skkn sử dụng DI sản PHÒNG TUYẾN TAM điệp BIỆN sơn TRONG môn LỊCH sử địa PHƯƠNG và địa lí địa PHƯƠNG NHẰM PHÁT TRIỂN các kĩ NĂNG THỰC HÀNH của HS

ĐỀ CƯƠNG
SÁNG KIẾN NĂM HỌC 2018 - 2019
I. Tên sáng kiến: “SỬ DỤNG DI SẢN PHÒNG TUYẾN TAM ĐIỆP - BIỆN SƠN
TRONG MÔN LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG VÀ ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG NHẰM PHÁT
TRIỂN CÁC KĨ NĂNG THỰC HÀNH CỦA HỌC SINH”
II. Tác giả sáng kiến:
Đồng tác giả: Tạ Thị Thu Hiền
Đinh Thị Hiền
Lưu Thị Thanh
Nguyễn Thị Hợp
Phạm Thị Loan
Địa chỉ: Trường THPT Ngô Thì Nhậm - Xã Đông Sơn – TP Tam Điệp - Ninh Bình
III. Nội dung sáng kiến
1. Giải pháp cũ thường làm
Hiện nay, việc tổ chức dạy học tại di sản của giáo viên ở trường phổ thông ngày càng
phổ biến và áp dụng tích cực trong dạy học Lịch sử và Địa lí. Đây được xem là phương
pháp mang lại nhiều hiệu quả. Dưới nhiều hình thức tổ chức khác nhau để thực hiện dạy học
tại di sản, học sinh có điều kiện để học tập độc lập, hoạt động theo nhóm, phát huy mọi khả
năng, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mình. Đồng thời dưới sự hướng dẫn của giáo
viên, học sinh được phát biểu ý kiến cá nhân, được làm việc, được chia sẻ kinh nghiệm và
hiểu biết của mình. Dạy học tại di sản có vai trò rất lớn trong việc nâng cao hiệu quả dạy
học Lịch sử địa phương và Địa lí địa phương ở nhà trường, góp phần tích cực vào việc nâng
cao, mở rộng vốn kiến thức cho học sinh, rèn luyện kĩ năng, tăng hứng thú học tập cho học
sinh.
Tuy nhiên, việc thực hiện công tác giảng dạy Lịch sử địa phương và Địa lí địa
phương ở các trường còn gặp nhiều khó khăn và hiệu quả đạt được chưa cao. Có thể kể đến
một số nguyên nhân như: Nguồn tư liệu về địa phương ở cấp huyện, xã, thôn còn ít hoặc
thiếu thiết bị, dụng cụ hỗ trợ giảng dạy lịch sử địa phương như bản đồ, ảnh tư liệu, sa bàn
minh họa, băng hình tư liệu... nên khi dạy đến các tiết học này, gần như học sinh chỉ được
học chay, cộng với trí tưởng tượng về những gì đã được tiếp cận ở địa phương mình…
Trong các tiết dạy lịch sử địa phương, một số ít giáo viên có sử dụng các tranh ảnh, tư liệu

khi đề cập đến các nội dung về lịch sử Ninh Bình. Tuy nhiên, các nguồn tư liệu này chỉ
mang tính chất minh họa chứ giáo viên chưa tập trung khai thác hết ý nghĩa vấn đề nên chưa
làm toát lên những giá trị văn hóa của những di sản nói trên.
2. Giải pháp mới cải tiến


2.1. Bản chất của giải pháp
Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ thông hiện nay đang trở thành
một giải pháp mới và hiệu quả nhằm khắc phục những hạn chế do các giải pháp dạy học cũ
đã làm. Di sản văn hoá Ninh Bình, đặc biệt là di sản văn hoá phi vật thể có sức sống mạnh
mẽ, đang được bảo tồn và phát huy trong đời sống cộng đồng các dân tộc Việt. Sự phát triển
về văn hóa kinh tế xã hội gắn bó mật thiết đến đời sống của người dân tại địa phương. Để
giúp học sinh có những hiểu biết về những giá trị của di sản, qua đó giáo dục học sinh ý
thức giữ gìn, bảo vệ các di sản,phát triển kinh tế địa phương đồng thời góp phần thúc đẩy
việc đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện đa dạng hoá hình thức tổ chức dạy học. Bản
thân chúng tôi là những giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lí rất quan tâm đến vấn đề này;
vì vậy chúng tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài để nghiên cứu, viết sáng kiến kinh nghiệm:
“Sử dụng di sản Phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn trong dạy học môn Lịch sử địa phương
và Địa lí địa phương nhằm phát triển các kĩ năng thực hành của học sinh”.
2.2. Các bước xây dựng kế hoạch dạy học gắn với di sản phòng tuyến Tam Điệp
– Biện Sơn.
* Bước 1: Lập danh mục di sản nằm trong hệ thống phòng tuyến Tam Điệp-Biện
Sơn: Để có được danh mục đầy đủ nhất, giáo viên cần:
- Hiểu được khái niệm và biết cách nhận diện di sản văn hóa phòng tuyến Tam Điệp Biện Sơn.
- Điều tra thông tin về danh mục di sản nằm trong hệ thống phòng tuyến Tam Điệp Biện Sơn thông qua:
+ Tham khảo danh mục kiểm kê di sản văn hóa, cơ sở sản xuất kinh doanh của
Phòng Văn hóa và Thông tin; phòng kinh tế thành phố và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch
thành phố Tam Điệp;
+ Thu thập thông tin từ cộng đồng hay những người cao tuổi khác, v.v. thông qua
phỏng vấn;

+ Tra cứu thông tin qua tư liệu sách, báo, tạp chí, băng đĩa, bài báo nghiên cứu, v.v.
về di sản văn hóa tại thư viện nhà trường, thư viện thành phố, thư viện tỉnh, thư viện quốc
gia;
+ Tra cứu thông tin trên Internet;
- Lập danh mục di sản văn hóa nằm trong hệ thống phòng tuyến Tam Điệp - Biện
Sơn và mô tả tóm tắt về các di sản đó trong danh mục.
* Bước 2: Tìm ra mối liên kết giữa nội dung bài học với di sản văn hóa phòng
tuyến Tam Điệp - Biện Sơn. Để thực hiện bước này, giáo viên:


- Nghiên cứu nội dung các bài học trong chương trình, sách giáo khoa và nội dung
các di sản văn hóa tại danh mục đã lập ở Bước 1;
- Lập bảng danh mục chỉ ra liên kết giữa nội dung bài học và di sản văn hóa;
- Trên cơ sở bảng tổng hợp, chọn một (hoặc nhiều) di sản văn hóa, phù hợp với bài
học để tiến hành thiết kế bài học sử dụng các di sản đó.
* Bước 3: Thiết kế bài học sử dụng di sản văn hóa phòng tuyến Tam Điệp - Biện
Sơn.
1. Nghiên cứu tài liệu liên quan đến di sản văn hóa đã lựa chọn:
- Nghiên cứu mọi tư liệu đã có liên quan đến di sản văn hóa đã được lựa chọn;
- Xác định các thông tin, tư liệu cần bổ sung để xây dựng nội dung bài học;
- Chuẩn bị bảng câu hỏi phỏng vấn tại thực địa;
2. Xây dựng kế hoạch và thiết kế bài học
Trên cơ sở các di sản trong hệ thống phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn đã được xác
định ở Bước 2, giáo viên xây dựng kế hoạch bài học hay tổ chức chương trình ngoại khóa.
Nếu là tiết học thì chú ý thiết kế các hoạt động học tập cho học sinh, sử dụng các phương
pháp và kĩ thuật dạy học tích cực phù hợp. Nếu là chương trình ngoại khóa thì có thể tổ
chức dưới dạng cuộc thi giữa các đội chơi
3. Nghiên cứu, tìm hiểu về di sản phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn trong thực tế
Giáo viên hoặc tổ chức cùng học sinh nghiên cứu thực tế, khảo sát tại nơi có di
sản.Việc tổ chức nghiên cứu, tìm hiểu về di sản trong thực tế không nên quá dài và nên chia

thành 2 đợt, mỗi đợt khoảng 1-2 ngày:
- Đợt 1: Tiến hành thu thập thông tin tại nơi có di sản thông qua cách thức phỏng
vấn, ghi âm, chụp ảnh, quay phim, v.v. và kiểm chứng tính phù hợp của di sản với nội dung
bài học. Kiểm chứng hoạt động học đã gợi ý có phù hợp với yêu cầu nội dung và thời lượng
bài học hay không. Xác định hình thức tổ chức dạy học: trên lớp hoặc tại di sản (Bài học tại
thực địa)... Để quan sát và đánh giá được mức độ đạt kết quả làm việc với di sản của HS,
GV cần:
+ Xác định mục tiêu đánh giá, địa điểm, thời gian và đối tượng quan sát;
+ Xây dựng phiếu kiểm hoặc bảng tiêu chí quan sát, thang xếp hạng;
+ Căn cứ vào phiếu kiểm hoặc bảng các tiêu chí để ghi kết quả quan sát
- Đợt 2: Bổ sung tư liệu còn thiếu sau khi chỉnh sửa lại kế hoạch bài học. Chuẩn bị
hiện vật, phương tiện, đồ dùng phục vụ cho bài học.
Trong trường hợp không có điều kiện để tổ chức nghiên cứu, tìm hiểu tại thực tế, giáo viên
với sự trợ giúp của cán bộ văn hóa thông qua các buổi nói chuyện, thuyết trình, giảng dạy


của các nhà nghiên cứu về từng di sản văn hóa cụ thể hoặc thông qua các nguồn tư liệu phát
hành chính thức và các cơ quan quản lý văn hóa.
4. Bổ sung, điều chỉnh kế hoạch bài học
Dựa trên các nguồn tư liệu đã thu thập (sách, báo, tạp chí, băng đĩa, bài báo nghiên
cứu, phỏng vấn, bài viết của nhà nghiên cứu, v.v.) và tư liệu thu thập từ nghiên cứu thực tế,
giáo viên phối hợp với chọn lọc phần tư liệu về di sản có giá trị sử dụng hiệu quả nhất để
gắn với bài học và khắc sâu kiến thức về phần này.
5. Áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế hoạt động học
tập
Tùy từng bài học, thời gian và hình thức tổ chức dạy học, giáo viên có thể sử dụng
các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực để thiết kế hoạt động học tập trước, trong và
sau tiết học sao cho phù hợp.
* Bước 4: Giảng tập dượt, đánh giá và hoàn thiện
Sau khi hoàn thành việc thiết kế bài học, nếu điều kiện cho phép, giáo viên tổ chức

giảng tập dượt trong tổ bộ môn hoặc sử dụng một tiết học để giảng thử nhằm xác định:
- Tính phù hợp của việc sử dụng di sản văn hóa vào bài học;
- Tính khả thi trong việc đáp ứng các yêu cầu trong phân phối chương trình của môn
học;
- Tính chính xác của nội dung di sản văn hóa; Dựa trên những ý kiến đánh giá sau
giảng tập dượt, giáo viên cần thống nhất để điều chỉnh tiến trình bài học, các hoạt động, tư
liệu hình ảnh và lời giảng của giáo viên cho phù hợp và hoàn thiện kế hoạch, thiết kế bài
học. Bổ sung thêm tư liệu, phương tiện phục vụ cho bài học (nếu cần).
Bước 5: Tiến hành giảng dạy bài học sử dụng di sản văn hóa
Sau khi đã hoàn thành việc thiết kế cần đưa bài học vào kế hoạch giảng dạy của bộ
môn trong học kỳ hoặc năm học, Ban Giám hiệu, tổ bộ môn cần theo dõi tình hình thực hiện
thực tế, đánh giá và có biện pháp điều chỉnh cho phù hợp (nếu cần). Giáo viên bộ môn tổ
chức giảng dạy bài học trên lớp hoặc tại di sản (tại thực địa)...
2.3. Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp
- Giải pháp đưa di sản văn hóa vào dạy học Lịch sử địa phương và Địa lí địa phương
một cách cụ thể góp phần thực hiện có hiệu quả nhất chủ trương của Bộ Giáo dục và Đào
tạo về việc sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ở trường phổ thông trên cơ sở lồng ghép
nội dung dạy học di sản văn hóa vào môn học lịch sử phần giáo dục địa phương (cả nội
khóa và ngoại khóa), nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học nội dung giáo dục địa
phương nói riêng và dạy học môn Lịch sử, Địa lí nói chung.


+ Thông qua hoạt động ngoại khóa về di sản văn hóa: Bổ sung, cung cấp thêm nguồn
tư liệu có giá trị về di tích lịch sử - văn hóa ở địa phương Thành phố Tam Điệp trong tình
trạng nguồn tư liệu này đang hết sức ít ỏi nhằm phục vụ cho việc dạy học di sản ở THPT.
Học sinh hứng thú hơn khi được tham gia chuẩn bị cho tiết học lịch sử địa phương bằng các
kiến thức và nguồn tư liệu mà các em có thể tự sưu tầm hoặc tiếp cận được và thích thú với
các hoạt động học ngoại khóa về lịch sử địa phương.
+ Thông qua những kiến thức cơ bản về “Sử dụng di sản Phòng tuyến Tam Điệp –
Biện Sơn trong dạy học môn Lịch sử địa phương và Địa lí địa phương nhằm phát triển các

kĩ năng thực hành của học sinh” giúp giáo viên có nhận thức và hướng đi tích cực khi soạn
giảng các bài dạy về nội dung giáo dục địa phương.
+ Dạy học gắn với di sản phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn giúp hình thành và phát
triển một số kĩ năng sống cho học sinh như: Kĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe tích cực, kĩ
năng trình bày suy nghĩ, ý tưởng, kĩ năng hợp tác, kĩ năng tư duy phê phán, kĩ năng đảm
nhận trách nhiệm, kĩ năng đặt mục tiêu, kĩ năng tìm kiếm và xử lý thông tin…
- Việc định hướng học sinh vào tìm hiểu những di sản văn hóa ở địa phương sẽ giúp
các em cảm thấy bài học lịch sử gắn bó hơn với cuộc sống ở xung quanh các em. Qua đó, sẽ
bồi dưỡng học sinh tình cảm tự hào với những giá trị văn hóa truyền thống do ông cha để
lại, càng thêm yêu quê hương, yêu đất nước mình hơn. Và trên hết, các em sẽ tự nảy sinh ý
thức trách nhiệm đối với việc bảo tồn di sản văn hóa, cũng như kế thừa, phát huy những giá
trị văn hóa tốt đẹp từ ngàn xưa trong lịch sử quê hương, đất nước.
- Có thể nhận thấy rõ nhất tính hơn hẳn của giải pháp mới cải tiến với giải pháp cũ
thường làm thông qua bảng so sánh dưới đây:
Nội dung

Giải pháp cũ thường làm

Giải pháp mới cải tiến

- Giáo viên không sử dụng hoặc đưa - Giáo viên chủ động, linh hoạt
Ưu điểm

quá nhiều nguồn tư liệu (di sản), trong việc chọn lọc và khai thác
không chọn lọc, phân loại được một số di sản quan trọng vào
nguồn tư liệu (di sản).

trong bài dạy.

- Kiến thức học sinh tiếp cận nặng nề, - Học sinh tiếp cận khối lượng

Kiến thức

dàn trải, khó hiểu, kém sinh động, kiến thức phong phú, dễ hiểu vì
hấp dẫn.

được gắn liền với thực tiễn sinh
động.

- Không thực hiện được.
Kĩ năng

- Học sinh được phát triển kĩ năng
học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức,
đặc biệt được giáo dục kỹ năng


sống và bản lĩnh với cuộc sống
thực tại.
- Không thực hiện được.
Phát triển

- Học sinh được phát triển trí tuệ
và nhân cách, tiến tới được giáo
dục toàn diện.

- HS ít hứng thú hơn với bài học, - Học sinh say mê, hứng thú học
Thái độ

xem nhẹ môn lịch sử.

tập; từ đó hình thành thái độ đúng
đắn đối với môn lịch sử.

III. Hiệu quả kinh tế và xã hội dự kiến đạt được
1. Hiệu quả kinh tế
Giáo viên và học sinh đỡ tốn kém tiền bạc và công sức khi phải bỏ thời gian và tiền
của đi tìm kiếm các sách tham khảo có liên quan, nhất là trong điều kiện nguồn tư liệu tham
khảo về lịch sử địa phương rất hiếm hoi hoặc không có nhiều. Ngoài ra khi học gắn với di
sản văn hóa, học sinh có ý thức quảng bá du lịch, giới thiệu về các di sản văn hóa và những
địa danh du lịch nổi tiếng của nước nhà cho bạn bè trong nước và thế giới thông qua các
phương tiện đại chúng, mạng xã hội như facebook, zalo... nhằm thu hút khách du lịch, tạo
nguồn thu nhập quan trọng cho kinh tế nước nhà thông qua du lịch.
2. Hiệu quả xã hội
- Học sinh được định hình về nhân cách, có thái độ tích cực đối với môn học, kết quả
học tập cao hơn, giảm tỉ lệ học sinh trượt tốt nghiệp và đại học – cao đẳng, tạo cơ sở vững
chắc để các em có việc làm ổn định trong tương lai.
- Học sinh được giáo dục toàn diện cả về nhân cách lẫn trí tuệ, trên cơ sở đó sẽ định
hướng nhận thức và hành động của các em đối với xã hội nói chung, giúp đào tạo ra những
con người sống có ích cho xã hội.
- Giáo viên và học sinh có cái nhìn đúng đắn hơn về tác dụng của việc khai thác hiệu
quả di sản văn hóa Thành phố Tam Điệp vào quá trình dạy và học của mình.
IV. Điều kiện và khả năng áp dụng
1. Điều kiện áp dụng
- Giáo viên và học sinh phải có thời gian lên kế hoạch , lựa chọn di sản địa phương,
thăm quan, trải nghiệm thu thập thông tin, xử lý các thông tin nên thời gian cần nhiều hơn
so với việc dạy học thông thường .


- Giáo viên cần chuẩn công phu về từng bước dạy học liên hệ với cán bộ văn hóa,
hướng dẫn học sinh đi tìm hiểu, thăm quan, tổ chức cho học sinh báo cáo về kết quả thu

được.
- Giáo viên phải thành thạo vi tính, biết sử dụng các chương trình và phần mềm tin
học cần thiết (Powerpoint) để có thể khai thác triệt để các nguồn di sản văn hóa Ninh Bình
bao gồm di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể.
- Giáo viên cần có quan niệm và nhận thức đúng đắn về tác dụng của các tiết dạy lịch
sử địa phương trong đó có sử dụng di sản văn hóa và cần tổ chức tốt hoạt động học của học
sinh, kể cả khâu chuẩn bị bài trước khi bước vào tiết học.
2. Khả năng áp dụng
Sáng kiến này có khả năng áp dụng đối với những tiết học lịch sử có sử dụng di sản
ở các trường THCS và THPT trong toàn Tỉnh. Đồng thời, có thể áp dụng lồng ghép trong
việc giảng dạy môn Lịch sử, Địa lí, GDCD, Tiếng Anh.
Chúng tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và
hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.
XÁC NHẬN CỦA LÃNH ĐẠO ĐƠN VỊ

ĐỒNG TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
Tạ Thị Thu Hiền
Đinh Thị Hiền
Phạm Thị Loan
Lưu Thị Thanh
Nguyễn Thị Hợp