập viên
Phóng viên
Cộng tác viên
Văn phòng
Nhà xuất bản
Phỏng vấn sâu

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình toàn cầu hóa diễn ra như một xu thế khách quan, tác động
mạnh mẽ tới tất cả các lĩnh vực trong đời sống xã hội ở các quốc gia trên toàn
cầu. Thế giới trở thành một ngôi nhà chung về thông tin. Báo chí truyền thông
là một trong những lĩnh vực chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất của tiến trình đó. Có
thể khẳng định, báo chí trên thế giới những năm gần đây đã có sự chuyển
hướng rất mạnh mẽ. Hiệu quả tác động của báo chí truyền thông đã và đang
được toàn thế giới quan tâm, bởi nó ảnh hưởng đến lợi ích của từng quốc gia
và mỗi công dân.
Thực tế cho thấy báo chí truyền thông đang bùng nổ mạnh mẽ và đang
trở thành một lĩnh vực tạo sự biến đổi trên toàn cầu về mọi mặt. Chúng ta
đang sống trong một thế giới phẳng mà xã hội truyền thông với nhiều phương
thức truyền tải hiện đại đã và đang tạo ra cơ hội, triển vọng nhưng cũng tạo ra
những thách thức to lớn, đe dọa sự phát triển của báo chí truyền thông ở mỗi
quốc gia. Trong bối cảnh như vậy, việc nhận thức đầy đủ và sâu sắc về cơ hội,
thách thức và triển vọng phát triển của của báo chí truyền thông, trên cơ sở đó
tìm ra các định hướng và giải pháp vận dụng một cách sát hợp, hiệu quả là vô
cùng cần thiết.
Trên thế giới, báo in đang ở trong tình trạng rất khó khăn, nhiều tờ báo
lớn thế giới có tuổi đời hàng trăm năm như Newsweek, Times-Picayune đã
phải đi đến những quyết định lịch sử là bỏ báo in chuyển sang báo điện tử.
Ngay ở trong nước cũng có nhiều tờ báo đã lựa chọn cách thức này, gần đây
nhất, từ cuối tháng 3-2014, tờ báo Văn nghệ trẻ quyết định chuyển hẳn sang
báo điện tử.
Báo in gặp khó khăn, số lượng độc giả truyền thống suy giảm, phát
hành kém, dẫn đến hoạt động kinh doanh ngày càng gian nan hơn, do đó việc
phát triển báo điện tử hiện nay là xu hướng tất yếu. Song cũng không phải vì
1

thế mà báo in bị đẩy khỏi "cuộc chơi". Thay vào đó, phát triển tòa soạn hội tụ
đang là xu hướng mà nhiều cơ quan báo chí trên thế giới, đặc biệt là các cơ
quan báo chí có nhiều ấn phẩm và nhiều loại hình báo chí đang xây dựng. Các
tòa soạn báo có xu hướng hình thành các tổ hợp, tòa soạn đa phương tiện để
tận dụng nguồn lực, tạo sự tương hỗ mạnh mẽ giữa các thể loại báo chí.
Trong môi trường truyền thông đa phương tiện hiện nay, hội tụ là xu
thế tất yếu và đang là đặc điểm chính của báo chí thế giới. Ở Việt Nam, nhiều
tờ báo đã có sự “bắt nhịp” khá sớm đối với xu hướng này và tiến hành xây
dựng tòa soạn hội tụ. Hướng phát triển mới này đang mở ra nhiều cơ hội
nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với các cơ quan báo chí trong việc xây
dựng và phát triển một một mô hình tổ chức hoạt động phù hợp. Việc chuyển
đổi mô hình tòa soạn cho phù hợp để thay đổi diện mạo cho tờ báo, hướng tới
phục vụ công chúng tốt nhất đang là bài toán đau đầu đối với nhiều cơ quan
báo chí, đặc biệt là cơ quan có loại hình báo in.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hiện nay có rất nhiều công trình nghiên cứu về mô hình tòa soạn và xu
hướng tòa soạn hội tụ, tòa soạn đa phương tiện. Nghiên cứu chung về tòa soạn
và xu hướng phát triển của tòa soạn báo chí trong giai đoạn hiện nay có một
số tác phẩm đáng chú ý như:
 Nguyễn Văn Dững (Chủ biên) và Đỗ Thị Thu Hằng: Truyền thông –
Lý thuyết và kỹ năng cơ bản; NXB Chính trị Quốc gia; H.2012. Tác giả đã
đưa ra những kiến thức lý thuyết và kỹ năng truyền thông cơ bản nói chung,
truyền thông - vận động xã hội và truyền thông đại chúng... nói riêng; cũng
như cung cấp một số nội dung, khái niệm, kỹ năng, tình huống, cơ chế, chức
năng... của một số loại hoạt động truyền thông; chu trình, việc lập kế hoạch
truyền thông, giám sát, đánh giá, phương pháp sử dụng trong giám sát, đánh
giá và các hoạt động để duy trì hoạt động truyền thông. Cuốn sách nêu ra

2


những nội dung có tính chất phương pháp luận, những quan điểm cơ bản làm
cở sở cho việc nghiên cứu.
 Nguyễn Văn Dững: Báo chí truyền thông hiện đại (Từ hàn lâm đến
đời thường); NXB Đại học Quốc gia Hà Nội; H.2011: Tác giả đã đưa ra cái
nhìn tổng quan về những đặc điểm của nền báo chí hiện đại, đặc biệt trong đó
có tính tương tác và đa phương tiện. Đồng thời, cuốn sách cũng đề cập đến
một số vấn đề đặt ra trong công tác đào tạo báo chí với con mắt của người đầy
kinh nghiệm trong công tác đào tạo báo chí.
 Đinh Văn Hường: Tổ chức và hoạt động tòa soạn; NXB Đại học
Quốc gia; H.2004, tác giả đưa ra những nền tảng kiến thức cơ bản về tòa soạn
và tổ chức hoạt động của tòa soạn. Những kiến thức cơ bản về tòa soạn báo,
cơ cấu tổ chức, bộ máy tòa soạn, đặc điểm lao động báo chí ở tòa soạn, công
tác phóng viên, công tác kế hoạch, công tác bạn đọc, quy trình thực hiện các
sản phẩm báo chí, phương tiện làm việc và nguồn tin của phóng viên, công
tác phát hành, người phát ngôn báo chí... cũng được tác giả đi sâu trình bày.
 Đinh Thị Thúy Hằng: Báo chí thế giới, xu hướng phát triển; Nhà
xuất bản Thông tấn; H.2008. Tác giả phân tích những thực tiễn biến đổi của
báo chí thế giới dẫn đến các xu hướng phát triển mới. Trong đó, ở chương 5,
tác giả trình bày, phân tích xu hướng hội tụ truyền thông và khẳng định đó là
xu hướng phát triển của báo chí hiện đại.
 Lê Thị Nhã: Lao động nhà báo - Lý thuyết và kỹ năng cơ bản; NXB
Chính trị - Hành chính; H.2010. Cuốn sách cung cấp những tri thức lý luận về
nghề báo như: đặc thù nghề nghiệp; cơ cấu tổ chức tòa soạn; vai trò, nhiệm vụ
của Ban Biên tập, Ban Thư ký; phẩm chất và năng lực của nhà báo, phóng
viên trong sáng tạo tác phẩm báo chí. Cuốn sách là sự kết hợp giữa kiến thức
lý luận, những kinh nghiệm thực tế của người trong nghề qua hệ thống dẫn
chứng và ví dụ minh họa sinh động, tiêu biểu.

 Nguyễn Thành Lợi: Tác nghiệp báo chí trong môi trường truyền
thông hiện đại; NXB Thông tin Truyền thông; H.2014 Cuốn sách giới thiệu
những nét khái quát nhất về những vấn đề mới mẻ đang được nghiên cứu rộng

3


rãi trên thế giới nhiều năm - nhiều thập kỷ qua như truyền thông xã hội, các lý
thuyết truyền thông, hội tụ truyền thông, tòa soạn hội tụ, đồng thời trình bày
đặc điểm và những kỹ năng cần thiết đối với “nhà báo đa năng” trong môi
trường hội tụ truyền thông.
Cùng với đó là các công trình nghiên cứu về hội tụ truyền thông, hội tụ
báo chí của PGS.TS Đinh Thị Thúy Hằng, TS Nguyễn Thành Lợi,… như:
 “Một số vấn đề đặt ra đối với báo chí trong môi trường hội tụ truyền
thông” của TS. Nguyễn Thành Lợi, đăng trên tạp chí Lý luận Chính trị và
Truyền thông, số tháng 1+2, năm 2013.
 “Hội tụ truyền thông – xu thế phát triển ở Việt Nam” của PGS.TS
Đinh Thị Thúy Hằng, đăng trên Lý luận chính trị & Truyền thông: Những
điểm nhìn từ thực tiễn đào tạo, Học viện Báo chí & Tuyên truyền, NXB
Chính trị - Hành chính, H.2011.
 “Toàn cầu hóa và những cơ hội, thách thức đối với báo chí truyền
thông đại chúng ở Việt Nam” của PGS.TS Nguyễn Đức Dũng trong Hội thảo
khoa học quốc tế: Báo chí và truyền thông đại chúng – Đào tạo, bồi dưỡng
trong thời kỳ hội nhập.
 “Báo chí địa phương trong xu thế hội tụ truyền thông” của Th.S
Nguyễn Tiến Vụ - Phó Giám đốc Đài Phát thanh – Truyền hình Bắc Ninh,
đăng trong Kỷ yếu hội thảo Khoa học quốc tế: “Báo chí trong tiến trình toàn
cầu hóa: Cơ hội, thách thức và triển vọng”, Học viện Báo chí và Tuyên
truyền, 2013.
 “Truyền thông hội tụ: xét từ góc độ báo chí” của TS Phạm Thị Thanh

Tịnh, đăng trên tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông, số tháng 4/2014.
 “Xu hướng phát triển truyền thông quốc tế” của TS Trần Bá Dung,
đăng trên báo Kinh tế & Đô thị, số Tết 2015.
Đây là những nguồn tài liệu vô cùng quý báu để tác giả khóa luận kế
thừa, tham khảo để có khung lý thuyết và cơ sở lý luận vững chắc cho vấn đề
nghiên cứu. “Hội tụ truyền thông” và “tòa soạn hội tụ” tuy là một khái niệm
không mới trên thế giới song lại khá mới mẻ ở Việt Nam. Hiện có nhiều công
4


trình nghiên cứu về đặc điểm, quy mô của tòa soạn hội tụ ở nước ngoài và ở
cả Việt Nam song vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về sự chuyển
đổi mô hình tổ chức hoạt động của các tòa soạn báo của Việt Nam trong xu
hướng tất yếu này. Do đó, tác giả lựa chọn “Sự chuyển đổi mô hình tổ chức
hoạt động của tòa soạn báo in ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu
cho khóa luận tốt nghiệp chuyên ngành báo chí.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát mô hình tổ chức hoạt động của ba tòa
soạn báo ở Việt Nam hiện nay như Tuổi Trẻ, Thanh Niên và Lao động, tác giả
đưa ra cái nhìn tổng thể và toàn diện về thực trạng tổ chức hoạt động của các
tòa soạn báo chí ở Việt Nam trong xu thế truyền thông đa phương tiện hiện
nay. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp để phát triển mô hình tòa soạn đa
phương tiện ở Việt Nam đồng thời đưa ra các khuyến nghị cho các cơ quan
quản lý nhà nước về báo chí trong việc thúc đẩy xây dựng mô hình tòa soạn
phù hợp với nền báo chí Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu, khóa luận tập trung vào những
nhiệm vụ sau:
 Tìm hiểu các cơ sở lý thuyết, phương pháp luận và thực tế nghiên

cứu về hội tụ và hội tụ truyền thông nói chung và tòa soạn hội tụ nói riêng,
nhu cầu và tâm lý tiếp nhận thông tin của công chúng trong thời đại truyền
thông đa phương tiện hiện nay.
 Tìm hiểu về mô hình tổ chức hoạt động của các tòa soạn báo Tuổi
Trẻ TP Hồ Chí Minh, Lao Động, Thanh Niên về cơ cấu tổ chức, sự chuyển
đổi về nội dung, hình thức, phương thức tác nghiệp của phóng viên và cách
quản lý tòa soạn báo.
 Thông qua kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất giải pháp phát triển
mô hình tòa soạn đa phương tiện cho các cơ quan báo chí ở Việt Nam hiện
nay, đặc biệt là các cơ quan báo chí mà trước nay báo in luôn là thế mạnh.
5


4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của khóa luận đặc điểm sự chuyển đổi mô hình,
cách thức tổ chức hoạt động của tòa soạn báo chí Việt Nam trong xu thế
truyền thông đa phương tiện hiện nay.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian nghiên cứu và năng lực của người nghiên cứu còn hạn chế
nên trong khóa luận tốt nghiệp này chỉ chủ yếu ở ba tòa soạn truyền thống có số
lượng phát hành báo in cao nhất và có số lượng người truy cập các ấn phẩm điện
tử nhiều nhất là Tuổi trẻ TP Hồ Chí Minh, Lao Động và Thanh Niên.
Ngoài ra, người thực hiện cũng tiến hành tham khảo, so sánh, đối chiếu với
mô hình tòa soạn hội tụ của một số báo mạng điện tử như VNExpress và
Vietnamnet và mô hình tiên tiến của báo điện tử Vietnam plus.
Thời gian: từ năm 2010 đến 2015.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài được thực hiện trên nền tảng khoa học lý luận của Chủ nghĩa

Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm về báo chí và các xu
hướng phát triển báo chí, vận dụng lý luận và phương pháp luận của chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; nền tảng lý thuyết về
báo chí, truyền thông.
5.2. Phương pháp nghiên cứu công cụ
 Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tham khảo sách, báo, các khóa
luận, các tham luận có liên quan đến báo chí đa phương tiện, xu hướng hội tụ
truyền thông, hội tụ báo chí. Phương pháp này chủ yếu sử dụng trong chương
1 với những lý luận cơ sở, làm điểm tựa cho việc khảo sát thực trạng ở
chương 2 và đưa ra khuyến nghị, giải pháp ở chương 3.
 Phương pháp phỏng vấn sâu: phỏng vấn một số lãnh đạo các tờ báo
tiến hành khảo sát, các nhà báo đang công tác tại tòa soạn đã thực hiện mô
6


hình tòa soạn hội tụ, các giảng viên đang giảng dạy báo chí – truyền thông tại
các trường đại học trong nước. Phương pháp này nhằm thu thập ý kiến, quan
điểm, đánh giá của các chuyên gia, nhà báo về tòa soạn hội tụ.
 Phương pháp so sánh: làm nổi bật sự vận động, chuyển đổi tích cực
của mô hình tổ chức tòa soạn báo chí khảo sát so với trước đây và so với một
số tòa soạn báo mạng điện tử đang tiến hành quá trình hội tụ.
 Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá để đưa ra những nhận
định đúng đắn về vấn đề đặt ra.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của khóa luận
6.1. Ý nghĩa lý luận
Dựa trên việc khảo sát sự chuyển đổi mô hình tổ chức hoạt động của
các tòa soạn báo như Tuổi trẻ TP. Hồ Chí Minh, Lao động, Thanh niên, khóa
luận sẽ là những bài học kinh nghiệm ứng dụng trong nhiều cơ quan báo chí –
truyền thông, là tài liệu tin cậy để các nhà quản lý báo chí tìm ra con đường
đúng đắn cho sự phát triển nền báo chí nước ta.

Kết quả của luận văn cũng sẽ là những tài liệu tham khảo hữu ích cho
công tác giảng dạy báo chí ở Việt Nam hiện nay.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Khóa luận sẽ cung cấp những thông tin xác thực, đáng tin cậy, là tài
liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu, quản lý báo chí đồng thời đưa ra
những khuyến nghị, giải pháp góp phần phát triển mô hình tòa soạn chuyên
nghiệp ở Việt Nam hiện nay.
7. Kết cấu khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Khóa luận
gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về mô hình tòa soạn và các xu hướng truyền
thông hiện đại
Chương 2: Thực trạng hoạt động của các tòa soạn báo in ở Việt Nam
hiện nay

7


Chương 3: Đề xuất, khuyến nghị phát triển mô hình tòa soạn đa phương
tiện ở Việt Nam

8


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MÔ HÌNH TÒA SOẠN VÀ
CÁC XU HƯỚNG TRUYỀN THÔNG HIỆN ĐẠI
1.1 Một số khái niệm
1.1.1. Quan niệm chung về tòa soạn
Tòa soạn xuất phát từ tiếng Latinh: Redactús; tiếng Pháp: Redaction;

đều có hai ý nghĩa chính:
(1) biên tập, tu chỉnh, gọt dũa; (2) sắp đặt, sắp xếp, nề nếp, trật tự, quy
củ. Tùy thuộc các tình huống cụ thể để hiểu các ý nghĩa trên. Thông thường, ý
nghĩa thứ nhất để chỉ công tác biên tập và ý nghĩa thứ hai để chỉ các cơ quan
thông tin đại chúng (báo in, phát thanh, truyền hình, hãng thông tấn…). [1,
tr.11] Có một số quan niệm cho rằng tòa soạn báo cũng như các nhà máy, xí
nghiệp, là nơi “chế biến” các sự kiện thành tin tức để mang lại lợi nhuận kinh
tế và mục đích chính trị.
Một số tác giả khác thì cho “tòa soạn – công việc chính là biên tập, tổ
chức trang” hoặc “Trong bất kỳ một cơ quan báo chí nào dù nhỏ hay lớn, báo
ngành, báo địa phương hay báo trung ương, tòa soạn bao giờ cũng là ban chuyên
môn được tổng biên tập quan tâm nhất. Nếu so sánh ban biên tập như bộ não thì
tòa soạn chính là trái tim của cơ thể báo chí. Tất cả mọi tin, bài, tranh, ảnh… từ
các ban chuyên môn, từ bạn đọc, các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương và địa
phương, các tin tức từ nước ngoài đều đổ về tòa soạn để từ đó được chọn lọc,
biên tập, tổ chức, thiết kế thành tờ báo hoàn chỉnh” [7, Tr.8,121].
Cũng có ý kiến cho rằng: “Tòa soạn báo chí là cơ quan do Đảng, chính
quyền, các tổ chức và đoàn thể xã hội lập ra để xuất bản báo chí theo quy định
của pháp luật. Đó là cơ quan ngôn luận của một số tổ chức nhất định, thực
hiện tôn chỉ, mục đích, nhiệm vụ do tổ chức đó đặt ra bằng những phương
tiện và biện pháp đặc biệt.” [1,tr.12]

9


Nhìn từ đời sống báo chí hiện đại, có thể hiểu đơn giản, tòa soạn báo là
nơi sản xuất các sản phẩm báo chí truyền thông. Nói cụ thể hơn, tòa soạn có
công việc chính là biên tập, tổ chức trang báo (đối với báo in, báo điện tử) và
sắp xếp chương trình (đối với phát thanh – truyền hình). Trong thực tế, nhiều
ý kiến cho rằng tòa soạn báo chí hay báo, đài, tòa báo, trụ sở báo… là cách

gọi khác nhau của cơ quan báo chí nói chung, đều có nghĩa như nhau về
phương thức hoạt động, chỉ khác nhau về cách gọi, cách truyền tải thông tin.
Cuốn Một số nội dung cơ bản về nghiệp vụ báo chí, xuất bản, Tập II của
Bộ Thông tin và Truyền thông đưa ra định nghĩa về cơ quan báo chí như sau:
Cơ quan báo chí là cơ quan thực hiện một loại hình báo chí, bao gồm:
báo in (báo, tạp chí, bản tin thời sự, bản tin thông tấn), báo nói (chương trình
phát thanh), báo hình (chương trình truyền hình, chương trình nghe – nhìn
thời sự được thực hiện bằng các phương tiện kỹ thuật khác nhau), báo điện tử
(được thực hiện trên mạng thông tin máy tính) bằng tiếng Việt, tiếng các dân
tộc thiểu số Việt Nam, tiếng nước ngoài.[15, Tr.282].
Theo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Báo chí tháng 6/1999: “Cơ quan báo
chí là nơi thực hiện một số loại hình báo chí như: báo in, báo điện tử, các cơ
quan Phát thanh truyền hình tại Trung ương và địa phương…”.
Nghị định số 51/2002/NĐ-CP ngày 26-4-2002 của Chính phủ (Quy
định chi tiết thi hành Luật Báo chí, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của
Luật báo chí), quy định rõ thêm quyền hạn của cơ quan báo chí: “… Được tổ
chức hoạt động kinh doanh, dịch vụ trong lĩnh vực in ấn, chế bản, phát hành
sách báo, quảng cáo, quay phim, nhiếp ảnh và kinh doanh các thiết bị, vật tư
liên quan đến chuyên môn nghiệp vụ báo chí để tạo nguồn thu trở lại cho sự
nghiệp phát triển báo chí”.
Ngày 6-10-2005, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số
246/2005/QĐ-TT về “Chiến lược Phát triển Công nghệ thông tin và Truyền
thông Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020”. Trong đó có
định hướng xây dựng các tập đoàn báo chí tại Việt Nam.
10


“Tập đoàn báo chí được hiểu là một tổ hợp bao gồm các cơ quan báo
chí hoạt động trong một lĩnh vực hoặc nhiều lĩnh vực truyền thông đại chúng
như báo in, truyền hình, internet, xuất bản, phim ảnh,…Trong đó hạt nhân

thường là ngành báo chí. Ngoài các lĩnh vực trên, tập đoàn báo chí có thể kinh
doanh một số lĩnh vực khác ngoài hoạt động truyền thông nhằm tăng cường
nguồn lực tài chính”. Theo các chuyên gia, hiện nay xu hướng xây dựng và
phát triển các tập đoàn báo chí là tương đối phổ biến.
Tại nhiều nước trên thế giới, cơ quan báo chí chủ yếu là cac tập đoàn,
công ty của tổ chức, hoặc cá nhân chuyên xuất bản, kinh doanh báo chí hoạt
động đa ngành, đa phương tiện để mang lại lợi nhuận kinh tế và thực hiện
mục đích chính trị, ví dụ như General Electric, Scipps, Tribune, Herst... (Mỹ);
Murdorch, Thompson (Anh); Hachette (Pháp); Thâm Quyến, Quảng Châu
(Trung Quốc)…
Ở Việt Nam cũng có nhiều cơ quan báo chí thực hiện đa loại hình.
Nhiều cơ quan báo chí có xu hướng phát triển thành một tập đoàn truyền
thông như: Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã
Việt Nam, Báo Tuổi trẻ Thành phố Hồ Chí Minh, báo Công an Nhân dân,…
Ở nước ta, giai đoạn hiện tại có thể hiểu: “Tòa soạn báo chí (cơ quan
báo chí) là cơ quan ngôn luận của các tổ chức của Đảng, các cơ quan Nhà
nước, các tổ chức xã hội… thực hiện các loại hình truyền thông và các lĩnh
vực liên quan theo quy định của Pháp luật”. [8, tr.36].
Theo Điều 6 (Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí năm
1999), cơ quan báo chí có nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
- Thông tin trung thực về mọi mặt của tình hình đất nước và thế giới
phù hợp với lợi ích của đất nước và của nhân dân;
- Tuyên truyền, phổ biến, góp phần xây dựng và bảo vệ đường lối, chủ
trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, thành tựu của đất nước
và thế giới theo tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí; góp phần ổn định
chính trị và nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu văn hóa lành mạnh của nhân

11

dân, bảo vệ và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, xây dựng và phát
huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân, xây
dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa;
- Phản ánh và hướng dẫn dư luận xã hội; làm diễn đàn thực hiện quyền
tự do ngôn luận của nhân dân;
- Phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt, nhân tố mới; đấu tranh phòng,
chống các hành vi vi phạm pháp luật và các hiện tượng tiêu cực xã hội khác;
- Góp phần giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, tiếng các dân tộc
thiểu số ViệtNam;
- Mở rộng sự hiểu biết lẫn nhau giữa các nước và các dân tộc, tham gia
vào sự nghiệp của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và
tiến bộ xã hội.
Theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí năm 1999 và
Nghị định số 51/2002/NĐ- CP ngày 26/4/2002 của Chính Phủ, một số cơ
quan báo chí muốn thành lập và vận hành cần có những điều kiện sau đây:
Cơ quan chủ quản báo chí:
Cơ quan chủ quản báo chí là tổ chức đứng tên xin giấy phép hoạt động
báo chí và trực tiếp quản lý cơ quan báo chí.
Nhiệm vụ và quyền hạn của cơ quan chủ quản báo chí:
- Xác định, chỉ đạo việc thực hiện tôn chỉ, mục đích, đối tương phục
vụ và phạm vi phát hành chủ yếu, công suất, thời gian, tần số, phạm vi tỏa
sóng, ngôn ngữ thể hiện của cơ quan báo chí được quy định trong giấy phép.
- Chỉ đạo cơ quan báo chí thực hiện nhiệm vụ, phương hướng và kế
hoạch hoạt động, tổ chức bộ máy, xây dựng đội ngũ cán bộ báo chí.
- Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức người đứng đầu cơ quan báo chí
trực thuộc sau khi có sự thống nhất ý kiến bằng văn bản của Bộ Văn hóa Thông tin.
- Quy định chế độ kiểm tra hoạt động của cơ quan báo chí, định kỳ
báo cáovề hoạt động của cơ quan báo chí với Bộ Văn hóa - Thông tin.
12

- Chịu trách nhiệm trước pháp luật trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn
của mình đối với các sai phạm của cơ quan báo chí trực thuộc.
Người đứng đầu cơ quan báo chí
- Người đứng đầu cơ quan báo chí là Tổng biên tập (báo in, báo điện
tử), Tổng Giám đốc, Giám đốc, (đài phát thanh, đài truyền hình).
- Người đứng đầu cơ quan báo chí được đảm nhiệm chức vụ này ở một
cơ quan báo chí.
- Người đứng đầu cơ quan báo chí lãnh đạo và quản lý cơ quan báo chí
về mọi mặt, đảm bảo thực hiện tôn chỉ, mục đích của cơ quan báo chí và chịu
trách nhiệm trước thủ trưởng cơ quan báo chí và trước pháp luật về mọi mặt
hoạt động của cơ quan báo chí.
Các điều kiện khác
- Có đội ngũ phóng viên, biên tập viên và các chức danh khác có đủ
các tiêu chuẩn theo quy định của Nhà nước về người làm báo;
- Có trụ sở chính thức, có cơ sở vật chất kỹ thuật cần thiết đảm bảo
cho hoạt động của cơ quan báo chí;
- Phù hợp với quy hoạch phát triển báo chí;
- Đối với đài phát thanhm đài truyền hình, việc sử dụng máy phát
(công suất, thời hạn, phạm vi tỏa sóng), tần số vô tuyến điện phải có thêm
giấy phép do cơ quan quản lý nhà nước về tần số cấp;
- Đối với tổ chức đứng tên xin phép thành lập cơ quan báo chí ở tỉnh,
thành phố trực thộc Trung ương, phải có ý kiến của Chủ tịch Ủy ban nhân dân
tỉnh, thành phố Trực thuộc trung ương chứng nhận có đủ điều kiện để haostj
động báo chí và việc xin phép hoạt động báo chí đó phù hợp với quy hoạch
phát triển báo chí của địa phương.
1.1.2. Tòa soạn báo in và đặc điểm
Lao động báo chí là lao động mang tính đặc thù. Ở tòa soạn có nhiều
yếu tố, điều kiện chi phối lao động của nhà báo, trong đó nổi bật mấy đặc
điểm cơ bản sau đây:

13


- Lao động báo chí thể hiện quan điểm chính trị - tư tưởng của Đảng.
- Lao động báo chí ở tòa soạn thể hiện mối quan hệ cá nhân – tập thể
chặt chẽ.
- Lao động báo chí gắn liền với quá trình sản xuất và sáng tạo.
- Lao động báo chí kết hợp hai yếu tố toàn diện và chuyên sâu.
- Tòa soạn hoạt động theo định kỳ của báo chí.
1.1.3. Hoạt động của tòa soạn báo chí
Tổ chức có thể hiểu là một tập hợp người, được sắp xếp, bố trí thành
các bộ phận theo một cơ cấu nhất định và kỷ luật chặt chẽ để hoạt động vì lợi
ích chung.
Cơ cấu tổ chức là việc cấu trúc một phần, một số phần hay toàn bộ tổ
chức, một đơn vị nào đó trên cơ sở xem xét các chức năng, nhiệm vụ để thực
hiện một quy trình hoàn thiện.
Như vậy, có thể hiểu đơn giản là: cơ cấu tổ chức tòa soạn báo chí là tập
hợp đội ngũ nhà báo, phóng viên, sắp xếp, bố trí thành các phòng (ban)
chuyên môn để giao nhiệm vụ tham gia vào quy trình sản xuất sản phẩm báo
chí, đồng thời có kỷ luật chặt chẽ để hoạt động xuất bản đảm bảo đúng mục
đích, mục tiêu mà tòa soạn đặt ra.
Một đơn vị báo chí thường có cơ cấu tổ chức nhân sự như sau:
Sơ đồ 1.1: Cơ cấu tổ chức nhân sự một đơn vị báo chí thông thường
Ban lãnh đạo
Chủ bút (Tổng Biên tập, Tổng giám đốc, Giám đốc)
Các Phó Tổng Biên tập (Phó Tổng giám đốc, Phó Giám đốc)

Các Phòng (Ban) chuyên môn
Các trưởng, phó phòng (ban) chuyên môn

Nhân viên các phòng (ban) chuyên môn

14


Cơ cấu của một tòa soạn báo là một hệ thống mang tính xã hội phức
tạp, bao gồm nhiều thành tố cấu thành. Ở nước ta, một tòa soạn báo in theo
mô hình truyền thống thường được tổ chức theo trục dọc. Ban Biên tập đứng
đầu là Tổng Biên tập điều hành một hệ thống các ban, phòng chuyên môn và
các ban, phòng khác. Từ Ban Biên tập, các kế hoạch, chủ trương được đưa
xuống các ban, phòng. Các ban, phòng có trách nhiệm phân công, tổ chức
nhân lực nội bộ của đơn vị mình để thực thi công việc.
Nhìn chung, cơ cấu bộ máy tòa soạn báo in gồm 4 bộ phận như sau:
- Ban lãnh đạo và quản lý tòa soạn gồm: Bộ (Ban) biên tập (Tổng biên
tập, các phó tổng biên tập, thư ký tòa soạn, các ủy viên).
- Các Ban (phòng) chuyên môn với các phóng viên, biên tập viên, nhân
viên của các Ban (Phòng) đó.
- Bộ phận hành chính – dịch vụ.
- Bộ phận ngoài tòa soạn gồm các văn phòng đại diện, các phân xã, các
phóng viên thường trú, nhà in… trong và ngoài nước.
Có thể khái quát mô hình tòa soạn báo in truyền thống ở Việt Nam
như sau:

15


Sơ đồ 1.2: Mô hình tòa soạn báo in truyền thống ở Việt Nam
BAN (BỘ BIÊN TẬP)
Tổng Biên tập
Phó Tổng Biên tập

Ủy viên Ban (Bộ) Biên tập

BAN (PHÒNG)

BAN (PHÒNG)

BỘ PHẬN NGOÀI

HÀNH CHÍNH –

CHUYÊN MÔN

TÒA SOẠN

TRỊ SỰ
Ban trị sự

Ban Thư ký

Văn phòng đại diện

Phòng tài

Ban Bạn đọc

Phân xã thường trú

Ban Nội chính

Phóng viên thường trú

Văn phòng

Ban Văn hóa – Xã hội

Nhà in

Phòng tư

Ban Kinh tế

…

vụ

liệu

Ban Quốc tế
Phòng

Quảng cáo
Bộ phận

Báo cuối tuần
Báo điện tử
…

phát hành
…

Đây là sơ đồ bộ máy tổ chức tòa soạn khái quát nhất, vừa mang tính
hành chính, vừa mang tính chuyên môn, không áp dụng cho cơ quan báo chí
cụ thể nào. Tùy theo quy mô, vị trí, nhiệm vụ chính trị của tờ báo mà người
đứng đầu cơ quan báo chí có thể tham khảo và vận dụng để xây dựng bộ máy
phù hợp với điều kiện cụ thể của cơ quan mình.
Thực tế báo chí cho thấy, tùy thuộc vào quy mô, vị trí, nhiệm vụ và
điều kiện của mình, mỗi tòa soạn báo lại hình thành một cơ cấu tổ chức với
những đặc điểm riêng biệt.

16


1.2 Sự chuyển đổi về mô hình tổ chức hoạt động
Chuyển đổi có nghĩa là đổi loại này ra loại khác theo một tỷ lệ nào đó(1)
(1)

Từ điển Tiếng Việt, GS. Bùi Quang Tịnh, Bùi Thị Tuyết Khanh,

NXB Từ điển Bách Khoa Việt Nam
Như vậy, có thể hiểu sự chuyển đổi mô hình tổ chức hoạt động của tòa
soạn báo chí là sự thay đổi từ mô hình này sang mô hình khác trên cơ sở kế
thừa những đặc điểm của mô hình cũ.
1.2.1. Mô hình tổ chức hoạt động chung của tòa soạn trong môi
trường truyền thông hiện đại
Mô hình hoạt động của một cơ quan báo chí là một tổ chức được xây
dựng một cách hợp lý nhất để thực hiện các công việc xuất bản sản phẩm báo
chí. [16,Tr.293]
Trên thế giới và ở Việt Nam hiện nay đã và đang áp dụng khá nhiều mô
hình hoạt động như mô hình tháp ngược, mô hình đảo, mô hình đa phương
tiện, tùy theo tính chất của mỗi đơn vị báo chí.

- Mô hình tháp ngược
Mô hình này được áp dụng ở hầu hết các tòa soạn báo từ khi báo chí ra
đời đến cuối thế kỷ XX. Cụ thể như sau:
Sơ đồ 1.3: Mô hình tổ chức tòa soạn hình tháp ngược [16]
Tổng biên tập, Tổng giám đốc, Giám đốc
Các Trưởng Ban (Phòng)
Các Phó ban (Phòng)
Nhân viên

17


Mô hình đảo
Các bộ phận trong tòa soạn được tổ chức thành quy trình khép kín phục
vụ chi việc xuất bản báo. Ban lãnh đạo và nhân viên đều được bố trí trong
một không gian làm việc chung và được tin học hóa quản lý hoạt động tòa
soạn (quản lý, xuất bản báo qua mạng nội bộ và Internet).
Có thể mô phỏng bằng mô hình sau:
Sơ đồ 1.4: Mô hình đảo
Tổng Biên tập, Tổng Giám đốc, Giám đốc và các cấp Phó

Các Trưởng, Phó ban (Phòng)

Nhân viên

1.2.2. Sự chuyển đổi từ đơn loại hình sang đa phương tiện
Trong sự phát triển của báo chí thế giới hiện nay, một trong những phát
triển nổi trội đó là xu hướng tích hợp truyền thông (hay còn gọi là xu hướng
phát triển truyền thông đa phương tiện). Các cơ quan báo chí đơn phương tiên
(1 loại hình báo chí) đang dần chuyển sang sản xuất sản phẩm báo chí đa

phương tiện (tích hợp nhiều loại hình báo chí trong một cơ quan hoặc xuất
bản báo mạng điện tử để sử dụng triệt để tính năng đa phương tiện –
multimedia). Do tính chất sản xuất tích hợp đa phương tiện nên việc xây dựng
mô hình tòa soạn đa phương tiện là tất yếu đối với báo chí hiện đại.
Mô hình này là sự tích hợp hoạt động sản xuất sản phẩm báo chí đa
phương tiện trong một cơ quan báo chí. Trước sự phát triển như vũ bão của cuộc
Cách mạng khoa học kỹ thuật, đặc biệt là phát triển của công nghệ thông tin –
viễn thông đã tạo điều kiện thuận lợi để ngành Báo chí truyền thông phát triển.

18


Sơ đồ 1.5: Mô hình hoạt động cơ quan báo chí đa phương tiện
Phát
thanh

Truyền
hình

Báo in

Báo
mạng

Trong mô hình tổ chức tòa soạn báo chí đa phương tiện, báo mạng điện
tử được ưu tiên thông tin hơn cả bởi những lợi thế về thông tin đa phương
tiện. Các thông tin nóng luôn được ưu tiên đưa lên báo mạng điện tử trước.
Cạnh tranh trên mạng là một phần quan trọng để các tòa soạn chú trọng xây
dựng mô hình đa phương tiện.
Trong mô hình này, ngoài những người đứng đầu tòa soạn chịu trách

nhiệm quản lý chung thì Tổng Thư ký tòa soạn là nhân vật quan trọng điều
hành hoạt động hàng ngày trên tất cả các loại hình báo chí: Báo in, báo nói,
báo hình, báo điện tử, thậm chí bây giờ xuất hiện thêm báo mobie. Khi các bài
viết được lên kế hoạch tại tòa soạn, Tổng thư ký tòa soạn sẽ bàn bạc với các
Thư ký tòa soạn của từng loại hình xem việc sử dụng tin, bài, ảnh, audio,
video clip ra sao, hình thức nào sẽ phù hợp. Gói bài viết là cách để hỗ trợ
19


công chúng tiếp nhận thông tin thuận tiện. Các mục trong một gói bài viết có
thể bao gồm nội dung, ảnh, video clip, âm thanh, đồ họa thông tin…
Các cơ quan báo chí xây dựng mô hình hoạt động đa phương tiện tìm
cách tận dụng mọi khả năng đưa tin đa phương tiện càng nhiều càng tốt. Điều
này bắt buộc đội ngũ phóng viên phải thay đổi cách làm truyền thống là chỉ
ghi chép đơn thuần. Muốn đưa tin đa phương tiện, các nhà báo phải hiểu rõ
các loại hình báo chí, các kênh thông tin và họ buộc phải đáp ứng các công
việc như chụp ảnh, làm đồ họa, quay phim, ghi âm. Trong một tòa soạn đa
phương tiện sẽ không còn suy nghĩ phân biệt phóng viên báo in hay báo điện
tử hay các loại hình báo chí khác. Vấn đề này, lãnh đạo các cơ quan báo chí
phải chịu trách nhiệm và phải đào tạo cho nhân viên. Tuy nhiên, cá nhân các
nhà báo cũng phải nỗ lực, chủ động tiếp cận với kỹ thuật công nghệ truyền
thông mới.
Việc áp dụng mô hình tòa soạn đa phương tiện sẽ tạo ra cú sốc đối với
những người làm báo đã có tuổi, vốn chỉ làm báo in bởi lâu nay, họ chỉ chú
trọng khâu viết tin, bài, nay phải đảm nhiệm cả khâu chụp ảnh, làm đồ họa
thông tin, quay camera làm video clip, ghi âm làm audio… Trong mô hình
này, thuật ngữ “phóng viên di động” được chú trọng. Phóng viên di động là
thuật ngữ chỉ những người thu thập tin tức và lưu các tác phẩm báo chí của
mình với sự hỗ trợ của các công cụ kỹ thuật như: máy tính xách tay kết nối
Internet không dây, máy ảnh kỹ thuật số, máy quay video, máy ghi âm…

Thông thường, các phóng viên di động không có chỗ ngồi trong tòa soạn. Văn
phòng của họ chính là ô tô, xe máy, đường phố, xe buýt,… Họ liên tục di
chuyển, thậm chí đưa tin tức khắc ngay tại hiện trường.
1.3 Xu thế hội tụ và đa phương tiện
1.3.1. Hội tụ truyền thông
Theo từ điển Tiếng Việt, Hội tụ nghĩa là gặp nhau ở cùng một điểm. [18]
Truyền thông: Tiếng Anh: communication, từ nguyên gốc Latinh:
communico = thông báo, liên kết, tiếp xúc…
20


Truyền thông là hoạt động truyền phát, trao đổi thông tin giữa người
với người, nhằm đạt được sự hiểu biết và tạo ra sự giao tiếp, liên kết xã hội.
Truyền thông là nhu cầu tất yếu đồng thời cũng là động lực của sự phát
triển xã hội loài người. Trên hành tinh của loài người, có những chủng tộc bị
tàn lụi và đàn dần bị diệt vong chỉ vì điều kiện và khả năng truyền thông thấp
kém. Trình độ truyền thông trở thành một trong những tiêu chí xác định trình
độ văn minh của mỗi thời đại, mỗi quốc gia. Bởi vì nhờ sự truyền thông, nhờ
sự giao tiếp, trao đổi thông tin mà tri thức hiểu biết của mỗi cá nhân trở thành
tri thức chung của cả cộng đồng, của toàn nhân loại. Sức mạnh của loài người
nhờ truyền thông được nhân lên gấp bội.
Có nhiều cách định nghĩa truyền thông, tùy thuộc vào góc nhìn của mỗi
chuyên ngành khoa học. Truyền thông hôm nay đã trở thành đối tượng nghiên
cứu số một của triết học hiện đại. Điều khiển học và lý thuyết thông tin còn
mở rộng khái niệm truyền thông, xem nội hàm của nó như là sự bao quát mọi
quá trình truyền phát và tiếp nhận thông tin, trong đó nguồn phát tin không
chỉ là người mà còn có thể là một cỗ máy, một thiết bị kỹ thuật nào đó. Như
vậy truyền thông là phương thức tồn tại đồng thời cũng là bản chất của xã hội
loài người. Truyền thông đồng nghĩa với sự giao tiếp, giao tế, dưới hình thức
đơn giản nhất là sự đối thoại, nói năng, dưới hình thức hiện đại nhất là truyền

phát một thông điệp, một tuyên ngôn, cảnh báo nào đó trên mạng mở rộng
toàn cầu WWW. Tuy nhiên, khi nói tới truyền thông, chủ yếu là người ta nói
tới các quá trình và các phương tiện truyền thông có tính xã hội rộng rãi như
hoạt động ấn loát, xuất bản sách báo, phát thanh, truyền hình và internet.
Trong những năm gần đây, hội tụ truyền thông (media convergence)
được các học giả trên thế giới đề cập khá nhiều. Đây được coi là một trong
những xu thế khởi nguồn từ những phát minh công nghệ truyền thông, đặc
biệt là Internet. Xu thế này đã thực sự tác động vào đời sống báo chí truyền
thông hiện đại, tạo ra những thay đổi lớn đòi hỏi báo chí phải thích ứng. Mỗi
học giả lại có một góc nhìn khác nhau về xu hướng này:

21


Khái niệm hội tụ đã được giáo sư công nghệ truyền thông nổi tiếng
người Mỹ Nicholas Negroponte đã đưa ra năm 1978. Năm 1983, trong cuốn
Tự do công nghệ (Technology of Freedom), giáo sự Học viện công nghệ
Massachusetts Hoa Kỳ (MIT) Ithiel de Sola Pool đã mô tả một loại hình vật lý
sẽ “phục vụ” tốt cho tất cả loại hình báo chí.
Trong cuốn Báo chí hội tụ - Viết và đưa tin thông qua công cụ truyền
thông mới (Convergence – Writing and reporting across the new media), tác
giả Janet Kolodzy đưa ra khái niệm: “Hội tụ truyền thông là một quá trình
diễn ra liên tục, phát triển dựa trên sự kết hợp của bốn yếu tố: Nền công
nghiệp truyền thông, đối tượng của truyền thông, nội dung truyền thông và
công nghệ truyền thông”.[19, P.42].
Sự “tồn tại” của các phương tiện truyền thống là vấn đề được bàn luận
đến nhiều nhất khi một phương tiện truyền thông mới ra đời. Tuy nhiên, với
xu thế hội tụ truyền thông mạnh mẽ như hiện nay, các phương tiện truyền
thông truyền thống và các phương tiện truyền thông mới lại có xu hướng cùng
tích hợp, tương tác và hỗ trợ nhau bằng những phương thức đa dạng và tích

hợp hơn trước. Tuy nhiên, hội tụ truyền thông không có nghĩa là cộng dồn
một cách máy móc các loại hình báo chí trong cùng một cơ quan, mà thực
chất là sự sắp xếp lại cấu trúc, sắp xếp lại chuyện bếp núc của tòa soạn để chế
ra nhiều món đáp ứng thị hiếu của công chúng hiện đại.
Trong cuốn Mô hình hội tụ truyền thông (Media Convergence Models),
Kevin L.McCrudden cho rằng: “Hội tụ truyền thông là sự giao thoa giữa mô
hình truyền thông mới và truyền thông truyền thống”. Trong đó, ông đưa ra
mô hình truyền thông hội tụ lấy mạng Internet làm hạt nhân là Internet là
phương tiện truyền thông hiện đại nhất từng tạo ra, bởi vì nó có thể bắt chước
các phương tiện truyền thông khác còn các phương tiện khác thì không thể bắt
chước Internet. Như vậy, các phương tiện truyền thông mới và truyền thống
có thể tương tác theo sự phát triển của công nghệ số hóa. Điều này khiến báo
chí, phát thanh, truyền hình từng bước bị Internet “lấn sân” và trong môi

22